Mapy geologiczno-turystyczne jako jedna z podstawowych form popularyzacji geoturystyki

(1)

Mapy geologiczno-turystyczne

jako jedna z podstawowych form popularyzacji geoturystyki

Joanna Rychel

1

, Magdalena Kucharska

1

, Katarzyna Pochocka-Szwarc

1

Geological-tourist maps as one of the basic forms of geotourism popu-larization. Prz. Geol, 60: 589–592.

A b s t r a c t. We have recently observed an expansion of geoturism in Poland. It is a global trend connected with geoheritage and geodiversity protection. Geotourist maps contain basic information about the geology, history and nature of a region, many touristic data and a description of interesting sites. These maps are a basic way of popularizing geotourism. They serve to promote a region and are useful for educational purposes. Keywords: geological-tourist map, geodiversity, geotourism

Na przestrzeni ostatnich lat widoczny jest intensywny rozwój jednego z rodzajów turystyki kwalifikowanej – geoturystyki, co zwi¹zane jest niew¹tpliwie z rosn¹cym na œwiecie zaintereso-waniem bogactwem i ochron¹ dziedzictwa geologicznego oraz georó¿norodnoœci (Jezierski, 2011). Powstaj¹ geopar-ki, rezerwaty geologiczne, geostanowiska, œcie¿ki geotury-styczne i tablice edukacyjne, wydawnictwa i portale o tematyce geologicznej (S³omka i in., 2008).

W celu przybli¿enia i przekazania turyœcie w sposób przystêpny, zrozumia³y, a równoczeœnie wyczerpuj¹cy i interesuj¹cy, wiedzy o budowie geologicznej, procesach zachodz¹cych we wnêtrzu Ziemi i na jej powierzchni oraz o bogactwie przyrody nieo¿ywionej regionów, tworzone s¹ mapy geologiczno-turystyczne. S¹ one produktem dedyko-wanym turystom, ale pe³ni¹ te¿ bardzo wa¿n¹ rolê eduka-cyjn¹ (wykorzystywane s¹ równie¿ w szkolnictwie) oraz stanowi¹ istotny element promocji i aktywizacji regionów.

Mapa geologiczno-turystyczna jest zobrazowaniem budowy geologicznej; kompendium wiedzy o atrakcjach i ciekawostkach geologicznych, ale równie¿ atrakcjach tu-rystycznych, uporz¹dkowanych w przestrzeni i pokaza-nych na jednym arkuszu papieru.

Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Insty-tut Badawczy, pe³ni¹c zadania Pañstwowej S³u¿by Geolo-gicznej, ma wpisane w swoj¹ dzia³alnoœæ statutow¹ roz-wijanie kartografii geologicznej oraz ochronê georó¿no-rodnoœci. Kartografia geoturystyczna jest œciœle zwi¹zana z kartografi¹ podstawow¹, a szczególnie z kartografi¹ po-wierzchniow¹. Do chwili obecnej pod egid¹ instytutu powsta³o ponad 10 map geologiczno-turystycznych, a kil-kanaœcie jest w przygotowaniu (ryc. 1). S¹ to mapy bardzo ró¿nych regionów: zarówno obszarów chronionych, cenne ze wzglêdów przyrodniczych i kulturowych, a zarazem szczególnie piêknych i przyci¹gaj¹cych ró¿ne grupy spo³eczeñstwa, jak i tych, w których nie ma aktualnie ¿ad-nych form ochrony przyrody nieo¿ywionej, np. obszarów ograniczonych do zasiêgu jednostek terytorialnych (np. gmin). Przy doborze obszaru opracowania brane s¹ pod uwagê ró¿norodne czynniki, takie jak atrakcyjnoœæ

tury-styczna, geologiczna, status prawny ochrony, dostêpnoœæ oraz kierunek rozwoju regionu. Obszary chronione zosta³y wytypowane na podstawie ich niew¹tpliwych walorów geo-logicznych i turystycznych, s¹ to miejsca nie tylko najchêt-niej odwiedzane przez turystów, z dobrze rozwiniêt¹ infra-struktur¹ turystyczn¹, ale odznaczaj¹ce siê szerokim spektrum procesów geologicznym, gdzie widocznych jest jak naj-wiêcej ciekawostek przyrodniczych (Kucharska, 2010).

