A C T A U N I K I M I T A T I S L 0 D Z I E N S I 3 FO LIA OECONOHICA 4 3 , 1965
- \
.
O e rlu e z S t ę p ie ń *
KONCEPCJE MENEDŻERSKIE W ZARZĄDZANIU PRZEDSIĘBIORSTWEM
W t f P
A k t u a ln i« goapodarka nasza J e s t na « t a p i a w d ra ż a n ia r « f o r a y g o s p o d a r e z e j. W l« a y j u t d o e k o n a le , ża p r z e d s ię b io r s t w a m aj« być a e a o d z ie ln e , e e * o rz « d n e , a a a o f in o n e u je c e a i « . Z ty c h z a ło ż e ń wy n i k a j « różnego ro d z a ju k o n a « k w « n c J* . P rz a d « w e z y s tk la p r z e d s ię b io r s tw o a u a i e fo ra u ło w e ć c a l d z i a ł a n i a , z ap lan o w ać Ja g o r e a l i z a c j ę . p a zya k a ć ś r e d k i i o k r e ś l i ć w a ru n k i d z i a ł a n i a , w końcu za j ą ć a i « r e e l i z e o j « i k o n t r o l « . P o n ia w a t p r z e d e ię b lo ro tw o j a a t o r g a n iz a o j« d y n e a lc z n « , n a le ż y ró w n ie ż o k r e ś l i ć , j a k a i « z a ie n le - ł y w c z a a ia w y a ie n io n e tu a la a a n t y r e o r g a n iz u j« c a . K o n k r e ty z u ją c , n a le ż y o k r e ś l i ć , co produkow ać, i l e produkow eć, j e k produkować i po j a k i e j c e n i e ? I w t y a a l e j e c u d « c y d « n c i n a p o ty k a j« na ogron- ne t r u d n o ś c i. Do t e j p o ry w s z y s t k ie w s k a ź n ik i p r z y c h o d z iły z g ó ry i n i « b y ło k ło p o tó w . T « ra z au e z « s a a i pod ejaow ać d e c y z je , k t ó r e aog « zew eźyć o powodzeniu p r z e d s ię b io r s t w o lu b o je g o upedku.
R s f o r a a d o s t a r c z y ło nea w e z y e tk ic h w echan lzaó w , k t ó r o b«d« a t a r o w e ły p r z e d e i« b io r e t w e a . Z a ło ż e n ia . J a k ne n esz s w a ru n k i, s « z u p s łn ie nowe, e l e lu d z ie e l ę n ie z a i e n i l i . K ad ra z o e t e łe U e e a a , t z n . z u p e łn ie n le p rz y g o to w e n e . Dowodem na to J e o t b łę d n e u s t a l e n i e oen ne w y ro b y . D y r e k to r z y , k ie r o w n ic y n ie p o t r e f l « ob l i c z y ć n e k łe d ó w , t z n . koeztów p o n le e lo n y c h . W ynika to p rze d e
w s z y # tk i» z n ie d o c e n ia n ie r o l i rachunku ekonom icznego w k la ro w a n iu współczesnym p r z e d s ię b io r s t w a » lu b , r z a d z i e j , z ja g o n ie
z n a jo m o ś c i. i. .
Celem n i n i e j s z e j p r a c y J e s t w sk a z a n ia Je d n e j z d ró g , w zmody- fiko w an yn s y s te m ie z a rz ą d z a n ia p rz e d s ię b io rs tw e m p o le p e z e n la n i e k o r z y s t n e j o b e c n ie s y t u a c j i g o s p o d a rk i p o l s k i e j , p o p rzaz zaad a p to w a n i« pawnych spraw dzonych wzorców z a c h o d n ic h i ; , a tw o rz e n ie r>i t ó j fanzie nowych, o d p o w ia d a ją c y c h n a s z e j r z e c z y w ia \ ó ś o l.
i . R ys h ia t o r y c z n y
i . i . S to a u n k l k a p i t a l i s t y c z n a końca X IX w iak u
E w o lu c ja stosunków p r o d u k c ji w ran a ch atoaunków k a p i t a l i s t y cznych z n a j d u ja w yraz p rzad e w s z y s tk ia w p rz e o b ra ż e n ia c h w ła s n o ś c i środków p r o d u k c ji. N a jo g ó ln ie j p o le g a to na z a e t « p ie n iu w ła s n o ś c i Je d n o o s o b o w e j, k t ó r a s t a ł a e i « z b yt o ia s n s d l « r o s n « c a j s k a l i p r o d u k c ji i a o b i l l z a c j l c o ra z w i« k a z y c h k a p it a łó w * a k c y jn « (.k o rp o ra c y jn ą ) formę w ła s n o ś c i* Główn« cao h « t r a d y c y jn a j o r g a n i z a c j i g o sp o d arcz e j (p r z e d s ię b io r s t w o jed n oo so b ow ej fo rw y w ła s n o ś c i ) b y ło p o ł« c z e n ie w Je d n a j o s o b ie f u n k c j i p o n o sz e n ia r y z y ka , o trzym yw an ia k o r z y ś c i i podejm owania d e c y z j i zarówno o p e ra c y jn y c h , j a k i a t r a t e g ic z n y c h . W ł a ś c i c i e l i k ie r o w n ik w Je d n e j o s o b ie , ponosz«c bow laa o d p o w ie d z ia ln o ś ć ry z y k a (z w lę z a n e y o z l o k a t » k a p i t a ł u w p r z e d s ię b io r s t w ie 1 o d p o w ie d z ia ln o ś c i« c a ł y a ma- j ę t k i e a za je g o z o b o w i« z a n la ) , podejm ow ał d e c y z je ja k o w ł a ś c i c i e l , p rz e z co o t r z y a y w a ł k o r z y ś c i z s u k cssu 1 ja k o k ie r o w n ik , p o s ia d a j« c y u m ie ję tn o ś ć zechow enla o p ty m a ln e j rów now agi pom l«dzy ś m la ło ś c ię a rozw ag ę. T r a d y c y jn y p r z a d e lę b io r e a - ł« c z « o ry z y k o z podejmowaniem d e c y z j i - z m n ie js z a ł k o s z ty r y z y k a , a js d n o c z e ś n le z w ię k s z a ł w yd a jn o ść p r a c y .
Jednoosobow a fo r a a w ła s n o ś c i dom inowała do l a t a lę d e m d z is s i« - t y c h - o s ie m d z is s ię ty c h u b ie g łe g o s t u l e c i a . UJemn« s t r o n « eyatem u , k t ó r y ł ę c z y ł w je d n e j o e o b le w ł a ś c i c i e l e 1 k ie r o w n lk e , b y ł y e l l - ne o g r a n ic z e n ia e k a l l p r z e d s ię b io r s t w a . O g r a n ic z e n ia t e w y n ik a ły n ie t y l k o z t r u d n o ś c i w d e le g o w a n iu u p ra w n le ó , ( b r a k k a d ry wykwa l i f i k o w a n e j ) a l e ró w n ież z k o n ie c z n o ś c i fin a n s o w a n i« ro zw o ju p r z e d s ię o io r a tw a w z a s a d z ie z w ła s n y c h , w ew nętrznych ź r ó d e ł, oo szybko - s z c z e g ó ln ie w ty c h g a łę z ia c h , g d z ie t e c h n o lo g ia wymagała
teaoopojo «¿nodaerekle * »r n y i m i l u pr»>d>igblorstvm
d u żych , n ie p o d z ie ln y eh I n w e s t y c j i - s t a ł o e l o głów ny» c z yn n ik ie m h e * u ję c y * te * p o w z r o s tu .
W p le r w e z e j p o ło w ie u b ie g łe g o e t u l e o l e r o z e le r y p r z e d s i ę b io r s tw * z w ię k s z a ły s i ę g łó w n i* p rz e z k o n c e n tr a c ję k a p i t a ł u . Oednak J u t w k o le jn y c h d z l e s l ę c l o l e c l e c h w zw iązku z p r z y e p ie e z e n ie * p o stęp u te c h n ic z n e g o epoeób te n o k e z u je e l « n ie w y s t a r c z a j ą c y .
S to e o w a n le nowej' t e o h n i k i , k t ó r e j to w a rz y e z y w z ro s f kow plek- e o w o ścl c r e z n l n l a e l n e j w i e l k o ś c i z e k łe d u p rzem ysłow eg o , wy*aga fu n k c jo n o w a n ie k a p i t a ł u n le p o ró w n e n le w iększeg o n iż d a w n ie j. To- klew u z a p o trz e b o w a n iu ne k a p i t a ł n ie mogłe e p r o s te ć k o n c e n tra c j e k a p i t a ł u dokonywana p rz e z ln d y w ld u e ln y c h p r z e d s ię b io r c ó w . M u s ia ła n e e t f p l ć c e n t r a l i z a c j a k a p i t e ł u , g łó w n i* w p o s t a c i epó- ł* k a k c y jn y c h , k t ó r e w p o ło w ie X IX e t u l e c i e o d e g r a ły w le lk ę r o i « w M o b iliz o w a n iu k a p it a łó w p o trz a b n y c h do budowy k o l e i .
Z ro z w o je * s p ó łs k z w lę z sn e b y ł y pewne p ro c e s y e p o le cz n o - •gosp od arczs, j s k i ( i ) ogroane r o z s z e r z e n ie s k a l i p r o d u k c j i! ( 2 ) rozw ój banków (o d g ry w a jo c y c h znacznę r o l ę w pow staw an iu s p ó łe k a k o y jn y c h ) ze w zględu ne ic h e t r e t e g lc z n ę p o z y c ję w d z ie d z in ie e- a l a j i nowych a k c j i o ra z z a s i l e n i a p r z e d e ię b lo r ś t w k r e d y t o w i; ( 3 ) u w y d a tn ie n ie t e n d e n c ji e p ó łe k do - o d d z ie le n ie w c o re z w iększym S to p n iu z e r z ę d z a n ia ja k o o d rę b n e j f u n k c j i od p o sia d a n e g o k a p i t a ł u , n l e z e le ż n le od te g o , cz y j e e t to k e p l t a ł w ła s n y cz y po ż y c z o n y ".
