Głównym przedmiotem artykułu jest analiza sytuacji rynku e-commerce na Li-twie. Towarzyszy temu przedstawienie podstawowych pojĊü oraz definicji e-usług. Szczególną uwagĊ zwrócono na wpływ i istotĊ wiedzy we współczesnej gospodarce. NastĊpnie zostało przybliĪone pojĊcie – społeczeĔstwo informacyjne. Dokonano ana-lizy poziomu rozwoju działalnoĞci innowacyjnej przedsiĊbiorstw litewskich, dotyczą-cej okresu 2004–2006 i okresu 2006–2008, na podstawie takich wskaĨników jak: za-siĊg powszechnego dostĊpu do usług komunikacji elektronicznej, wydatków na sferĊ B+R oraz przeglądu Ĩródeł pochodzenia informacji wykorzystywanych w działalno-Ğci innowacyjnej. Przedstawiono charakterystykĊ e-usług na rynku litewskim. Opra-cowanie wzbogacono o dane statystyczne i graficzną interpretacjĊ poszczególnych grup danych. Podsumowując moĪna powiedzieü, iĪ dany artykuł jest wprowadzeniem w elektroniczny Ğwiat handlu i przedstawia poziom rozwoju tej działalnoĞci na Litwie w badanym okresie.
Słowa kluczowe: e-commerce (handel elektroniczny), społeczestwo informacyjne, e-usługi, innowacyjno , działalno innowacyjna, Internet, wirtualny wiat
1. Wprowadzenie
W wielu opracowaniach naukowych innowacyjno jest postrzegana jako rozległy i we-wntrznie złoony zestaw rodków do podnoszenia sprawnoci gospodarowania, budowania sil-nych pozycji konkurencyjsil-nych i uzyskiwania korzyci ekonomiczsil-nych przez przedsibiorstwa, gospodarki narodowe i społeczestwa [18]. Bronisław Kowalak w swoim opracowaniu „ Konku-rencyjna gospodarka”, okrela innowacyjno jako: „doskonalenie i rozwój istniejcych technolo-gii produkcyjnych, eksploatacyjnych i dotyczcych sfery usług, wprowadzanie nowych rozwiza w organizacji i zarzdzaniu, doskonalenie i rozwój infrastruktury, zwłaszcza dotyczcej groma-dzenia, przetwarzania i udostpniania informacji”. [4] We współczesnej gospodarce wiedz okrela si za czynnik rozstrzygajcy o osiganiu korzyci ekonomicznych. Std wyłania si szeroko poj-mowane pojcie „gospodarka oparta na wiedzy”. Jest ona czsto rozumiana jako układ ekono-miczny z bardzo rozbudowanym sektorem informacyjnym. Technologie informacyjne s nie tylko towarem na rynku midzynarodowym, ale te s czci procesu: sprzedawca-klient. W rzeczywi-stoci usługi intensywnie korzystajce z wiedzy odgrywaj coraz bardziej dynamiczn rol w go-spodarce opartej na wiedzy, przyczyniajc si do innowacji we wszystkich sektorach gospodarki.
W wielu publikacjach naukowych wiedza jest okrelana jako kapitał informacyjny. Zaintere-sowanie t forma kapitału uwypuklano w badaniach nad efektywnoci informatyzacji przedsi-biorstw, zarzdzaniem informacj oraz kapitałem intelektualnym. Bogdan Stefanowicz w swoim artykule pojcie kapitału informacyjnego definiuje jako zasób informacji, tworzcy warto (dla organizacji). [15] Według autorów ksiki „E-usługi a społeczeĔstwo informacyjne”, wiedza staje si tym wanym czynnikiem przesdzajcym o innowacyjnoci i konkurencyjnoci
poszczegól-nych gospodarek. [3] Wykorzystywanie nowych technologii w ekonomii tworzy nowy obraz go-spodarki. Z tym cile zwizany jest rozwój e-usług. Pojawienie si nowej formy wiadczenia usług na rynku drog elektroniczn jest pewnym wyzwaniem dla konsumenta.
