• Nie Znaleziono Wyników

Studia metodologiczne prowadzone w łódzkim ośrodku socjologicznym. Ich ogólna charakterystyka i ocena

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Studia metodologiczne prowadzone w łódzkim ośrodku socjologicznym. Ich ogólna charakterystyka i ocena"

Copied!
35
0
0

Pełen tekst

(1)

A C T A U H I V E (t i I T A I 1 3 Ł O D Z I E i, S I S FOI. IA SDf,IOLOGlCA 2 0 , 19 9 0 C z ę ś ć p i e r w s z a J a n Lutyrtski S T U D I A M E T O D O L O G I C Z N E P R O W A D Z O N E W Ł Ó D Z K I M O Ś R O D K U S O C J O L O G I C Z N Y M I C H O G Ó L N A C H A R A K T E R Y S T Y K A I O C E N A M e t o d o l o g i c z n e s t u d i a w P o l s c e p o II w o j n i e ś w i a t o w e j p r o w a d z o ne b y ł y w k i l k u k i e r u n k a c h w r ó ż n y c h o ś r o d k a c h . W p i e r w s z e j k o l e j -n o ś c i t r z e b a w ś r ó d -n i c h w y m i e -n i ć p r a c e S. N o w a k a i j e g o u c z -n i ó w z U n i w e r s y t e t u W a r s z a w s k i e g o 1 . Z n a c z n a c z ę ś ć p o l s k i c h s o c j o l o g ó w - e m - p i r y k ó w d o p a t r u j e s i ę w t y c h p r a c a c h , a t a k ż e w s t u d i a c h p r z e d w c z e ś -n i e z m a r ł e g o A. M a l e w s k i e g o 2 z t e g o ż U -n i w e r s y t e t u , m e t o d o l o g i c z -n e j p o d s t a w y d l a s w o i c h b a d a ń , w p r z e w a ż a j ą c e j c z ę ś c i s u r v e y o w y c h . P r a -c e S. N o w a k a , A. M a l e w s k i e g o i i n n y -c h n a l e ż ą d o s c j e n t y s t y c z n e j , n a t u r a l i s t y c z n e j o r i e n t a c j i . Z n a m i o n u j e je t e n d e n c j a d o u p r a w i a n i a s o c j o l o g i i w e d ł u g w z o r ó w n a u k p r z y r o d n i c z y c h , n i e z a l e ż n i e o d te go , ż e ic h a u t o r z y s t a r a j ą s i ę u w z g l ę d n i ć z a r z u t y k i e r o w a n e p r z e c i w k o t e j t e n d e n c j i p r z e z S. O s s o w s k i e g o 3 , m i s t r z a S. N o w a k a . P r o f . dr, I n s t y t u t S o c j o l o g i i UŁ. ü ® r - » * a « ° « 8 ;e h N ł° w 3 k . S t u d i a z m e t o d o l o g i i n a u k spo-ł e c z n y c h W a r s z a w a 19 65 ; t e n ż e , M e t o d o l o g i a b a d a ń s o c j o -l o g i c z n y c h , W a r s z a w a 1 9 7 0 ; t e n ż e , M e t o d o l o g i a b a d a ń s p o ł e c z -n y c h , W a r s z a w a 1 9 8 5 ; A. S u ł e k , E k s p e r y m e n t w b a d a n i a c h s p o -ł e c z n y c h , W a r s z a w a 19 7 9 ; M. M a r o d y. S e n s t e o r e t y c z n y a s e n s e m p i r y c z n y p o j ę c i a p o s t a w y . A n a l i z a m e t o d o l o g i c z n a z a s a d d o -b o r u w s k a ź n i k ó w w -b a d a n i a c h n a d p o s t a w a m i . W a r s z a w a 1976 . ‘W a r s z a w a m * * e w 3 k 1 • 0 z a s t o s o w a n i a c h t e o r i i z a c h o w a n i a , s z a w a S i 9 6 2 s 5 0 w s k 0 o s o b l i w o ś c i a c h n a u k spo łe cznych, W a r

(2)

-R o z w i n i ę t e w p o l s k i e j s o c j o l o g i i 55 - n a s t ę p n i e - t c c r e t y c z - n o - m e t o d o l o g i c z n e p o s z u k i w a n i a o o r i e n t a c j i a n t y n a t u r a l i s t y c z n e j , n a z y w a n e j h u m a n i s t y c z n ą 4 . I c h a u t o r z y c z ę s t o o d w o ł u j ą s i ę d o t r ą d y - * c j i h u m a n i s t y c z n e j s o c j o l o g i i P. Z n a n i e c k i e g o i j e g o uczniów, zwłasz-c z a J . C h a ł a s i r t s k i e g o . I n n i s o c j o l o g o w i e , k t ó r y c h m o ż n a z a l i c z y ć do t e j o g ó l n e j o r i e n t a c j i , w s w y c h t e o r e t y c z n o - m e t o d o l o g i c z n y c h r o z -w a ż a n i a c h n a -w i ą z u j ę p r z e d e -w s z y s t k i m d o p r a c S. O s s o -w s k i e g o 5 , a także d o r ó ż n y c h n u r t ć w w s o c j o l o g i i z a c h o d n i e j , t a k i c h j a k s y m b o l i c z -n y i -n t e r a k c j o -n i z m , e t -n o m e t o d o l o g i a i w s p ó ł c z e s -n e k i e r u -n k i so c j ol i-ng - w i s t y k i . P r z e d s t a w i c i e l e te j o r i e n t a c j i c z ę s t o p o d d a j ą k r y t y c e tech-n i k i b a d a ń s u r v e y o w y c h , z w ł a s z c z a s t a tech-n d a r y z o w a tech-n e w y w i a d y i t e c h n i -ki a n k i e t o w e 6 . S p e c y f i c z n e c e c h y p o s i a o a z r ó ż n i c o w a n y n u r t m a r k s i s t o w s k i e j t e o r e t y c z n o - m e t o d o i o g i c z n e j r e f l e k s j i . O o o k p r a c , w k t ó r y c h m a r k - s i z m l e n i n i z m p o j m o w a n y j e s t w s p o s ó b o r t o d o k s y j n y , cha rak te ry sty cz n e d l a t e g o n u r t u w P o l s c e są p r ó b y w y k o r z y s t a n i a i s t o t n y c h e l e m e n -t ó w m a r k s i z m u w s u r v e y o w y c h b a d a n i a c h n a d s -t r u k -t u r ą w a r s -t w o w ą s p o -ł e c z e ń s t w a r e a l n e g o s o c j a l i z m u , z w -ł a s z c z a w z a k r e s i e i n t e r p r e t a c j i w y n i k ó w t y c h b a d a ń ^ . R ó w n i e z n a m i e n n e d l a t e g o n u r t u w y s i ł k i z b u d o w a n i a t e o r e t y c z n o m e t o d o l o g i c z n y c h s t a n o w i s k b ę d ą c y c h s w o i s t y mi s y n t e z a m i z a ł o ż e ń m a r k s i z m u i r ó ż n y c h k i e r u n k ó w s o c j o l o g i i i my ś li z a c h o d n i e j 0 . D o n u r t u m a r k s i s t o w s k i e g o m o ż n a t a k ż e z a l i c z y ć m e -t o d o l o g i c z n e r o z w a ż a n i a a k c e n -t u j ą c e p o -t r z e b ę u w z g l ę d n i a n i a h i s t o -r y c z n e g o p o d e j ś c i a w s o c j o l o g i i i w j e j b a d a n i a c h n a d w s p ó ł c z e s n y m i z j a w i s k a m i i p r o c e s a m i p r z e m i a n s p o ł e c z n y c h 9 . ^ P o r . m. in. p r a c e z b i o r o w e " S i s y p h u s " t. I i II. P o r . E. M o k r z y c k i , Z a ł o ż e n i a s o c j o l o g i i h u m a n i -s t y c z n e j , W a r -s z a w a 1 9 7 1 . Z. B o k s z a ń s k i , A. P i o t r o w s k i , S o c j o l i n g -w i s t y c z n e a s p e k t y s t o s o -w a n i a -w y -w i a d u k -w e s t i o n a r i u s z o -w e g o , " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 1 9 7 7 , z. 1. 7 Po r . W. W e s o ł o w s k i , T e o r i a - b a d a n i a - p r a k t y k a . I p r o b l e m a t y k i s t r u k t u r y k l a s o w e j , W a r s z a w a 19 7 5 . Po r. Z. B a u m a n , Z a r y s m a r k s i s t o w s k i e j t e o r i i s p o -ł e c z e ń s t w a , W a r s z a w a 1 9 6 4 ; 3 . 3 . W i a t r , S p o ł e c z e ń s t w o . W s t ę p d o s o c j o l o g i i s y s t e m a t y c z n e j , W a r s z a w a 1 9 6 4 ; P. S z t o m p k a , D y l e m a t y s o c j o l o g i i a m e r y k a ń s k i e j , " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e 1'- 1 9 7 4 , z. 2 ; L • N o w a k , U p o d s t a w m a r k s i s t o w s k i e j m e t o d o l o g i i n a u k i . W a r s z a w a 19 71 . 9 P o r . K. O y b r o w o l s k i , T e o r i a ż y w i o ł o w y c h p r o c e s ó w w z a r y s i e , W r o c ł a w 19 72 ; W. K w a ś n i e w i c z,„ P r z e c i w l e k c e

(3)

