A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S ____________________ FOLIA OECONOMICA 92, 1989__________________
Andrzej Borowicz
KATEGORIA KOSZTÓW UZASADNIONYCH W PRAKTYCE DZIAŁANIA SPÓŁDZIELCZOŚCI MIESZKANIOWEJ
1. Wstęp
K a t e g o r i a kosztów uzasadnionych wprowadzona z o s t a ł a d o ' p o l s k i e -go s ys te n u -gospodarcze-go z dniem 1 I 19B5 r . 1 W budow nictw ie
wpro-2
wadzono j ą rok p ó ź n i e j , a m ia n o w ic ie od 1 I 1984 r . Genezą oma w i a n e j k a t e g o r i i b y ł o dą że n ie do z r a c j o n a l i z o w a n i a kosztów i cen w s y t u a c j i u t r z y m u j ą c e j s i ę , uporczyw ej nierównowagi oraz niemożnoś c i , ze względów s p o łe c z n y c h , zrównoważenia popytu z podażą poprzez upow szechnienie cen w o ln y c h 5 .
Dot.t o r , a d iu n k t w Z a k ła d z i e Ekonomiki Budownictwa i I n w e s t y c j i UL.
' Rozporządzenie M i n i s t r a do Spraw Con z d nia 31 X I I 1982 r . w s p ra w ie u s t a l a n i a kosztów u zasadnionych (Oz. U. 1983, nr 1, poz. 10) ze zmianami wprowadzonymi rozporządzeniem M i n i s t r a do Spraw Cen z d n ia 31 X I I 1983 (Oz. U. 1984 , nr 3 . poz. 19).
2 Rozporządzenie M i n i s t r a do Spraw Cen z d n ia 31 X I I 1983 r . w s p ra w ie zasad x metod u s t a l a n i a kosztów u za sadnionych rob ót budow la n yc h (Dz. U. 1984, nr 3, poz. 20) ze zmianami wprowadzonymi r o z porządzeniem M i n i s t r a do 3praw Cen z d n ia 15 V I I 1985 (D z. U. 1985, nr 38, poz. 183).
5 Szczegółowe asp ek ty odnoszące s i ę do genezy k a t e g o r i i kosztów u zasad n ion ych w b udow nictw ie oraz oczekiw ań j a k i e Centrum gospodar czo w i ą z a ło z tą k a t e g o r i ą w y ja ś n io n e z o s t a ł y a u t o r y t a t y w n i e w l i c z nych p u b l i k a c j a c h R. W ó j c i c k i e g o . P a t r z n a s t ę p u j ą c e p u b l i k a c j o R. W ó j c i c k i e g o : P r z e j ś c i o w e zasady wyceny rob ót budowlanych, " I n w e s t y c j e i Budownictwo" 1983, nr 4-, Funkcjonow anie cen w budow n i c t w i e , " I n w e s t y c j e i Budownictwo" 1983, nr 6; Podstawy u s t a l a n i a cen w b u d o w n ic tw ie , " I n w e s t y c j e i Budownictwo" 1984, nr 2; Pro g i czy niedom ogi, " Z y c i e G ospodarcze" 1983, nr 41; Zam iast praw ryn ku, " Z y c i e Gospodarcze" 1984, n r 2-3; K o sz ty uzasadnione i ceny w b u d o w n ic tw ie , “ Rachunkowość" 1984 nr 5; 0 w ła ś c iw e ceny w budow n i c t w i e " , “ R z e c z p o s p o lit a .R e f o r m a Gospodarcza" 1984, nr 33 ( d o datek ) .
Wprowadzona z powyższych względów k a t e g o r i a m ia ła mieć c h a r a k t e r p r z e jś c io w y i obowiązywać j e d y n i e do momentu zrównoważenia s y t u a c j i na rynkach p oszczególnych dóbr i u słu g - g łó w n ie na skutek i n t e n s y f i k a c j i ic h podaży.
P u b l i k a c j a n i n i e j s z a s ta w ia s o b ie t r z y c e l e , a m ia n o w ic ie : a ) p rz e k a z a n ie środowisku s p ó łd z ie lc z e m u usystematyzowanych i n f o r m a c j i na temat i s t o t y rachunku kosztów uzasadnionych w budownic t w ie ,
b) omówienie podstawowych problemów a p l i k a c j i i funkcjonow ania t e j k a t e g o r i i w r e l a c j a c h s p ó ł d z i e l c z y c h inwestorów z wykonawcami robót budowlano-montażowych,
c ) zaprezentow anie zgromadzonych w wyniku badań o p i n i i łó d z k i c h s p ó ł d z i e l n i mieszkaniowych na temat p r a k ty c z n y c h doświadczeń s t o s o wania k a t e g o r i i kosztów uzasadnionych w l a t a c h 19Q4-1986.
2. I s t o t a k a t e g o r i i
K a t e g o r i a kosztów u zasadnionych w budownictwie tworzona j e s t przez z b i ó r postanowień o k r e ś l a j ą c y c h sposób k a lk u lo w a n ia p osz cze gólnych składników ceny b u do w la ne j, a w ię c kosztów m a te ria łó w bez p o ś re d n ic h (M ) , kosztów zakupu m a te r i a ł ó w ( T ) , kosztów r o b o c iz n y b e z p o ś r e d n ie j ( R ) , kosztów b e zp o śred n ich p r a c y s p rz ę tu i t r a n s p o r t u te c h n o lo g ic z n e g o ( S ) oraz kosztów p o ś re d n ic h ( K p ) . Reguły k a l k u l a c y j n e , j a k i e zastosowano w p r z e p is a c h o ko sz ta c h uzasadnionych wo bec poszczególnych s kła d n ik ó w ceny budowlanej - p o w ta rz a ją s i ę . Da j ą s i ę one p o d z i e l i ć na sześć grup. W sposób s y n t e t y c z n y k l a s y f i k a c j ę o b i e k t y w i z a c y j n y c h i a n t y i n f l a c y j n y c h in strum entów , j a k i e wy n i k a j ą z przepisów o k o sz ta c h uzasadnionych w bu do w nictw ie , p re z e n t u j e t a b . i .