Bior¹c pod uwagê stale zwiêkszaj¹c¹ siê liczbê tury-stów odwiedzaj¹cych ró¿ne miejsca Polski, tzw. turystykê masow¹ oraz wzrastaj¹c¹ rangê turystyki kwalifikowanej, warto zwróciæ uwagê na georó¿norodnoœæ œrodowiska, przy równoczesnym promowaniu regionów. Ka¿dy obszar, dziêki odpowiedniemu wykorzystaniu istniej¹cych walo-rów przyrodniczych, staje siê atrakcyjny turystycznie, co jest niezwykle wa¿ne dla jego rozwoju. Dlatego te¿ PIG-PIB, wychodz¹c naprzeciwko tym potrzebom, wykonuje obok map obszarów chronionych (Kucharska i in., 2011) równie¿ mapy zamawiane, np. przez gminy (Rychel i in., 2012a, b).

Mapy geologiczno-turystyczne zgodnie z za³o¿eniem s¹ produktem dostosowanym do szerokiego grona odbior-ców, zarówno pod wzglêdem wiekowym, wykszta³cenia, merytorycznego przygotowania, jak i rozleg³ych zaintere-sowañ, a obok funkcji turystycznej spe³niaj¹ tak¿e zadanie dydaktyczne.

Ka¿dy rodzaj map – topograficzne, turystyczne czy geologiczne – konstruowany jest z zachowaniem pewnych standardów. Wszystkie mapy seryjne wykonywane w insty-tucie s¹ opracowane wed³ug instrukcji bazuj¹cych na spe-cjalistycznym doœwiadczeniu geologicznym. Mapy kom-binowane, np. geologiczno-turystyczne, to opracowania nowatorskie i dlatego potrzebuj¹ okreœlenia chocia¿ ogól-nych wytyczogól-nych ich wykonywania. Z uwagi na wci¹¿ poszerzaj¹ce siê grono wykonawców i w celu przybli¿enia i u³atwienia opracowania map geologiczno-turystycznych zosta³ utworzony w PIG-PIB schemat prawid³owego pro-cesu powstawania map geologiczno-turystycznych (ryc. 2). Ma-py te powinny byæ wykonywane przy u¿yciu najnowszych technik GIS wed³ug wytycznych opartych na doœwiadcze-niu kartograficznym.

Proces tworzenia mapy geologiczno-turystycznej sk³ada siê z kilku etapów. W pierwszym etapie po zebraniu

wszel-589

Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 11, 2012

J. Rychel M. Kucharska

1

Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; joanna.rychel@pgi.gov.pl

(2)

590

Mapy geologiczno-turystyczne

parków narodowych wykonane w 2010 r.

1 2 3 4 5

– Wigierski Park Narodowy 1: 30 000 (Rychel i in.) – Bia³owieski Park Narodowy 1: 25 000 (Krzywicki, Pielach) – Poleski Park Narodowy 1: 30 000 (Kucharska, Danel) – Roztoczañski Park Narodowy 1: 30 000 (Kr¹piec i in.) – Babiogórski Park Narodowy 1: 13 000 (Wójcik i in.)

parków narodowych – zakoñczenie w 2013 r.

1 2 3 4 5

– Park Narodowy Ujœcie Warty – Drawieñski Park Narodowy – Ojcowski Park Narodowy – Gorczañski Park Narodowy – Pieniñski Park Narodowy

parków krajobrazowych – zakoñczenie w 2013 r.

1 2 3 4 5

– Nadmorski Park Krajobrazowy – Park Krajobrazowy Mierzeja Wiœlana – Welski Park Krajobrazowy – Mazurski Park Krajobrazowy – Park Krajobrazowy Puszcza Romnicka

Mapy geologiczno-turystyczne gmin – zakoñczenie w 2012 r.

1 2

– gmina Strzegowo (Rychel i in.) – gmina K³odawa (Rychel i in.)

do projektu geoparków – zakoñczenie w 2013 r.

1 2 – Sandry Augustowskie – Polski Teksas 1 2 2 1 1 2 3 1 4 1 1 5 3 2 2 4 3 4 5 4 3 5 2 6 5 7

(3)

kich dostêpnych materia³ów kartograficznych okreœlone zostaj¹ zakres, skala i format mapy oraz potrzeba zastoso-wania odpowiednich podk³adów topograficznych. Równo-czeœnie na podstawie szczegó³owych map regionu powinna zostaæ opracowana przez geologa-kartografa koncepcja geologiczna mapy wraz z legend¹. Nastêpuje tu korelacja i generalizacja wydzieleñ geologicznych. Celem tego jest przejrzysta, spójna, zbalansowana i czytelna w formie mapa, dostosowana do potrzeb odbiorcy i specyfiki obszaru opra-cowania. Na tym etapie rozwa¿ane jest rozwijanie wybra-nych zagadnieñ, a tylko sygnalizacja inwybra-nych. Regu³¹ staje siê upraszczanie stratygrafii pod k¹tem odbiorcy. Kolejnym, a zarazem najistotniejszym etapem, jest opracowanie i wype³nianie oraz uzupe³nianie bazy danych GIS. Struktura ich jest zazwyczaj tematyczna, np. geologia, topografia, turystyka, a podzia³ warstwowy; np. dane poligonowe,