-II M e t o d o l o g i c z n y c h s t u d i ó w p r o w a d z o n y c h w o ś r o d k u ł ó d z k i m n i e m o ż n a z a l i c z y ć w c a ł o ś c i d o ż a d n e j z t y c h o r i e n t a c j i , c h o c i a ż n a j -b l i ż s z e są o n e p i e r w s z e j z n i c h . Ł ą c z y je z n i ą z w ł a s z c z a d ą ż e n i e d o u d o s k o n a l e n i a b a d a w c z e g o p r o c e s u na d r a d z e j e g o u p o r z ą d k o w a n i a i p o d d a n i a k o n t r o l i , w z w i ą z k u z c z y m n a j w i ę k s z ą w a g ę p r z y w i ą z u j e s i ę d a s t a n d a r y z o w a n y c h t e c h n i k b a d a w c z y c h . W p o s z u k i w a n i a c h p r o w a d z o n y c h w o ś r o d k u ł ó d z k i m n i e a k c e p t u j e s i ę j e d n a k p o s t u l a t u s t o s o w a n i a w z o r ó w n a u k p r z y r o d n i c z y c h , z a s a d -n i c z e g o d l a -n a t u r a l i s t y c z -n e j o r i e -n t a c j i . Z w r a c a s i ę -n a t o m i a s t u w a -gę n a to, by w a n a l i z i e p r o c e s u b a d a w c z e g o w s o c j o l o g i i u w z g l ę d n i ć - ot>ok p o d o b i e ń s t w - t a k ż e j e g o o s o b l i w o ś c i w p o r ó w n a n i u z i n n y m i n a u k a m i . 0 t y c h o s o b l i w o ś c i a c h d e c y d u j ą z a r ó w n o s p e c y f i c z n e c e c h y p r z e d m i o t u b a d a ń o r a z r e l a c j i m i ę d z y n i m a b a d a c z e m i o d b i o r c a m i w y -n i k ó w j e g o p r a c y , k t ó r z y ł ą c z -n i e w c h o d z ą w s k ł a d t e g o p r z e d m i o t u , j a k r ó w n i e ż z w i ą z a n e z tą s y t u a c j ą z a d a n i a s t a w i a n e s o c j o l o g i i i jej b a d a n i o m . N i e o g r a n i c z a j ą s i ę o n e d o c z y s t e g o p o z n a n i a i u ż y t e c z -n o ś c i p r a k t y c z -n e j w y -n i k ó w ze w z g l ę d u -na u s t a l o -n e c e l e . O c z e k u j e s i ę o d n i c h r ó w n i e ż t eg o, iż c z y t e l n i k o m s o c j o l o g i c z n y c h p r a c d o s t a r c z ą z r o z u m i e n i a s p o ł e c z n y c h z j a w i s k i l u d z i z r ó ż n y c h ś r o d o w i s k , u m o ż -l i w i ą p s y c h i c z n e d o n i c h z b -l i ż e n i e , a t a k ż e u ł a t w i ą o c e n ę z j a w i s k i o k r e ś l e n i e c e l ó w d z i a ł a n i a 1 0 . B i o r ą c p o d u w a g ę te o k o l i c z n o ś c i , ł ó d z c y m e t o d o l o g o w i e n a w i ą z u j ą z a r a z e m do p e w n y c h p o g l ą d ó w p r z e d -s t a w i c i e l i o r i e n t a c j i h u m a n i -s t y c z n e j , k t ó r z y z r e -s z t ą , j a k J. C h a - ł a s i ń s k i i S. O s s o w s k i , b y l i i c h n a u c z y c i e l a m i w U n i w e r s y t e c i e Łódz-k i m . Ze ws po mni an ą w y ż e j r ó ż n i c ą m i ę d z y s t a n o w i s k i e m p r o t a g o n i s t ó w o- r i e n t a c j i n a t u r a l i s t y c z n e j i p o d e j ś c i e m ł ó d z k i e j s z k o ł y m e t o d o l o -g i c z n e j w i ą ż ą s i ę n a s t ę p n e , k t ó r y c h wy. do by cie p o z w o l i b l i ż e j s c h a -r a k t e -r y z o w a ć to p o d e j ś c i e . D ą ż e n i u d o z a p e w n i e n i a k o n t -r o l i proces-j b a d a w c z e g o n i e t o w a r z y s z y w y m a g a n i e by b y ł a t o k o n t r o l a w p e ł n i in - t e r s u b i e k t y w n a . P o s t u l a t t e g o r o d z a j u s t a n o w i , j a k w i a d o m o , j e d -w a ż e n i u h i s t o r y c z n e g o p u n k t u -w i d z e n i a -w b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 1 9 8 2 , z. 1, 2. J. L u t y ń s k i , S p o ł e c z n e f u n k c j e b a d a ń s p o ł e c z n y c h . " P r z e g l ą d S o c j o l o g i c z n y " 1 9 6 3 , t. X V I I , n r 2.

(4)

no z g ł ó w n y c h ż ą d a ń n e o p o z y t y w i z m u p o d s t a w / w s p ó ł c z e s n e j n a t u r a - l i s t y c ż n e j o r i e n t a c j i . M e t o d o l o g o w i e ł ó d z c y u z n a j ą , że d o o s o b l i w o ś -ci p r o c e s u b a d a w c z e g o w s o c j o l o g i i , a w k o n s e k w e n c j i i m e t o d j e g o k o n t r o l i n a l e ż ą r ó w n i e ż t a k i n nrnreriiiry, j a k i n t r o s p e k c j a c z y o p a r -ta na n i e j e m p a t i a . U z y s k a n e ' w d r o d z e z a s t o s o w a n i a t y c h p r o c e d u r w y n i k i są o c z y w i ś c i e m n i e j p e w n e n i ż r e z u l t a t y z e w n ę t r z n e j o b s e r -w a c j i . M o g ą j e d n a k -w e f e k c i e d y s k u s j i z o s t a ć z a a k c e p t o -w a n e p r z e z w i e l u b a d a c z y i w t en s p o s ó b w e j ś ć d o w s p ó l n e g o d o r o b k u n a s z e j nau-ki . O l a m e t o d o l o g ó w n a t u r a l i s t ó w p i e r w o t n e j e s t z a i n t e r e s o w a n i e m e -t o d o l o g i c z n ą s -t r u k -t u r ą s o c j o l o g i i j a k o n a u k i , k -t ó r a s -t a n o w i p u n k t w y j ś c i a r o z w a ż a ń n a d s a m y m i b a d a n i a m i i i c h m e t o d ą . W z a k r e s i e m e -to d n a j w i ę c e j u w a g i p r z y w i ą z u j ą oni do p r o c e d u r o p r a c o w a n i a pi e rw ot-n y c h d a ot-n y c h , a n i e d o s p o s o b ó w ic h z d o b y w a n i a 1 1 , w ic h p r a c a c h d o m i n u j e t e n d e n c j a , a b y d a n e p o c h o d z ą c e ze s t a n d a r y z o w a n y c h w y w i a d ó w i a n k i e t t r a k t o w a ć tak, ja k n e o p o z y t y w i ś c i t r a k t o w a l i d a n e o b -s e r w a c y j n e . T a k i e p o -s t a w i e n i e -s p r a w y u m o ż l i w i a b o w i e m -s t o -s o w a n i e in-n y c h in-n e o p o z y t y w i s t y c z in-n y c h u s t a l e ń , o d in-n o s z ą c y c h s i ę z w ł a s z c z a do two-r z e n i a p o j ę ć , p o s ł u g i w a n i a s i ę n i m i w b a d a n i a c h i p two-r ó b a c h t w o two-r z e n i a t e o r i i . N s t u d i a c h p r z e d s t a w i c i e l i s z k o ł y ł ó d z k i o j p r z e w a ż a o d m i e n n e n a s t a w i e n i e . P i e r w o t n e j e s t d l a n i c h z a i n t e r e s o w a n i e s a m y m p r o c e s e m p o w s t a w a n i a d a n y c h , k t ó r y c h w y k o r z y s t a n i e m o ż e b y ć p r z e c i e ż b a r -d z o r ó ż ne . P o -d k r e ś l a j ą on i p r z y t y m o -d r ę b n o ś ć -d a n y c h p o c h o -d z ą c y c h z o b s e r w a c j i od d a n y c h z w y w i a d ó w i a n k i e t . Te o s t a t n i e p o j a w i a j ą s i ę w r e z u l t a c i e p r o c e s u w z a j e m n e g o k o m u n i k o w a n i a s i ę b a d a c z a z r e s p o n -d e n t a m i , k t ó r y n a l e ż y o -d r ó ż n i ć o -d p r o c e s u o b s e r w a c j i i d o k o n y w a n i a 12 s p o s t r z e ż e ń . O g ó l n i e m o ż n a p o w i e d z i e ć , że p r o c e s s p o ł e c z n y c h b a -d a ń r o z w a ż a n y j e s t w s t u -d i a c h ł ó -d z k i c h p r z e -d e w s z y s t k i m w jego pierw-s z e j f a z i e; k o n t a k t u b a d a c z a ze pierw-s p o ł e c z n ą r z e c z y w i pierw-s t o ś c i ą w t e r e -11 N i e z n a c z y to, ab y w p r a c a c h m e t o d o l o g ó w - n a Ł u r a l i s t ó w n i e z w r a c a n o w o g ó l e u w a g i na t e c h n i k i o t r z y m y w a n i a d a n y c h . N a j w i ę c e j m i e j s c a p o ś w i ę c i ł im S. N o w a k , k t ó r y b y ł r e d a k t o r e m poiiręcz- n i k a - w y b o r u t e k s t ó w a m e r y k a ń s k i c h p o ś w i ę c o n y c h rn. in. t e c h n i k o m b a d a ń . Por. w M e t o d y b a d a ń s o c j o l o g i c z n y c h , red. 5. N o w a k , War-s z a w a 1965. 12 L u t y ń s k i , A n k i e t a i je j r o d z a j e na tle p o d z i a ł u t e c h n i k o t r z y m y w a n i a m a t e r i a ł ó w , [w:] A n a l i z y i p r ó b y t e c h n i k b a -d a w c z y c h w s o c j o l o g i i , t. II, re-d. Z. G o s t k o w s k i i J. L u -t y ń s k i , W r o c ł a w 1960.