F a k t y t e p r z y c z y n ia ły o lę do f u z j i k a p it a łó w sa m o d zie ln ych p r z e d e lę b lo r e t w . P rz y c z y n y łę c z e n la b y ły r o z m a it e . W p o s z c z e g ó l nych g a łę z ia c h fu n k c jo n o w a ły s p ó ł k i o ró ż n e j w i e l k o ś c i aktywów k e p lta ło w y c h a w ię c
o
r ó ż n e j s i l e k o n k u re n c y jn e jZróżnicowana
po- z y c j a k o n k u r e n c jiepółek
b y łe p ie rw o tn o p rz y c z y n ę f u z j i . Dużesp ó łk i
p odporzędkow ujoc p r z e d s ię b io r s t w a m n ie jsz e , r o z s z s r z s ły po l e d z i e ł e l n o ś c i , z a n l e j e z a ł y k o e z ty k o n k u r e n c ji 1 s z y b c is j u trw a- l e ł y sw o je p o z y c je . O e d n o cześn le a n i s j s z y a s p ó łk o * c z ę s to o p ła c a ło a i ę p o to c z e n ie z s i l n i e j s z y * k o n k u r s n ts a , bowiem z m n ie js z a ło vo ryz y k o b a n k ru c tw a .C e n t r a l i z a c j a k a p i t a ł u w s e k to r z e a k c y jn y * dokonyw ała s i ę ró w n ież w p o a t a c l f u z j i e p ó łe k o z b liż o n e j s i l * k o n k u r e n c ji. Do b ro w o ln y « ło c z e n io * p r z y ś w ie c a ł motyw p r o d u k c ji i s p rz e d a ż y na w lę k e z f s k e lę , p e rsp e k tyw o le p s z y c h warunków zakupu ozynn lkó w p ro d u k c j i , u sp raw n ień w o r g a n i z a c j i 1 z a r z ą d z e n iu ; z n e cz ę ce b y ł y ró w n ież k o r z y ś c i w y n ik a jo « e z I n t e g r a c j i p io n o w e j.
K o le jn a f u z ja obejm ow ały « p ó ł k i stosunkow o n i e w i e l k i « , k tó r a tą drogę c h c l o ł y wzmocnić p o z y c ję k o n k u re n c y jn ą . P r o c a * t a n na s i l a ł a l ę w o a ta tn lm d z i e s i ę c i o l e c i u u b ie g łe g o ę t u l e c l a i apowo dowa ł , ze w Wielu g a łę z ia c h w y ro a ły p r z a d a lę b lo r a tw m - g lg e n ty , k tó r a z a c z y n a ły z a g ra ż a ć p o z y o jl u p rz e d n io p o w a ta ły c h olbrzym ów . W i e lk ie a p d łk l b y ły J u l w y a ta r c z a ję c o a l l n a , ab y u o h ro n lć a l ę od b a n k ru c tw a , a l a Je e z c z e z b y t a ła b a , aby p o z y o ję 1 s t s b l l l z a - c j l p r z e k a z t a ł c l ć w p o z y c ję m o n o p o lis ty c z n ę . ’ ^
wzmożony p ro ca a łę c z a n la t r w a ł do 1907 r . D o p ro w a d z ił do po w s ta n ia w ie lo z a k ła d o w y c h p r z e d s ię b io r ą tw - g lg * n tó w , k t ó r a wytwa r z a ł y o k o ło 50% p r o d u k c ji c a ł a j g a ł ę z i , a n ie k t ó r a z n ie b o- a i ę g a ł y p o z y c ję z b llż o n ę do p a łn ag o m onopolu.
R e a s u m u ją c , w ie lk a f a l a f u z j i m ia ła aw oja ź ró d ło w d ą ż e n iu dużych a p ó łe k do m o n o p o liz a o jl ryn ku 1 p r o d u k c ji, co w p ra k ty o a m ia ło ozn acz ać o a ię g n ię c ia ta k ie g o u d z ia łu w p r o d u k c ji 1 ap rze- daży d an e j g a ł ę z i , k t ó r y u m o ż liw ia łb y i s t o t n a 1 t r w a ła pow lęk- . s z a n le s to p y z y s k u . W ezyatko to wymagało l i k w i d a c j i n ie z a le ż
n o ś c i p o sz cz e g ó ln y ch dużych a p ó ła k 1 skoo rd yn ow an ia Ic h d z i a ł a l n o ś c i p rz a z podporzędkow anla j e d n o l i t e j p o l i t y « « zarówno w d z ia d z i n ie p r o d u k c y jn e j (p la n o w a n ia p r o d u k c j i, i n w e s t y c j i , koaztów l t d . ) , j a k 1 a k tyw n e j p o l i t y k i rynkow ej (a w j a j ramach decydo w an ia o w i e l k o ś c i c a l u ) . R o lę t ę mogła n a j l a p l s j a p a łn l a ć w i e l ka m o n o p o lla ty c z n a a p ó łk a a k c y jn a z a b e z p ie c z a ję c a ś c l a ł ę w s p ó ł p ra c ę fu n k c jo n u ję c y c h k a p it a łó w w c e lu z w ię k s z a n ia z ysku wsku tek m o n o p lls tyc z n e g o opanow ania ry n k u 1 .
1 .2 . P r z e g l ą d dorobku "k ie r u n k u m en«dż«r»k la g o * u w ybranych p r z e d a t a w l c l a l l
S p rz e c z n a sę o p i n ie naukowców co do p le rw s z a ó s tw s s tw o rz e n ia "ekonom icznych t e o r i i k a p it a liz m u m sn e d ż e re k lag o ” . A n a liz ę k ls - runku "m e n e d ż e rsk ie g o " sensu a t l e t o In a u g u r u je w ' 1932 r . p ra c a A d o lfa A . B e r le g o i G a rd in a ra C . Moansa z a ty tu ło w a n a "Tha Mo dern C o r p o r a tio n and P r i v a t e P r o p e r t y " . P rz y c h y la m s i ę do o p i n i i ty c h u czo n ych , k t ó r z y t w ie r d z ą , l ż ź r ó d « i t« g o k l« ru n k u n a le ż y
1 E . O o m a ń s k a , K a p it a liz m m an ad żsrak i, warszawa 1981, a . 18 1 n .
Kobo »po J< mamdłorsklo w ««p ąyiłanlu p rło d a lę b lo rs tw » 37 azukać w c z e ś n ie j, bowiem na p r z e łp a ie X IX 1 XX w. a m eryk a ń sk i e k o n o a la ta T h o r e t e ln B . v * b l* n n a p i s a ł k i l k a zn a czą cych k a ię ź e k , w k tó r y c h - począw szy od p l* r w s z * j " T * o r l * k la a y p r ó ż n ia c z e j" (.1 89 9), a skończyw szy na o a t a t n i a j “ Wyobcowana w ła s n o ś ć i d z ia ł a ln o ś ć p r z e d s ię b io r c z a " (1 9 2 3 ) - s t a r a ł e lę przoda w ezystkim zbadać p ro c a a y ekonom iczne, d ok on u jąca a l ą w ów czesnej Am eryce. G łó w n i* ln t a r o s o w a ł go rozw ój w i e l k i e j p r z e d s ię b io r c z o ś c i w fo r- a l a a p ó ła k a k c y jn y c h , k s z t a łt o w a n ia a l t m o n o p o li, g w ałtow ny po- •tęp w d z i a d z in ie f o r a o r g a n iz a c y jn y c h ryn ku k a p ita ło w e g o , k ra c h y g la łd o w a 1 k ry z y a y a k o n o a lc z n a . S z c z e g ó ln o uwagą z w r a c a ł n ia na te c h n ic z n o - o rg a n iz a c y jn ą s tr o n ą p rz e m ia n , k t ó r e o b s e rw o w a ł, a le na a tr o n ą s p o łe c z n ą . S t a r a ł a l ą p r z e d e ta w lć m otywy, bodźca i i n t e r e s y , k t ó r y a i k la r o w a ły a l ą grup y s p o łe c z n a o ra z s p r z e c z n o ś c i ty c h in te r e s ó w 2 .
Podstawowe z n a c z e n ia aa u V e b le n a s p rz e c z n o ść a ią d z y te c h n o l o g i ą 1 z e s p o le * i n s t y t u c j i . Z ysk p ie n ię ż n y ja k o c a l d z i a ł a n i a lu d z k ie g o c h a r a k t e r y z u je p r z e d s t a w i c i e l i k a p i t a ł u finansow ego, od iz o lo w an e g o od p rze m ysłu " ś w ia t a i n t e r e s u " . P rz e c lw ie rte tw o a ią d z y
ś w ia t aa p rz e m y s łu " 1 " ś w ia t e a in t e r e s u " - podstawowe wg V e b le n a p rz e c iw ie ń s tw o w sp ó łcz esn eg o systom u gospodarczego - s ta n o w i'g łó w ny p rz e ja w e p rz e c z n o ś c l a ią d z y te c h n o lo g ią a i n s t y t u c j a m i . Wy- n lk s ona g łó w n ie e tą d , Ze w tyvch dwu różn ych i o d iz o lo w a n y c h od • i a b ie a f e r a c h , w y e tą p u ją odmienne m otywy, c e l e 1 normy p o stęp o w a n ia . V e b le n w s k a z u je , Ze k la s a k a p i t a l l s t ó w - w ł a ś c i c i e l i z o s ta ła pozbaw iona Ja k ic h k o lw ie k r e a ln y c h f u n k c j i w społecznym p ro c e s i e p r o d u k c j i! J e s t to k la s a p r ó ż n u ją c e . Główno t r e ś ć J e j Ż y c i a s ta n o w ią a n i a j lu b b a r d z ie j oderw ane od p r o d u k c ji o p e r a c je i a a c h ln a c je fin a n so w e mnożące j e j z y s k i . Oednakże n i e ona s ta n o w i i grupę s p o łe c z n ą , k t ó r a j e s t n o s ic ie le m p o e tę p u . W iodącą r o l ę s t a now ią in ż y n ie r o w ie i t e c h n ic y p rz e m y s łu . C i n ie k i e r u j ą s i ę wy łą c z n i e p ow iększaniem z y s k u ; motywem ic h d z i a ł a n i a J e s t " i n s t y n k t d o b re j r o b o t y " . I s t o t ą s p r z e c z n o ś c i k a p it a liz m u u p a t r u j* V a b l* n w s p r z e c z n o ś c i motywów i kieru n k ó w d z i a ł a n i a ty c h dwu grup s p o ła c z n y o h . Motyw zysku p ie n ię ż n e g o , którym k i e r u j e s i ę “ ś w ia t i n t e r e s u " , p o z o s t a je w s p r z e c z n o ś c i z motywem te c h n lc z n o
-2
0 . G ó r s k i , W. S i e r p i ń s k i , H i s t o r i a powszech- n a j a y ś l l e k o n o a ic z n e j 1870-1950, Warszawa 1956, * . 1 3 7 ,
- o rg a n iz a c y jn e g o p o stęp u p r o d u k c ji, k t ó r y « k i e r u j e « 1 « " ś w ia t p rz a m ye łu ” o r g a n iz u ją c y fu n k cjo n o w a n ia k a p i t a ł u 3 . X w ła ś n i* w t a j k l a s i * ( ś w ia t p r z * a y * ł u ) n a le ż y u p a try w a ć p r z y e z ły c h mene d żerów . V a b l* n w aw oich rozpraw ach z a a k c e n to w a ł ic h o d e rw a n ia od w ła s n o ś c i środków p r o d u k c j i, a p rz a z to In n « a o t y w a c j« do d z ia ła n i a .