2. E-usługi, e-handel jako elementy społeczestwa informacyjnego
2.1. Społeczestwo informacyjne
Zdolno do przetwarzania, przyswajania informacji jest podstaw gospodarki opartej na wie-dzy. W wyniku przejcia z gospodarki opartej na pracy do gospodarki opartej na wiedzy mamy nowy system funkcjonowania społeczestwa, okrelanego jako społeczestwo informacyjne. [3] Po raz pierwszy to pojcie było uyte przez japoskiego socjologa T. Umesamo w 1963 r., a stop-niowo sama koncepcja społeczestwa informacyjnego stała si przedmiotem zainteresowania na całym wiecie. Dla potrzeb danego opracowania została wprowadzona definicja przez K. Krzysz-tofeka i M.S. Szczepaskiego. Autorzy definiuj społeczestwo informacyjne jako „społecze-stwo, w którym informacja jest intensywnie wykorzystywana w yciu ekonomicznym, społecz-nym, kulturalnym i politycznym; to społeczestwo, które posiada bogate rodki komunikacji i przetwarzania informacji bdce podstaw tworzenia wikszoci dochodu narodowego oraz za-pewniajce ródło utrzymania wikszoci ludzi”. [5] Naley zauway , i nie tylko informacja jest tym najwaniejszym wyznacznikiem dla danego społeczestwa. Wan rol odgrywaj równie technologie informatyczne, a przede wszystkim Internet, telefonia komórkowa oraz inne technolo-gie bazujce na wykorzystywaniu komputerów i urzdze techniki cyfrowej, a w tym e-usług. Bu-dowanie społeczestwa informacyjnego jest czsto sprowadzane do informatyzacji wikszoci lub nawet wszystkich dziedzin ycia. Nowe technologie zmieniaj wiat i słusznie podkrela si ich znaczenie w definicjach społeczestwa informacyjnego. Działa tu pewne sprzenie zwrotne: jed-nostki społeczestwa informacyjnego zuywaj coraz wicej informacji, a to z kolei wymusza roz-rost sektora e-usług, który ma za zadanie zaspokoi stale rosnce potrzeby.
2.2. E-usługi
E-usługi mona okreli jako now formuł wiadczenia usług, a tym samym zaspokojenia potrzeb przy wykorzystaniu Internetu. Wirtualna forma wiadczenia usług pozwala na wiksz standaryzacj usług i moe dotyczy pełnej lub czciowej obsługi klienta. W literaturze przed-miotu trudno znale definicj e-usług. Na potrzeby danego artykułu została wykorzystana defini-cja, podana w ksice „E-usługi a społeczeĔstwo informacyjne”. W tym podrczniku. [3] E-usługa to „usługa wiadczona w sposób czciowo lub całkowicie zautomatyzowany przez technologi informacyjn, za pomoc systemów teleinformatycznych w publicznych sieciach telekomunika-cyjnych, na indywidualne danie usługobiorcy, bez jednoczesnej obecnoci stron w tej samej lo-kalizacji i wymagajca niewielkiego udziału człowieka po stronie usługodawcy”. Specyfik proce-su takiej usługi przedstawia ryproce-sunek 1.
Rysunek 1. Proces przebiegu e-usługi ródło: Opracowanie własne na podstawie [3].
Działania, zwikszajce poda usług w formie cyfrowej, stymulujce popyt na usługi wiad-czone w formie cyfrowej, upowszechnienie dostpu do Internetu szerokopasmowego i rozwój umiejtnoci korzystania z technologii informacyjnych s nadrzdnymi celami informatyzacji ka-dego kraju UE. To si wie z rozwojem gospodarczym i załoeniami Strategii Lizboskiej. Inter-net stał si obecnie nowym kanałem dystrybucji. Poprzez wykorzystanie InterInter-netu s wiadczone róne usługi: administracyjne, medyczne, edukacyjne, usługi w handlu, turystyce i inne. Kada z danych e-usług, od strony teoretycznej, jest szczegółowo omówiona w ksice „E-usługi a społe-czestwo informacyjne”, autorstwa A. Dbrowska, M. Jano-Kresło i A. Wódkowski.
2.3. E-handel
Rozwój handlu elektronicznego jest odpowiedzi na zapotrzebowanie współczesnych konsu-mentów, którzy ceni czas, wygod, szybko zdobycia informacji. Szeroki asortyment towarów i usług pozwala zaspokoi potrzeby nawet najwybredniejszego konsumenta. W jzyku angielskim do okrelenia pojcia e-handel uywa si pojcia „e-commerce”. W danym artykule bdzie uyta nastpujca definicja tego zagadnienia: „to jest kupno i sprzeda towarów i usług poprzez Internet za porednictwem stron www, czyli prowadzenie działalnoci gospodarczej midzy partnerami handlowymi (e-przedsibiorcami i e-klientami) w cyberprzestrzeni [3]”. Mona wymieni wiele wad i zalet korzystania z handlu elektronicznego, lecz trzeba przyzna , e rynek e-handlu jest naj-szybciej rozwijajcym si sektorem handlu.
Do głównych korzyci wykorzystania internetowego kanału w celu sprzeday towarów i usług nale[25]:
¾ szybki i tani dostp do stale rosncej iloci potencjalnych klientów;
¾ cigły dostp do informacji (czyli przez 24 h na dob, przez 7 dni w tygodniu, przez 365 dni w roku);
¾ szybko oraz prostota aktualizacji oferty;
¾ moliwo ekspozycji nieograniczonej iloci produktów;
¾ oszczdno kosztów funkcjonowania i wyposaania biur, zmniejszenie liczby personelu; ¾ automatyzacja obsługi klienta (szybko obsługi zamówienia);
Tym niemniej e-handel niesie ze sob take pewne ograniczenia. Czasami koszty dostarczania towaru do klienta przewyszaj koszty prostego zakupu w sklepie. Brak dostatecznych uregulo-wa prawnych stanowi pewne zagroenie dla konsumenta i przedsibiorcy. Nie istnieje moliwo wypróbowania kupowanego towaru. Wymienione ograniczenia stanowi bariery moliwe do omi-nicia w rozwoju e-handlu.