(5)

n i e , p r z y c z y n k ł a d z i e s i ę w n i c h d u ż y n a c i s k na z r ó ż n i c o w a n i e f o r m t e g o k o n t a k t u , a t a k ż e i j e g o s p o ł e c z n o - h i s t o r y c z n e u w a r u n k o w a n i e 1 3 . S c h a r a k t e r y z o w a n e r ó ż n i c e i i c h k o n s e k w e n c j e s t a ł y s i ę p o d s t a -wą d l a s f o r m u ł o w a n i a p r z e z E. M o k r z y c k i e g o s ą d u o o d r ę b n o ś c i o b y d w u p o d e j ś ć . P o d e j ś c i e p r o t a g o n i s t ó w n a t u r a l i z m u z a l i c z a o n d o m e t o d o l o g i i z e w n ę t r z n e j , p o n i e w a ż p o l e g a o n o na z a s t o s o w a n i u w s o c j o l o -g i c z n y c h p o s z u k i w a n i a c h z a s a d n e o p o z y t y w i s t y c z n e j f i l o z o f i i n a u k i , a w i ę c z a ł o ż e ń d o k t r y n y s f o r m u ł o w a n e j p o z a s o c j o l o g i ę , n i e z a l e ż n i e o d j e j b a d a ń . To z a s t o s o w a n i e , s t a n o w i z r e s z t ą p r z e d m i o t o s t r e j k r y -t y k i E. M o k r z y c k i e g o . P o d e j ś c i e k s z t a ł t o w a n e w s t u d i a c h p r o w a d z o n y c h w Ł o d z i , k t ó r y m z a j m u j e s i ę o n m a r g i n e s o w o , n a l e ż y d o a p r o b o w a n e j p r z e z n i e g o m e t o d o l o g i i w e w n ę t r z n e j , p o n i e w a ż z m i e r z a d o f o r -m u ł o w a n i a r e g u ł p o s t ę p o w a n i a b a d a w c z e g o w s o c j o l o g i i na d r o d z e e m p i r y c z n y c h a n a l i z t e g o p o s t ę p o w a n i a , a n a l i z w ł a s n e j p r a k t y k i b a d a w -c z e j , a w i ę -c o d w e w n ą t r z . A k c e p t u j ą c s ł u s z n o ś ć t a k i e g o p r z e c i w s t a w i e n i a , n a l e ż y j e d n a k z w r ó c i ć u w a g ę na j e g o o g r a n i c z o n y z a k r e s . W o b y d w u p o d e j ś c i a c h z a -k ł a d a s i ę c e l o w o ś ć p r o w a d z e n i a o d r ę b n y c h m e t o d o l o g i c z n y c h s t u d i ó w p r z e z w y s p e c j a l i z o w a n y c h b a d a c z y m e t o d o l o g ó w , c e l o w o ś ć k w e s t i o n o -w a n ą p r z e z n i e k t ó r y c h s o c j o l o g ó -w - k r y t y k ó -w n a t u r a l i z m u 1 5 . U z n a j e s i ę t a k ż e za o w o c n e s t o s o w a n i e s t a n d a r y z o w a n y c h w y w i a d ó w i a n k i e t w b a d a n i a c h p o s t a w i w i d z i s i ę m o ż l i w o ś ć u z y s k a n i a p o z y t y w n y c h r e z u l -t a -t ó w na -te j d r o d z e . M o ż l i w o ś ć -t a k a - p r z y n a j m n i e j w o d n i e s i e n i u d o b a r d z i e j s u b t e l n y c h a s p e k t ó w s p o ł e c z n y c h z j a w i s k j e s t k w e s t i o n o -w a n a p r z e z -w i e l u b a d a c z y , z a l i c z a n y c h -w P o l s c e d o h u m a n i s t y c z n e j o r i e n t a c j i , k t ó r z y z t e g o p u n k t u w i d z e n i a p o d d a j ą k r y t y c o o b y d w a po -d e j ś c i a 1 6 . P r z e d s t a w i o n e d o t y c h c z a s z a ł o ż e n i a p o s z u k i w a ń łódźk ich m e t o d o l o g ó w p o s i a d a j ą o g ó l n y ch a r akt er , nie w s z y s t k i e też b y ł y ex pl ici te f o r -не-. .. G ? 3 t k ° 11 Z żafjadn ie ń s o c j o l o g i i w y w i a d u , S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 1 9 61 , z. 2; К . L u t у ń s к a, R e f l e k -s j e m e t o d y c z n e o w y w i a d a c h z u r z ę d n i k a m i w l a t a c h 1 9 6 0 - 6 1 [ w ] A- n a l i z y i p r ó b y t e c h n i k b a d a w c z y c h w s o c j o l o g i i , t. I. r e d ’ Z G o- s t к o w s k i, W r o c ł a w 19 66 . . . . u 14 * E. M o k r z y с к i, F i l o z o f i a n a u k i a s o c j o l o g i a : o d d o -k t r y n y m e t o d o l o g i c z n e j d o p r a k t y k i b a d a w c z e j , W a r s z a w a 1980. W. M i l l s , Th e S o c j o l o g i c a l I m a g i n a t i o n , O x f o r d U n i v e r -s i t y P r e -s -s , Inc. 195 9. B o k s z a ń s k i , P i o t r o w s k i , S o c j o l i n g w i s t y c z -n e a s p e k t y ... '

(6)

m u ł o w a n e w p u b l i k a c j a c h , c h o ć f a k t y c z n i e L y ł y w n i c h r e s p e k t o w a n e . B a r d z i e j s p e c y f i c z n y , w n a j w i ę k s z y m s t o p n i u d e c y d u j ą c y o o d r ę b n o ś -ci o m a w i a n e g o p o d e j ś c i a j e s t k o l e j n y p o s t u l a t . N a k a z u j e on "upraw ia-n i e " tzw. m e t o d o l o g i i e m p i r y c z n e j , c z y l i m ó w i ą c i n a c z e j - o p a r c i e s i ę w p r ó b a c h d o s k o n a l e n i a w a r s z t a t u b a d a w c z e g o na s p e c j a l n i e p r o w a d z o n y c h b a d a n i a c h o c h a r a k t e r z e m e t o d o l o g i c z n y m . P r o p o z y c j ę p r o -w a d z e n i a t a k i c h b a d a ń -w y s u n ą ł -w 1 9 6 6 r. -w a r t y k u l e “ 0 z a ł o z t n i a c h i p o t r z e b i e e m p i r y c z n y c h b a d a ń n a d t e c h n i k a m i i p r o c e d u r a m i b a d a w c z y -mi w s o c j o l o g i i ” Z. G o s t k o w s k i 1 7 . III P r o p o z y c j a ta o k a z a ł a s i ę b a r d z o o w o c n a . W o s t a t n i m d w u d z i e -s t o l e c i u ł ó d z c y -s o c j o l o g o w i e p r z e p r o w a d z i l i w i e l e b a d a ń o c e l a c h m e t o d o l o g i c z n y c h . W p i e r w s z e j f a z i e d o p o c z ą t k ó w la t s i e d e m d z i e s i ą t y c h b y ł y to b a d a n i a o d o ś ć r o z l e g ł e j p r o b l e m a t y c e , czasami p o s i a d a j ą c e j e d y n i e o p i s o w y c h a r a k t e r . W w i ę k s z o ś c i p r z y p a d k ó w n a w i ą -z y w a ł y d o w s p o m n i a n e g o w y2ej a r t y k u ł u Z. G o s t k o w s k i e g o . A u t o r ten w o d r ę b n y c h o p r a c o w a n i a c h - p o d s u m o w y w a ł r e z u l t a t y t y c h b a d a ń f o r m u ł o w a ł w n i o s k i w s k a z u j ą c e k i e r u n k i p o p r a w y b a d a ń s u r v e y o w y c h ^ ' . B a d a n i a te d o t y c z y ł y g ł ó w n i e s t o s o w a n i a w P o l s c e t e c h n i k i w y -w i a d u k -w e s t i o n a r i u s z o -w e g o . N a j c z ę ś c i e j a n a l i z o -w a n o -w p ł y -w na -w y n i k i o s i ą g a n e za p o m o c ą tej t e c h n i k i t a k i c h c z y n n i k ó w s p o ł e c z n y c h , jak: - c e c h y o g ó l n e j s y t u a c j i s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n e j i g o s p o d a r c z e j k r a j u ; c e c h y s y t u a c j i , w k t ó r e j z n a j d o w a ł y s i ę r ó ż n e k a t e g o r i e r e s p o n -d e n t ó w ; „ к ' к î S î * ° w s k i, G z a ł o ż e n i a c h i p o t r z e b i e e m p i r y c z n y c h b a d a ń n a d t e c h n i k a m i i p r o c e d u r a m i b a d a w c z y m i w s o c j o l o -g u , [ w :J A n a l i z y i p r ó b y . . . , t. I. J 10 7 . h . H ,, . • G o s t k o w s k i , G p o t r z e b i e h u m a n i z a c j i m a s o w y c h b a d a ń ^ t y p u s u r v e y o v e g o " , " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 19 7 6 , z. i.. , n i,iołll5; B 0 4 z *5.0 « s k i , S t o s u n e k r e s p o n d e n t ó w w i e j s k i c h d o i s y t u a c j i s p o ł e c z n e j w y w i a d u w ś w i e t l e kontrolnej a n k i e - t n r o n o Ü e j o m e t o d o l o g i i i m e t o d y k i s o c j o l o g i c z n y c h b a d a ń • k i Warszawa 1973° ° troi i p r a c y a n k ie t e r ó w , red. Z. G o s t k o

w-20 7 p

, h „ „ I " к 0 w s k S p e c j a l n e k a t e g o r i e r e s p o n d e n t ó w i n y " 1 9 7 8 , " t Т х Г w y w l a d ó w i a n k i e t w P o l s c e , " P r z e g l ą d