Uwalam, t e p u n k t«« w y j ś c ia d la r o z w ija n ia * k le r u n k u m enadżer* • k ie g o " p rz a z au to ró w p le z ę o y c h na t * n t a e a t w p ó ż n fe je z y a o- k r a s l a b y ła a n a l i z a p ra c V a b le n a , X d o p la r o w t y a e i a j a c u na le ż y p o w ró c ić do w c z a ś n la j w y a la n lo n a j p r a c y B e r le g o i H aan aa, k tó r a d o t y c z y ła w ew nętrznego fu n k cjo n o w a n ia p r z e d e lę b io r e t w e , w ty c h ran ach - s t r u k t u r y w ła s n o ś c i i w ła d z y w w i e l k i c h s p ó ł* kach o ra z ca ló w ic h d z i a ł a l n o ś c i . W azystko to w ię z s ło s i ę ś o lś * lo za w z r a a ta ję c ę r o l ę k la r u ję o y c h s p ó łk ę m onedierów . X podozae gdy k o n c e p cja m en e d Z e rsk ls r o z w i j a ł y a i ę na uboczu* w o l ę g ły a a ta k u na k o n w a n cjo n a ln ę t a o r l ę p r z e d s ię b io r s t w a , o p a r t# na a l c i e .in d y w id u a ln e g o p r z e d a ię b l o r c y , t e o r i a o lig o p o lu r o z w ija n a b y łą p rza z a u to ró w ś c i ś l e j zw lęz an ych z g łów ny« nurtem a y ś l l ekono m ic z n e j. w te n epoeób* w c lę g u etoeunkowo k r ó t k ie g o ozeeu d o s z ło do s w o is t e j eym blozy t e o r i i o lig o p o lu i k o n c e p c ji e s n e d Z s r s k ic h . Tym s i ę tłu m a c z y , Ze w p r a c y t e j t e o r i a a a n e d Z e r s k is sę u k łs d s a o d n ie s ie n ia do s z e rs z y c h rozweZaó o o l l g o p o l l a t y c z n e j k o r p o r a c j i a m e r y k a ń s k ie j, o p rz y c z y n a c h 1 s t r u k t u r z e j e j w z ro a tu o ra z me chanizmu j e j fu n k c jo n o w a n ia , w r e e z c ie - o f u n k c j i c e lu w ie lk ie g o p r z e d s ię b io r ę t w a , k t ó r a od dawna Ju Z "p r a w ie e ta n o w i w ła s n o ś ć p ły n n e j grup y p o s ia d a c z y a k c j i , a k ie ro w a n e J e e t p rz e z k a d rę o- t r z y a u ję c y c h u p o saZ e n le m enedżerów"4 .
w roku 1941 Burnham w y d a ł k s ię Z k ę "The M s n s g s r ls l R e v o lu t i o n * 5 . G ł o s i ł w n i s j , " I Z ś w is t w s p ó łc z s s n y w k ra cza w nowy o k rs e r e w o l u c j i p o l e g s j ę c s j na p o je w le n iu e l f nowej k i e s y , e m ia n o w ic ie k l a s y z a rz ę d c ó w - k ie ro w n ik ó w . Ma ona z e a t ę p ić d o ty c h czasowy k l a s ę p s n u ję c ę , t j * b u r Z u a z ję i w ł a ś c i c i e l e środków p ro d u k c j i t r a c ę Ju Z bowiem k o n t r o lę nad p r o c e e a a i p r o d u k c j i. Za- s t ę p u ję ic h a e n e d Z e ro w la , k t ó r z y zd o b yw aj« p r z y w i l e j e
na-3 Ib id e m , s . 144.
4 D o m a A s k a , o p . d t . , a . 12-13.
Kottcwpc js «¡»nedłorsk lo v aarządzanla prŁedslębloretwea 3 9 l e ł n e n ie g d y ś in n y « k le e o a rz « d z Q c y « . Twórz« t u s w o ls t« ld s o - l o g i « , n i * zw l« z e n « J u t ja k o b y z obron« eyetam u k a p i t a l l e t y c z n e - g o . K o n c e p c ja r e w o l u c j i a e n e d z e r e k ie j z a k ła d a , i * rozw ój epo- łą c z n y wa w s p ó łc z e s n y « ś w ia c ia n ia p ro w a d z i od k a p l t a l i z a u do o o c j e l l z a u , a l a do in n a j f o r a y u a t r o ju k lao ow eg o. Podetawowya ó z y n n ik le a , k t ó r y wyznacza ta n rofcwOj j e e t o r g a n iz a c ja i z e rz « - d z a n ia o r a * lu d z i a z w i« z a n i z t y a l p r o c a a a a i - a e n e d ż e ro w le "6 . P rz e d w o jn « a i a l i ś a y ja a z c z a ja d n a g o a u to r a z a ja u jo c a g o e l ę * f p r o b le e a t y k ę . R . A , G ordon, k o n ty n u u ją c ro z w a ż a n ia A d o lfa B e r le g o i G a rd in a ra H aan aa, a t a r a ł a i o o d p o w ie d z ie ć na n a e tę - p u jo c a p y t a n ia t
1 . K tó r a z grup ( w ł a ś c l o l a l a p r z e d s ię b io r s t w 1 m en ed żero w ie) i d la c z a g o a p ra w u ja n a jw y ż e z ę , o a ta ta c z n o w ła d z « ?
2 . Czy i o l l a a a n a d ia r o w la n ia b «d «c w ł a ś c l c i e l a a i f l r a , p o a t « p u J« , w p r z a c iw la A a t w la do w ł a ś c l c l a l l , k t ś r z y a a k a y a a liz u j « z y a k . w adług j a k i a j ś ln n a j n i a a a k a y a a l i z u j « c a J zyaków za sa d y z a ch o w a n ia ?
O dpow ładzi a z u k a ł p rz a z a n a l i z « 176 n a jw ię k s z y c h k o r p o r a c j i aae- rykeńskich7 .
Tan apoaób u j ę c i a problem u u l e g ł l a t o t n a j a o d y f l k a c j l w l a ta c h p lę ć d z l s & ię t y c h w skutek ro z p o c z ę c ia badań nad r z e c z y w le ty a p r z a b ia g la a p ro ca a u p o d a ja o w a n la d a c y z j l w p r z e d s ię b io r s t w a c h w tz w . “ w arunkach n ie p e w n o ś c i". W toku badań prowadzonych na d u t« e k a l« w a a e r y k a ń s k ic h u c z e ln ia c h a k o n o alcz n yc h p rz a z t a a t a j s z a z a a p o ły zarówno psycholog ów 1 s o c jo lo g ó w , ja k i s k o n o a ls tó w s fo ra u ło w a n o t e o r i ę p o a t«p o w a n ia z a d o w a la ją c e g o . Wadług ty c h t o o r l l - z a lic z a n y c h b a r d z la j do b s h e w lo ry a ty c z n y c h n iż menadżer s k ic h t s o r l l p r z e d s ię b io r s t w a - k o r p o r a c ja n ia d « *« do a s k e y a a - l l z a c j l c z a g o k o lw ia k . t y l k o do o s i « g n l « c l a w yników z a d o w a la ją c y c h . W tw o rz e n iu ty c h t a o r l l p rzo d o w ał z a s p ó ł " t e o r i i o r g a n i z a c j i " H a r b a r ta A . S la o n e . Je d n a k t e o r i e t a n ia z n a l a z ł y s z e r- szsg o rezon ansu w p ó ź n ie js z y c h a e n e d ż e re k lc h t e o r ia c h p rzed - e l « b l o r s t w a . W l a t a c h n a s tę p n y c h sposób ro zu ao w an le uw ypuklany p rz a z S . A . S la o n e • r o z w iń « ł e i « p rze d e w s z y s tk ie na g r u n c ie e o c j o l o g l l i 6 Ib id e m , e . 443. 7 O t e o r ia c h ro zw o ju w apółczeenago k a p l t a l i z a u , r e d . M. N e- s i ł o w s k l , Warszawa 1976, s . 186.
t e o r i i o r g a n i z a c j i . W t e o r i i e k o n o m ii m yśl Sim ona p o d j « ł (w ro ku 1947) w "o g ó ln a J t a o r i l m o ty w a c ji" Oohn Kenneth C a l b r a l t h , przedtem je d n a k b y ł y k la s y c z n a m en ed Zerekle t a o r t a p r z e d * l« b lo r - s tM a . T a o r ia ta ko n tyn u o w a ły ro zw a ż a n ia (B a r la g o «* Meenee-- Oor- dona) na t a a a t o d d z ia ła n ia w ła s n o ś o l od w ła d z y w w l s l k i c h korpo r a c ja c h i i m p l i k a c j i teg o f a k tu odnoszących a l f p rz a d a w szystk im do a a k a y a a l i z a c j l z y e k u . W szyscy a u t o r z y s k e s n tu j« .g łó w n « r o i« meriedZere p r z e d s ię b io r s t w a i , motywy ja g o d z i a ł a n i a . Od koóca l a t p ię ć d z l e a lę t y c h w menedZereklm n u r c la m y S la n ia p o w s ta ję ta o r i a , k t ó r a o d p o w ia d a j« warunkom g o s p o d a rk i d y n a m ic z n e j. S z c z e g ó ln y uwag« n a la Z y z w r ó c ić na t a o r i a E d it h P e n re s s 1 Ro b in a M a r r i a a 8 .
