• Nie Znaleziono Wyników

"Krzysztof Celestyn Mrongowiusz 1764-1855. W służbie umiłowanego języka", Wiesław Bieńkowski, Olsztyn 1983 : [recenzja]

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share ""Krzysztof Celestyn Mrongowiusz 1764-1855. W służbie umiłowanego języka", Wiesław Bieńkowski, Olsztyn 1983 : [recenzja]"

Copied!
4
0
0

Pełen tekst

(1)

Jasiński, Grzegorz

"Krzysztof Celestyn Mrongowiusz

1764-1855. W służbie umiłowanego

języka", Wiesław Bieńkowski, Olsztyn

1983 : [recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 538-540

1987

(2)

5 3 8 R e c e n z j e i o m ó w i e n i a W i e s ł a w B i e ń k o w s k i , K r z y s z t o f C e le s t y n M r o n g o w i u s z 1764— —1855. W służbie u m i ł o w a n e g o j ę z y k a , w y d a n i e 2, r o z s z e r z o n e i p o p r a w i o n e . P o j e z i e r z e O l s z t y n 1 9 8 3 , 2 3 8 ss. N i e w i e l e p o s t a c i z w i ą z a n y c h z d z i e j a m i M a z u r d o c z e k a ł o s i ę s w o i c h p e ł n y c h b i o g r a f i i . D o t a k i c h n i e l i c z n y c h w y j ą t k ó w n a l e ż y K r z y s z ­ t o f C e l e s t y n M r o n g o w i u s z — k a z n o d z i e j a , w y b i t n y j ę z y k o z n a w c a , a k t y w ­ n y o b r o ń c a j ę z y k a p o l s k i e g o w p i e r w s z e j p o ł o w i e X I X w . B a d a n i a j e g o ż y c i a i t w ó r c z o ś c i , p o m y ś l n i e p r o w a d z o n e w o k r e s i e m i ę d z y w o j e n n y m 1, k o n t y n u o w a n o p o 1 9 4 5 r . I c h e f e k t e m s t a ł a s ię , o p r ó c z l i c z n y c h a r t y k u ­ ł ó w p r z y c z y n k a r s k i c h , w y d a n a w 1 9 6 4 r . b i o g r a f i a p i ó r a k r a k o w s k i e g o h i s t o r y k a W i e s ł a w a B i e ń k o w s k i e g o 2, s y s t e m a t y z u j ą c a i u z u p e ł n i a j ą c a d o t y c h c z a s o w e u s t a l e n i a . O b e c n i e , p o b e z m a ł a d w u d z i e s t u l a t a c h , u k a ­ z a ł o s i ę d r u g i e , p o p r a w i o n e i p o s z e r z o n e w y d a n i e t e j k s i ą ż k i . Z a i n t e r e s o w a n i e ż y c i e m M r o n g o w i u s z a n i e z m n i e j s z y ł o s ię w c z a s ie d z i e l ą c y m t e d w a w y d a n i a . P o w s t a ł y n o w e p r a c e z a r ó w n o h i s t o r y k ó w , j a k i j ę z y k o z n a w c ó w , h i s t o r y k ó w o ś w i a t y . W s z y s t k i e t e d o k o n a n i a o r a z w ł a s n e b a d a n i a a u t o r a m o n o g r a f i i z o s t a ł y u w z g l ę d n i o n e w o m a w