J a k wynika z danych zaw artych w tab . 1, do p i e r w s z e j grupy rozw iązań n a le ż ą t r z y p o s ta n o w ie n ia odnoszące s i ę k o l e j n o do skład ników R, M, S ceny b u do w lanej. Nakazują one o k r e ś l a n i e d la potrzeb k o s z to ry s o w a n ia rozmiarów z u ż y c ia każdego z wyżej wymienionych czyn ników p r o d u k c j i na p odstaw ie państwowych kosz to rysow ych normatywów rzeczow ych, tzn . KNR, a do czasu ic h o p u b lik o w a n ia - KNK. J e d y n i e w przypadkach sp o ra d ycz n y ch , ś c i ś l e o k re ś lo n y c h p r z e p is a m i, dopuszcza s i ę możliwość w yko rz ys tyw a n ia norm zakładowych oraz wyników a n a l i z
T a b e l a i K l a s y f i k a c j a instrum entów o b i e k t y w i z a c y j n y c h , a n t y i n f l a c y j n y c h i k o n t r o ln y c h w y n ik a ją c y c h z p rzepisów o ko sz ta c h uzasadnionych w budownictwie Numer k o l e j n y
grupy I s t o t a rozw iązań zastosowanych w d anej g r u p ie
L ic z b a po sta n ow ie ń W p o s z c z e g ó l nych grupach 1 Nakazy o k r e ś l a n i a rzeczowych rozir.iarów zu
ż y c i a R, M, S na p odstaw ie KNR (KNK) 3 2 Nakazy k a lk u lo w a n ia cen i stawek na poziomie
wynikającym z kosztów poprzednich okresów 9
3 Nakazy k a lk u lo w a n ia cen p r o d u k c j i pomocni c z e j i u s łu g w sprzedaży wewnętrznej na po ziom ie n i e wyższym od cen dostawców zewnęt
rznych 2
4 Nakazy k a lk u lo w a n ia n i e k t ó r y c h s kła d n ik ó w ceny budowlanej na p od staw ie zapisów w p r o t o k ó le danych w y jś c io w y c h do k o s z t o r y s o
wania 3
5 Nakazy k a lk u lo w a n ia wskazanych s kła d n ikó w ceny budowlanej na p o d s ta w ie postanow ień
odrębnych p rzepisów 5
6 P o z o s t a ł e nakazy (g rup a rozw iązań o różn o
rodnym c h a r a k t e r z e ) 6
Ogólna l i c z b a postanow ień 28
Ź r ó d ł o : Opracowanie w łasne na p od sta w ie powołanych w n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i przep isów o k o sz ta c h u zasadnionych w budownic
t w i e .
i n d y w i d u a ln y c h . Można wskazać zarówno na pozytyw ne, j a k i negatywne konsekw encje tego r o z w i ą z a n ia .
Konsekwencje pozytywne ( z a k ła d a n e przez twórców system u) p o l e g a ją na s tw o rz e n iu p r z e s ł a n e k do o g r a n i c z e n i a n i e uzasadnionego w zrostu rozmiarów z u ż y c ia p o sz cze g óln ych czynników p r o d u k c j i w
kosz-t o r y s a c h drogą zawyżania norm zakładowych opracowywanych przez ko mórki normowania p r z e d s i ę b i o r s t w wykonawczych.
Do minusów omawianego r o z w i ą z a n ia , k t ó r e naszym zdaniem przewa ż a ją nad jego p lu sa m i, n a le ż y z a l i c z y ć :
a ) usankcjonowanie r o z r z u t n o ś c i w w yko rzystyw an iu czynników p r o d u k c j i . Normatywy państwowe z a w i e r a ją w w ię k s z o ś c i przypadków uśred nione w s k a ź n ik i z u ż y c ia odnoszące s i ę do p r z e c i ę t n y c h warunków dzia ł a n i a p r z e d s i ę b i o r s t w budowlanych o średnim s to p n iu spraw n ości tech n i c z n o - o r g a n i z a c y j n e j , a zatem normatywy te mogą d z i a ł a ć m o b i l i z u ją c o j e d y n i e w stosunku do p r z e d s i ę b i o r s t w m niej sprawnych i g o r z e j zorganizowanych od " ś r e d n i e j k r a j o w e j " ;
b ) woluntaryzm normatywów. Cecha t a , na tak wysokim szc z eb lu a g r e g a c j i Jakim J e s t k r a j , zawsze musi s i ę o b j a w ić , przy czym szcze g ó l n i e j e s t widoczna w przypadku budownictwa, charakteryzującego s i ę w y b itn ą i n d y w i d u a l i z a c j ą warunków d z i a ł a n i a ;
c ) zahamowanie zapoczątkowanych Już p ra c nad tworzeniem z a k ł a dowych baz ko sz to ry so w y ch . Rozpoczęcie tyc h p ra c syg n alizow ano już w 1983 r.*, n ato m ia st badania z roku 190* w y k a z a ł y 5 , że p ra c e te w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h budowlanych z o s t a ł y wstrzymane. Musi to wywrzeć d e s t r u k c y j n y wpływ na p rz e b ie g w drażania przez p r z e d s i ę b i o r s t w a bu dowlane rachunku ekonomicznego, d l a k tó re g o ząkładowa baza k o s z t o rysowa, a w j e j ramach baza normatywów nakładów rzeczow ych, atanowi niezbędną podstawę.
Druga grupa rozwiązań obejmuje nakazy k a lk u lo w a n ia cen i s t o s o wanych w kosztorysow aniu, stawek na poziomie wynikającym z kosztów f a k t y c z n i e p o n ie s io n y c h w poprzednich okresach - k w a r t a ła c h lub l a t a c h , bądź to b e zp o śred n io , bądź też o p i e r a j ą c a i ę na w i e l k o ś c i a c h u ś r e d n io n y c h . Wymienić tu « a l e ż y między innym i:
- obowiązek k a lk u lo w a n ia godzinowej s ta w k i p ł a c z a s a d n ic z y c h , pracowników z a tru d n io n y c h na s ta n o w is k a c h lo b o t n i c z y c h w p r o d u k c j i podstawowej ja k o śre d nio w a żo ne j na p od staw ie danych z roku poprzed n ieg o ;
- wynóg sto so w a nia cer» średniow ażonych z o s t a t n i e g o k w a r t a ł u , w przypadku występowania w p r z e d s i ę b i o r s t w i e cen o r ó ż n e j w y sokości d la tego samego surowca lub m a t e r i a ł u ;
4 K. R a c h t a n , H. Ż e b r o w s k i ( w s p ó ł p r . ) , Z a k ła d o wa baza kosztorysow a p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlanego, OKRB P Z i T B , In- f o r n a c j a 45, Warszawa, g rud z ień 1903.
«4
A. B o r o w i c z , S ta n k o s z to ry s o w a n ia szczegółowego, " I n w e s t y c j e i Budownictwo" 1905, nr 10.
- nakaz n a l i c z a n i a p o z o s t a ł y c h kosztów zakupu m a te ria łó w maso wych za pomocą wskaźnika op artego na e w i d e n c j i k s ię g o w e j z roku po przed nieg o ;
- nakaz u s t a l a n i a w c e n i e kosztów zakupu p o z o s t a ł y c h m a te ria łó w (bez masowych), za pomocą wskaźnika o p arteg o na e w i d e n c j i k s ię g o w e j z roku poprzedniego.
Walory o b i e k t y w i z a c y j n e i a n t y i n f l a c y j n e rozwiązań n a le ż ą c y c h do t e j grupy wypada o c e n ić ja k o bardzo o g r a n ic z o n e , ponieważ na po ziom poszczególnych w i e l k o ś c i w t e j metodzie p r z e d s i ę b i o r s t w o mo że - a c z k o lw ie k z opóźnieniem kw artalnym lub rocznym - w w yso kia s to p n iu o d d z ia ły w a ć . Uwaga ta odnosi s i ę w pierwszym r z ę d z i e do pro cedur k a l k u l a c y j n y c h n a l e ż ą c y c h do t e j grup y, a zastosowanych w od n i e s i e n i u do poszczeg óln ych elementów s ta w k i r o b o c iz n y b e zp o śred n i e j .