(7)

Socjologicz c e c h y i z a c h o w a n i a a n k i e t e r ó w o r a z p o p e ł n i a n e p r z e z n i c h b ł ę Socjologicz -d y 21 , - o c e n a badań, k w e s t i o n a r i u s z a i s a m e g o b a d a c z a d o k o n y w a n a p r z e z a n k i e t e r ó w 2 2 ; - c e c h y s y t u a c j i w y w i a d u - w ty m j e g o a t m o s f e r a , p r y w a t n y b ą d ź o f i c j a l n y c h a r a k t e r r o z m o w y z p u n k t u w i d z e n i a r e s p o n d e n t a , o b e c n o ś ć ( b ą d ź b r a k ) w c z a s i e w y w i a d u o s ó b t r z e c i c h o r a z m i e j s c e , w k t ó r y m p r o w a d z o n o w y w i a d (d o m , m i e j s c e p r a c y r e s p o n d e n t a , i n n e ) 2 3 . P o z a ty m p o r ó w n y w a n o w y n i k i u z y s k i w a n e za p o m o c ą r ó ż n y c h t e c h -n i k i za p o m o c ą r ó ż -n y c h t y p ó w p y t a ń ( o t w a r t e - z a m k -n i ę t o , s z c z e g ó -ł o w e - o g ó l n e , z d u z ą l u b m n i e j s z ą l i c z b ą m o ż l i w y c h odp ow ied zi itp.). O s o b n e m i e j s c e w ś r ó d t y c h b a d a ń z a j m u j ą s t u d i a o g ó l n i e c h a r a k t e r y -z u j ą c e i o c e n i a j ą c e s u r v c y e r e a l i -z o w a n e w P o l s c e 24 o r a -z n i e l i c -z n e z r e s z t ą o p i s y p o s ł u g i w a n i a s i ę n o w y m i t e c h n i k a m i 2 5 . J a k i o g ó l n y o b r a z s t o s o w a n i a w y w i a d u k w e s t i o n a r i u s z o w e g o w P o l -s c e p r z y n i o -s ł y te b a d a n i a 2 6 ? P r z e d e w s z y s t k i m , w y w i a d y k w e s t i o -21 . к • 8 r z 0 z 0 w 3 к a- F j m e, Z. K a w k a , A n a l i z a b ł ę d ó w p r a c y a n k i e t e r a w w y w i a d z i e k w e s t i o n a r i u s z o w y m na p o d s t a w i e z a p i s u m a g n e t o f o n o w e g o , [w:j A n a l i z y i p r ó b y t e c h n i k b a d a w c z y c h “- w s o c j o l o g u , t. III, red. Z. G o s t k o w s k i i J. L u t v ń

-W r o ‘'*aw J 3 § * г z ą b , W p ł y w p ł c i ankiet era na w y n i k i u z y s k i w a n e w b a d a n i a c h , [w:] A n a l i z y i p r ó b y . . . , t. I. К . L u t у ń s к a, A n k i e t e r z y i b a d a c z e . Z b a d a ń n a d wpły-w e m a n k i e t e r s k i m , " P r z e g l ą d S o c j o l o g i c z n y " 1 9 7 0 , t. XXX. ,K ' L u г y t rt. s ^ 8 * M i e J 3 C e p r z e p r o w a d z a n i a w y w i a d u i j e g o o d d z i a ł y w a n i e , [w:J A n a l i z y i p r ó b y t e c h n i k b a d a w c z y c h w s o cj ol o gi i t. IV, red. Z. G o s t k o w s k i i J. L u t y ń s k i W r o c -ła w 197 2; К. 1 u t у ń s к a, O s o b y t r z e c i e w w y w i a d z i e s o c j o -l o g i c z n y m i i c h w p ł y w n a o d p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w , [w:] A n a l i z y i p r ó b y . t. III; К. M S ł o m c z y ń s k i ; W p ł y w o f i c j a l n e j i p r y w a t n e j s y t u a c j i w y w i a d u na w y p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w w ś r o d o w i s -k u i n t e l i g e n c j i , [ w :J A n a l i z y i p r ó b y . . . , t. I. Z. G o s t k o w s k i , A. P. W e j l a n d , P o z i o m o o - p r a w n o ś c i m e t o d o l o g i c z n e j p o l s k i c h p u b l i k a c j i s o c j o l o g i c z n y c h w ba-d a n i a c h s u r v e y o w y c h w l a t a c h 1 9 6 5 - 7 6 , "Stuba-dia Socjologiczne" 1977, z. 4. , . P r z y b y ł o w s k a , W y w i a d s w o b o d n y z e s t a n d a r y z o - Ü £ L i 1 S p ° s z u i k i w a n y c h i n f o r m a c j i i m o ż l i w o ś c i j e g o z a s t o s o w a n i a w b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h , P r z e g l ą d S o c j o l o g i c z n y " 1 9 7 8 , t. XXX. U w a g i na t e m a t s t o s o w a n i a w y w i a d u k w e s t i o n a r i u s z o w e g o w P o l -s c e o p a r t o na a r t y k u ł a c h w i e l u a u t o r ó w z a w a r t y c h g ł ó w n i e w t o m a c h

У

A n a l i z y i p r ó b y t e c h n i k b a d a w c z y c h w s o c j o l o g i i ( 1 9 6 6 - 1 9 7 5 ) red. Z. G o s t k o w s k i i J. L u t y ń s k i - w siRrimfń (1972h1981)m e5e d 0 l79 i i r 1n m4t t tlk ki s o c j ? l o 8 i C 2 n y c h b a d a ń t e r e n o w y c h . , l “ o l j , r e d . 2. G o s t k o w s k i o r a z w " P r z e n l a d z i p Sn- c j o l o g i c z n y m t. X X X ( 1 9 7 8 ) , red. J. L u t y ń s k i p r z e g l ą d z i e So

(8)

-n a -n u s z o w e p r o w a d z o -n e w P o l s c e o k a z a ł y si ę z r ó ż -n i c o w a -n e w z a l e z -n o ś - ci od i n s t y t u c j i o r g a n i z u j ą c e j b a d a n i a , od b a d a c z a , t y p u a n k i e t e r ó w ( a n k i e t e r z y p ł a t n i , s t u d e n c i p r a k t y k a n c i , b e z p ł a t n i o c h o t n i c y i i n -ni). W n i e k t ó r y c h b a d a n i a c h - z p r ó b a m i k w o t o w y m i - p r o w a d z o n y c h p r z e z O ś r o d e k B a d a n i a O p i n i i P u b l i c z n e j i S t u d i ó w P r o g r a m o w y c h p r z y Polsjkim R a d i o i T e l e w i z j i a n k i e t e r z y - b e z p ł a t n i o c h o t n i c y bardzo czę-s t o w y b i e r a l i na r e czę-s p o n d e n t ó w o czę-s o b y z n a j o m e i o czę-s o b y o r e l a t y w n i e w y ż s z y m - w r a m a c h w y z n a c z o n e j k a t e g o r i i - p o z i o m i e w y k s z t a ł c e n i a . S t w i e r d z o n o , Ze w c z e ś n i e j s z a z n a j o m o ś ć u t r u d n i a ł a r e s p o n d e n t o w i p o -d a w a n i e f a ł s z y w y c h i n f o r m a c j i . W b a d a n i a c h o p i n i i s t w i e r d z o n o w y s t ę p o w a n i e w p ł y w u a n ki et e r s k i e - go. By ł ori n a j w i ę k s z y w ó w c z a s , g d y w y w i a d y p r z e p r o w a d z a l i a n k i e t e -r z y - b e z p ł a t n i o c h o t n i c y ( k t ó -r z y z w ł a s z c z a w m a ł y c h m i e j s c o w o ś c i a c h m o g l i s i ę u w a ż a ć za l i d e r ó w o p i n i i ) i g d y p y t a n i a d o t y c z y ł y s p r a w , n a d k t ó r y m i r e s p o n d e n c i s a m o r z u t n i e s i ę n i e z a s t a n a w i a l i . P e w n ą p o s t a ć w p ł y w u a n k i e t e r s k i e g o s t a n o w i o d d z i a ł y w a n i e b ł ę d ó w p o p e ł n i a n y c h p r z e z p r o w a d z ą c y c h w y w i a d y n a o d p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w i ich z a p i s . R o d z a j e p o p e ł n i a n y c h b ł ę d ó w i ic h z a k r e s b y ł y p r z e d m i o t e m k i l k u b a d a ń . Ic h c e l e m b y ł o o p r a c o w a n i e d y r e k t y w co d o s z k o l e n i a i k o n t r o l o w a n i a a n k i e t e r ó w . I d e n t y c z n y cel p r z y ś w i e c a ł a n a l i -z o m r ó ż n y c h s t y l ó w p r -z e p r o w a d -z a n i a w y w i a d ó w . S t a r a n o s i ę je w yo d r ę bn i ć j a k o p e w bn e t y p y i d e a l bn e o r a z o c e bn i ć s k u t e c z bn o ś ć s t o s o w a bn i a k a ż -d e g o z n i c h w o -d n i e s i e n i u -do r ó ż n y c h p y t a ń k w e s t i o n a r i u s z o w y c h i r o z m a i t y c h k a t e g o r i i r e s p o n d e n t ó w . O b o k s t o p n i a w y s z k o l e n i a , r o d z a j u m o t y w a c j i da u c z e s t n i c t w a w b a d a n i a c h i z a k r e s u k o n t r o l i - na l i c z b ę b ł ę d ó w , a t a k ż e n a w y s t ę p o w a n i e o s z u s t w a n k i e t e r s k i c h d u ż y w p ł y w w y w i e r a j a k o ś ć k w e s t i o -n a r i u s z a i c a ł e g o b a d a -n i a . S t w i e r d z o -n o , że z ł y k w e s t i o -n a r i u s z , kiep-s k o z o r g a n i z o w a n e b a d a n i e i b r a k z a i n t e r e s o w a n i a n i m ze s t r o n y b a -d a c z a to c z y n n i k i p r o w o k u j ą c e a n k i e t e r ó w -do n i e w ł a ś c i w e g o p o s t ę p o -w a n i a . P e w i e n , n i e k i e d y z n a c z ą c y w p ł y w na r o d z a j o d p o w i e d z i m i a ł a też o b e c n o ś ć o s ó b t r z e c i c h p r z y p r z e p r o w a d z a n i u w y w i a d u . J e s t ona. d o ś ć c z ę s t a (np. w w y w i a d a c h p r o w a d z o n y c h w d o m u o s o b y t r z e c i e o b e c n e są p r z y m n i e j w i ę c e j p o ł o w i e w y w i a d ó w ) i t r u d n a do w y e l i m i n o w a n i a . 0- s o b y te, z w ł a s z c z a c z ł o n k o w i e r o d z i n y , r z a d z i e j k o l e d z y i3 w y w i a d a c h p r z e p r o w a d z a n y c h w m i e j s c u p r a c y , w t r ą c a j ą s i ę do r o z m o w y z a n k i e -t e r e m , n a j c z ę ś c i e j w p r z y p a d k u p y -t a ń d o -t y c z ą c y c h i s -t o -t n y c h d l a n i c h