linio-we, punktowe i tekstowe. Gromadzone dane pozyskiwane s¹ z ró¿nych Ÿróde³, a uzupe³niane i korygowane na podsta-wie danych weryfikowanych i zebranych w terenie. Etap ten jest najbardziej czasoch³onny, a koñczy go dobór oznaczeñ, symboli oraz kolorystyki. Kolorystyka wydzieleñ geolo-gicznych powinna nawi¹zywaæ do standardów stosowanych przy wykonywaniu map geologicznych, co pozwala na jed-noznaczne skojarzenia barw z genez¹ czy wiekiem. Kolory wydzieleñ powinny byæ na tyle stonowane, aby mo¿liwe by³o na ich tle czytelne przedstawienie równie¿ treœci tury-stycznej (m.in. szlaków, obszarów chronionych). Symboli-ka oznaczeñ turystycznych powinna byæ dostosowana do oznaczeñ przyjêtych na mapach turystycznych i topogra-ficznych, a wprowadzane modyfikacje maj¹ s³u¿yæ jedynie zachowaniu spójnoœci i przejrzystoœci kompozycji mapy. Po zatwierdzeniu ostatecznej wersji mapy, nastêpuje jej redak-591

– skala – format wydruku – analiza materia³ów archiwalnych,

np. SmgP

– koncepcyjne opracowanie legendy mapy

– generalizacja treœci geologicznej

– samorz¹dy – rekonesans terenowy – materia³ypublik./niepuplik.

– rozstawianie symboliki – dobór wielkoœæ czcionek – struktura bazy danych – podzia³ na warstwy tematyczne – hierarchizacja danych

– tworzenie i uzupe³nianie biblioteki znaków i symboli

– kodowanie danych – dobór kolorystyki wydzieleñ,

znaków i symboli – wiadomoœci ogólne – lokalizacja obszaru – rys historyczny – walory przyrodnicze budowa geologiczna geomorfologia – walory krajoznawcze infrastruktura turystyczna geostanowiska szlaki i œcie¿ki ciekawostki – wa¿ne adresy – s³owniczek terminów – literatura podk³ady topograficzne, NMT – cyfrowe – analogowe ZLECENIE REDAKCJA TECHNICZNA MAKIETA MAPY RECENZJA REDAKCJA MERYTORYCZNA PROJEKT OK£ADKI £AMANIE TEKSTU + przygotowanie do druku DRUK DYSTRYBUCJA POZYSKANIE DANYCH

OPRACOWANIE MAPY OPRACOWANIE TEKSTU

AWERS + REWERS

POZYSKANIE INFORMACJI TYPOWANIE OBSZARU

ZA£O¯ENIA MERYTORYCZNE ZA£O¯ENIA TECHNICZNE

(4)

592

cja komputerowa i utworzenie makiety. Podczas redakcji dostosowuje siê wygl¹d mapy do przyjêtych za³o¿eñ druku (skala, wielkoœæ arkusza papieru, rozmiar czcionek i zna-ków, kolorystyka itd.). Na tym te¿ etapie wykonuje siê roz-stawianie wszystkich znaków, symboli i opisów.

Zazwyczaj do mapy do³¹czany jest tekst opisowy wraz z ilustracjami, schematami i zdjêciami. Mo¿e byæ on za-mieszczony na rewersie lub dodany w formie ksi¹¿eczki. Nale¿y pamiêtaæ równie¿ o s³owniczku terminologicznym, poniewa¿ nie wszystkie zastosowane pojêcia s¹ powszech-nie znane i rozumiane. Ca³oœæ opracowania powinna pod-legaæ obiektywnej recenzji oraz redakcji merytorycznej.

Kolejny etap to kompozycja ca³oœci: awersu, rewersu oraz ok³adki mapy i ³amanie rozmieszczonego tekstu i ilu-stracji do druku. Ostatnim, ale bardzo istotnym etapem jest przemyœlana dystrybucja mapy, dziêki której dociera ona do odpowiednich odbiorców i mo¿e spe³niaæ szeroko omó-wione wy¿ej funkcje. Zachowanie spójnoœci przy kon-strukcji i opracowaniu map geologiczno-turystycznych za-pewni ich jednoznaczny odbiór.