Ta ewid entna ułomność rozwiązań n a l e ż ą c y c h do omawianej grup y, s k ł o n i ł a twórców przepisów o k o sz ta c h uzasadnionych w budow nictw ie do p o d j ę c i a próby wzmocnienia ic h o b i e k t y w iz u j ą c e g o o d d z i a ł y w a n i a , poprzez zdublowanie ic h " a d m i n i s t r a c y j n y m i instrum entam i o b i e k t y w l- zacyjnym i d r u g i e j g e n e r a c j i " . Próbę taką p o d ję to w z a k r e s i e s k ł a d n ik a R ceny b u d o u la n e j, d u b l u ją c w c z e ś n ie j wprowadzone p r z e p i s y o sp osob ie k a lk u lo w a n ia p r e m ii reg u lam ino w ej i p ł a c y z a s a d n i c z e j , j a ko skład n ików godzinowej s ta w k i k o s z to ry s o w e j r o b o c iz n y bezp o śred n i e j . Tak w ię c , o i l e w c z e ś n ie js z e p r z e p i s y n akazyw ały j e d y n i e k a l k u lo w a n ie s ta w k i godzin owej p ł a c z a s a d n ic z y c h ja k o ś r e d n i e j ważonej z roku poprzed n ieg o , o t y l e n o w e l i z a c j ą uprowadzoną do r o zp o rz ą d ze n i a o k o sz ta c h uzasadnionych w b udow nictw ie nakazana d o d a t к o- w o, że "suma p ł a c z a s a d n ic z y c h ł ą c z n i e z premią n i e może n arusz ać p raw id ło w y c h r e l a c j i w y d a jn o ś c i i p ł a c o s i ą g n i ę t y c h w roku poprzed nim i planowanych na dany r o k " .
Opisaną wyżej netodę podnoszenia spraw n ości rozwiązań o c e n ić n a l e ż y negatywnie- Nadm iernie rozbudowane p r z e p i s y , w w y p e ł n i a n i u k t ó r y c h podmioty g o sp o d arujące n i e są b e zp o śred n io z a in t e r e s o w a n e , a e fektyw na k o n t r o l a ic h sto so w a nia n i e j e s t m ożliw a, przynoszą bo wiem z r e g u ł y bardzo n i k ł e e f e k t y . Ponadto mnożenie uregulowań praw n ych, po p r z e k r o c z e n iu pewnego "progu n a s y c e n ia prawem", r o d z i n i e
6 Rozporządzenie M i n i s t r a do Spraw Cen z d n ia 15 V I I 1985 r . z m ie n ia ją c e ro zp o rz ą d ze n ie w s p ra w ie zasad i metod u s t a l a n i a kosztów uzasadnionych robót budowlanych (D z. U. 1985, nr 38 poz. 183).
bezpieczeństw o i n f l a c j i przepisów i prowadzi do ignorow ania p o s t a nowień prawnych przez podnjioty, do k tó r y c h są one adresowane. W c h w i l i obecnej nożna p o s ta w ić t e z ę , że ów punkt k r y t y c z n y w przypad ku przepisów o k osztach uzasadnionych w budownictwie z o s t a ł już p r z e k r o c z o n y .
T r z e c ią grupę postanowień tworzą nakazy k a lk u lo w a n ia cen w yro bów p r o d u k c j i pomocniczej oraz u słu g prod ukcyjn ych oferowanych w s ys tem ie sprzedaży wewnętrznej m a c ie rz y s te g o p r z e d s i ę b i o r s t w a , na poziomie n ie przewyższającym cen a n a lo g ic z n y c h wyrobów i u słu g o f e rowanych w sprzedaży z e w n ę trz n e j.
I Głównyn mankamentem tych przepisów j e s t nadmierna ogólnikow ość u ży ty ch w n ic h sfrom ułow ań. Nie o k r e ś l a s i ę w n ic h bowiem ani o k r e su j a k i n a le ż y p r z y j ą ć do porównań, co j e s t i s t o t n e z uwagi o a z n a c z ną ob ecn ie dynamikę cen, a n i też rod za ju rynku j a k i n a le ż y p r z y j ą ć za punkt o d n i e s i e n i a ( r y n e k l o k a l n y , r e g i o n a l n y , m a k r o r e g io n a ln y , k r a j o w y ) . K w e stia ta ma z k o l e i i s t o t n o zn a cze n ie z uwagi na f a k t bardzo wyraźnego zró ż n ic o w a n ia m ię d zy re g io n a ln eg o cen stosowanych w b u d o w n ic tw ie .
Grupa c z w a r t a , to t r z y p o s ta n o w ie n ia n ak a zu ją ce k a lk u lo w a n ie n i e k t ó r y c h skła d n ik ów ceny budowlanej na p odstaw ie uzgodnionych po między inwestorem a wykonawcą zapisów w p r o t o k ó le danych w y j ś c i o wych do k o s z to ry s o w a n ia . P o s ta n o w ie n ia te n ak a zu ją :
a ) u s t a l e n i e w ramach p r z e d s i ę b i o r s t w a l i s t y m a t e r i a ł ó w , d la k t ó r y c h p rz e w id u je s i ę in d y w id u a ln ą k a l k u l a c j ę kosztów t r a n s p o r t u zewnętrznego ( t z w . m a t e r ^ ł ó w masowych). M a t e r i a ł y te powinny być w yszczeg ó lnio ne w p r o t o k ó le danych w y jś c io w y c h do k o s z to ry s o w a n ia ;
b) k a lk u lo w a n ie d o p ła t do ro b o c izn y k o s z to ry s o w e j z t y t u ł u s z k o d liw y c h , u c i ą ż l i w y c h lub n i e b e z p ie r z n y c h warunków p rac y oraz za prac ę w czynnych za k ła d a ch - na p od staw ie uzgodnień z in w estorem , z a p is a n yc h w p r o t o k ó le danych w y jś c io w y c h do k o s z to ry s o w a n ia ;
c ) k a lk u lo w a n ie kosztów jednorazowych s p rz ę tu c i ę ż k i e g o według jego parametrów i warunków u ż y c i a , z a p is a c h w p r o t o k ó le danych w y j ściow ych do k o s z to ry s o w a n ia .
Powyższe p o s ta n o w ie n ia n ie w y n ik a ją b e zpośrednio z r o zp o rz ą d ze n ia o ko sz tach uzasadnionych w bu do w nictw ie. Z o s t a ł y one jednak za- ni-eszczone w metodzie k o s z to ry s o w a n ia , k t ó r a j e s t w c h w i l i obecnej metodą o b l i g a t o r y j n ą d la ceri regulowanych oraz metodą z a le c a n ą d la k a lk u lo w a n ia umownych cen budowlanych. Ponieważ we wprowadzeniu do
t e j metody s t w ie r d z a s i ę , iż zaw ie ra ona u z u p e ł n i e n i a do zasad i metod u s t a l a n i a kosztów uzasadnionych w bu do w nictw ie , s tą d n ie z b ę d ne b y ło u w z g lę d n ie n ie w n i n i e j s z e j a n a l i z i e również s z c z e g ó ln i e ważnych postanowień o b i e k t y w i z a c y j n y c h , k t ó r e z powyższej metody w y n i k a ją .