(9)

w a r t o ś c i . P o j a w i a s i ę w ó w c z a s p r o b l e m i n t e r p r e t a c y j n y : c z y j e opinie, i n d y w i d u a l n e c z y g r u p o w e , s t a n o w i ą w ó w c z a s p r z e d m i o t badart. W p ł y w n a o d p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w s t w i e r d z o n o i w ó w c z a s , g d y o s o b y t r z e c i e z a c h o w y w a ł y s i ę b i e r n i e i j e d y n i e p r z y s ł u c h i w a ł y s i ę r o z m o w i e . Był to w p ł y w p o z y t y w n y , g d y ż r e s p o n d e n c i w y p o w i a d a l i s i ę p e ł n i e j , a o- t r z y m a n e i n f o r m a c j e o k a z a ł y s i ę b a r d z i e j w i a r y g o d n e . S t w i e r d z o n o te ż t e n d e n c j ę do i d e n t y f i k a c j i r e s p o n d e n t ó w z r o l a -m i p e ł n i o n y -m i z w y k l e w -m i e j s c u , w k t ó r y -m o d b y w a ł s i ę wywiad, zwłaszc z a w o b e zwłaszc n o ś zwłaszc i o s ó b z w i ą z a n y zwłaszc h z t y m m i e j s zwłaszc e m ( r o d z i n a w d o m u , k o -l e d z y -l u b z w i e r z c h n i c y w m i e j s c u p r a c y ) . M i a ł o to w p ł y w n a r o d z a j w y p o w i a d a n y c h o p i n i i . O g ó l n i e m o ż n a p r z y j ą ć , ż e a t m o s f e r a d o m u r o d z i n n e g o s p r z y j a ł a b a r d z i e j u j a w n i a n i u o p i n i i p r y w a t n y c h , z a ś o t o -c z e n i e w m i e j s -c u p r a -c y - w y p o w i a d a n i u o p i n i i o f i -c j a l n y -c h . N a j w i ę k -s z a p o d t y m w z g l ę d e m b y ł a j e d n a k r o l a a n k i e t e r a , a w ł a ś c i w i e ’ te g o, jak ją p o s t r z e g a ł r e s p o n d e n t . G d y a n k i e t e r w y s t ę p o w a ł j a k o w y s ł a n -n i k p a ń s t w o w e j i -n s t y t u c j i - za k t ó r e w l a t a c h s z e ś ć d z i e s i ą t y c h i s i e d e m d z i e s i ą t y c h p o w s z e c h n i e u w a ż a n o t a k ż e i n s t y t u c j e a k a d e m i c k i e b ył i d e n t y f i k o w a n y z p a ń s t w o w y m i i n s t y t u c j a m i i p a n u j ą c y m s y s t e -m e -m s p o ł e c z n o - p o l i t y c z n y -m . W ó w c z a s w y p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w b y ł y c z ę ś c i e j z b l i ż o n e d o p o g l ą d ó w g ł o s z o n y c h w p r a s i e , z g o d n i e z w y -t y c z n y m i p a ń s -t w o w o - p a r -t y j n e j p r o p a g a n d y . J e d n a k ci s a m i l u d z i e - co s t w i e r d z o n o w s p e c j a l n y c h b a d a n i a c h - u d z i e l a l i o s o b i e z n a j o m e j w p r y w a t n e j , t o w a r z y s k i e j r o z m o w i e w z n a c z n e j c z ę ś c i (w 2/5) o d p o w i e -d z i i n n y c h , n i e z g o -d n y c h z p o p r z e -d n i m i , p r z y c z y m s t o s u n k o w o w i e l u z n i c h s t w i e r d z i ł o , ż e w c z a s i e w c z e ś n i e j s z e g o , f o r m a l n e g o wywiadu nie b y l i s z c z e r z y . P y t a n i a , k t ó r e b y ł y a n a l i z o w a n e , d o t y c z y ł y s p r a w spo-ł e c z n o - p o l i t y c z n y c h i c h o c i a ż w s p o m n i a n e b a d a n i a o b j ę spo-ł y z a l e d w i e 40 o s ó b , g ł ó w n i e ze ś r o d o w i s k a i n t e l i g e n c k i e g o , m o ż n a h i p o t e t y c z n i e u- zriać, że o t r z y m a n e r e z u l t a t y p o s i a d a j ą o g ó l n i e j s z e z n a c z e n i e . O g ó l n i e t r z e b a j e d n a k s t w i e r d z i ć , że r e a k c j e r e s p o n d e n t ó w na ba-d a n i a i w y p y t y w a n i e w w y w i a ba-d a c h , w świietle p r z e p r o w a ba-d z o n y c h a n a l i z , są r ó ż n e w r ó ż n y c h g r u p a c h z a w o d o w y c h , o d m i e n n y c h z e w z g l ę d u na p r z y n a l e ż n o ś ć w a r s t w o w ą , w i e k i i n n e c e c h y . R e s p o n d e n c i z tych grup w y m a g a j ą n i e r a z i n n e g o p o s t ę p o w a n i a a n k i e t e r ó w , n i e r a z s p e c j a l n y c h s p o s o b ó w z a a r a n ż o w a n i a w y w i a d ó w , k t ó r e s t a r a n o s i ę w s k a z a ć . S p e -c j a l n e p r o b l e m y s t w a r z a j ą b a d a n i a z o s o b a m i o n i s k i m s t o p n i u w y -k s z t a ł c e n i a , -k t ó r e n i e t y l -k o n i e m o g ą s a m e w y p e ł n i ć -k w e s t i o n a r i u s z y (w p r z y p a d k u a n k i e t ) , a l e m a j ą w o g ó l e t r u d n o ś c i z w e r b a l i z a c j ą

(10)

swo-ich p o g l ą d ó w , je ś l i je w o g ó l e p o s i a d a j ą . G d y ic h n i e p o s i a d a j ą , co z d a r / a s i ę c z ę s t o , o d p o w i a d a j ą n i e j e d n o k r o t n i e w s p o s ó b p r z y p a d k o w y "na c h y b i ł t r a f i ł " . S i l n ą t e n d e n c j ę do t a k i e g o o d p o w i a d a n i a s t w i e r -d z o n o w s p e c j a l n y c h b a -d a n i a c h , w k t ó r y c h p o s ł u g i w a n o s i ę tzw. p y -t a n i a m i p u s -t y m i . O g ó l n i e u s -t a l o n o , Ze b a d a c z e l i c z ą z w y k l e n a z b y -t w y s o k i p o z i o m i n t e l e k t u a l n y r e s p o n d e n t ó w i z a p o m i n a j ą o l i c z n e j rze-sz y m n i e j w y k s z t a ł c o n y c h , d l a k t ó r y c h n a w e t z w y k ł e p y t a n i a o k a z u j ą s i ę c z ę s t o z b y t t r u d n e . P o d o b n i e c z ę s t o z a p o m i n a s i ę o d r a ż l i w o ś c i p y t a ń , k t ó r ą t a k ż e p o d d a n o a n a l i z i e . IV Ja k j u ż w s p o m i n a l i ś m y , n u r t b a d a ń m e t o d o l o g i c z n y c h z a p o c z ą t k o -w a n y p r z e z a r t y k u ł Z. G o s t k o w s k i e g o i c h a r a k t e r y z u j ą c y s i ę r o z l e g ł o ś c i ą p r o b l e m a t y k i r o z w i j a ł s i ę n a j s i l n i e j do p o c z ą t k u lat s i e d e m d z i e s i ą t y c h . S t o p n i o w o b o w i e m w ł ó d z k i c h b a d a n i a c h m e t o d o l o g i c z n y c h z a c z ę ł y p r z e w a ż a ć t e n d e n c j e d o k o n c e n t r a c j i , z w i ą z a n e z p o j a w i e n i e m s i ę n o w y c h t e o r e t y c z n y c h u s t a l e ń , u z u p e ł n i a j ą c y c h w c z e ś n i e j -s z e z a ł o ż e n i a . P o j a w i e n i e -s i ę ic h w i ą z a ł o -s i ę z r ó ż n y m i o k o l i c z n o -ś c i a m i . Z a g a d n i e n i a m i t e c h n i k o p a r t y c h na w y p y t y w a n i u , t e c h n i k in- t e r r o g a c y j n y c h , a z w ł a s z c z a p y t a n i e m w k w e s t i o n a r i u s z a c h z a c z ę l i w ty m c z a s i e w P o l s c e i n t e r e s o w a ć s i ę l o g i c y , w p r o w a d z a j ą c d o r e f l e k -sji n a d ty mi t e c h n i k a m i n o w y p u n k t w i d z e n i a , o d m i e n n y o d s t a n o w i s k a 2 7 s o c j o l o g ó w . P o t r z e b ę r o z b u d o w a n i a z a ł o ż e ń i s y s t e m a t y z a c j i p o g l ą -d ó w o -d c z u w a n o w -d z i a ł a l n o ś c i p e -d a g o g i c z n e j w z a k r e s i e m e t o -d o l o g i i na k i e r u n k u s o c j o l o g i c z n y m w U n i w e r s y t e c i e Ł ó d z k i m , d l a k t ó r e j d o -t y c h c z a s o w e m e -t o d o l o g i c z n e b a d a n i a d o s -t a r c z a ł y n o w y c h i m p u l s ó w i in-s p i r a c j i . P o t r z e b a ta p o j a w i ł a in-s i ę n a in-s t ę p n i e w z w i ą z k u z d z i a ł a l n o ś c i ą k o n s ul ta c yj ną p r o w a d z o n ą głównie p r z e z p ra co w n i k ó w Zakł ad u M e t o d o l o g i i B a d a ń S o c j o l o gi cz n yc h IFiS PAN d o t y c z ą c ą p r o j e k t ó w badań m e r y t o r y c z n y c h i ich n a r z ę d z i o r a z p r z y p r o w a d z e n i u s a m y c h m e t o d o l o -g i c z n y c h p o s z u k i w a ń . W t y c h o s t a t n i c h o d c z u w a n o z w ł a s z c z a t r u d n o ś ć p r z y o c e n i e a l t e r n a t y w n y c h s p o s o b ó w b a d a w c z e g o p o s t ę p o w a n i a o r a z 27 J. G i e d y m i n, P r o b l e m y , z a ł o ż e n i a , r o z s t r z y g n i ę c i a . S t u d i a n a d l o g i c z n y m i p o d s t a w a m i n a u k s p o ł e c z n y c h , P o z n a ń 1 9 6 4 ; T. P a w ł o w s k i , M e t o d o l o g i c z n e z a g a d n i e n i a h u m a n i s t y k i , W a r s z a -wa 1969.