i a n y m w y d a n i u . J u ż p r z y p o b i e ż n y m z a p o z n a n i u s i ę z k s i ą ż k ą z w r a c a u w a g ę j e j z m i e n i o n y i r o z s z e r z o n y u k ł a d w e w n ę t r z n y . A u t o r z r e z y g n o w a ł z u m i e s z c z e n i a i n f o r m a c j i b i o g r a f i c z n y c h w e w s t ę p n y m , w p r o w a d z a j ą ­ c y m r o z d z i a l e . W ą t e k c z y s t o b i o g r a f i c z n y p r z e p l a t a s i ę t e r a z z w ą t k a m i p r o b l e m o w y m i , a w i ę c z d z i a ł a l n o ś c i ą d u s z p a s t e r s k ą , b a d a n i a m i l u d o ­ z n a w c z y m i , p r a c a m i n a u k o w y m i n a d j ę z y k i e m p o l s k i m i w a l k ą w j e g o o b r o n i e , k o n t a k t a m i z P o l s k ą . P r z e d s t a w i o n a w t e n s p o s ó b b i o g r a f i a M r o n g o w i u s z a n i e t r a c i n i c n a p r z e j r z y s t o ś c i , a p r z e c i w n i e — n a b i e r a ż y c i a . B l i ż s z e i b a r d z i e j z r o z u m i a ł e s t a j ą s i ę m o t y w y j e g o p o s t ę p o w a n i a . G r u n t o w n i e p r z e r e d a g o w a n o i p o g ł ę b i o n o o m ó w i e n i e s t o s u n k u g d a ń ­ s k i e g o p a s t o r a d o j ę z y k a i k u l t u r y p o l s k i e j , k o n t a k t ó w z d z i a ł a c z a m i p o l s k i m i . J e g o f a s c y n a c j e p o l s k o ś c i ą W . B i e ń k o w s k i w y w i ó d ł z c z a s ó w m a z u r s k i e j m ł o d o ś c i . D o j ę z y k a p o l s k i e g o M r o n g o w i u s z n i e o d n o s i ł s ię j a k i n n i p a s t o r z y , n i e t r a k t o w a ł g o j a k o ś r o d k a d o w p a j a n i a M a z u r o m w i a r y e w a n g e l i c k i e j . P o c z ą t k o w e z a i n t e r e s o w a n i e s z y b k o p r z e r o d z i ł o s ię w p r a w d z i w ą f a s c y n a c j ę , n i e t y l k o m o w ą , a l e i k u l t u r ą o r a z h i s t o r i ą P o l s k i . M r o n g o w i u s z , n a co d z i e ń b a r d z o z d y s c y p l i n o w a n y k a z n o d z i e j a e w a n g e l i c k i , n i e w a h a ł s i ę t ł u m a c z y ć n a j ę z y k p o l s k i n i e m i e c k i c h k a t o ­ 1 I c h e f e k t e m b y ł a p r a c a z b i o r o w a , K r z y s z t o f C e l e s t y n M r o n g o w i u s z 17641855. Ksi ąga p a m i ą t k o w a , r e d . W . P n i e w s k l , G d a ń s k 1933. 2 W . B i e ń k o w s k i , K r z y s z t o f C e l e s t y n M r o n g o w i u s z 1764— 1S55. W s ł u ż b i e u m i ł o w a n e g o j ę z y ­ k a , O l s z t y n 1964.