Nie można oc z e k iw a ć , iż w warunkach rynku wykonawcy, o b i e k t y w i z a c j a cen poprzez z a p is y w p r o t o k ó ła c h danych w y jśc io w y c h do ko sz t o ry s o w a n ia d z i a ł a ć b ę d z ie popraw nie. P r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane, w y k o r z y s t u ją c swoją m on opolistyczną p o z y c ję na rynku budowlanym,
z
r e g u ły będą w s t a n i e n i e t y l k o p rze fo rso w a ć wobec in w e s t o r a swój punkt w id z e n ia , odpow iadający ic h p a rty k u la rn y m in te r e s o m , le c z mo gą nawet wyzyskać omawianą grupę postanow ień do wymuszania na in w e s t o r a c h niczym n ie uzasadnionych n a d p ł a t . Z faktam i ta k im i z e tk n ę liś m y s i ę podczas z b i e r a n i a m a te ria łó w do n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i .P r z e d o s t a t n i a grupa rozwiązań o b i e k t y w i z u j ą c y c h polega na uzna waniu za uzasadnione tych kosztów, k t ó r y c h wysokość wynika z od rębnych p rze p isów , powszechnie ob o w iązu jących lub zakładowych. J e s t to r o z w ią z a n ie w z a s a d z ie poprawne, ^Jakkolw iek o c h a r a k t e r z e tau to - l o g i c z n y n , z tym z a s trz e ż e n ie m , że p r z e p i s y zakładowe, j a k np. z a kładowe regulam iny p rem iow an ia, ja k o opracowania ex d e f i n i t i o n e z a
leżne od wykonawcy, n ie mogą p e ł n i ć f u n k c j i o b i e k t y w i z a c y j n e j . O s t a t n i a , s z ó sta grupa rozw iązań ma c h a r a k t e r n i e je d n o r o d n y . Tworzy j ą sześć n a s t ę p u ją c y c h p ostanow ień:
- nakaz p o m n ie js z a n ia w c e n ie kosztów z u ż y c ia m a te ria łó w bez p o ś re d n ic h o w a rto ś ć m a te ria łó w z odzysku, odpadów użytkowych i złomu;
- nakaz k a lk u lo w a n ia p re m ii regulam inow ej w k o s z to ry s o w e j s ta w ce ro b o c iz n y b ezp-iśredniej na poziomie n i e wyższym, n iż to wynika z planu kosztów na ro k , w którym k o s z t o r y s j e s t opracowywany;
- nakaz k a lk u lo w a n ia sumy p ł a c z a s a d n i c z y c h , ł ą c z n i e z p rem ią, na poziomie n i e mogącym n aruszać p raw id łow ych r e l a c j i w y d a jn o ś c i i p ł a c o s i ą g n i ę t y c h w roku ( t - 1 ) i planowanych na rok ( t ) ;
- nakaz w y k o rz ys tyw a n ia w k a l k u l a c j i kosztów p o ś r e d n ic h , w spo sób o k r e ś lo n y p r z e p is a m i, wzorcowych wskaźników t y c h kosztów;
- nakaz k a lk u lo w a n ia s ta w k i zysku w cenach wyrobów p r o d u k c j i pom ocniczej na poziomie właściwym d i e robót budowlanych;
- nakaz k a lk u lo w a n ia s ta w k i zysku w cenach u słu g bazy sprzętowo- - t r a n s p o r t o w e j w sposób a n a lo g ic z n y j a k w p unkcie poprzednim.
3. Trudności stosow ania k a t e g o r i i kosztów uzasadnionych w r e l a c j a c h pomiędzy s p ó ł d z i e l c z y m in w estorem
a p rz e s ię b io rs tw e m wykonawczym
Rola k a t e g o r i i kosztów uzasadnionych we w sp ółp racy s p ó ł d z i e l czego i-nwest-ara z przfldsi^-bio-rstw-e« -budowłano-raont-a-trawym -polega na tym, i i z b i ó r r e g u ł k a l k u l a c y j n y c h , k t ó r e k a t e g o r i ę tę k o n s t y t u u j ą , może być zarazem w ykorzystany przez in w e s to ra ja k o in stru m en t we r y f i k a c j i kosztorysów i f a k t u r sporządzanych przez je d n o s tk ę wyko nawczą. Z naczenie kosztów uzasadnionych ja k o in stru m en tu k o n t r o l n e go, b y ło bardzo mocno akcentowane przez twórców omawianej k a t e g o r i i w momencie wprowadzania j e j w t y p i e . Za Jedną z za s a d n ic z y c h przes ła n ek wdrożenia rachunku kosztów uzasadnionych do budownictwa, uzna no p r z e c i e ż możliwość zapew nienia inwestoro.n "rzeczowego wglądu w rachunek k a l k u l a c j i oraz praw idłow ą a n a l i z ę i w e r y f i k a c j ę cen p r o ponowanych przez wykonawców"7.
Je d n a k ż e , j a k wynika z p rze g lą d u dokonanego w p unkcie poprzed nim, k o sz ty uzasadnione są z samej s w o j e j i s t o t y instrumentem kon tro lnym n ie z w y k le " c i ę ż k i m " i "nieporęcznym " w praktycznym sto so w a n i u . L ic z b a r e g u ł k a l k u l a c y j n y c h j a k a z n ic h wynika (ponad 25 po z y c j i ) j e s t bowiem tak duża, i ż z j e d n ę j s tr o n y s tw a rza to w warun kach d z i a ł a n i a budownictwa p ra k ty c z n ą pewność w y k r y c ia nieomal u każdym przypadku odstępstw i n i e p r a w id ło w o ś c i w ic h sto so w a n iu , n a tomiast- z d r u g i e j S tr o n y z n ie c h ę c a z góry do ic h s to s o w a n ia .
Drugi z a r z u t j a k i p o s ta w ić można a n a li z o w a n e j k a t e g o r i i wynika z f a k t u , iż p rz y d a tn o ś ć do celów k o n t r o ln y c h w ie l u postanow ień , któ re j ą tw orzą, j e s t w ś w i e t l e p r a k ty c z n y c h warunków i możliwości p r o wadzenia k o n t r o l i cen w p r z e d s i ę b i o r s t w i e budowlanym j e d y n i e i l u z o r y c z n a . Mamy tu na m y ś li w pierwszym r z ę d z ie p rzy d a tn o ść k o n t r o ln ą t a k i c h postanow ień , j a k : nakaz k a lk u lo w a n ia cen i stawek na p o z io mie wynikającym z koSztów p op rzed nich okresów (w tab . 1 w y sz c z e g ó l nion y ja k o druga grppa r o z w i ą z a ń ) , nakazy k a lk u lo w a n ia cen produk c j i pomocniczej i usłu g w sprzedaży wew nętrznej na poziomie cen p i e wyższym od cen dostawców zewnętrznych (w tab. 1 w ysz cze g ó lnio ne jiłko trz-ccia. grupa ro z w ią z a ń ) oraz p o s ta n o w ie n ia odnoszące s i ę do sposobu k a lk u lo w a n ia w c e n ie kosztów p o ś r e d n ic h . Tak na p r z y k ł a d ,