(11)

w p ł y w u r ó ż n y c h c z y n n i k ó w na p r o c e s b a d a w c z y , z e w z g l ę d u na b r a k kry-t e r i ó w o c e n y w a r kry-t o ś c i w y n i k ó w kry-t e g o p r o c e s u . P r z y k ł a d o w o : g d y d w i e g r u p y a n k i e t e r ó w o t r z y m y w a ł y w z b l i ż o n y c h w a r u n k a c h o d m i e n n e r e z u l -t a -t y , n i e w i a d o m o b y ł o , k -t ó r e z n i c h są l e p s z e . P r z y j m o w a n e c z ę s t o k r y t e r i u m , iz b a r d z i e j w a r t o ś c i o w e są w y n i k i s t a w i a j ą c e r e s p o n d e n -t ó w w g o r s z y m ś w i e -t l e , c h o c i a ż p r z e k o n y w u j ą c e , m a w i s t o c i e m a ł y z a k r e s z a s t o s o w a n i a . N o w e k o n c e p c j e d o t y c z y ł y w p i e r w s z y m r z ę d z i e p y t a n i a , jako p o d -s t a w o w e g o n a r z ę d z i a zdob ywa rt ia d a n y c h , o r a z w e r y f i k a c j i - j a k o m e t o d y i c h o c e n y . O r y g i n a l n ą p r o p o z y c j ę w o d n i e s i e n i u do pytart p r z e d -s t a w i ł A. P. W e j l a n d 2 0 . S z e r -s z e z a -s t o -s o w a n i e z n a l a z ł a j e d n a k k o n -c e p -c j a o p r a -c o w a n a p r z e z e m n i e , k t ó r a n a w i ą z y w a ł a d o w c z e ś n i e j s z y c h m o i c h rozważali na t e m a t p r o c e s u k o m u n i k o w a n i a 3ię w w y w i a d z i e k w e -s t i o n a r i u -s z o w y m 2 9 . Z g o d n i e z tą k o n c e p c j ą , z a s a d n i c z e p r z e k a z y w p r o c e s i e k o m u n i k o w a n i a s i ę w w y w i a d z i e to: p y t a n i e z k w e s t i o n a r i u s z a i p y t a n i e z a d a n e p r z e z a n k i e t e r a , k t ó r e p o w i n n y b y ć i d e n t y c z n e j r e a k c j a r e s p o n -d e n t a , n a j c z ę ś c i e j s ł o w n a o -d p o w i e -d ź z a p i s a n a p r z e z a n k i e t e r a , k t ó -ra n a s t ę p n i e z o s t a j e z a k o d o w a n a . I s t o t ą k o d o w a n i a j e s t z n a l e z i e n i e o d p o w i e d z i na p y t a n i e : O o k t ó r e j z n a s t ę p u j ą c y c h k l a s n a l e ż y z a p i -s a n a o d p o w i e d ź r e -s p o n d e n t a R na py t . P ? ; p r z y c z y m k l a -s y te i ic h s y m b o l i c z n o o z n a c z e n i a m u s z ą b y ć w s k a z a n e w i n s t r u k c j i k o d o w e j . P y -t a n i e p o w y ż s z e n a z y w a s i ę p y -t a n i e m k o d e r a . K l a s y o d p o w i e d z i na p y t a n i e k o d e r a n i e są d o b i e r a n e d o w o l n i e . T w o r z ą c je, b a d a c z k i e r u j e s i ę tym, by m i ę d z y n i m i a k l a s a m i b a d a -n e g o z j a w i s k a i s t -n i a ł a o d p o w i e d -n i o ś ć . Z a l e ż y m u p r z e c i e ż na tym, a b y z a k o d o w a n e i n f o r m a c j e m o ż n a b y ł o i n t e r p r e t o w a ć w k a t e g o r i a c h u- m o ż l i w i a j ą c y c h a n a l i z ę b a d a n e g o z j a w i s k a . B a d a c z c h c e u z y s k a ć o d p o -w i e d ź n a k o l e j n e p y t a n i e : D o k t ó r e j k l a s y b a d a n e g o z j a -w i s k a n a l e ż y d a n a j e d n o s t k a b a d a n i a ; p r z y c z y m o p i s u j ą c te k l a s y , w s k a z u j e s t a n y r z e c z y s k ł a d a j ą c e s i ę na to z j a w i s k o , c z y m ó w i ą c j e s z c z e i n a c z e j - w y l i c z a w a r t o ś c i d a n e j z m i e n n e j . To o s t a t n i e p y t a n i e m o ż n a n a z w a ć j e d n o s t k o w y m p y t a n i e m b a d a c z a . C h a r a k t e r y z u j e o n o i n f o r m a c j e , j a k ą 28 „ . A - P - W e j 1 a n d( A n a l i z a l o g i c z n a i n t e r r o a a c i i i i z a s t o s o w a n i a w b a d a n i a c h s p o ł e c z n y c h , W r o c ł a w 1977

(12)