Wyrónia si kilka form handlu elektronicznego:
¾ aukcje online [6]: w swojej pierwotnej formule s platformami e-handlu, na których zare-jestrowana osoba wystawia do licytacji produkt (uywany lub nowy), jaki chce sprzeda , okrelajc cen wywoławcz. Inne zarejestrowane osoby bior udział w licytacji;
¾ sklepy internetowe [6]: jest platform e-handlu, zawierajc katalog produktów i koszyk, czyli program odpowiedzialny za zapamitywanie wybranych przez nas produktów i przeprowadzenie nas przez proces ich zamawiania;
¾ poczta elektroniczna [6]: jest form reklamy w Internecie. Wyrónia si e-mailing (posza-nowanie prywatnoci odbiorców) i spam (niezamówiona informacja handlowa).
Poziom rozwoju handlu elektronicznego na Litwie zostanie omówiony w dalszej czci arty-kułu. Jednak przedtem przedstawi si sytuacj Litwy na tle krajów UE. Nastpnie, na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy, dotyczcych działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw litewskich w okresach 2004–2006 i 2006–2008, dokona si analizy porównawczej. Pomoe to okreli przyszłe kierunki rozwoju e-handlu dla przedsibiorstw.
3. Litwa na tle krajów UE
Porównanie danych, dotyczcych liczby przedsibiorstw krajów UE oraz innych krajów wia-ta, prowadzcych działalno innowacyjn w 2008 roku pokazuje, i Litwa nie wypadła najgorzej. Z danych Eurostatu, w okresie 2006–2008 działalno innowacyjn w sektorze przemysłu i usług prowadziło 52% ogółu przedsibiorstw 27 krajów UE. W okresie 2004–2006 ten wskanik wyno-sił 38,8% ogółu przedsibiorstw. Jak i w poprzednim okresie, tak i w okresie 2006–2008 na pierw-szym miejscu w tym rankingu znalazły si Niemcy z wskanikiem 80% przedsibiorstw innowa-cyjnych. Take Luksemburg (65%), Belgia i Portugalia (58%) oraz Irlandia (57%), miały wysze wskaniki ni rednia dla 27 UE.
Warto zauway , e Litwa jest krajem promujcym rozwój przedsibiorstw, prowadzcych działalno innowacyjn. Wydatki na rozwój sfery B+R pokazuj, w jakim stopniu wspierana jest innowacyjno . Eksperci wskazuj rozwój innowacji procesowych i produktowych jako podsta-wowy czynnik rozwoju gospodarki i drog wyjcia z trudnej sytuacji gospodarczej, jak wywołał wiatowy kryzys.
Poziom rozwoju innowacji w krajach UE jest mierzony stosunkiem wydatków na sfer B+R do PKB. Na Litwie ten wskanik z kadym rokiem si zwiksza i w 2008 roku wynosił 0,8%. We-dług danych statystycznych Eurostat, Litwa została zaliczona do grona krajów rozwijajcych si, w badaniu dotyczcych wprowadzania i rozwoju innowacji. Rysunek poniej przedstawia stosunek wydatków z budetu pastwa do PKB kraju niektórych pastw członkowskich Unii Europejskiej, w tym i Litwy. Warto odnotowa , ze dany rysunek nie odzwierciedla całej sytuacji w Europie, poniewa brakuje krajów o najwyszym współczynniku.
Rysunek 2. Wydatki na sferĊ B+R w stosunku do PKB w wybranych krajach UE w 2008 roku, % ródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu [online],
http://epp.eurostat.ec.europa.eu// [dostp: 15.05.2011].
Z powyszych danych na rysunku 2 wynika, i Litwa plasuje si w rodku listy z wskani-kiem 0,8% PKB na wydatki B+R. W porównaniu ze redni unijn (1,90%) jest to znacznie niszy wskanik. Tym niemniej naley odnotowa jego dynamik rosnc: w 2000 r. wskanik ten wyno-sił 0,59%, natomiast w 2006 r. ju 0,79%. [23]
4. Innowacyjno przedsibiorstw litewskich jako potencjał budowy konkurencyjnoci Litwy
4.1. Analiza porównawcza rozwoju działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw litewskich w okresach 2004–2006 i 2006–2008
Departament Statystyki Litwy co dwa lata wydaje raport, dotyczcy działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw. Celem bada, prowadzonych w ramach raportu, jest pokazanie sytuacji gospodar-czej w sektorze innowacyjnych przedsibiorstw. W raporcie za okres 2004–2006 wynika, i w tym okresie innowacyjn działalno prowadziło tylko 18,4% ogółu przedsibiorstw Litwy, zatrudniały one 38% ogółu pracowników. Wydatki na innowacyjn działalno wynosiły w tym okresie 872,9 mln Lt, z których 63,12% przeznaczano na zakup nowych urzdze, maszyn, natomiast pozostał cz – na prowadzenie prac rozwojowo-badawczych we własnym zakresie.