7 W ó j c i c k i , 0 w ła ś c iw e ceny . . .
chcąc w sposób w y c z e rp u ją c y sp raw d zić czy dane p r z e d s i ę b i o r s t w o po p raw nie s t o s u j e p o s ta n o w ie n ia przepisów o k o sz ta c h uzasadnionych z a l i c z o n e do grupy d r u g i e j , n a l e ż a ło b y n i e t y l k o dokonać porównania cen jednostkowych za w a rtych w zakładowych ce n n ik a ch ko szto rysow ych (c e n n ik u m a te ria łó w budowlanych, ro b o c iz n y oraz cenniku p ra c y sprzę t u ) z odpowiednimi cenami jednostkowymi zastosowanymi w p o s z c z e g ó l nych k o s z to ry s a c h sporządzonych w p r z e d s i ę b i o r s t w i e . W p r a k t y c e z d a r z a ją s i ę bowiem p rzy p a d ki s to so w a nia przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane różnych cen jednostkowych w danym o k r e s i e co p o z o s t a je w r a ż ą c e j s p r z e c z n o ś c i z wymaganiami p rzepisów o k o sz tach u z a s a d n io nych w b u do w nictw ie. N a le ż a ło b y ponadto - p r z y n a jm n ie j w przypadku p o z y c j i budzących n a jw ię k s z e w ą t p l i w o ś c i - p rzep ro w ad zić w e r y f i k a c j ę zakładowych cenników k o sz to ry s o w y c h , s i ę g a j ą c w tym c e lu do i n f o r m a c j i źródłowych pop rzed n ich okresów ( k w a rt a łó w lub l a t ) , doku m entujących p o n ie s i o n e w t y c h ok resach k o sz ty płacowe i m a te ria ło w e oraz k o s z ty p rac y s p r z ę t u . Tymczasem k o n t r o l a taka j e s t p r a k t y c z n i e n i e do przeprow adzenia przez c z y n n i k i zewnętrzne względem p r z e d s i ę b i o r s t w a , tz n . również przez pracow nika s łu ż b y i n w e s t y c y j n e j s p ó ł d z i e l n i m ie sz k a n io w e j.
ft. A n a liz a i s t o t n y c h d la i n wes t o r a s p ó ł d z i e l c z e g o aspektów fun kcjon ow ania k osztów uzasadnionych
w p r z e d s i ę b i o r s t w a c h budowlanych
S z c z e g ó ln ie i s t o t n e d l a in w e s to ra s p ó ł d z i e l c z e g o są dwa a sp ek ty fun kcjon ow ania k a t e g o r i i kosztów uzasad n ion ych w je d n o s t k a c h wyko nawstwa budowlanego, a m ia n o w ic ie - d y s c y p l i n a p r z e s t r z e g a n i a przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlano-montażowe p o sz cze g óln ych postanow ień przepisów o ko sz ta c h uzasadnionych w b udow nictw ie oraz r e l a c j e w j a k i c h p o z o s t a ją k o s z ty uzasadnione do f a k t y c z n i e ponoszonych przez p r z e d s i ę b i o r s t w a kosztów p r o d u k c j i . P o n i ż e j prezen tujem y w y n ik i a- n a l i z y każdego z dwóch w yżej wymienionych aspektów fun k cjon ow a nia k a t e g o r i i kosztów u zasadnionych na p od staw ie badań przeprowadzonych w 20 p r z e d s i ę b i o r s t w a c h budowlano-montażowych z te re n u t o d z i . Wśród badanych je d n o s te k b y ł o osiem p r z e d s i ę b i o r s t w budownictwa ogólnego oraz po sześć p r z e d s i ę b i o r s t w budownictwa produkcyjno-usługowego i s p e c j a l i s t y c z n e g o . Ba d a n ia prowadzone b y ł y w I I I i IV k w a r t a l e 1906 r .
S t o p i e ń p r z e s t r z e g a n i a poszczególnych postanowień rozp o rz ąd ze n ia o k osztach uzasadnionych w b u do w nictw ie, w badanych p r z e d s i ę b i o r s t w a c h , p r e z e n t u je zamieszczone p o n iż e j z e s t a w i e n i u . O y s c y p l in a p r z e s t r z e g a n i a analizow an ych przepisów o k re ś lo n a w nim z o s t a ł a za pomocą "wskaźników p r z e s t r z e g a n i a " . W skaźniki te o h lic z o n o według n a s tę p u ją c e g o uzöru:
Wp • ino
g d z ie :
a » l i c z b a badanych je d n o s te k s t o s u j ą c y c h s i ę do wymogów danego p r z e p is u ;
b = ogólna l i c z b a badanych je d n o s te k zobowiązanych do stosow ania danego p r z e p is u .
W o d n i e s i e n i u do r e g u ł k a lk u lo w a n ia poszczególnych s kład n ików ceny b udow lanej, w y n ik a ją c y c h z przepisów o k osztach uzasadnionych w b u d o w n ic tw ie ,w s k a ź n ik i p r z e s t r z e g a n i a u k s z t a ł t o w a ł y s i ę n as tęp u j ą c o :
W z a k r e s i e k o s z t ó w m a t e r i a ł ó w
b e z p o ś r e d n i c h (M)
a ) nakaz o b l i c z a n i a d la p otrzeb k o sz to ry s o w a n ia średnioważonych cen zakupu m a te ria łó w - 90%;
b) nakaz o b l i c z a n i a średnioważonych cen zakupu m a te ria łó w z czę s t o t l i w o ś c i ą 4 razy na rok - B4%;
c ) p r z e s t r z e g a n i e przepisów o ko sz tach uzasadnionych w przemyś le w p r o c e s i e k a l k u l a c j i cen wyrobów p r o d u k c j i pomocniczej nabywa nych na rzecz p r o d u k c j i podstawowej p r z e d s i ę b i o r s t w budowlanych:
- nakaz o k r e ś l a n i a w k a r c i e k a l k u l a c y j n e j . s y m b o l u zakładow ej normy z u ż y c ie m ateriałow eg o - 14%;
- nakaz podawania w k a r c i e k a l k u l a c y j n e j poziomu jednostkowego ż(u ź y c ia m a te ria łó w j a k i u yn ika z normy zak ład ow ej - 74%;
- nakaz podawania w k a r c i e k a l k u l a c y j n e j wyrobu cen zakupu uży tych przy .jego p r o d u k c j i m a te ria łó w - 73%;
- nakaz o k r e ś l e n i a s y g n a tu r y zakład ow ej normy r o b o c iz n y z a s t o sowanej w k a l k u l a c j i danego wyrobu p r o d u k c j i pomocniczej - 37%;
- nakaz o k r e ś l a n i a w k a r c i e w i e l k o ć c i jednostkowego z u ż y c ia r o b o c izn y ja k a wynika г norm zakładowych - 69%;
- nakaz k a lk u lo w a n ia ro b o c iz n y w p o d z i a l e na o p e r a c je t e c h n o l o g ic z n e - 29%;
- nakaz podawania w k a r c i e pełnego o p isu ew en tu aln ych narzutów do p ł a c - 17%;
d) nakaz prowadzenia a n a l i z porównawczych cen wyrobów p r o d u k c j i pomocniczej nabywanych na p o trze b y p r o d u k c j i podstawowej p r z e d s i ę b i o r s t w a , w s ys te m ie sprzedaży wew nętrznej z cenami a n a lo g ic z n y c h wyrobóu oferowanymi w sprzedaży z e w n ętrz n e j - 30%;
e ) nakaz p o m n ie js z a n ia kosztów m a te ria łó w bezp o śred n ich w ko sz t o r y s a c h o w a rto ś ć m a te ria łó w z odzysku, odpadów użytkowych i z ł o mu - 9 5%;
f ) z a l e c e n i e s to so w a n ia zakładowego z b io ru cen zakupu m a t e r i a łów - 50%;
w z a k r e s i e k o s z t ó w z a k u p u m a t e
r i a ł ó w ( T )
a ) z a l e c e n i e sto so w a nia zakładowych l i s t m a te r i a ł ó w maso wych - 25%;
w z a k r e s i e r o b o c i z n y b e z p o ś r e d
n i e j ( R )