c h c ą a i ę u z y s k a ć p o p r z e z z a d a n i e o k r e ś l o n e g o p y t a n i a w w y w i a d z i e k w e s t i o n a r i u s z o w y m . R o z s t r z y g n i ę c i e t e g o p y t a n i a to u z y s k a n i e p o -s z u k i w a n e j i n f o r m a c j i . Z l i c z a j ą c i n f o r m a c j e o d n o s z ą c e s i ę d o k o l e j n y c h r e s p o n d e n t ó w , m o ż e m y u z y s k a ć o d p o w i e d ź na p y t a n i e p r o b l e m o -we d o t y c z ą c e z b i o r o w o ś c i , c o s t a n o w i o s t a t e c z n y ce l k a ż d e g o b a d a -n i a k w e s t i o -n a r i u s z o w e g o . A n a l i z a p r o c e s u k o m u n i k o w a n i a w w y w i a d z i e , z w i ą z a n e g o z j e d n y m p y t a n i e m z k w e s t i o n a r i u s z a , p r o w a d z i w i ę c d o w y r ó ż n i e n i a w ł a ń c u c h u k o m u n i k a c y j n y m t r z e c h p y t a ń : z a d a n e g o p r z e z a n k i e t e r a , k t ó r e p o w i n n o b y ć i d e n t y c z n e z p y t a n i e m z a m i e s z c z o n y m vt k w e s t i o n a r i u s z u , p y t a -n i a k o d e r a i p y t a -n i a b a d a c z a , t w o r z ą c y c h o k r e ś l o -n y u k ł a d p y t a -n i o w o - - i n f o r m a c y j n y 3 0 . D o p i e r o t e n u k ł a d t w o r z y n a r z ę d z i e , j a k i e z w y k l e ma s i ę n a m y ś l i , g d y m ó w i s i ę o p y t a n i u k w e s t i o n a r i u s z o w y m . N a l e ż y j e s z c z e w y j a ś n i ć , że j e d n e m u p y t a n i u z k w e s t i o n a r i u s z a w z a m y ś l e b a d a c z a o d p o w i a d a w z a s a d z i e j e d e n a k t w z a j e m n e g o k o m u n i k o -w a n i a s i ę -w t o k u -w y -w i a d u ^ . M o ż e o n b y ć j e d n a k s k ł a d n i k i e m k i l k u u k ł a d ó w p y t a n i o w o - i n f o r m a c y j n y c h , tj. k i l k u n a r z ę d z i , gd y odpowiedzi na n i e są k l a s y f i k o w a n e k i l k a k r o t n i e i p r z y n o s z ą p o k i l k a i n f o r m a -cji. Z d a r z a s i ę t a k ż e , że k i l k a i n f o r m a c j i u z y s k a n y c h na p o d s t a w i e o d p o w i e d z i n a k i l k a p y t a ń ł ą c z y s i ę na p o z i o m i e j e d n o s t k i b a d a n i a , u z y s k u j ą c o d n o s z ą c ą s i ę d o n i e j i n f o r m a c j ę s y n t e t y c z n ą . T a k i c h p o -ł ą c z e ń d o k o n u j e s i ą z w y k l e p o p r z e p r o w a d z e n i u o b l i c z e ń o p a r t y c h nie-r a z na nie-r o z b u d o w a n y c h z a ł o ż e n i a c h , np. d o t y c z ą c y c h k o n s t nie-r u k c j i s k a li. W y s t ę p o w a n i e t a k i c h p r z y p a d k ó w n i e z m i e n i a j e d n a k i s t o t y n a r z ę -d z i a , k t ó r e g o p i e r w s z y e l e m e n t s t a n o w i t e k s t p y t a n i a w k w e s t i o n a -r i u s z u . ł!J J. L u t y ń s k i , K o n c e p c j e p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e g o , i ch z a s t o s o w a n i e w b a d a n i a c h , k o n s e k w e n c j e i m o ż l i w o ś c i , " P r z e g l ą d S o c j o l o g i c z n y " 19 7 B, t. XXX; t e n ż e , P y t a n i e j a k o n a r z ę d z i e w s u r v e y o w y c h b a d a n i a c h s o c j o l o g i c z n y c h , " S t u d i a S o c j o l o g i c z n e " 1979, z. 2. W w y m i e n i o n y c h t e k s t a c h o m a w i a n a k o n c e p c j a w y s t ę p u j e p o d n a z wą " r o z s z e r z o n e j i n f o r m a c y j n e j k o n c e p c j i p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e -go". W p r a k t y c e b a d a c z e na o g ó ł d o p u s z c z a j ą , że p y t a n i e m o ż e b y ć z a d a w a n e k i l k a k r o t n i e , w z g l ę d n i e p r z e f o r m u ł o w y w a n e l u b u z u p e ł n i a n e ( s o n d o w a n i e ) . C z a s a m i n a w e t z a l e c a s i ę t a k i e p o s t ę p o w a n i e . W ó w c z a s z j e d n y m p y t a n i e m z k w e s t i o n a r i u s z a ł ą c z y s i ę k i l k a a k t ó w w z a j e m n e g o k o m u n i k o w a n i a s i ę a n k i e t e r a z r e s p o n d e n t e m , k i l k a k r o t n a w y m i a -na p r z e k a z ó w . Z r e g u ł y j e d n a k z a p i s w i e l u n a w e t wy powiedz-i r e s p o n -d e n t a j e s t j e -d e n , co t a k ż e w s k a z u j e na to, że z p y t a n i e m ł ą c z y s i ę w z a s a d z i e j e d e n a k t k o m u n i k o w a n i a . P y t a n i a z a w i e r a j ą c e t a b e l k i s k ł a d a j ą s i ę w i s t o c i e z w i e l u p y t a ń .

(13)

n a s z k i c o w a n y u k ł a d m o ż n a z a w s z e o d t w o r z y ć na p o d s t a w i e s p o s o b u w y k o r z y s t a n i a o d p o w i e d z i n a p y t a n i a z k w e s t i o n a r i u s z a w d a l s z y c h f a z a c h o p r a c o w a n i a d a n y c h , w ł ą c z n i e z r o z s t r z y g n i ę c i e m p r o b l e m u d o -t y c z ą c e g o z b i o r o w o ś c i . W m o m e n c i e k o n s -t r u o w a n i a k w e s -t i o n a r i u s z a , u- k ł a d y p y t a n i o w o - i n f o r m a c y j n e n i e z a w s z e są w p e ł n i i w s t o s u n k u d o w s z y s t k i c h p y t a ń u s t a l o n o . S t o p i e ń ic h p r z y g o t o w a n i a ś w i a d c z y w i- s t o c i e o s t o p n i u p r z y g o t o w a n i a b a d a w c z e g o n a r z ę d z i a , a w i ę c i b a d a n i a . G d y b a d a n i e j e s t p r z y g o t o w a n e d o k ł a d n i e , o m a w i a n e u k ł a d y ł a -t w o o k r e ś l i ć p r z e d r o z p o c z ę c i e m z b i e r a n i a d a n y c h . W -t e d y -t a k ż e ich o p r a c o w a n i e n i e n a s t r ę c z a t r u d n o ś c i , p o n i e w a ż b a d a c z w i e z g ó r y , jak w y k o r z y s t a z e b r a n e o d p o w i e d z i . M o ż n a n a w e t p o w i e d z i e ć , że w c z e ś n i e j s z e p r z y g o t o w a n i e i w y p r ó b o w a n i e u k ł a d ó w p y t a n i o w o i n f o r m a c y j -n y c h z a p e w -n i a p o w o d z e -n i e b a d a -n i a . U k ł a d p y t a n i o w o i n f o r m a c y j n y m o ż n a p r z e d s t a w i ć w p o s t a c i t a b e l -ki , u z u p e ł n i a j ą c z a r a z e m j e g o c h a r a k t e r y s t y k ę . L i t e r y a, b, с itd. s y m b o l i z u j ą w n i e j r z e c z y w i s t e o d p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w , k t ó r e n i e -z a l e ż n i e o d f o r m y p y t a n i a są -z w y k l e d o ś ć -z r ó ż n i c o w a n e , n a w e t w pr-zy- przy-p a d k u przy-p y t a ń z a m k n i ę t y c h . S y m b o l e O j -- - 0n r e p r e z e n t u j ą o d p o w i e -d z i na p y t a n i e k o -d e r a , z a ś s y m b o l e ... S (ł o d p o w i e d z i n a jednost ko -w e p y t a n i e b a d a c z a , -w s k a z u j ą c e s t a n y r z e c z y o d n o s z ą c e s i ę d o j e d -n o s t k i b a d a -n i a i c h a r a k t e r y z u j ą c e w a r t o ś c i z m i e -n -n e j . T a b e l a 1 U k ł a d p y t a n i o w o - i n f o r m a c y j n y O d p o w i e d z i n a p y t a n i a : z a d a n e r e s p o n d e n t o w i i z g o d n e z k w e s t i o -n a r i u s z e m k o d e r a na j e d n o s t k o w e p y t a n i e b a d a c z a c h a r a k t e r y z u -j ą c e w a r t o ś c i z m i e n n e -j a b с itd. e f g itd. h i j itd. X • У z °1 * °2 °n ° n * l S 1 S2 S n ? ( s r .. sn)

(14)

S y m b o l н X, y, z o z n a c z a j ą t a k i e r e a k c j e r e s p o n d e n t ó w , k t ó r e n i e p o z w a l a j ą ns r o z s t r z y g n i e c i e j e d n o s t k o w e g o p y t a n i a Łiadacza. S y t u a -c j ą t ak ą r e p r e z e n t u j e s y m b o l ? ( S j . . . S n ), z a ś k l a s ę t y c h o d p o w i e -dz i r e s p o n d e n t ó w w y r ó ż n i o n a p r z e z k o d e r a - s y m b o l 0 n *-l. Są to tz*. o d p o w i e d z i n i e i s t o t n e , n i e d o s t a r c z a j ą c e p o s z u k i w a n e j i n f o r m a c j i . T a k i c h r e a k c j i r e s p o n d e n t a p o w i n n o b y ć j a k n a j m n i e j . N i e w s z y s t k i e o d p o w i e d z i i s t o t n e 53 t r a f n e , tj. p r z y n o s z ą i n -f o r m a c j e p r a w d z i w e , a p r z e c i e z t y l k o te są w a r t o ś c i o w e d l a b a d a c z a . G d y t a k - je st , p r a w d z i w e są o d p o w i e d z i na j e g o j e d n o s t k o w e p y t a n i a . P r a w d z i w e p o w i n n y b y ć t a k ż e o d p o w i e d z i na p y t a n i e k o d e r a . W y m a g a n i e p r a w d z i w o ś c i n i e z a w s z e d o t y c z y o d p o w i e d z i n a p y t a n i e z a d a n e respon-d e n t o m w e respon-d ł u g t e k s t u k w e s t i o n a r i u s z a . N i e k t ó r e z t y c h o respon-d p o w i e respon-d z i nie m u s z ą b y ć w o g ó l e z d a n i a m i w s e n s i e l o g i c z n y m . P r z y k ł a d o w o ; o d p o w i e -d z i na p y t a n i a " C z y za n a j c i ę ż s z e p r z e s t ę p s t w a n a l e ż y s t o s o w a ć k a r ę ś m i e r c i ? 11, " Cz y X byi p r a w d z i w y m b o h a t e r e m n a r o d o w y m 7 " n i e ani p r a w d z i w e , ani f a ł s z y w e , g d y ż p o s z u k i w a n e i n f o r m a c j e d o t y c z ą t u t a j p o g l ą d ó w r e s p o n d e n t ó w w s p r a w a c h p o r u s z o n y c h w p y t a n i a c h . U i ek tcu e i n n e o d p o w i e d z i r e s p o n d e n t ó w m o g ą b y ć z d a n i a m i f a ł s z y w y m i , a m i m o to m o g ą d o s t a r c z a ć p r a w d z i w y c h i n f o r m a c j i . N a l e ż ą d o n i c h z r e g u ł y p y t a n i a o w i e d z ę typ u e g z a m i n a c y j n e g o . ( O d p o w i e d ź " S t o l i c ą Startów j e d n o c z o n y c h j e s t N o w y J o r k " j e s t z d a n i e m f a ł s z y w y m , k t ó r e z r e -g u ł y p r a w d z i w i e i n f o r m u j e o i -g n o r a n c j i r e s p o n d e n t a u j a w n i o n e j po z a p y t a n i u o s t o l i c ę U S A ) . T a k i c h p y t a ń k i e r o w a n y c h d o r e s p o n d e n t ó w , p r z y k t ó r y c h w y m a g a n i e p r a w d z i w o ś c i n i e s t a n o w i w a r u n k u u z y s k a n i a w a r t o ś c i o w y c h i n f o r m a c j i , j e s t d u ż o * * , 1 tej r a c j i w ł a ś n i e n i e j e s t w y s t a r c z a j ą c a t r a d y c y j n a k o n c e p c j a p y t a n i a k w e s t i o n a r i u s z o w e g o ż ą d a j ą c a p r a w d z i w e j i n f o r m a c j i s e m a n -t y c z n e j , k -t ó r a j e s -t z n a n a r e s p o n d e n -t o w i , a k -t ó r ą c h c e p o z n a ć b a -32 N a l e ż ą d o n i c h z r e g u ł y p y t a n i a p r o j e k c y j n e , p y t a n i a h i p o -t e -t y c z n e , p y -t a n i a -typu ; " P r o s z ę s c h a r a k -t e r y z o w a ć X (np. p o l i -t y k a ) " , na k t ó r e o d p o w i e d ź , w z a l e ż n o ś c i od te g o , c z y z a w i e r a o k r e ś l e n i a p o z y t y w n e c z y n e g a t y w n e , s t a n o w i p o d s t a w ę d l a o d p o w i e d z i na i e d n o - s t k o w e p y t a n i e b a d a c z a o o p i n i i r e s p o n d e n t a о X itp. W i s t o c i e tak-że o d p o w i e d ź na p y t a n i e o o p i n i ę ty pu ; " C z y P. z d a n i e m X -dobrze s p r a w u j e s w o j e f u n k c j e , c z y ź l e ? " t a k ż e n i e o p i s u j e p o g l ą d u respon-d e n t a na X, np. u j a w n i a n e g o p r z y i n n y c h o k a z j a c h , l e c z w y r a ż a a k t u a l n e p r z e k o n a n i e о X w s y t u a c j i d a n e g o w y w i a d u , k t ó r ą h e d a c z r o z -s z e r z a na i nne -s y t u a c j e , w -s z y -s t k i e lu b o k r e ś l o n e , u w a ż a j ą c ją za re-p r e z e n t a t y w n ą . C h o d z i t u t a j w i ę c n i e o re-p r a w d z i w o ś ć o d re-p o w i e d z i r e s -p o n d e n t a , l ec z o j e j s z c z e r o ś ć , o k w a l i f i k a c j ę -p s y c h o l o g i c z n ą , a nie l o g i c z n ą .