Sporód badanych przedsibiorstw nowe produkty w latach 2004–2006 wprowadziło na rynek 10,9% podmiotów gospodarczych. Natomiast odsetek przedsibiorstw, które wprowadziły nowe technologie stanowił 13,1% ogółu badanych przedsibiorstw. Za ródła finansowania działalnoci innowacyjnej w badanych przedsibiorstwach przede wszystkim słuyły rodki własne. W nie-wielkim stopniu firmy korzystały ze rodków pozyskanych z zagranicy (12,2% respondentów), take ze rodków z budetu pastwa (7,5% respondentów) i z funduszy Unii Europejskiej (5,8% respondentów). W badaniach działalnoci innowacyjnej istotna jest analiza znaczenia poszczegól-nych ródeł informacji wykorzystywaposzczegól-nych w działalnoci innowacyjnej przez firmy. A wic, pod-stawowe ródła pochodzenia informacji wykorzystywanych w działalnoci innowacyjnej w bada-nych firmach w 2004–2006 latach zawiera tabela 1.
Do porównania dynamiki rozwoju poszczególnych wskaników postpu technicznego przed-sibiorstw Litwy wykorzystane zostało najnowsze opracowanie Departamentu Statystyki Litwy, dotyczce bada działalnoci innowacyjnej przedsibiorstw litewskich w okresie 2006–2008. Ana-liza danych z tego okresu pokazuje, i nastpił wzrost liczby przedsibiorstw prowadzcych inno-wacyjn działalno o 10,4 punktów procentowych w porównaniu z okresem 2004–2006. Nato-miast liczba pracowników w porównaniu z poprzednim okresem wzrosła o 9,3 punktów procento-wych.
Tabela 1. Podstawowe Ĩródła pochodzenia informacji wykorzystywanych w działalnoĞci innowacyjnej w badanych firmach w 2004–2006 latach, %
Wyszczególnienie %
Wewntrz przedsibiorstwa 30,1
Dostawcy wyposaenia, materiałów, komponentów i oprogramowania 23,6
Klienci i dostawcy 17,7
Targi i wystawy 17,4
Konferencje, spotkania, czasopisma fachowe 12,4
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy [online], http://www.stat.gov.lt/ [dostp: 05.05.2011].
Odpowiednio wzrosły i wydatki na działalno innowacyjn. W okresie 2006–2008 wydatki wyniosły – 1701,8 mln Lt, z których ok. 73% przeznaczono na zakup nowych urzdze i maszyn, natomiast ok. 17% przeznaczono na rozwój i prowadzenie prac rozwojowo badawczych we wła-snym zakresie.
W okresie 2006–2008 nowe produkty wprowadziło na rynek 12,2% podmiotów gospodar-czych, a nowe technologie – 18,2% ogółu badanych przedsibiorstw. Wynika z tego, i o 1,3 punktów procentowych wzrosła liczba przedsibiorstw, które wprowadziły nowe produkty. Nowe technologie wprowadziło o 5,1 punktów procentowych przedsibiorstw wicej ni w okresie 2004–2006. Bez zmian pozostały niektóre ródła finansowania działalnoci innowacyjnej w bada-nych przedsibiorstwach w okresie 2006–2008, np. to rodki pozyskane z zagranicy (12,2% re-spondentów). Jednoczenie wzrósł odsetek przedsibiorstw, które rodki pozyskiwały z funduszy Unii Europejskiej (8,2% badanych) i zmalał odsetek pozyskujcych rodki z budetu pastwa – o 1,7 punktów procentowych. Wpływ niektórych ródeł informacji, wykorzystywanych w działal-noci innowacyjnej te si zmienił, co przedstawia tabela poniej.
Tabela 2. Podstawowe Ĩródła pochodzenia informacji wykorzystywanych w działalnoĞci innowacyjnej w badanych firmach w 2006–2008 latach, %
Wyszczególnienie % Porównanie z okresem
2004-2006
Wewntrz przedsibiorstwa 32,1 wzrost o 2 p.p.
Dostawcy wyposaenia, materiałów, komponentów i
oprogramowania 11,9 spadek o 11,7 p.p.
Klienci i dostawcy 13,7 spadek o 4 p.p
Targi i wystawy 10,2 spadek o 7,2 p.p
Konferencje, spotkania, czasopisma fachowe 6,4 spadek o 6 p.p
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy [online], http://www.stat.gov.lt/ [dostp: 05.05.2011].