<Vzroet p rz a z d y w a r a y f ik a c j« ( « f a k t P e n ro e e ) s ta n o w i - zda niem P cn ro aa - n a c z e ln y c a l d z i a ł a l n o ś c i m enadżerów. 3 a a t to bo wiem n a Jp o t « Z n ia ja z y a z a n la o z a b e z p ie c z a j« c y ic h a u to n o m l«, in t e - r e a y i a a t y e f a k c j « . W ynika to z te g o . Za obsony z s s p ó ł z a rz « - . d z a ję c y p rz a d a l« b io re tw a m budowany b y ł p rz e z p sw isn c z a s i na
b y ł Je d y n « w awoim ro d z a ju u m ie ję tn o ś ć p ro w ad zan ie d a n e j f ir m y , w tym tk w i Je g o a i ł a . O c z y w iś c ie k ie ro w n lo tw o moZe b yć z e s t« p lo - n a , a l e zanim nowa e k ip a z a z n a jo m i a i « za s w o is ty m i o p e r a c ja « ! f ir m y , p r z e d * ię b io r a tw o moZa p o n is ś ć duZe a t r e t y . A la nawet, j o ś l l nowy z a a p ó ł j e s t b ard zo sp ra w n y, to o s l« g n is z a d o w a la j« c a w y n ik i w przypadku w y J« tk o w e j n ie u d o ln o ś c i p o p rz e d n ie j s k i p y . S tę d koZna w yp ro w ad zić w n lo a a k . Za w zgl«dna s i ł a p o z y c j i k i e ro w n ictw a z a le Z y p rzed e w azystk lm od js g o "w z g l« d n s j s p ra w n o ś c i h a n d lo w e j", na k t ó r « we w e p ó łcz ean ych w arunkach o llg o p o lu s k ł a d a j« a i « p rzed e w e z y e tk la k o r z y ś c i w z ro s tu p rz s z d y w e r s y f ik a c j« p r o d u k c ji® .
\ Z k o l e i R . M a r r ia pod ch od zi do te g o z a g s d n is n ls z in n e j s t r o n y . I n t e r e s u j « go e p ó łk l a k c y jn e , w k tó r y c h t o c z y ła s l « n i e u s t a n n ie w alka o w ła d z « p o a l« d z y a k c jo n a riu s z a m i 1 m enedZsram l. p rz y czym ta druga grupa w y a z ła z n i e j z w y c l« a k o . Źródłem ic h w ład zy j e s t " * l ł * o r g a n iz a c y jn a " - u m ie ję tn o ś ć p ro w a d ze n ie p rz e d s ię b io r s t w a na w ie lk « s k a l « . Oowód t e j t e z y j e a t n a * t « p u j« c y - rozw ój od k a p it a liz m u t r a d y c y jn e g o do w * p ó łc z * * n * g o p o le g a ł na
Q Ibidem , e . 190-191. 9 Ib id e m , e . 226.
K o n c e p c js • sn«<Usf»kU V - a r / .ą d ła n lu p ra e rts tg b lo r i t t w«»»
41
p ow o lny* z a s tę p o w a n iu Jed n o g o ty p u o r g a n i z a c j i gospojderczych p rz a z d r u g i . Nowy eystsm p r z e ła m a ł o g r a n ic z a n ia t r a d y c y j n e j . k e- p i t a l l a t y c z n e j p r o d u k c ji p rz a z w prow adzania nowago c z y n n ik a p ro d u k c j i - u m ie ję tn o ś ć p ro w a d z a n ia p r z e d s ię b io r s t w a na w le lk q s k a l ę . P ro d u k c ja na w ia lk ę s k a lę z a l e t y w y łę c z n ie od o r g a n i z a c j i na w le lk ę s k a l ę . O r g a n iz a c ję r e p r e z e n t u ję m en ed żero w ie. S tę d w n io s e k . Ze z y a k i otrzym yw ane p rz e z w ie lk ę fir m ę b y n a jm n ie j n ie z a le Z ę od j e j f iz y c z n y c h aktyw ów , a l a g łó w n ie od k ie r o w n ic t w a 10 .M enedZerekę id e ę " o d d z i e le n ia w ła s n o ś c i od w ła d z y " r o z w ija Jo h n Kenneth G a l b r a i t h sw ojo k o n c e p c ję t e c h n o s t r u k t u r y . Z a sa d y p o s tę p o w a n ia w i e l k i c h k o r p o r e c j i , ic h c e l e 1 metody wyprowadza G a l b r a i t h za e p e c y ftc z n y c h cech w s p ó łc z e s n e j t e c h n o lo g i i p ro d u k c j i , z p o trz e b o r g a n i z a c j i Ja k o t a k i e j , w y r a z ic ie le m b ie ż ą cych 1 d łu g o o k reso w ych in te r e s ó w t a k ic h o r g a n i z a c j i j e a t te c h - n o s t r u k t u r « . K o n c o p c js t e c h n o e t r u k t u r y e ta n o w i k o le jn y zam aszys t y k ro k w a n a l i z i e " o d d z i e la n ia w ła a n o ś c l od w ła d z y " w w i e l k i c h k o r p o r a c ja c h 1 w y n lk a ję c y c h z tego zm ian h i e r a r c h i i c e ló w . G a l- b r a i t h p r ó b u j* uoow odnió, Za wa w s p ó łc z e s n e j r z e c z y w is t o ś c i k a p i t a l i s t y c z n e j o b o w lę z u ja zasad a z g o d n o śc i c e ló w - c e l e k o r p o r a c j i sę o d b ic ie m c e ló w cz ło n kó w t e c h n o s t r u k t u r y , c e l e spo łe c z e ń s tw a zaś p r z e j a w i a j « te n d e n c ję do p o k ry w a n ia s i ę z c e la m i k o r p o r a c j i . N ie w y ja ś n iłe m j e a z c z s , co to j e s t owa te c h n o e tru k - t u r a . Główne t e z s j s s t n a a t ę p u ję c e t w małym, Q ls skomplikowanym p r z e d s i ę b io r s t w ie w ła d z a w ypływ a z w łe a o o ś c i k a p i t a ł u - środków p r o d u k c j i . W w i e l k i e j 1 w ysoce z o rg a n iz o w a n e j f i r m i e w ła d z e p rz e c h o d z i od aamej o r g a n i z a c j i do t e c h n o e t r u k t u r y o r g a n i z a c j i , J u ż n ie Je d e n c z y 'dwóch menedżerów J s s t mózgiem p r z e d e ię b lo r - « tw a , a l e c a ł y z e s p ó ł nsukowców. in ż y n ie r ó w 1 te c h n ik ó w , o r g a n i z a to ró w s p r z s d a ż y , re k la m y i m a rk e tin g u , pracow ników o r a z l u d z i z w y s p e c ja liz o w a n y z n a jo m o ś c i« b i u r o k r a c j i i u m ie ję t n o ś c i« z a ł a t w ia n ia ep raw w Je d n o a tk a c h r z « d z « c y c h , w r e e z c ie k o o rd y n a to ró w d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i « b lo r s t w a ,
, 0 p rz e c h o d z e n iu w łs d z y w r ę c s t e c h n o s t r u k t u r y d e c y d u je po p le rw s z s "w y s o c s e u t o r y t e t y w n y c h e r e k t e r d e c y z j i k o le g ia ln y c h " , k t ó r e e« 1 w yn ik iem r o z d z ie lo n e j w ła d z y . N ik t n ie ro z p o rz ę d z a w ię c e j n iż c z ę s tk « w ls d z y n is z b « d n e j do z s p r o je k t o w a n la . wyproduko w a n ia o r a z s p rz e d e ż y pewnego w yro b u . To samo d o ty c z y d e c y z j i l n —
N
w e o ty c y jn y c h . W s z y s tk ie t e »p raw y « u sz y b yć rozw iązyw ane p rz e z ze s p o ły , w k tó r y c h każdy c z ło n e k w n o si c z ę e tk ę e w o je j w y a p e o ja liz o -w j o » j -w ie d z y .
Oruglm z ja w is k ie m d a ją c y » w ła d z « t e c h n o e tr u k tu r z e J a a t w z ro s t p r z e d s ię b io r s t w a . W zro st zapew nia bowiem k o n t r o lą nad śro d o w la - kiom - z w ię k sz a w ład zę nad ce n a m i, k o s z ta m i, k o n » u » e n t a » i( d ostaw ca m i, s p o łe c z e ń s tw a » i p a ń s tw a » , »1 « ró w n laZ w ynagradza w b a rd z a o s o b is t y sposób t y c h . k t ó r z y go p o w o d u j«. W o c e n ia G a l ^ r a l t h a " tr e w o lu c ja menedżerów, ja k o o d ręb n y p ro c e s od r s w o l u c j i te c h n o e tru k -
t u r y " , z o s t a ła ju ż p o w sz sch n le u zn a n a . P r z e ś w ia d c z e n ia , ź a w now oczesnej k o r p o r a c j i w ła d z a w c o ra z w ię k s z y » s to p n iu apeezywa w ręk a ch t e c h n o s t r u k t u r y p o c z ę ło ta ż p o w o li zdobywać a p r o b a t ę . T o c h n o s tru k tu ra n ie d o s ta rc z a k a p i t a ł u , le c z w y s p e c ja liz o w a n y c h z d o ln o ć c i i i n f o r m a c j i . N ie b ę d z ie ona » a k a y a a liz o w a ć d ą ż e n ia do k a p i t a ł u , n a le ż y s i ę r a c z e j s p o d z ie w a ć , że Ja k o
o rg an izacja
b ę d z ie z a in te re s o w a n a o s i ą g n i ę c i e » » a k s y a a ln a g o . s u k c e s u 1 1 . P r z y obecnym s t a n i e n a s z s j g o s p o d a rk i k o n c e p c ja t e c h n o s t r u k t u r y G a l b r a it h a bardzo by nam o d p o w ia d a ła . N i e s t e t y , d la nas J a a z c z antt
to za w y so k ie l o t y i musimy s i ę z a d o w o lić a n l e j s z « s k a l « . Roz w ażan ia a u to ró w , k t ó r z y z o s t a l i w c z e ś n ie j p r z e d s t a w ie n i, s « »ocno osadzone w r e a l i a c h ówczesnego k a p l t a i i z a u . I ch oć p r a c a t a p o w sta w a ły * k o le jn y c h e ta p a c h Je g o ro z w o ju , d o n ln u j« w n ic h dwa g łó w na n u r t y . P ie r w s z y z n ic h w s k a z u je g rup ę s p o łe c z n « , z k t ó r a j wy wodzę s i ę m en sd żero w ia, d r u g i za ś n l s j a k o s p rz ę g a ic h z p r z e d s ię b io rs tw e m . S tę d j u ż w ls a y , że p r z y s z ły p s r a o n a l k l a r u j « c y f i r » « tw o rz y s ię z grupy, "k tó rą j e s t n a j b l i ż e j p ro ce só w zachodzę- cych w p r z e d s i ę b io r s t w ie , a m ia n o w ic ie te c h n ik ó w i in ż y n ie r ó w . Mo ty w a c ję ic h d z i a ł a n i a j e s t stosunkow o w y a o k la w y n a g ra d z a n iu , a i n ie baz z n a c z e n ia j s s t m o ż liw o ść s a a o r a a l i z a c j i .Prze jm o w an ie w ła d z y p rz e z »e n e d że ę » w p r z e d s i ę b io r s t w ie p r z e b ie g a w dwóch fa z a c h . Pocz«tkow o J s s t to p ro o e s o d d z ia ła n i a w ła a - n o ś c i od f u n k c j i z a r z « d z « n la . Tłum aczy « 1 « to t y » , ż a » a n a d ż a ro w ia sę b a r d z ie j k o a p e t e n t n i w podejm owaniu d e c y z j i d z i ę k i w i« k s z a j w ie d z y i d o ś w ia d c z a n iu . Z b i e g l e » l a t n a to m ia s t n a s t ę p u je p ro c e a w tó rrfy . C ho d zi O 'a to p n io w e p rze jm o w an ie w ła d z y w ła ś n ie p rz e z a»na- d żaró w . W ynika to z te g o . i ż g rupa ta j e a t ju ż na t y l e a l l n a
Konaspeje aanedawskle » la r s y lt a n lu prtadplfblor«tw «t ■ .13 d z i ę k i d ł u g o l e t n i e j ‘ p r a k t y c e w p o d a j*o w a n iu d e c y z j i , k t ó r a to p r z y o z y n iły i t f do ogroanego w z ro s tu p r z e d s ię b io r s t w , a jad no - o z s ó n i* p r z y dużya w z r o ś c ie k a p i t a ł u w łaeneg o - l a z powodzeniem aoze z a a t ę p lć p o p rz e d n ic h w ła ó c ic le ll- k le r o w n lk ó w p r z e d s i ę b io r s tw a . _ A n a l i z u j « « o a ł y p a t e r l a ł , k t ó r y z o s t a ł do t s j p o ry p r z e d s t a w io n y* n a l a ł y a l f z a s ta n o w ić , j a k w t a k l a r s z i a p o w in ie n w yg lęd u ć a o c j a l l s t y c z n y a a n a d z a r , j a k a b ę d z ie M o ty w a c ja , ab y d z i a ł a ł on j a k n a j l e p i e j 1 w kortcu, j a k i b ę d z ie Je g o zw lęz ek z p r z e d s ię b io r - s tw s a . Na t a 1 in n e p y t a n ia p o a ta r a a «1 « o d p o w ie d z ie ć w n a s tę p nych r o z d z ia ła c h .