(15)

d a c z , ab y na j e j p o d s t a w i e w ł ą c z n o ś c i z o d p o w i e d z i a m i innych r e s -p o n d e n t ó w - r o z s t r z y g n ą ć -p r o b l e m d o t y c z ą c y z b i o r o w o ś c i . M a j ą c n a m y ś l i z w ł a s z c z a p y t a n i a o o p i n i e , d o d o t y c h c z a s o w y c h u w a g , o d n o s z ą c y c h s i ę d o tab. 1, t r z e b a d o d a ć j e s z c z e j e d n ą . W b a -d a n i a c h c z ę s t o z -d a r z a si ę , iż j a k a ś p o s z u k i w a n a i n f o r m a c j a n i e d o -t y c z y d a n e j j e d n o s -t k i b a d a n i a , ze w s -t o s u n k u d o n i e j p y -t a n i e b a d a -c z a j e s t b e z p r z e d m i o t o w e . Ha p r z y k ł a d , r e s p o n d e n t n i e m a p o g l ą d u w s p r a w i e , o k t ó r ą j e s t z a p y t y w a n y , i n a w e t m ó w i o t y m w w y w i a d z i e . W ó w c z a s j e g o o d p o w i e d ź j e s t n i e i s t o t n a z p u n k t u w i d z e n i a j e d n o s t k o -w e g o p y t a n i a b a d a c z a , j e d n a k d o s t a r c z y ł o n i n n e j , c e n n e j i n f o r m a -cj i , ze p o g l ą d u w d a n e j s p r a w i e n i e p o s i a d a . J e s t to tzw. o d p o w i e d ź k o r e k c y j n a , c z y l i z n o s z ą c a z a ł o ż e n i a j e d n o s t k o w e g o p y t a n i a b a d a c z a . ; o p y t a n i u z k w e s t i o n a r i u s z a , k t ó r e m u z a d a n o , m o ż n a p o w i e d z i e ć , że b y ł o d l a n i e g o m e r y t o r y c z n i e n i e d o s t o s o w a n e . U w z g l ę d n i a j ą c takie sy-t u a c j e - c z ę s sy-te z w ł a s z c z a w b a d a n i a c h o p i n i i - n a l e ż y u z u p e ł n i ć o - «»«widną tab. I o j e d e n w i e r s z , w k t ó r y m p e w n y m o d p o w i e d z i o m respon-d e n t ó w , o d p o w i a d a ł b y w k o l u m n i e " p y t a n i e k o d e r a " s y m b o l np. ;' n + l ( n o n S)' 2a ś w k o l u m n ! « " p y t a n i e b a d a c z a " s y m b o l ? ( S . . . . S , n o n S). i n Z n a c z e n i e k o n c e p c j i ł a ń c u c h a k o m u n i k a c y j n e g o , k t ó r e g o t r z o n sta-n o w i u k ł a d p y t a sta-n i o w o - i sta-n f o r m a c y j sta-n y , sta-n i e p o l e p a t y l k o sta-na o p i s i e p r o c e s u f o r m o w a n i a s i ę i n f o r m a c j i w w y w i a d z i e k w e s t i o n a r i u s z o w y m . P r o c e s t e n m o ż n a s c h a r a k t e r y z o w a ć j a k o p r z e k s z t a ł c e n i a k o l e j n y c h p r z e -k a z ó w , -k t ó r e s t a n o w i ą : (1) p y t a n i e w t e -k ś c i e -k w e s t i o n a r i u s z a , (2) p y t a n i e z a d a n e r e s p o n d e n t o m , (3) ich o d p o w i e d z i i r e a k c j e , (4) z a -p i s t y c h r e a k c j i i o d -p o w i e d z i , (5) z a k l a s y f i k o w a n i e z a -p i s ó w z a k ł a -d a j ą c e r o z s t r z y g n i ę c i e p y t a ń k o -d e r a i - w k o ń c u (6) z a k l a s y f i k o w a -n i e j e d -n o s t e k b a d a -n i a , c z y l i r o z s t r z y g -n i ę c i e j e d -n o s t k o w y c h p y t a ń b a d a c z a , d o t y c z ą c y c h w a r t o ś c i z m i e n n e j , j e s z c z e i n a c z e j - ot rz y m an i e O b o k t r a d y c y j n e j k o n c e p c j i p y t a n i a w y r ó ż n i ć n a l e ż y j e s z c z e k o n c e p c j ę t e s t o w ą , w k t ó r e j p y t a n i e n i e p r z y n o s i s a m o d z i e l n i e w y k o -r z y s t y w a n e j i n f o -r m a c j i , l e c z w y s t ę p u j e z a w s z e w c a ł y m s z e -r e g u p y -tań, na k t ó r e o d p o w i e d z i - ł ą c z n i e p o z w o l ą u m i e ś c i ć r e s p o n d e n t a w j a k i m ś p u n k c i e s k a l i i k t ó r e ł ą c z n i e twt.rzą j e d n o n a r z e d z i e K o n c e p c j a ta p r z y j ę t a j e s t w t e s t a c h p s y c h o l o g i c z n y c h . Zbliżona do p r o p o n o w a n e j j e s t w s k a ź n i k o w a k o n c e p c j a p y t a n i a . W p r a k t y c e iei z a s t o s o w a n i a p o s z u k i w a n a i n f o r m a c j a u s t a l a n a j e s t z a w s z e ex p o s t w f a z i e o p r a c o w a n i a , p o n i e w a ż s e n s o d p o w i e d z i u s i ł u j e s i ę u s t a l i ć na d r o d z e k o r e l a c j i r e z u l t a t ó w w i e l u p y t a ń . Po r. L u t y ń s k i P y t a n i e j a k o n a r z ę d z i e . . . *

Cytaty

Powiązane dokumenty

Przedmiotem niniejszego opracowania jest sieć wodociągowa dla zadania: „Przygotowanie terenów inwestycyjnych dla lokalizacji Strefy Inwestycyjnej w Brzezinach”..

Przewidziano wykonanie przedmiotowego zadania metodą bezwykopową - przewiertem sterowanym z zastosowaniem rur PE 100 SDR 17 RC dwuwarstwowych: DN 110 -sieć l=381,00mb.. asfaltową

odnoszą się efekty uczenia się, ze wskazaniem dyscypliny wiodącej w przypadku przyporządkowania kierunku do więcej niż jednej dyscypliny oraz określeniem dla każdej z

Wyniki analizy pokazują trendy występujące w innych państwach w odnie- sieniu do wyboru przez krajowe urzędy statystyczne serwisów społecznościo- wych jako dodatkowych

Koncepcja big data rozwinęła się jako odpowiedź na potrzeby szybkiej anali- zy bardzo dużych zbiorów danych, i to potrzeby w pewnym stopniu nieświado- mie zgłaszane przez każdego

hydrantu zewnętrznego przy budynku sali gimnastycznej zostanie oznakowane zgodnie z

Celem niniejszego artykułu jest przeprowadzenie dekompozycji nierówności wynagrodzeń kobiet i mężczyzn w Polsce wzdłuż całego ich rozkładu, na pod- stawie danych z

w sprawie okre lenia metod i podstaw sporz - dzania kosztorysu inwestorskiego obliczania planowanych kosztów prac projektowych oraz planowanych kosztów robót budowlanych okre lo- nych