Mapy geologiczno-turystyczne powinny byæ ogólnie dostêpne w wersji elektronicznej, np. na portalu interneto-wym w formie uporz¹dkowanego skorowidza i przygo-towane do otworzenia za poœrednictwem przegl¹darki inter-netowej, np. IKAR. Daje to mo¿liwoœæ ogl¹dania, porów-nywania, a tak¿e pobierania danych. Nie bez znaczenia te¿ by³oby przygotowanie map geologiczno-turystycznych w formie aplikacji do nawigacji GPS. Przy tak szerokim zain-teresowaniu bran¿¹ geoturystyczn¹ jest to wrêcz dzia³anie niezbêdne, propagowane przez Pañstwowy Instytut Geolo-giczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, które oprócz fun-kcji ogólnospo³ecznej, edukacyjno-popularyzatorskiej, wspo-maga zrównowa¿ony rozwój regionów.

LITERATURA

BEZÁK V. (red.) 2011 – Geologicko-Náuæn Mapy Slovenska, Tatry 1 : 50 000. VKU Harmanec, Bratislava.

BÖRNER A. & PIOTROWSKI A. 2004 – "Pomerania" Mapa geologiczno-turystyczna 1 : 200 000. Obotritendruck GmbH, Schwerin.

ÈECH S. & GAWLIKOWSKA E. 1999 – Mapa geologiczno-turystycz-na Gór Sto³owych 1 : 50 000. MOŒZNiL, PIG, Èesky ustav,

Warszawa-Praha.

JANUS K. & OBAROWSKA D. 2011 – Mapa geologiczno-turystyczna Za³êczañskiego Parku Krajobrazowego i okolic – Wy¿una Wieluñska 1 : 50 000. PIG-PIB, Warszawa.

JEZIERSKI J.H. 2011 – Geoturystyka wypali³a – Prz. Geol., 59: 245, 257.

KOCY£A J. & RUMIÑSKI M. 2004 – Mapa geologiczno turystyczna Wyspy Wolin 1 : 50 000. PIG, Warszawa.

KR¥PIEC M., JANKOWSKI L., MARGIELEWSKI W. & KR¥PIEC P. 2010 – Mapa geologiczno-turystyczna Roztoczañskiego Parku Naro-dowego 1 : 30 000. MŒ, Warszawa.

KRZYWICKI T. & PIELACH M. 2010 – Mapa geologiczno-turystycz-na Bia³owieski Park Narodowy 1 : 25 000. MŒ, Warszawa.

KUCHARSKA M. & DANEL W. 2010 – Mapa geologiczno-turystycz-na Poleski Park Narodowy 1: 30 000. MŒ, Warszawa.

KUCHARSKA M. 2010 – Mapy geologiczno-turystyczne wybranych parków narodowych. XVII Konf. Stratygrafia plejstocenu Polski pt. „Dynamika zaniku l¹dolodu podczas fazy pomorskiej w NE czêœci Mazur”, 6–10.09.2010, Jeziorowskie nad Jeziorem Go³dapiwo. KUCHARSKA M., POCHOCKA-SZWARC K., RYCHEL J., KRZY-WICKI T., BER A., DANEL W. & PIELACH M. 2011 – Mapy geolo-giczno-turystyczne parków narodowych. Prz. Geol., 59: 352–356. NIZICKA D.& POCHOCKA-SZWARC K. 2007 – Mapa geologicz-no-turystyczna Suwalskiego Parku Krajobrazowego 1 : 25 000. NFOŒiGW, Warszawa.

RADWANEK-B¥K B. 2011 – Georó¿norodnoœæ i atrakcje geotury-styczne województwa ma³opolskiego, Wydawnictwo Kartograficzne Compass, Kraków.

RYCHEL J., POCHOCKA-SZWARC K. & BER A. 2010 – Mapa geo-logiczno-turystyczna Wigierski Park Narodowy 1 : 30 000. MŒ, Warszawa.

RYCHEL J., POCHOCKA-SZWARC K. & WASILUK R. 2012 a – Mapa geologiczno-turystyczna gminy Strzegowo, 1 : 50 000. PIG-PIB, Warszawa.

RYCHEL J., KUCHARSKA M. & WASILUK R. 2012 b – Mapa geo-logiczno-turystyczna gminy K³odawa (w druku).

S£OMKA T., DOKTOR M., JONIEC A., KICIÑSKA A., MAYER W. & S£OMKA E. 2008 – Development of geotourism in Poland and exam-ples of geosites from the Catalogue of geotouristic objects in Poland, Prz. Geol., 56: 588– 594.

WÓJCIK A., R¥CZKOWSKI W., MROZEK T., NESCIERUK P., MARCINIEC P. & ZIMNAL Z. 2010 – Mapa geologiczno-turystyczna Babiogórskiego Parku Narodowego 1 : 13 000. MŒ, Warszawa. Praca wp³ynê³a do redakcji 29.06.2012 r.