a ) nakaz k a lk u lo w a n ia d l a celów k o s z to ry c o w a n ia godzinowych stawek r o b o c iz n y b e z p o ś r e d n ie j z c z ę s t o t l i w o ś c i ą 1 raz do roku -- 85%;
b) nakaz k a lk u lo w a n ia d o p ł a t do r o b o c iz n y k o s z to ry s o w e j w spo sób o k r e ś lo n y odrębnymi p rz e p is a m i szczegółowymi - 64%;
w z a k r e s i e k o s z t ó w s p r z ę t u i
t r a n s p o r t u t e c h n o l o g i c z n e g o ( S )
a ) nakaz k a lk u lo w a n ia kosztów jednorazowych p r a c y s p rz ę tu c i ę ż k i e g o , na p od sta w ie warunków u ż y c i a tego s p rz ę tu w y n ik a ją c y c h z pro
tokółów danych w y jś c io w y c h do k o s z to ry s o w a n ia - 81%;
b ) nakaz k a lk u lo w a n ia kosztów jednorazowych p o z o s tało g o s p r z ę tu na p od staw ie wskaźnika wj o b lic z o n e g o według danych e w i d e n c j i k s ię g o w e j z roku poprzedniego - 25%;
c ) z a l e c e n i e s to so w a n ia zakładowych cenników p r a c y s p rz ę tu - 1CU%;
w z a k r e s i e k o s z t ó w p o ś r e d n i c h
( K p )
a ) nakaz s to so w a n ia w k a l k u l a c j i cen wzorcowych wskaźników k o sz tów p o ś r e d n ic h w sposób o k r e ś lo n y odrębnymi p rz e p is a m i - 70%;
Ja k wynika z powyższego p rz e g lą d u , d y s c y p l i n a p r z e s t r z e g a n i a poszczególnych przepisów ro z p o rz ą d z e n ia o k o sz tach uzasadnionych w budownictwie b y ła w badanych p r z e d s i ę b io r s t w a c h bardzo zró ż n ic o w a na. S z c z e g ó ln ie n ie k o r z y s t n ą s y t u a c j ę zaobserwowano w z a k r e s i e po praw ności k a l k u l a c j i cen wyrobów p r o d u k c j i pom o cniczej, sposobu kal ku low an ia cen u słu g sprzętowych oraz poprawności p o s łu g iw a n ia s i ę przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane wzorcowymi wskaźnikami kosztów po- ś r o d n i c h .
I l u s t r a c j ę d la drug ieg o z wymienionych we wprowadzeniu do n i n i e j s z e g o punktu aspektów fun kcjon ow ania k a t e g o r i i kosztów uzasad n ion ych w łó d z k ic h p r z e d s i ę b i o r s t w a c h budowlanych s ta n o w ią dano zamieszczone w tab . 2.
W t a b . 2 zebrano dane i l u s t r u j ą c e r e l a c j e r z e c z y w i s t y c h k o s z tów p r o d u k c j i badanych je d n o s t e k do w y n ik a ją c y c h z ko sz to ry s ó w , od p o w iad a ją c y c h im, kosztów u zasad n ion ych. »
Ja k z ty c h danych w y n ik a , k o s z ty r z e c z y w i s t e w badanych j e d nostk ach b y ł y z r e g u ły n iż s z e od kosztów uzasadnionych w y n ik a ją c y c h Z k o sz to ry só w . W n a jw a ż n ie js z y c h p o z y c ja c h kosztów, tz n . k o sz tach m a te ria łó w b e z p o śre d n ic h , k o sz ta c h r o b o c iz n y b e z p o ś r e d n ie j oraz k o sz ta c h p o ś r e d n ic h , u śred n io n y wskaźnik i l u s t r u j ą c y stosunek козг- tów r z e c z y w is t y c h do kosztów u zasadnionych k s z t a ł t o w a ł s i ę odpowied n io na poziomie 8 5 , 5X, 0 7 , 9X oraz 9 3 , OX. Ton sam wskaźnik d la o- g ółu kosztów w y n ió s ł 06,2%. F a k ty c z n a zyskowność badanych obiektów i robót b y ł a , ś r e d n io b i o r ą c , b l i s k o t r z y k r o t n i e wyższa od zyskow- n o ś c i p la n o w a n e j, w y n i k a j ą c e j z k o sz to ry s ó w .
Tak k o rz y s tn e w y n ik i n ie świadczą b y n a jm n ie j o s z c z e g ó ln i e dob r e j p rac y badanych j e d n o s t e k . Są one po p r o s tu wynikiem l i c z n y c h "p rz e fa k tu ro w a rt" w i e l u p o z y c j i ko sz to ry s o w y c h . M o n o p o lis ty c zn a po z y c j a wykonawcy budowlanego c z y n i możliwymi t a k i e "p rz efa k tu ro w a n ia" we w s z y s tk ic h faz a c h wyceny k o s z to ry s o w e j s p o rzą d za n e j еч p o s t , od obmiarowania p o c z y n a ją c .
Logicznym wnioskiem j a k i nasuwa s i ę w z a i s t n i a ł e j s y t u a c ji j e s t p o s t u l a t bezwzględnego s to so w a n ia k o sztorysów ex ante w budownic t w i e . W obecnej s y t u a c j i p a n u j ą c e j na rynkach in w estycyjn o-b u d ow la n y c h oraz w ś w i e t l e s tw ie rd z o n y c h n ie p r a w i d ł o w o ś c i t y l k o k o s z to ry s umowny mleć może r e a l n ą w a rto ś ć ja k o podstawa o d n i e s i e n i a d la a n a l i z y kosztów f a k t y c z n i e p o n ie s i o n y c h . I j e d y n i e ' po s p e ł n i e n i u tego warunku, k a t e g o r i a kosztów uzasadnionych o d d z ia ły w a ć będ zie
T a b e l a 2 R z e c z y w is te k o s z t y p r o d u k c j i badanych je d n o s t e k w r e l a c j i do od pow iadających
im kosztów uzasad n ion ych
W y s z c z e g ó ln ie n ie
K o sz ty r z e c z y w i s t e : kosztów u zasad n ion ych (w X)
Zysk f a k ty c z n y Zysk p r e li m in o w a ny w k o s z t o r y s i e (w X) mate r i a ł y bezpo ś r e d n i e k o s z ty zakupu s p r z ę t i t r a n s p o r t robo c iz n a bezpoś r e d n ia k o s z ty p o ś r e d n i e razem k o sz ty P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa ogólnego A 10,47 131,2 90,0 184,9 115,9 -222,1 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa ogólnego В 90,3 228,1 90,3 102,7 50,0 85,7 284,1 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa p ro d u k c y jn e g o A 103,1 - - - -P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic
twa prod uk cyjn eg o В 88,4 40,9 91,6 51.3 90,0 74,6 308,6
P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa p rod uk cyjn eg o С
92,3 81,0 91,8 80,6 120,3 89,7 83,8 121,5 80,4 102,1 90,8 90,5 148,2 234,4 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic
twa prod uk cyjn eg o D
74,2 37,1 100,3 43,0 60,1 30,5 164,1 79,4 101,2 58,0 91,2 43,9 195,1 645,5 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa s p e c j a l i s t y c z n e g o / Ä 60,7 274,8 57,4 66,1 64,2 357,6 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic- ctwa s p e c j a l i s t y c z n e g o В 84,7 111,9 97,8 145,7 194,1 66,8 82,5 109,6 175,5 80,2 118,9 90,6 147,0 P r z e d s i ę b i o r s t w o budownic twa s p e c j a l i s t y c z n e g o С 99,3 96,2 135,0 71,3 91,9 66.3 46.3 61,5 58,1 83.9 84.9 243.9 330.9 W s k a ź n ik i ś r e d n i e 85,5 107,0 108,9 87,9 93,0 86,2 2B9,5
t
r ó d ł o: Opracowanie własne na p od sta w ie m a te r i a ł ó w badanych p r z e d s i ę b i o r s t w .K a te g o ria ko sz tó w u z a sa d n io n y c h
nogła d y s c y p l i n u j ą c o , a być môže i p r o e fe k t y w n o ś c io w o , na p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane.