2 . M enadżer nowoczesnego p r z a d a lę b lo r a tw a s o c j a lis t y c z n e g o
2 . 1 . K r y t y c z n a ooana p ra o y w ep ółczaaneg o k le r o w nlk a ( r a n ga z a s t ę p c y d y r e k t o r a )
N ie j e s t p r z y p a d k la a , że k ie r o w n ik z a k ła d u rz e m ie ń ln ic .'.* - nazywany b y ł " a l a t r z e a “ . B y ł to zaw tze n a jle p s z y fa c h o w ie c 1, kto , k to d o a k o n a le z n a ł a w o je rz e m io s ło i o p ró c z f u n k c j i k ie r o w n ic ; , i;' (p la n o w a n ia , o r g a n iz o w a n ie , k o o rd y n o w a n ie . M otyw ow anie, k o n t r o i; ! ) a p e ł n l a ł w z e a p o le p racow ników ( c z e la d n ik ó w ) r o l ę n a u c z y c ie la >-u- wodu. 3 e * t rz e c z ę o c z y w le t ę , t o na obsenye e t a p ie ro z w o ju t e e h m - c z n e g o , p rz y w z r a s t e ję c y a k o a p llk o w a n lu a i ę za g a d n ie ń zawodowych, n i e r e a ln a j e s t k o n c e p c ja d y r e k t o r a - w szechw ied ząceg o e p e c j u l i a t y w z a k ł a d z i e 12. A la c z y na pewno to s t w ls r d z a n i e J e s t p r a w d z ie « ?
D z ię k i t a k l a tez o n p o j ę c i e " k ie r o w n ik " aocno s i ę zdaw ałuc- w e ło . A k t u a ln ie J e s t to w ę s k l (z b y t w ę s k i) s p e c j a l i s t a , k t ó r y po t r a f i ro z w lę z a ć t y l k o w ycinkow e p r o b le a y d o ty c z ę c e o a łe g .. p r z a d a lę b lo r a t w a . B ra k u n ie g o s z e rs z e g o s p o j r z e n i a , p rz e z co p o d w ła d n i n l a t r a k t u j ę go Ja k o n a u c z y c ie la c z y a u te n ty c z n e g o p rz y w ó d c ę . Sk ęd a i ę w z ię ła t a o b n iż k a a u t o r y t e t u ? Uważoa, i ż aę dw ie z a s a d n ic z a p rz y c z y n y t a k ie g o a t a n u . P ie rw s z a w y n ik a , o czyn Ju ż w e p o a n ie łe a , za z b y t o g ra n lc z o n a g o p o l a , na k t ó r y a k ie r o w n ik eoża p od ejaow eć t r e f n a d e c y z ja , d ruga n a t o a la e t z a z ł e j o r g a n lz a
-1 2 W. K 1 e ż u n , Pod ataw y o r g a n i z a c j i 1 z a r z ę d z a n ia , W ar szawa 1974, a . 357.
c j l p r a c y w ła s n e j . Muszę tu d od ać, 1* p rz y c z y n y t a a « za aob « m dużym s to p n iu sk o re lo w a n e - 1« k ie r o w n ik l e p i e j z o r g a n lz u ja a o b la p ra c « » tym w ię c e j b « d z ie m ia ł czaau na r o z a z a r z a n la s w o je j w ie dzy f a c h o w e j.
Z a n a liz u jm y zatem apoaób z o rg a n iz o w a n ia p r a c y w ła a n a j k i e r o
w n ik a . , C z y n n ik i n le e p r e w n o ś c l p r a c y w ła a n a j i 1 ) w y k o r z y s t a n ia cz aau p r a c y i 2 ) w e w n ę trz n e j 3 ) z e w n ę trz n e : C h a r a k te r y z u ją c p ie rw s z e ź r ó d ło , możemy o g ó ln ia a t w i a r d z i ć , i * d y r e k t o r z y p r a c u j« d łu ż e j n iż w yn o el ic h n o m in a ln y cz aa p r a c y * O zień ic h p r a c y j e e t ro zc zło n k o w a n y na w i a ł a ró żn o ro d n ych czyn - n o ó c i, poważna c z « ś ć ewago cz eau p r a c y p o ś w ię c a j« ne k o n f e r e n c ja i p o s ie d z e n ia , m ajęc za mało cz aau ne p r a c ę k o n c e p c y jn « . P ra c a w ła ę n a p o c h ła n ia n i e w ię c e j n iż 7% cz aeu o g ó ln e g o . Z a ta a d y re k t o r z y a« p rze d e w szystk im p rac o w n ik a m i o p e ra ty w n y m i, lu d źm i d z i a ł a n ia , p r a c u j« c y m i w apoaób n ie u system atyzo w any, o l « g l e p r z e rz u c a ją c y m i e l ę z je d n e j do d r u g ie j c z y n n o ś c i, w d od atku n ia is a ję c y d o a t a t e c z n ie dużo c z a ś u na g ru n to w n e , o a o b la t a p rz e m y ś la n ia problem ów i a p o k o jn e p o d ję c ie d e c y z j i * N ak a zu je to na w y a tę - p u ję c e z ja w is k o ż y w io ło w o ś c i w p r a c y k i e r o w n i c z e j , a ta k ż e s tw a rz a obawę p o ch o p n o ści podejm ow ania d e c y z j i 1 3 * ( O r g a n iz a c ję cz aa u p r a c y k ie ro w n ik ó w p r z e d a ta w ia t a b . i ) .
A n a liz u j ą c dane z a w a rte w te b * i , można zauw ażyć z Je d n a j s t r o n y , ogromne r o z b ie ż n o ś c i a lę d z y k ie r o w n ik ie m , a je g o w zó r* c e a , z d r u g ie j n a to m ia a t, k i e r u n k i i m o ż liw o ś c i u e p r e w n it n la J a go p r a c y . O ru g ia źródłem n la a p r a w n o ś c l a « tz w . c z y n n ik i w e w n ę trz n a . Z a le c z y ć do n ic h możne t 1 ) o d p o w ie d z ia ln o ś ć - k ie r o w n ik w swym d z i a ł a n i u j a a t b a rd z o o g ra n ic z o n y całym mechanizmem w ła d z y w ew n«trz sw ojeg o z a k ła d u p r a c y , je d n o c z e ś n ie odpow iada za w a z y a tk o co e i « w n ia d z i e j e ;
2 ) b ra k spraw nych w a p ó łp ra co w n ik ó w , k t ó r y a d y r e k t o r ao ź a sp o k o jn ie z l e c i ć w y k o n a n ia ró ż n y ch zadań z a m ia a t o s o b ie te g o wykona n ia a z e reg u drobnych c z y n n o ś c i;
1 3 Z b id e a , a . 354. J
i e s c e p o je каг. od ja r a mi» w. гдгач Д гал !« p r te d a ly b lo r s tw e A 4 5 T a b e l e ł Wzorzec o r g a n iz a c y jn y p ra c y k ie r o w n ik « na t l e e ta n u fa k ty c z n e g o O r g a n iz a c ja cz asu p r a c y k ie r o w n ik a S t a n f a k ty c z n y Wzorzec
C zas z aab ao rb o w an ia p r a c « 8-14 godz.
d z ie n n ie 8-9 godz. d z ie n n ie (Liczb a zm ian c z y n n o ś c i 43-62 d z ie n n ie 10-15 d z ie n n ie Czaa na p r a c « k o n c a p c y jn « 5%-13.6% te 60% te Czaa p rz y g o to w a n ia d e c y z j i (ne k o n f e r e n c ja c h ) 20%-30% t e 10%-20% te Czas na c z y n n o ś c i d e c y z y jn e 40% te 1C%-15% t e
Czea na c z y n n o ś c i planow ane 20% t e 70% t e
Czaa na e a m o k a z ta łc e n ie 2%-4% te 20% te
Czaa na p ra c ę s p o le c z n « 20% t e
6 f u n k c j i 20% t e 2 f u n k c je L ic z b a podejmowanych d e c y z j i
pozę kom petencjam i 50% wg k s i ę g i
słu ż b o w e j Czaa na w i z y t a c j e z a k ła d u 40% t e • 10%-15% te O z n a c z e n l e t t e - e fe k ty w n y cz ae p r a c y . Ź r ó d ł o t W. K 1 e ż u n , Pod staw y o r g a n i z a c j i 1 z a r z ą d z a n ia . Warszawa 1974, a . 355. 3 ) m a n lfe e to w a n le fa c h o w o ś c i po t o . ab y u trzym a ć a u t o r y t e t j 4 ) n ie u m ie ję tn o ś ć k o r z y e t a n la z pomocy a e k r e t e r k l t N a le ż y tu d o d ać, I Z p ie rw e z e dwa c z y n n ik i są tr u d n o ś c ia m i n a t u r y o b ie k t y w n e j, a l e n astę p n e z a le ż # w y łą c z n ie od o so b o w o ści k ie r o w n i ka ( k o l e j n a r e z e r w y ) .