Porównanie zawartych w tabeli 2 informacji pozwala wnioskowa , i w opinii respondentów znacznie spadło znaczenie informacji pozyskiwanych z zewntrz, w szczególnoci od dostawców, z targów, wystaw i konferencji. Przedsibiorstwa w obecnej sytuacji bardziej skłonni s liczy na samych siebie.
4.2. Podstawowe bariery wdraania narzdzi innowacyjnych w przedsibiorstwach litewskich – wyniki bada
W dalszej czci rozdziału na podstawie wyników bada, przeprowadzonych w pierwszym etapie projektu „Badanie konkurencyjnoci przedsibiorstw powiatu wileskiego", realizowanego w ramach bada statutowych w Katedrze Ekonomii Filii UwB w Wilnie, zostan przedstawione podstawowe bariery wdraania narzdzi innowacyjnych w przedsibiorstwach litewskich. Pytania zawarte w kwestionariuszu dotyczyły okresu 2005–2008. Ankieta była podzielona na pi czci, gdzie pytania dotyczyły ogólnych wiadomoci o przedsibiorstwie, finansowych wskaników przedsibiorstwa, rynkowych czynników okrelajcych konkurencyjno , pozarynkowych czynni-ków oraz czynniczynni-ków zewntrznych i wewntrznych. Badania były realizowane metod wywiadów bezporednich z włacicielami, współwłacicielami przedsibiorstw.
Dominujc grup analizowanych przedsibiorstw stanowi przedsibiorstwa zorientowane na usługi (50,8% ogółu badanych przedsibiorstw) i na handel (38,9% ogółu badanych przedsi-biorstw), a take prowadzce działalno budowlan (16,4% ogółu badanych przedsibiorstw). W tabeli poniej zaprezentowano struktur badanych firm z uwzgldnieniem ich rozmiarów.
Tabela 3. Struktura badanych firm według liczby zatrudnionych, % Liczba zatrudnionych pracowników Liczba firm Udział procentowy w próbie
1-9 157 43,6
10-49 133 36,9
50-250 62 17,2
ponad 250 8 2,2
Ogółem 360 100
ródło: Opracowanie własne na podstawie bada ankietowych.
O wielkoci przedsibiorstwa decyduje równie redni poziom obrotów miesicznych. Jak wynika z bada ankietowych, najwikszy udział procentowy w badanej próbie maj
przedsibiorstwa z obrotami do 50 tys. Lt (33,6% respondentów), a najmniejszy udział procentowy maj przedsibiorstwa ponad 500 tys. Lt (16,7% respondentów).
Orientacja rynkowa współczesnych przedsibiorstw wymusza konieczno wprowadzania zmian w zakresie zarzdzania firm. Nowa strategia działania przyczynia si do poprawienia konkurencyjnoci przedsibiorstwa. W badanym okresie tylko 31,7% ogółu badanych przedsibiorstw wprowadziło zmiany w zakresie zarzdzania, w tym 34,2% przedsibiorstw wdroyło now strategi działania firmy i taki sam odsetek przedsibiorstw wdroył now struktur organizacyjn firmy, a 50% przedsibiorstw wdroyło nowe techniki zarzdzania.
Sporód badanych przedsibiorstw, w latach 2005–2008 innowacje wprowadziło 59,7% podmiotów gospodarczych. Warto odnotowa , e z tej grupy 42,3% przedsibiorstw wprowadziło nowe produkty na rynek, a 36,3% przedsibiorstw wprowadziło nowe technologie, natomiast 20,5% wprowadziło innowacje produktowe i procesowe. Ponad połowa badanych przedsibiorstw (54% ogółu) opracowuj innowacje we własnym zakresie i współpracujc z innymi przedsibiorstwami lub instytucjami (42,3% badanych).
Do najczciej wymienianych efektów innowacji wprowadzonych w latach 2005–2008 respondenci zaliczaj zwikszenie asortymentu produktów (62,3% wskaza), popraw jakoci produktów (52,1% wskaza), jak równie redukcj kosztów (66,5% wskaza) oraz zmniejszenie szkodliwoci dla rodowiska (59,1% wskaza).
Na trudnoci w pozyskiwaniu rodków na finansowanie działa innowacyjnych wskazało 52,6% ogółu badanych przedsibiorstw. Najczciej jako trudnoci w pozyskiwaniu rodków na finansowanie działa innowacyjnych przedsibiorstwa wymieniały wysoko oprocentowania kredytów (62,8% wskaza), czasochłonne procedury (52,2%) oraz wymagane zabezpieczenia (49,6%). Rzadziej natomiast wskazywano dowiadcze we współpracy z instytucjami finansowymi (13,3%), czy te koszt opracowania planu (31%).