_5. C h a r a k t e r y s t y k a o p i n i i łó d z k i c h s p ó ł d z i e l n i mieszkaniowych na t e n a t rachunku kosżtów u za sa d n io n ych .w b udow nictw ie
ŕ
Zaprezentujemy t u t a j r o k a p i t u l a c j ę poglądów i o p i n i i j a k i e na temat rachunku kosztów uzasadnionych w budownictwie wyrażono z o s t a ł y przez p r z e d s t a w i c i e l i służ b i n w e s t y c y j n y c h c z t e r e c h łó d z k i c h s p ó ł d z i e l n i mieszkaniowych. B y ł y to n a s t ę p u ją c e s p ó ł d z i e l n i o : RSM " B a w e ł n a " , RSM " L o k a t o r " , SM "C h o jn y ” oraz Łódzka S p ółd zielnia Miesz kaniowa. J e d n o s t k i te w p i ę c i o l a t c e 1986-1990 z r e a l i z o w a ć mają łącz n i e 75% programu s p ó ł d z i e l c z e g o w ie lo r o d z in n e g o budownictwa n ieaz- kaniowego na t e r e n i e Ł o d z i. Ic h o p i n i e wobec poruszanego w n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i problemu kosztów uzasadnionych mają zatem s z c z e g ó l n i e i s t o t n e z n a c z e n ie .
W s z y s tk ie badane j e d n o s t k i o d p o w ie d z ia ły tw ie r d z ą c o na p y t a n i e o znajomość i sto so w a n ie w p r a k t y c e przepisów o k o sz ta c h u zasad n ionych w bu do w nictw ie. S p ó ł d z i e l n i e w y r a z i ł y również zbieżne po g lą d y na temat genezy rachunku kosztów uzasadnionych w budownictwie. Rachunek ten z o s t a ł , ic h zdaniem, wprowadzony d l a u j e d n o l i c e n i a i unormowania procedur stosowanych w ko sz to ry s o w a n iu budowlanym. Stwa rza on t.ym samym - zdaniem badanych s p ó ł d z i e l n i - możliwość k o n t r o l i wykonawcy oraz um ożliw ia dokonywanie r o z s t r z y g n i ę ć , k t ó r e grupy kosztów o b c ią ż a ć maj^ i n w e s t o r a , k t ó r e natoraiast wykonawcę**. Wska zywano, iż rachunek kosztów uzasadnionych doprowadzać p o w in ie n do o g r a n i c z e n i a marnotrawstwa m a te ria łó w na p la c a c h budów oraz do z m n ie js z e n ia i l o ś c i n ie u z a s a d n io n y c h względami r a c jo n a ln y m i p r z e s to jó w środków sprzętow ych i t ra n s p o rto w y c h budownictwa.
Wśród badanych s p ó ł d z i e l n i brak b y ł o n ato m ia s t zgodności p o g l ą dów w k w e s t i i p r z y d a tn o ś c i k a t e g o r i i kosztów u za sadnionych ja k o i n strumentu w e r y f i k a c j i f a k t u r i k o sztorysów sporządzanych przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane. O p in ię pozytywną w t e j s p ra w ie w y r a z i l i
6
S p ó ł d z i e l c z y resp on d e nci n i e i i tu na m y śli p r z e p i s u z n a ją c y ja k o n ie u z a s a d n io n e , a w ięc o b c i ą ż a j ą c e wynik finansowy wykonawcy, k o s z ty p o p ra w ia n ia robót budowlanych o n i e w ł a ś c i w e j j a k o ś c i .
j e d y n i e p r z e d s t a w i c i e l e s łu ż b in w e s t y c y j n y c h RSM " L o k a t o r " . W RSM "B a w e łn a " ja k również w SM " C h o jn y " s tw ie rd z o n o n a t o m ia s t , iż u ł a t w i e n i e jak im być m ia ł d l a in w e s to r a s p ó ł d z i e l c z e g o rachunek k osz tów uzasadnionych ma w p r a k t y c e c h a r a k t e r bardzo o g r a n ic z o n y . Ja k o u z a s a d n ie n ie powyższego poglądu wskazywano na występowanie l i c z n y c h n i e p r a w i d ł o w o ś c i oraz lu k w p r z e p is a c h . K a t e g o r i a kosztów uzasadnio nych ja k o in stru m en t w e r y f i k a c j i k o s z to ry s ó u i f a k t u r oceniona zo s t a ł a zdecydowanie n egatyw nie przez p r z e d s t a w i c i e l i Ł ó d z k i e j S p ó ł d z i e l n i M ie s z k a n io w e j. P r z e d s t a w i c i e l e t e j s p ó ł d z i e l n i s ł u s z n i e w s k a z a li na f a k t , iż warunkiem efektywnego w y k o r z y s t a n ia kosztów u- zasadnionych w f u n k c j i k o n t r o l n e j j e s t p o s ia d a n i e znacznego zasobu wiedzy z zakresu rachunkowości p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlanego, k t ó r e j to wiedzy z r e g u ły n ie p o s i a d a j ą p rac o w n ic y s łu ż b ko szto rysow ych s p ó ł d z i e l n i m ieszkaniow ych, w e r y f i k u j ą c y f a k t u r y i k o s z t o r y s y nad s y ł a n e przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane.
Pomimo wyżej o p isa n yc h r ó ż n ic w o p i n i a c h , w s z y s t k ie badane j e d n o s t k i s to s o w a ły k o sz ty uzasadnione ja k o podstawę w e r y f i k a c j i o p r a cowań k o sz to ry sow y ch . S łuż b y kosztorysow e badanych s p ó ł d z i e l n i n a j c z ę ś c i e j k w e stio n o w a ły poprawność sto so w a n ia przez wykonawców p r z e pisów o k o sz ta c h uzasad n ion ych w zakresie: sposobu k o r z y s t a n i a z k a talogów jednostkowego z u ż y c ia czynników p r o d u k c j i , sposobu k a l k u l o wania godzinowych stawek r o b o c iz n y b e z p o ś r e d n i e j, j a k również go dzinowych stawek o p ł a t za p ra c ę je d n o s te k s p rz ę tu i t r a n s p o r t u t e c h n o lo g ic z n e g o . Często kwestionowano też sposób k o r z y s t a n i a przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane z t a b e l wzorcowych wskaźników kosztów p o ś r e d n i c h .