P o z o e t a ły Je s z c z e do om ów ienia c z y n n ik i z e w n ę trz n e . S ę t o t 1 ) d y a p ro p o r c ja m iędzy ko m p etencjam i a obow iązk am i 1 odpow ie d z i a l n o ś c i « {
Darluss Stępleó
.
.
.
.
.
i
— .
.
—
2 ) n e d « le r n a l i c z b a k o n t r o l i i f w n t t r « n y e h i 3 ) n iep la n o w a n a p ra c a J e d n o e t k i n a d rz ę d n e j t 4 ) z b y t duże l i c z b a ośrodków d y s p o z y c y jn y c h ;
5 ) t e n d e n c je do nadm iernego o b o ię Z a n la d y ra k to ró w f u n k c ja mi a p o la c z n y a i i p o l i t y c z n y » ! 1 4 .
2 . 2 . C h ę r a k to r y e ty k a porównawcza me n e d ż e r - k l T ow nlk
O okonujęc c h a r a k t a r y a t y k i porów naw czej n a l a ł y p o « ta w lć zaead- / n ic z a p y t a n i « i c z y * w ła ś c iw ie r ó ż n i a ! « k ia r o w n lk od m en ed żer«? 3 e ś l l c h o d z i o fu n k c jo k ie r o w n ic z e (p la n o w a n ia . o rg a n iz o w a n ie , k o o rd y n o w a n i« , p o b u d z a n ia , k o n t r o l a ) , to p o w in n i e p e ł n la ć t a a a * me, d z i a ł a j ą c w p r z e d s i ę b i o r ą t w i e . R ó ż n ic e tk w i w a p o a o b ia po d e j ś c i a do r a a l i z a c j i c a lu n ad rzęd n eg o . K ie ro w n ik na k i l k a c e ló w w ycin k o w ych , k t ó r e m usi r e a liz o w a ć : t ę ona n ie ja a n o e p re cyz o w en e ,
m g l i s t a , z a c ie m n ie jęce o b ra z głównego c e lu p r z e d a ię b l o r « t w « . Wy n ik a to z k r y t e r ió w , c z ę s to b ra n y c h z s u f i t u , d sk o m p o z y cjl c e lu głów neg o. Menedżer n a to m ia s t aa t y l k o je d e n ja e n o eprecyzow ony c e l i Ja k z a r a b ia ć p ie n ią d z e . I to zarówno ja k o menedżer (z a r z ą d ca p r z e d s ię b io r s t w a ) i Ja k o c z ło w ie k (o so b a f i z y c z n a ) . Co źa l a p id a r n a p o łą c z e n ie c a lu o e o b ie te g o z celem f i r n y . X w ię c e j z a r o b i p r z e d s ię b io r s t w o , t y * b a r d z ie j p o w ięk sz y s i ę p o r t f e l m en ad żer*.
w
n aszych p r z e d s ię b io r ę t w a c h z a tru d n io n y c h j e a t po k i l k u z-ców d y r e k to r a n a c z e ln e g o . M aję o n i k ie ro w a ć p r z e d s ię b io r s t w o » , k a t- dy w pewnym o b s c * rz e ( r e a l i z a c j a k o n k re tn y c h z a d a h ). A n a liz u j ę c p ra c ę d y re k to ró w w ty c h ż e o b o zarach m o ż n a *d o e trz e ć , n ie u z u p e ł n ia n ie a l ę , l e c « p o k ry w a n ie z a k re s u u p ra w n ie ń , obowlęzków i od p o w i e d z ia ln o ś c i . N ie rz a d k o w y s tę p u ję ró w n ież t a k i » s y t u a c j e , g d z ie d y r e k t o r p od ejm uje d e c y z ja w je d n e j d z i e d z i n i e , a z u p e ł n ie za in n ę o d p o w ia d a . W f i r m i e , g d z ie p r a c u je a e n e d Z er J e s t to n ie do p o a y ś le n lo . 2 a k re e u p raw n ień i obowlęzków J e s t ś c i ś l e o- k r e ś lo n y 1 z teg o p ^ l* J e s t M enedżer r o z l i c z a n y .1 4 W. K i a ż u n , O r g a n iz a c ja p r a c y w ła a n a j d y r e k t o r « , War« •z«wa 1979, a . 79-97.
< 2 . 3 . C ech y id a a ln e g o a e n e d że ra
Co w l« o powinno cechować p o ls k ie g o m en ed żer»? P o w in ie n to być c z ło w ie k , k t ó r y aa o d p o w ie d n ia p re d y s p o z y c jo do zejm ow anla fa k w yso k ie g o s ta n o w ls k s o ra z ś c i ś l e e l f z t y « ł« c z « c e k w a l i f i k a c j e . O e ś l l c h o d z i o oeobowość m enedżera, to p o w in ie n on doskona l e łą c z y ć w s o b ie f u n k c ja k ie r o w n ic z e . Pozę t y * p o w in ie n po s ia d a ć t s k l s c e c h y J s k i
e ) u m ie ję tn o ś ć w s p ó łż y c ie w z e s p o ls ,
b ) u m ie ję tn o ś ć p o g łę b ia n ia w ła s n e j w ie d z y i d o e k o n a le n ia swo i c h « e to d ,
o ) świadom« pewność s i e b i e p rz y podejm owaniu d e c y z j i , d ) tw ó rc z « i n i c j a t y w « ,
s ) o p ró c z w ie d z y fa c h o w e j, zaeób w ie d z y o g ó ln e j , e ta k ż e po w in ie n b y ć i s p r a w ie d liw y , ko nsek w en tn y, er.c.
O k r e ś le n ie k w a l i f i k a c j i «e n e d Z e ra n ie b ę d z ie Ju Z ta k « p r o s t « s p ra w « , w yd a je mi s l « o c z y w is t a , i ż p o w in ie n ukończyć w yż«ze s t u d i a . A l# tu r o d z i o lę p y t a n ia - J a k i e ? Na to p y t a n ie będę s t a r a ł s i « o d p o w ie d z ie ć p ó ź n i e j . W o d p o w ie d z i b ę d z ie aożna zn a le ź ć k o a p ls t k w a l i f i k a c j i , k t ó r e a u e i p o s ia d a ć p o l s k i a s n e d ż s r . , 2 . 4 . M oty w a c je do d z i a ł a n i e
Z ałóżm y w l« c , że Ju ż a a a y m en ed iera ż o d p o w ie d n i« ! c e c h a a i o so b o w o ści o r a z n a jle p s z y m i k w a l i f i k a c j a m i . W t y a m ie js c u a u a la y s i « z a s t a n o w ić , co go b ę d z ie s k ł a n i a ł o do wzorcowego d z i a ł a n i a . O tóż p o trz e b n y J s s t o d p o w ie d n i s y s t e a m o t y w a c ji, k t ó r y aożna ró w n ie ż u j« ć w p u n k ta ch » a ) u m o ż liw ie n ie p o d s ja o w a n la sa m o d z ie ln yc h d e c y z j i < b ) w zględna s t a ł o ś ć p o z y c j i w p r z e d s i ę b io r s t w ie (b r a k c l « g ł « » go z a g r o ż s n ls ) > \ c ) z ró ż n ic o w a n a w y n a g ro d z e n ie za p r a o « . N a le ż « s l « tu pswns w y j a ś n i a n i a . D e c y z ja m enedżera n i a aoża b y ć o b c i« ż o n a ż a d n y a i n a c i s k a a l w a w n « trz n y a i c z y z e w n « t r z n y a lr M u s i on t z u ć , ż e p o d J« t a p rz e z n ie g o d e c y z ja , p o w a ta ła w w yn ik u Ja g o w łs sn y o h rozw ażań, a n i e w w yn ik u b l i ż e j n ie o k r e ś lo n y c h aa- c h l n a c j i . W te n sposób n ie t y l k o " c l a ł a a , a l e 1 duchem" b ę d z ie zaengażowany w sp raw y p r z e d s ię b io r s t w a . Poza t y a za każd« z ł «
da-c y £ j ? n io 01020 odpow iadać u t r a t « a ta n o w ie k e (omowa o p r a da-c « pow in na z a w ie r a ć in fo r m a c ję o o k r e ś l* z a t r u d n i a n i a ) . 8 « to Je d n a k c r y n h i k l b a r d z ie j p s y c h o lo g ic z n e n i i ekon om iczne. Oo ekfct.oaioz- nych z a l i c z y ć można z ró ż n ico w a n a w yn a g ro d z en ie za p ra c « » Wyna g ro d z e n ia to powinno a i « s k ła d a ć z t
1 ) p ł a c y ,
2 ) p ro m il r o c z n e j za ran tow no ać p r z e d s ię b io r s t w a ,
3) p r e m ii i n ag rod y za d łu g ook resow a w y n ik i ekonom iczna p r z e d s i ę b io r s t w a ,
4 ) u d z ia łu w z y s k a c h .
¿»p ro z e n to w o n a w yż e j k l a s y f i k a c j a dochodów menedżerów wymaga ko-n o ko-n t a r z a .
Ad 1 ) P ła c e pow inny b y ć n a j b a r d z ie j a ta ły m elementem dochodu nened^erów , a l e powinny a ta n o w ić o k o ło 50% c a łe g o dochodu. I s t o tn a r o la p ła c w s t r u k t u r z e dochodów menadżerów w yn ik a p rzad a .w s z y a tk ia s t# d , że a« one b az« (p o d s t a w ę ), w sto su n k u do k tó * r e j o k r e ś la s i ę w ysokość p o z o s ta ły c h dochodów« Wysokość p ła c u / u łe ż n lo n a j s a t g łó w n ie o d j a ta n o w ia k a 1 zw l«zan ag o z nim za k re - obowięzków 1 o d p o w ie d z ia ln o ś c i, w i e l k o ś c i p r z e d * ię b io r * t w a , o ra z d z ie d z in y d z i a ł a l n o ś c i g o e p o d a r c z e j, w k t ó r e j d *n * przed- e K / b io rs tw o d z i a ł a . Ia to tn y m c z y n n ik ie m , k t ó r y p o w in ie n b y ć b ra n y pod uwiirję p rz y u s t a la n iu w y s o k o ś c i p ła c (p o d o b n i* J a k i c a łe g o w yn a g ro d z o n ta ) m enedżerów, J e a t ró w n ie ż wyćokoóć ic h p ła o w p r z e d ę ię b io atw ach k o n k u r e n c y jn y c h .