Wprowadzane w przedsibiorstwach innowacje napotykały na szereg barier utrudniajcych ich sprawn i efektywn realizacj. Najczciej bariery s utosamiane z trudnociami finansowa-nia takiej działalnoci oraz brakiem odpowiedniej kadry do prowadzefinansowa-nia działalnoci B+R. Bada-ne przedsibiorstwa rzadziej wskazuj inBada-ne bariery innowacyjnoci, szczególnie zwizaBada-ne z nie-doborami informacji z zakresu technologii, niewystarczajcym poziomem współpracy z innymi podmiotami czy brakiem odpowiedniego personelu. Przedsibiorstwa bardziej skupiaj swoj uwag na barierach zwizanych z prowadzeniem działalnoci gospodarczej, ni tych cile zwi-zanych z wprowadzeniem innowacji. Wprawdzie wymieniane bariery take wywieraj negatywny wpływ na procesy innowacyjne, jednak nie wyczerpuj katalogu utrudnie w sferze rozwojowej. A wic nie tyle podwyszanie kosztów czy cho by nakładów inwestycyjnych s cechami postpu innowacyjnego, lecz wrcz innowacje i postp techniczny prowadz do obnienia kosztów i na-kładów inwestycyjnych.
5. E-commerce na Litwie
Internet to ju nie tylko ródło pozyskiwania i wyszukiwania informacji, ale równie kanał dystrybucji towarów i usług. Internet stał si wrcz nowym modelem biznesu. Poziom dostpu do internetu, a take umiejtno korzystania z nowych technologii informacyjnych wiadczy o po-ziomie rozwoju społeczestwa informacyjnego. Te czynniki wpływaj take na rozwój handlu elektronicznego – e-commerce. Firmy nie przygotowane do konkurowania w sieci bd spychane na margines współczesnego rynku globalnego. Litwa jest pocztkujcym pastwem, które dopiero uczy si korzysta z tej formy handlu. Obrót z handlu elektronicznego na Litwie jest poniej red-niej ogółu krajów UE, ale jest powyszy ni np. w Polsce, Łotwie, Belgii czy Cyprze.
Rysunek 3. Poziom obrotów przedsiĊbiorstw pochodzących z handlu elektronicznego w 2008 roku, (% od ogółu obrotów przedsiĊbiorstw)
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych Eurostatu [online], http://epp.eurostat.ec.europa.eu// [dostp: 10.05.2011].
Z prezentowanych danych wynika, e tylko ok. 9% obrotów przedsibiorstw litewskich po-chodzi z e-handlu. W porównaniu ze redni unijn (ok. 12%) jest to niszy wskanik, a w porów-naniu z liderami rankingu (np. Irlandi czy Norwegi) bardzo niski wskanik.
Na rysunku poniej przedstawiono sytuacj elektronicznego handlu w małych, rednich i du-ych przedsibiorstwach. Warto zauway , e przedsibiorstwa czciej dokonuj zakupu drog elektroniczn nieli sprzedaj. Na pewno to jest powizane z brakiem odpowiedniej strony interne-towej, dajcej moliwo dokonania takiego zakupu.
Rysunek 4. Odsetek przedsiĊbiorstw litewskich zajmujących siĊ handlem elektronicznym według wielkoĞci przedsiĊbiorstwa w 2010 roku, (% od ogółu obrotów przedsiĊbiorstw w danej grupie
wielkoĞci)
ródło: Opracowanie własne na podstawie danych Departamentu Statystyki Litwy [online], http://www.stat.gov.lt/ [dostp: 10.05.2011].
W tabeli 4 przedstawiono dane dotyczce poziomu rozwoju handlu elektronicznego na Litwie ze strony konsumenta. Warto zauway , e z kadym rokiem ten poziom wzrasta odnonie do ró-nych grup wiekowych. Najliczniejsz grup osób korzystajcych z handlu elektronicznego stano-wi mieszkacy Litwy w wieku 25–34 lat i 16–24 lat.
Tabela 4. Korzystanie z e-handlu w latach 2006–2010 (% populacji Litwy w wieku 16–74 lata)
Lata 16-24 25-34 35-44 45-54 55-64 65-74 Ogółem
16-74 w % populacji w wieku 16-74 lata=100%
I kw. 2006 r. 8,9 8,4 3,8 1,5 0,4 0,1 4,2
I kw. 2007 r. 9,9 11,2 5,5 2,6 0,7 0,1 5,5
I kw. 2008 r. 10,3 10,5 6,3 3,5 1,1 0,2 5,8
I kw. 2009 r. 12,6 17,7 9,6 4,7 1,7 0,3 8,5
I kw. 2010 r. 17,8 22,0 10,8 5,5 2,9 0,4 10,8
ródło: Departament Statystyki Litwy, http://www.stat.gov.lt/ [dostp: 10.05.2011].
Powody, dla których konsumenci korzystaj z e-handlu s zrónicowane. Według raportu [2] z badaKonsument na rynku e-usług w krajach Europy ĝrodkowo-Wschodniej najwikszym zain-teresowaniem na Litwie cieszy si wyszukiwanie informacji o towarach i usługach. Wiadomo, e konsument przed podjciem decyzji zakupu, najczciej poszukuje informacji o danym towarze lub usłudze, a take porównuje ceny. Moliwo korzystania z porównywarek cen jest zalet han-dlu elektronicznego.