Ja k o główny k i e r u n e k s a n a c j i rachunku kosztów u zasadnionych w b u dow nictw ie badane s p ó ł d z i e l n i e p o s t u lo w a ły wprowadzenie wzorcowych wskaźników poszczeg óln ych kosztów b e z p o śre d n ic h . M i a ł y b y one, w myśl t e j p r o p o z y c j i , c h a r a k t e r o b l i g a t o r y j n y c h wskaźników maksymalnych i o k r e ś l a ł y b y na p r z y k ł a d pułap j a k i o s ią g n ą ć mogą godzinowe s ta w k i ro b o c iz n y b e z p o ś r e d n i e j, s ta w k i stosowano w zakładowych c e n n ik a c h p r a c y s p rz ę t u i t d . P o s t u lo w a n ie zmian o takim c h a r a k t e r z e , podykto- wnne z o s t a ł o p a rty k u la rn y m in te re s e m s p ó ł d z i e l c z y c h s łu ż b k o s z t o r y sowych, a m ia n o w ic ie ł a t w o ś c i ą sto so w a n ia wskaźników wzorcowych. Jednakże z punktu w id z e n ia i n t e r e s u og ó lno sp ołeczn eg o p o s t u l a t y te o c e n ić n a l e ż y zdecydowanie n eg atyw n ie i to p r z y n a j m n ie j z t r z e c h , n ie z w y k le i s t o t n y c h , powodów:
a) typ rozwiązań j a k i e proponują s p ó ł d z i e l c z e s łuż b y k o s z t o r y sowe b y ł już stosowany w poprzednich o k re s a c h . Występował on wów czas pod nazwą normatywnego rachunku kosztów (HRK) i ja k o zdecydo wania k o l i d u j ą c y z obiektywnymi cechami s p e c y f i k i budownictwa, n ie s p ra w d z ił s i ę w praktycznym d z i a ł a n i u . Z o s t a ł zatem z a n ie c h a n y;
b> n a rz u c a n ie p rz e d s ię b io rs tw o m ..burtowi а гущ. standardowych p u ł a pów w z a k r e s i e kosztów b ezp ośred nich pozostawałoby w e le m e n t a r n e j s p rz e c z n o ś c i .z obow iązującą ustawowo zasadą s a m o d z ie ln o ś c i p rz e d s i ę b i o r s t w ;
c ) postulowana s ta n d a r y z a o ja kosztów p r a k t y c z n i e u n ie m o ż l iw ia ła b y prowadzenie rachunku ekonomicznego w p r z e d s i ę b io r s t w a c h budow la n y c h , a tym samym zablo kowałaby funkcjonow anie j a k i c h k o l w i e k me chanizmów i bodźców ekonomicznych. N a s t ą p i ł b y zatem w tym z a k r e s ie powrót do s y t u a c j i ja k a panowała w budownictwie w l a t a c h siedemdzie s i ą t y c h , s y t u a c j i k t ó r a s t a ł a s i ę jedną z głównych p rzyczyn obec nego, bardzo c i ę ż k i e g o i uporczywego k ry z y s u p o l s k ie g o budownictwa.
6. Zakończenie
Zebrane w n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i s p o s t r z e ż e n ia og ó lne, j a k rów n ie ż re la c jo n o w a n e w n i e j w y n ik i p ra c o c h ło n n y c h , w ie lo m ie s ię c z n y c h badań, powinny s k ł o n i ć środowisko ł ó d z k i e j s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ieszka n io w e j do przeprow adzenia p o g łęb io n y c h a n a l i z poprawności w ykorzy s ty w a n ia k a t e g o r i i koeztów uzasadnionych w c o d z ie n n e j p r a k t y c e kon taktów z p r z e d s i ę b io rs t w a m i wykonawczymi. J a k z n i n i e j s z e j p u b l i k a c j i w ynika, k a t e g o r i a ta n ie d z i a ł a bowiem w sposób samoczynny, Wręcz p r z e c i w n i e . Warunkiem koniecznym j e j sprawnego funkcjonow ania j e s t aktywna p a r t y c y p a c j a s p ó ł d z i e l c z y c h służ b i n w e s t y c y j n y c h w p roce sa ch in w es to w a n ia, głó w nie w z a k r e s i e w e r y f i k a c j i kosztorysów i f a k t u r n ad s y ła n y c h przez wykonawców. W a r t y k u l e n in ie j s z y m za mieszczono m. i n . w y n ik i badań w skazujące na t o , k t ó r e z l i c z n y c h postanowień przepisów o kosztach uzasadnionych w budow nictw ie p r z e s tr z e g a n e b y ł y przez j e d n o s t k i wykonawcze n a j s ł a b i e j .
Za k o n ie c z n o ś c ią w e r y f i k a c j i opracowań kosztorysow ych s p o rz ą dzanych przez p r z e d s i ę b i o r s t w a budowlane przemawia również udoku mentowany w a r t y k u l e f a k t poważnych r o z b i e ż n o ś c i pomiędzy wysokoś c i ą r z e c z y w i s t y c h kosztów p r o d u k c j i oraz odpow iadających im kosztów
uzasad n ion ych. I s t n i e n i e ty c h r o z b i e ż n o ś c i św iadczy o tym, iż n i e r z e t e l n e ko sz to ry s o w a n ie bywa n i e j e d n o k r o t n i e d la p r z e d s i ę b i o r s t w budowlanych źródłem w y so k ic h , n i e uzasadnionych faktycznym układem p rac y zysków.
Wniosek skiero w any pod adresem środow iska ł ó d z k i e j s p ó ł d z i e l c z o ś c i m ieszkaniow ej o ś l e d z e n i e k w e s t i i w ią żą cych s i ę z rachunkiem kosztów uzasadnionych w budownictwie oraz w y k o rz ys tyw a n ie t e j k a t e g o r i i w i n t e r e s i e członków i kandydatów s p ó ł d z i e l n i j e s t tym b a r d z i e j u zasad n ion y, iż ja k k o l w i e k k a t e g o r i a ta J e s t - o czym wspom n ia n o na w s tę p ie - k a t e g o r i ę o c h a r a k t e r z e p rz e jś c io w y m , to jednak sform ułować można o p a r tą na r a c j o n a l n y c h p r z e s ła n k a c h t e z ę , iż po z o s t a n i e ona kanonem p o l s k ie g o cenotwórstwa budowlanego przez dość d ł u g i je s z c z e o k re s . Wskazują na to również zapow iedzi M inisterstw a Budow nictw a.G ospodark i P r z e s t r z e n n e j i Komunalnej oraz M i n i s t e r s t w a Finansów , dwóch res o rtó w o d p o w ie d zia ln y c h w obecnym o k r e s i e czasu za prowadzenie p o l i t y k i - cenowej w z a k r e s i e budownictwa.