(3)

R e c e n z j e i o m ó w i e n i a 5 3 9 l i c k i c h p o d r ę c z n i k ó w s z k o l n y c h . G o d n a u w a g i j e s t t a k ż e w y s o k a w a r t o ś ć f i l o l o g i c z n e g o d o r o b k u M r o n g o w i u s z a z p u n k t u w i d z e n i a d z i s i e j s z e j n a u k i . T y m c i e k a w i e j w i ę c s ię c z y t a o p r z y c z y n a c h , k t ó r e s p r a w i ł y , i ż w i ę k s z o ś ć j ę z y k o z n a w c ó w X I X w . b a r d z o n i e c h ę t n i e o d n o s i ł a s i ę d o b a d a ń g d a ń ­ s k i e g o p a s t o r a . I n t e r e s u j ą c y c h s i ę h i s t o r i ą r e g i o n u p o w i n i e n z a c i e k a w i ć r o z d z i a ł p o ­ ś w i ę c o n y w a l c e M r o n g o w i u s z a o j ę z y k p o l s k i i r o z w a ż a n i a n a t e m a t j e g o ś w i a d o m o ś c i n a r o d o w e j . I n f o r m a c j e t e , z a w a r t e c z ę ś c i o w o i w p i e r w s z y m w y d a n i u , t u z o s t a ł y w y o d r ę b n i o n e , u s y s t e m a t y z o w a n e i w z b o g a c o n e . N a t l e z n a n y c h j u ż z l i t e r a t u r y w y d a r z e ń z p r z e ł o m u l a t t r z y d z i e s t y c h i c z t e r d z i e s t y c h X I X w . , s z e r o k o p r z e d s t a w i o n o r o l ę g d a ń s k i e g o p a s t o r a , z a z w y c z a j p o z o s t a w i a n e g o n i e j a k o w c i e n i u G u s t a w a G i z e w i u s z a . A w ł a ­ ś n i e M r o n g o w i u s z — j a k p o d k r e ś l a t o W . B i e ń k o w s k i — d z i ę k i s w o j e m u a u t o r y t e t o w i , s z e r o k i m z n a j o m o ś c i o m w ś w i e c i e n a u k i i k u l t u r y p o t r a f i ł n a d a ć s p r a w i e o b r o n y j ę z y k a p o l s k i e g o s z e r o k i r o z g ł o s . J e m u t e ż z a ­ w d z i ę c z a ć n a l e ż y d o t a r c i e p r z e d t r o n k r ó l e w s k i p e t y c j i w s p r a w i e p r z y ­ w r ó c e n i a j ę z y k o w i p o l s k i e m u n a l e ż n e j m u r a n g i i o k r e s o w e z a h a m o w a n i e a k c j i g e r m a n i z a c y j n e j . M r o n g o w i u s z i G i z e w i u s z p i e r w s i p o t r a f i l i w y p r o ­ w a d z i ć s p r a w ę m a z u r s k ą z z a u ł k ó w r e g i o n a l i z m u , n a d a ć j e j r o z g ł o s j e ś l i j e s z c z e n i e o g ó l n o p o l s k i , t o p r z y n a j m n i e j n a s k a l ę c a ł e g o z a b o r u p r u s ­ k i e g o . I n t e r e s u j ą c e są t a k ż e u ś c i ś l e n i a d o t y c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i p u b l i c y ­ s t y c z n e j M r o n g o w i u s z a n a M a z u r a c h , a m i a n o w i c i e w s p ó ł p r a c y z „ P r z y ­ j a c i e l e m L u d u Ł ę c k i m ” . W a ż n y m p r z y c z y n k i e m d o b a d a ń n a d M a z u r a m i są t a k ż e r o z w a ż a n i a n a t e m a t ś w i a d o m o ś c i n a r o d o w e j M r o n g o w i u s z a . O p i e r a j ą c s ię n a w c z e ­ ś n i e j s z y c h , n i e s t e t y n i e o p u b l i k o w a n y c h w f o r m i e n a u k o w e j r o z p r a w y , p r z e m y ś l e n i a c h E d w a r d a M a r t u s z e w s k i e g o n a t e m a t p r u s a c k o ś c i , m i e j s c a „ p o l s k i c h P r u s a k ó w ” w m o n a r c h i i H o h e n z o l l e r n ó w , W . B i e ń k o w s k i p r z e d ­ s t a w i ł , w j a k i s p o s ó b w p o g l ą d a c h M r o n g o w i u s z a e g z y s t o w a ł y , t a k z d a ­ w a ł o b y s i ę s p r z e c z n e p o g l ą d y j a k l o j a l i z m w o b e c p a ń s t w a p r u s k i e g o i j e g o w ł a d c ó w o b o k r ó w n o c z e s n e g o a k t y w n e g o z a a n g a ż o w a n i a w w a l c e o j ę z y k p o l s k i i o l o s y l u d n o ś c i m a z u r s k i e j . P i e r w s z a k w e s t i a ł ą c z y ł a s ię t a k ż e z o s t r o ż n ą a k c e p t a c j ą i s t n i e j ą c e g o s t a n u s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e g o , z p o c z u c i e m s o l i d a r y z m u m i e s z c z a ń s k o - z i e m i a ń s k i e g o , j a k i k r y t y k ą n a d ­ m i e r n e g o w y z y s k u w a r s t w n a j u b o ż s z y c h , w y p ł y w a j ą c y c h z j e g o „ z a w o ­ d o w e g o ” , p a s t o r s k i e g o ś w i a t o p o g l ą d u o p a r t e g o n a d o k t r y n i e p i e t y s t y c z - n e j i f i l o z o f i i k a n t o w s k i e j . Z ł o ż o n o ś ć t e j p o s t a w y t ł u m a c z y A u t o r s p l o t e m c z ę s t o w y s t ę p u j ą c e j w ó w c z e s n y c h w a r u n k a c h l o j a l n o ś c i ( w p r z y p a d k u M r o n g o w i u s z a n i e t y l e n a w e t w o b e c m o n a r c h i i , c o k r ó l ó w p r u s k i c h , u m i e j ą c y c h d o c e n i ć j e g o o s o b o w o ś ć ) i o ś w i e c e n i o w y m j e s z c z e p o c z u c i e m