Ad 2 ) P r e s ie roczn e pow inny b yć ato aow an * p rzed e w sz y stk im w o,elu i t M r z t n u m a t e r i a l n e j z a c h ę ty do m a k e y a a liz a o jl z y s k u . 8« to tego r o d z a ju p re m ie , k t ó r a zW i«zan e •« z r e n to w n o ś c i« p rzed - a ię b io r a t w a w danym rak u i k t ó r e będ« w y p ła c o n * w ro k u n a * tę p n y a ja k o tz w . p re m is o d ro c z o n a . Ic h c e c h « c h a r * k t * r y * t y c z n « , o d ró ż n i a j ą c « j e od w ię k s z o ś c i in n y c h
fo r a
p r a a l i , J e a t t o , ż * w p r z y padku o s ią g a n ia z a ło ż o n y c h p rz e z s p ó ł k i w yników «konom icznyoh mo gą b y ć w y p ła c a n e r e g u la r n ie co ro k u .Ad 3 } P re m ie 1 n ag rod y z * d łu g o o k reso w e w y n ik i a k o n o o lcz n a p r z e d s ię b io r s t w o pow inny * 1 « o d n o s ić do w « * k ie j g ru p y menedżerów n ajw yżezeg o s z c z e b la z a r z « d z a n la , k tó r y c h w sp ó ln « c e c h « J * s t wy ra ź n e u z a le ż n ie n ie p r e m ii (n a g r ó d ) od wyników ekonom icznych p r z e d s ię b io r s t w a (z w ła s z c z a r e n to w n o ś c i) w d łuż*zym o k r e ś l*
cza-Koncepcje aenodżerskle w zarsądsanlu przedsiębiorstwa» 49 • u . P la n y ty c h « y i t H Ó « bodźcowych p rz e w id u j o p rz y z n a w a n i« k i e rownikom p r e m ii (n a g ró d ) w w y s o k o ś c i z a le ż n e j od s to p n ia r e a l i z a c j i zało żo n eg o z g ó ry c a l u . W w ię k s z o ś c i przypadków powinno • 1 « o k r e ś l i ć z g ó ry m in im a ln y a to p la ó r e a l i z a c j i c o l u , n iez b ę d n y do u ru c h o m ia n ia p r e m ii (n a g r ó d ).
Ad 4) U d z ia ły w zyskach d o ty c z y ć pow inny z w y k le w s z y s tk ic h p rac o w n ik ó w , • Ic h i s t o t a sprowadza a l f do r o z d z ie la n ia c z ę ś c i o s ią g n ię t e g o w danym roku (c z a s a m i k w a r t a le ) zysku pom iędzy p raco w n ikó w , z w y k ł« w o k r e ś lo n e j p r o p o r c j i do p ła c y p o d s ta w ow ej15.
2 . 5 . M etody doboru 1 s z k o le n ia menedżerów
I w tym m ie js c u możemy p r z s jś ć do m eritum z a g a d n ie n ia - Ja k k s z t a ł c i ć p r z y e z ły c h menedżerów? Mam k i l k a k o n c e p c ji d o ty c z ę c y c h tego z a g a d n ie n ia , poczęwazy od m a k a ym a ln e jt u tw o rz e n iu s p e c j a l i s t y c z n e j w yżezej s z k o ły , po m ln in a ln ę t z w ię k s z e n ie z a ję ć z " k i e ro w n ic z y c h g i e r d e c y z y jn y c h " na k i« ru n k u O r g a n iz a c ji 1 Z a rz ą d z a n i a . W n i n i e j s z e j p r a c y c h c ia łb y m Je d n a k omówić wypośrodkowanę k o n c e p c ję , k t ó r ą można by z a sto so w a ć w obecnych w arunkach na- a z e j g o s p o d a rk i.
• K o n c e p c ja ta z a k ła d a , i ż s z k o le n ie p r z y e z ły c h menedżerów no ża z powodzeniem odbywać « i ę na naazym W y d z ia le . Z a p y ta k to ś i d la c z e g o n i « na P o l i t e c h n i c e ? Otóż uważam, i e menedżer p o w in ie n n l s c o c z y w iś c i« o g ó ln o p o j ę c i « z ja k ie g o m a t e r ia łu 1 Ja k ę te c h n o lo g ię z o s t a j ą wyprodukowana np. ś r u b k a . B a r d z i e j pow inny go Je d n a k ln ta r « s o w « ć in n e m echanizm y. To z n a c z y , g d z lo k u p ić s u ro w ie c i po j a k i e j c e n ie « co 1 I l e produkow ać, aby z a s p o k o ić p o p y t, p rz e z co w z ro ś n ie z y s k , a tym samym aktyw a gotówkowa p r z e d s i ę b io r s t w a , k t ó r e to z k o l e i p ob u d zaję i n w e s t y c j e , o ra z s z s r s g In n y c h d e c y z j i d o ty c z ą c y c h w ew nętrzn ych «p raw p r z e d s ię b io r s t w a . Po p r z « t w o r z « n iu surowców otrzym u jsm y p r o d u k t, k t ó r y tr z o b « k o r z y s t n i « s p rz e d a ć . Z tu nows d e c y z ja d o ty c z ę c « re k la m y c z y ta ż b a d a n ia i ro z w o ju .
1 5 R . M i l a w e k i , Ź r ó d ła dochodów k ie ro w n ik ó w k o rp o ra c j i a m e ry k a ń s k ic h , m pls, I n s t y t u t E ko n o m ii P o l i t y c z n e j U Ł .
N i e s t e t y s tu d e n c i P o l i t e c h n i k i n ie z n a j# za g a d n ie ń M a r k e tin g u , p ro m o c ji s p rz e d a ż y , re k le m y , n a to m ia s t W y d z ia ł E k o n o m iczn o - So cjo lo g ic z n y s tw a rz a w ię k s z e m o ż liw o ś c i o t a r o l a e l f o t a t e a a t y . Aby .n ie b y ło to t y l k o p o b ież n e s tu d io w a n ie t e j p r o b le m a ty k i p ro p o n u j« w y j ś c ie n a s tę p u ją c e i w s z y s tk ie p rz e d m io ty , k t ó r e a « w y k ła d a n a na naszym w y d z ia le (od o g ó ln y ch do s p s o ja li z a o y j n y c h na danym k ie r u n ku ) pow inny być ro z ło ż o n e ne p ie rw s z e t r z y l a t a . Po. tym o k r e s ie t z ę ś ć stu d en tó w może ju ż za k o ń czyć sw o ja e d u k a c ję o trz y m u ją c dy plom u ko ń cz e n ie s z k o ły . N eto m la e t r e s z t a stu d e n tó w c h c ą c y c h na d a l p o g łę b ia ć sw o ją w lsd zę m usi s i ę zdecydować na Je d e n z dwóch w a ria n tó w d a ls z e g o k s z t a ł c e n i e . A lb o b ę d z ie u c z ę s z c z a ła na z a j « c l a s p e c j a l i z a c y j n e 1 p i s a ł a p r s c ę m a g ls t s r s k « , a lb o b ę d z ie a tu d lo w a ła tzw . k ie ru n e k m e n e d ż e rs k i.
O c z y w iś c ie możność s tu d io w a n ia m aj« t y l k o n a j l e p a i , t z n . w g rę wchodź« w y n ik i egzaminów i z a l i c z e ń , d z i a ł a l n o ś ć w ko ła c h naukow ych, od p o w ie d n ia rekom endacja z n a j« c y c h k a n d yd ata n a u c z y c i e l i a k a d e m ic k ic h (ro z w ó j s tu d e n ta na p r z e s t r z e n i 3 l a t ) , og ó ln a i n t e l i g e n c j a , z d o ln o ś ć s z y b k ie g o podsjm ow ania d e c y z j i i c d . w s z k o le n iu na tym k ie ru n k u n ie b ę d z ie c h o d z iło o Do-d a n ia ś c i s ł y c h u o g ó ln is ń problem ów w ym ag ających r o z w ią z a n ia p rz a z k ie r o w n ik a , i l a o w d ro ż e n ie e łu c h a c z a w p r a k ty c z n a apoaoby Ic h ro z w ią z y w a n ia . Punktem c i ę ż k o ś c i n ie J a a t sam p rog ram , a l a m etod a. Trzeb a w y ro b ić u s łu c h a c z a u m le J« t n o ś c l b a d a n ia każdego problem u k ie r o w n ic tw a ze s t r o n y d y r e k c j i f ir m y , z d o ln o ś c i z a p a m l« t a n la , s k la s y f ik o w a n ia 1 a n a l i z y fa k tó w w momencie, w którym t rz e b a po d ję ć d e c y z ję zrozum ienia* d la d o n io s ły c h problsm ów ekonom icznych 1 s p o łe c z n y c h , z ro z u m ie n ia 1 ocen y z ja w is k e w o lu c ji zarówno w p rz e d s i ę b i o r s t w i e , ja k i na ś w i a c i e . Aby w y k a z t a łc lć t ę z d o ln o ó ć u s tu d e n t a , n a le ż y op racow ać m etodę, k t ó r a by w n a j b a r d z ie j c a lo w y sposób p o w ię k s z a ła w a c h la r z d ośw iad czeń p r a k ty c z n y c h w k la r o w a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m o ra z pom agała mu w y c l« g n « ć p ra w id ło w e w n io s k i . M u s ia ła b y ona u n lk n « ć p r z y tym ty c h w yp aczeń . J a k i m i g r o z i w p r a k ty c e keżdego k ie r o w n ic tw a Je d n o a tr o n n ś ć o ce n y e y t u a c j i napo tyk a n y c h w danym p r z e d s i ę b io r s t w ie . Metode o d p o w ia d a ją c a te g o r o d z a ju in te n c jo m to p rzed e w e z y e tk ia tz w . metoda p rz y k ła d ó w (C a e e m e th o d ). Na m a rg in e s ie trz e b a d od ać, ża na k ie r u n k u m enedżerskim
n i * b ę d z l* J u t żadnych w ykładów a n i ćw ic z c ń . Matoda n a to m ia s t po- l* g a na p r z * d * t a w l* n iu w f o r » l a o p is u skryp to w eg o o ra z w y ja ś n ie n iu w ykład o w y* k o n k re tn y c h przypadków , j a k i e n a l e t a ł o ro z w ię z e ć w r z e c z y w is t e j p r a k ty c e o d p o w ied n io w ybranych p r z e d s ię b io r s t w . P r z y k ła d y t a p o d a j* * i « do a e « o d z i* ln * J a n a l i z y ału ch acz o m , w zajem nej k o n f r o n t a c j i ic h poglądów na e le a e n t y o p is a n e j s y t u a c j i o r a z na ■ o ź liw * r o z w ią z a n ia i w r e a z c i* d okon uje * 1 9 odpow iednio przem yś la n e g o pod w zg lęd ea d y d a k ty c z n y « podsum owanie. aby u t r w a l i ć po- Zędane u o g ó ln ie n ia i w y ro b ić s t a ł s d y s p o z y c jo w k ie ru n k u pewnego typ u ro z w lę z a ń 16,
Je d n a k w ię k s z o ś ć ty c h p ro b ls a ó w J e s t ta k t r u d n a , o k o lic z n o ś c i p o ch o d z en ie p r z e d a lę b lo r s t w s te k z ło ż o n e , Ze odpow iedź p r a w id ło w a n ie l e t n i e j * . Odpowiedź p ra w id ło w a l e t n i e j * w m a te m atyce . na w e z y e tk ic h in n y c h w y d z le ła c h , a l e n ie t u . Tu o trz y m u je a l e • to p ie ń za epoeób « y ś l e n i a , za u a l e j ę t n o ś ć a n a l i z y o k o lic z n o ś c i 1 ob ron y s w o je j d e c y z j i .