W 2010 roku litewska spółka akcyjna „EMTN” przeprowadziła badania, dotyczce rynku e-commerce. Celem badania była nie ocena stron internetowych poszczególnych firm, ale przedsta-wienie sytuacji handlu elektronicznego na Litwie. W badaniu uczestniczyły 144 sklepy interneto-we, które były podane ocenie według 70 kryteriów. Badane przedsibiorstwa podzielono na kate-gorie według działalnoci oraz według iloci oferowanych produktów. Dominujc grup
analizo-wanych przedsibiorstw stanowiły przedsibiorstwa oferujce ponad 100 produktów (64,2% ogółu badanych przedsibiorstw) oraz oferujce poniej 50 produktów (18,9% ogółu badanych przedsi-biorstw). Uogólniajc, wyróniono dwie grupy przedsibiorstw:
a. o wysokim profilu (45,3% ogółu badanych przedsibiorstw), wyróniajce si wysok ja-koci interfejsu własnej strony;
b. o niskim profilu (54,7% ogółu badanych przedsibiorstw), majce mało konkurencyjny interfejs własnej strony.
W danym raporcie za pomoc wykresów, przedstawiono wyniki bada. Poniej podano tylko nie-które, wybrane przez autora artykułu, tematy bada, dotyczce:
• moliwoci wyboru jzyka na stronie; • wyszukiwania produktów (usług);
• dostpu do promowanej produkcji (usług); • wewntrznej i zewntrznej reklamy; • iloci produktów (usług) na stronie; • koszyka klienta;
• sposobów dokonania opłaty za wybrany produkt (usług);
W podsumowaniu podano rekomendacje, dotyczce szczegółów strony internetowej dla małych i duych przedsibiorstw. [22]
Litewscy przedsibiorcy na pewno dostrzegli szanse, jakie daje działalno w internecie. Po-siadanie nawet najprostszej strony internetowej umoliwia zwikszenie liczby konsumentów. Pierwsze wzmianki o handlu elektronicznym na Litwie ukazały si w padzierniku 1997 roku na wystawie „InfoBalt” w Wilnie. Spółki „Penki kontinentai” i „Comsoft” zaprezentowały ju działa-jce systemy handlowe. Od tego momentu handel elektroniczny na Litwie stał si nowoci i cie-kawostk dla przedsibiorstw oraz zajł wane miejsce jako nowe narzdzie marketingu. Warto podkreli , e w dobie obecnej, wiele firm litewskich prowadzi handel elektroniczny równoległe z tradycyjn sprzeda. Dla e-klienta wane jest zaoszczdzenie czasu. Jednak sklep internetowy to dwu-wymiarowa przestrze, gdzie towary s pozycjonowane na zdjciach. Aby uatrakcyjni elektroniczn sprzeda pojawia nowy kierunek e-handlu, który polega na pozycjonowaniu towa-rów w trójwymiarowej przestrzeni. t.j. „virtual world commerce”. Jest to nowa forma marketingu – tworzenie własnego wiatu wirtualnego. Mona w miar szybko zbudowa wirtualny sklep i wyprodukowa wirtualne produkty, gdy w wiecie realnym zajłoby to mnóstwo czasu. A nawet na wirtualny rynek mona wprowadzi wirtualn mark i sprawdzi , jaki bdzie miała popyt.
Litewska firma telekomunikacyjna „Omnitel” ju egzystuje w wiecie wirtualnym Second Li-fe. Przedstawia Litw jako kraj ekologiczny i komunikacyjny – korzystajcy z telefonów komór-kowych i internetu. [24] Na wyspie w formie pastwa Litewskiego mona obejrze film „Skrydis per Lietuvą”, migawki z zaktków Litwy, hodowa dby, a nawet bra udział w forach dyskusyj-nych i chatach.
6. Podsumowanie
Internet to ju nie tylko ródło pozyskiwania i wyszukiwania informacji, ale równie kanał dystrybucji towarów i usług. Internet stał si wrcz nowym modelem biznesu. Poziom dostpu do Internetu, a take umiejtno korzystania z nowych technologii informacyjnych wiadczy o po-ziomie rozwoju społeczestwa informacyjnego. Te czynniki wpływaj take na rozwój handlu elektronicznego – e-commerce. Rozwój handlu elektronicznego jest odpowiedz na zapotrzebo-wanie współczesnych konsumentów, którzy ceni sobie czas, wygod i szybko zdobycia infor-macji. Firmy nie przygotowane do konkurowania w sieci bd spychane na margines współcze-snego rynku globalnego. Analizujc dane, dotyczce Litwy i krajów UE, Litwa jest rozwijajcym si pastwem korzystajcym z tej formy handlu. Jednak cele opracowane w strategii rozwoju spo-łeczestwa informacyjnego na okres 2009–2015 wskazuj na istotny rozwój handlu elektroniczne-go w najbliszej przyszłoci. S to kierunki, a nawet wytyczne nie tylko dla pastwa, ale i społe-czestwa informacyjnego Litwy.