(4)

5 4 0 R e c e n z j e i o m ó w i e n i a p r a w o b y w a t e l s k i c h , o d n o s z ą c y c h s i ę d o c a ł e g o s p o ł e c z e ń s t w a , a w i ę c i l u d n o ś c i p o l s k o j ę z y c z n e j , k t ó r e p o w i n n o g w a r a n t o w a ć p a ń s t w o p o s t ę ­ p u j ą c e w m y ś l p r a w w ł a s n y c h i n a t u r y . J e d n o c z e ś n i e j e d n a k o w a l o j a l ­ n o ś ć w o b e c m o n a r c h y , z r e s z t ą p o w s z e c h n a w o w y m c z a s ie i w i n n y c h z a b o r a c h , n i e p r z e s z k a d z a ł a m u w r o z w i j a n i u p o l s k i c h u c z u ć p a t r i o t y c z ­ n y c h i u m a c n i a n i u t o ż s a m o ś c i n a r o d o w e j . N a p r z y k ł a d z i e p o s t a w y w o k r e s i e p o w s t a n i a l i s t o p a d o w e g o , a t a k ż e r o z m a i t y c h w y p o w i e d z i i f r a g ­ m e n t ó w d z i e ł , z w ł a s z c z a s ł o w n i k ó w ( t u n a s u w a s i ę u w a g a , i ż m o ż n a b y ł o b y w y k o r z y s t a ć j e b a r d z i e j w s z e c h s t r o n n i e , są o n e w s z a k n i e w y ­ c z e r p a n ą s k a r b n i c ą d o b a d a ń n i e t y l k o n a d p o s t a c i ą i p o g l ą d a m i M r o n - g o w i u s z a , a l e t a k ż e i ó w c z e s n ą k u l t u r ą l i t e r a c k ą ) W . B i e ń k o w s k i s t w i e r ­ d z i ł , i ż ś w i a d o m o ś ć t a o p i e r a ł a s ię n a n a j w a ż n i e j s z e j , i s t n i e j ą c e j d l a M r o n g o w i u s z a p o d s t a w i e — • m o w i e p o l s k i e j . P o t r a k t o w a n i e j e j j a k o j e d ­ n e j z n a j w a ż n i e j s z y c h w a r t o ś c i w h i e r a r c h i i p o j ę ć p o z w o l i ł o M r o n g o - w i u s z o w i p r z e ł a m y w a ć w m o m e n t a c h z a g r o ż e n i a p o l s z c z y z n y l o j a l i s t y c z n ą p o s t a w ę „ p o l s k i e g o P r u s a k a ” . U t r z y m a n i e i u z n a w a n i e t e j w a r t o ś c i p r z e z c a ł e ż y c i e , w m o m e n t a c h l i c z n y c h t r u d n o ś c i , z w ł a s z c z a w o b e c o s a m o t ­ n i e n i a w ś r o d o w i s k u , w k t ó r y m M r o n g o w i u s z ż y ł , a n a w e t — c o g o s z c z e g ó l n i e b o l a ł o , p r z y n i e c h ę c i P o l a k ó w , n i e a k c e p t u j ą c y c h j e g o s p o s o b u m y ś l e n i a , p o z w o l i ł o W . B i e ń k o w s k i e m u o k r e ś l i ć j e g o ś w i a d o m o ś ć j a k o p o l s k ą . W p r a w d z i e M r o n g o w i u s z a o d w i e l u d z i e s i ę c i o l e c i t r a k t u j e m y j a k o P o l a k a , a l e u d o w o d n i ł t o n a j c e l n i e j d o p i e r o B i e ń k o w s k i . N i e p o ­ w i n n o n a s p r z y t y m d z i w i ć , że w o g ó l e p o s t a w i ł ó w p r o b l e m . B o o s t a ­ t e c z n i e , i l u z n a m y ś w i a d o m y c h s w o j e j p o l s k i e j n a r o d o w o ś c i M a z u r ó w z p i e r w s z e j p o ł o w y X I X w . ? T y l k o d w ó c h . J e d n y m z n i c h b y ł w ł a ś n i e M r o n g o w i u s z . T e k s t p r a c y W . B i e ń k o w s k i e g o w z b o g a c a j ą d w a a n e k s y ź r ó d ł o w e o r a z b i b l i o g r a f i a d z i e ł M r o n g o w i u s z a . D o n i e m i e c k i e g o s t r e s z c z e n i a z a k r a d ł s i ę p e w i e n b ł ą d . O t ó ż M r o n g o ­ w i u s z u r o d z i ł s i ę w O l s z t y n k u w 1 7 6 4 r . j a k o s y n n a u c z y c i e l a , a n i e p a s t o r a . O j c i e c j e g o B a r t ł o m i e j , z o s t a ł p a s t o r e m k i l k a ł a t p ó ź n i e j , o c z y m z r e s z t ą w s p o m i n a a u t o r n a s. 20. P i e r w s z e w y d a n i e k s i ą ż k i s p o t k a ł o s i ę z p r z y c h y l n y m i o p i n i a m i r e c e n ­ z e n t ó w ( m . i n . A . W o j t k o w s k i e g o , E . M a r t u s z e w s k i e g o , J . D u ż y k a ) . P r z y d r u g i m p o s z e r z o n y m i p o p r a w i o n y m w y d a n i u , n a l e ż y t y l k o w z m o c n i ć o w e p o z y t y w n e o c e n y , a W y d a w n i c t w u „ P o j e z i e r z e ” p o g r a t u l o w a ć k o l e j ­ n e j p o t r z e b n e j i u d a n e j p o z y c j i . G r ze g o r z J a s iń s k i