8 t o s u ję o t ę « * to d ę w c lę g u 3-4 sem estrów , nożna zapoznać s i ę i ro z w ię z s ć k i l k a s e t przypadków bez u jo a n y c h k o n a e k w e n c jl ( a t r a t a a t e r i a l n y c h ) d la j ą k le g o ś p r z e d s ię b io r s t w a . W te n sposób można w y k s z t a ł c i ć w ysoce w y s p s c ja llz o w a n y c h a sn e d źe ró w , do k tó r y c h p r z e d s ię b io r s t w o n l s b ę d z ls d o k ła d a ło , a l e b e z p o ś re d n io b ę d z ie c z e r p a ło z y s k i z zain w estow an eg o k a p i t a ł u , ja k im J e a t n le w ę t p li- w le w y s o k i dochód a e n e d ź e r a . A le t * in w e s t y c j s na pewno b ę d z ie o- p ł a c a l n e . Wówczas n ie a b s o lw e n c i teg o k ie ru n k u będę p o szukiw ać p r a c y (.o b e c n i* z r * * z t ę boz * k u t k u ) , a l e to p r z * d a lę b lo r s t w a będę u s i l n i * werbować ty c h s p s c j a l l s t ó w .
Na k o n ie c t r z * b s o d p o w ie d z ie ć na ja s z c z e Je d n o p y ta n ie , k to ma s z k o l i ć ty c h ż e m enedżerów? M u si to b yć z s s p ó ł wysoko w y k w a l i f i kowanych s p e c j a l i s t ó w , p ra k ty k ó w i pedagogów z a r a z a « , k t ó r z y bę dę w p a j a l i s łu c h a c z o w i w drodze d ob ranych od p o w ie d n io ć w ic z e ń i p rz y k ła d ó w w ła ś n i* p r a k ty c z n ę , a n ie te o r e t y c z n o u m ie ję tn o ś ć k l a r o w a n ia .
I 1 6 Z . I z d e b e k 1 , 0 . T u d r e J . K ie r o w n ic y p rz e d
3 . P r z e d s ię b io r s t w o z a rz ą d z a n e p rz e z menedżerów 3 .1 ♦ P r z e d e lę b io r e t w o Je k o e y e t e M
Na p o d s ta w i* r o z d z ia łu p o p rz e d n ieg o nożna ju ż o k r e ś l i ć osobo-wość m enedżera. Wiemy J u ż , J a k i e p o w in ie n p o s ia d a ć c e ch y i k w a l i f i k a c j e o ra z Ja k zdobywać t e UMiejętnoścl, k t ó r e p o s łu ż « do
e fektyw n eg o k ie r o w a n ia i z a r z ą d z a n ia . *
K o le jn y e ta p rozważań d o ty c z y ć b ę d z ie epoeobu i Miejsca wyko r z y s t a n ia nabywanych z d o ln o ś c i p rz e z m enedżera. W łe ś c lw le nożna by go z a t r u d n ić w k aż d ej d z i e d z in ie g o s p o d a rk i (ś w ls d o z y to o J e go u n i w e r s a ln o ś c i) . Je d n a k o b s z a r Je g o . d z i a ł a l n o ś c i o g ra n iczym y w y łą c z n ie do p r z e d s ię b io r s t w a przem yałow ego. W ynika to e t « d , ta-k ie J e s t moje z d a n ie , że w ła ś n ie p r z e d s ię b io r s t w o J s s t ty n ne w ra lg ic z n y m punktem n a s z e j g o s p o d a rk i, od k tó re g o n a jb a r d z ie j
¿ a le ż y powodzenie w y j ś c ia z k r y z y s u . W ty n M ie js c u nis będę sna- li z o w a ł wybranego lu b typowego p r z e d s ię b io r s t w a .
Trz eb a s tw o rz y ć p ew isn a o d e l, k t ó r y s p r z y j a ł b y k o n c e p c ji m s- n e d ż e r s k ie j w p r z e d s i ę b io r s t w ie . P o tra k tu je m y w ię c p r z e d s i ę b io r stw o Js k o s ys te m , k t ó r y c h a r a k t e r y z u ję n a s t ę p u ją c e c e c h y t
z ło ż o n o ś ć t p r z e d s ię b io r s t w o n ie J e s t M o n o lite M , s k ła d a s i ę z różn ych o b ie k tó w ; 2 ) w ystę p o w a n ie e p rz ę ż e ń i a ) pionowe - h i e r a r c h ic z n e , b ) poziome - te c h n ic z n e - in fo r m a c y jn e , c ) ukośne - fu n k c jo n a ln e i 3 ) c a ło ć c io w o ś ć t a ) in te g r a t y w n o ś ć , ■ b ) z u p e łn o ś ć , 4 ) u s t r u k t u r a liz o w a n i e i p r z e d s ię b io r s t w o p o s is d a s w ó j« s t r u k t u r ę o r g a n iz a c y jn ą ; 5 ) o d rę b n o ś c i p r z e d s ię b io r s t w o J e s t w y d z ie lo n e z o t o c z e n ia ze względu na o b s z a r , m e ję te k , p racow ników l t d . j
6 ) n ie s u m o w a ln o ść i p r z e d s ię b io r s t w o e k ła d a się z określonych elem entów , k tó r y c h dodawać do s i e b i e n ie można, gdyż nis ważne aą o b ie k t y same w s o b ie , a l e f u n k c je p rz e z nis realizowane;
7 ) p o w ią z a n ia z o to cze n ie m i a ) z I n s t y t u c j a m i,
b ) z grupam i s p o łe c z n y m i, c ) In d y w id u a ln a p racow ników ,
Haay J u t p aw ian o b ra z p r z e d a lę b lo r s t w a w raz z ja g o ce c h a m i, P r z e d e ię b lo r e t w o przem ysłow o J e a t o r g a n iz a c ję g o sp o d arcza $ wy d z ie lo n o e k o n o m ic z n ie , o r g a n i z a c y jn ie i p r a w n ie ), n a to m ia s t " o r g a n iz a c ja j e s t szczególnym rodzajem system u , k t ó r y zachow uje s i ę r o z m y ś ln ie , z a w ie r a p r z y n a jm n ie j dwa zach o w u jęce e i ę ro z m y ś ln ie a k ła d n lk i m ajęce w ap ólne z a m ie r z a n ia , ze w zględu na k t ó r a w esy» a ta m ie z a c h o d z i fu n k c jo n a ln y p o d z ia ł p r a c y , je g o f u n k c jo n a ln ie p o d z ie lo n e s k ł a d n i k i m aj« na wzajemne zach ow an ia s i ę odpow iadać w fo rm ie o b a a r w a c ji a lb o łą c z n o ś c i i p r z y n a jm n ie j Je d e n podzaatow p e ł n i f u n k c ję k o n t r o ln o - k ie r o w n ic z o " 17 .
R . U. A c k o ff w y r ó ż n ił 4 m odela system ów . Je d n a k w n aszych ro z w a ż a n ia ch sk o rz y stam y t y l k o z je d n e g o eyetem u zachow ującego s l « r o z m y ś ln ie . gdyZ t y l k o on g w a ra n tu je p ra w id ło w o d z i a ł a l n o ś ć m enedżera. System zach o w u jo cy s i ę ro z m y ś ln ie oznacza s ys te m , k t ó r y n ia t y l k o d o b ie r a ś r o d k i o e lg g a n ia c e ló w , a l e t a k t e
samo-10 d z i e l n i e o k r e ś la c e l e , k t ó r a r a a l l z u j a
W ten spoaób z b llta m y e i ę do o k r e ś la n ia w ła s n o ś c i eystam u o- t w a r te g o , k t ó r y w yzw ala mechanizmy s a m o d z ie ln o ś c i. W ynika to z t a g o , IZ system o t w a r t y a p a łn ia n a e tę p u ję c e c e c h y t
a ) fo rm u je w ła a n o s t r a t e g i ę rozw oju na p o d s ta w ie w ła sn e g o ro z p o z n a n ia o t o c z e n ia ,
b ) h i e r a r c h i ę c e ló w u s t a l a we właenym z a k r e s i e ,
c ) o t o c z e n ia mote j e d y n ie z e k ła d a ć , J a k i e będę końcowe e t a n y , d ) z a p o trz e b o w a n ie na Im p ort e n e r g i i u s t a la n e J e s t w ew nętrz o r g a n i z a c j i , a Ja g o r e a l i z a c j a odbywa e i ę pop rzez p r z e t a r g z o t o cz en ie m ,
a ) problem s t a b i l n o ś c i system u rozw lęzyw an y J e e t w ew nętrz o r g e n i z a c j l p o p rzez w ła s n e o p ra c o w a n ia apoeobów z m n ie je z a n la od d z ia ły w a n ia z a k łó c e ń .
J e ż e l i w yżej o p is a n y system p o tra k tu je m y z w r o t n io , t z n . ay- atam - o r g a n iz a c ja - p r z e d a lę b io r e t w o , to z k o l e i p o w e ta je p y t a n i a , J a k i e w a ru n k i powinno s p e ł n ia ć o t o c z e n ie , aby naeza p rz e d s ię b io r s t w o mogło w ten apoeób d z i a ł a ć . Na to p y t a n ie odpow iedź
1 7 E n c y k lo p e d ia . . . . a . 324. 1 8 Ib id e m , a . 325.