Bibliografia
[1] Borcuch A., Pieniądz elektroniczny – Pieniądz przyszłoĞci – analiza ekonomiczno-prawna, Wydawnictwo CeDEWu, Warszawa 2007.
[2] Dbrowska A., Jano-Kresło M., Konsument na rynku e-usług w krajach Europy ĝrodkowo-Wschodniej, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2010: s. 7–125.
[3] Dbrowska A., Jano-Kresło M., Wódkowski A., E-usługi a społeczeĔstwo informacyjne, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009: s. 7–78.
[4] Kowalak B., Konkurencyjna gospodarka, Wydawnictwo Instytutu Technologii Eksploatacji, Warszawa-Radom 2006: s. 10–56.
[5] Krzysztofek K., Szczepaski M.S., Zrozumieü rozwój: od społeczeĔstw tradycyjnych do in-formacyjnych, Katowice 2005: s. 170.
[6] Majewski P., Czas na e-biznes, Wydawnictwo HELION, Polska 2007: s. 8–15.
[7] Oleski J., Ekonomia informacji, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003. [8] Panek E., Kapitał ludzki i wiedza w gospodarce – wyzwania XXI wieku, Wydawnictwo
Aka-demii Ekonomicznej w Poznaniu, Pozna 2007.
[9] Pastuszak Z., Implementacja zaawansowanych rozwiązaĔ biznesu elektronicznego w przed-siĊbiorstwie, Wydawnictwo PLACET, Warszawa 2007.
[10] Praca zbiorowa pod redakcj Borowski J., Janiuk I., Zarządzanie i marketing w warunkach społeczeĔstwa informacyjnego, Fundacja promocji rozwoju Podlasia, Białystok 2004. [11] Praca zbiorowa pod redakcj Perło D., Pitkowski P., Zarządzanie w warunkach
społeczeĔ-stwa informacyjnego, Fundacja promocji rozwoju Podlasia, Białystok 2002.
[12] Praca zbiorowa pod redakcj Rószkiewicz M., Wdrowska E., Informacja w społeczeĔstwie XXI wieku, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005.
[13] Praca zbiorowa pod redakcj Sroka H., Palonka J., Wpływ systemów e-biznesu na organiza-cje w aspekcie mikro- i makroekonomicznym, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010: s. 37–89.
[14] Redakcja naukowa: Kryk B., Piech K., InnowacyjnoĞü w skali makro i mikro, Wydawnictwo Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2009: s. 3–12.
[15] Rószkiewicz M., Wdrowska E. (red.), Informacja w społeczeĔstwie XXI wieku, Wydawnic-two SGH, Warszawa 2005: s. 26.
[16] Sankowska A., Organizacja wirtualna: koncepcja i jej wpływ na innowacyjnoĞü, Wydaw-nictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2009.
[17] Szablewski A., Migracja kapitału w globalnej gospodarce, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2009.
[18] witalski W., Innowacje i konkurencyjnoĞü, Wydawnictwo Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2005: s. 125–150. [19] http://epp.eurostat.ec.europa.eu [20] http://www.e-mentor.edu.pl [21] http://www.ivpk.lt [22] http://www.konversija.lt [23] http://www.stat.gov.lt [24] http://www.technologijos.lt [25] http://www.ideo.pl/ebiznes/e-commerce-sklepy-internetowe/ [10.05.2011].
DEVELOPMENT AND PROSPECTS OF E-COMMERCE MARKET IN LITHUANIA
Summary
Innovation is a complex issue. The innovation should be understood as the abil-ity and motivation of enterprises for seeking and using new ideas in practice, of con-ception, of inventions.
The main subject of the article is to analyze the situation of e-commerce market in Lithuania. It is accompanied by the presentation of basic concepts and definitions of e-services.
Particular attention was paid to the influence and nature of knowledge in the modern economy. Then have a rough idea - the information society. An analysis of the level of development of Lithuanian enterprises innovative activity based on such indicators as the scope of universal access to electronic communication services, ex-penditure on R+D sphere and to review the sources of information used in innova-tive activity. Develop enhanced with statistical and graphic interpretation of the var-ious groups of data. In conclusion we may say that the article is an introduction to the e-commerce world trade and shows the level of development of this business in Lithuania.
Keywords: e-commerce, information society, e-services, innovation, business innovation, internet, virtual world
Regina Klukowska Katedra Informatyki
Wydział Ekonomiczno-Informatyczny Filia w Wilnie Uniwersytetu w Białymstoku Kalvariju G. 143, LT-08221 Vilnius e-mail: reginakluk@yahoo.pl