Cytaty

Powiązane dokumenty

O płacalność deszczow an ia roślin roln iczych i ogrodniczych... H yd roch

Ma ono dla nas podwójne znaczenie: z jednej strony było okazją do dokonania przeglądu osiągnięć adwokatury w dziedzinie pracy społe­ cznej, do poznania

W zmianach utrzymano główne wymagania odnoszące się do dyscypliny budżeto- wej, wynoszące 3% PKB wobec deficytu budżetowego i 60% PKB dla długu publicznego, uznając te

A oto wyjściowe założenia modelu ceny transakcyjnej. 1) Cena transakcyjna jest zmienna (cena detaliczna nie za- leży od wielkości ceny transakcyjnej ) i zależy od

Abstrahując od przedsięwzięć podejmowanych przez lokalne grupy działa- nia na rzecz mieszkańców obszarów partnerstw objętych ich wsparciem (oraz ich efektów w postaci

Wyodrębnienie obu typów alkoholizmu oraz różnice w częstości występowania alkoholizmu typu 1 i typu 2 w populacji osób leczonych w szpitalach i ambulatoryjnie

N a ras ta jąc y ucisk faszystow ski spow odował, że opór stał się jeszcze bardziej

The Error Rate Distribution of all participants, Class 1 Pilot Candidates, Class 3 Pilot Candidates, and Master/Doctoral Students by object order are shown in Figure 1-4... 3.3.2