ISSN:1896Ǧ382X|www.wnus.edu.pl/epu DOI:10.18276/epu.2018.131/1Ǧ38|strony:389–395
PiotrOadny
UniwersytetSzczeciÑski WydziaÏZarz¦dzaniaiEkonomikiUsÏug KatedraEfektywnoäciInnowacji piotr.ladny@wzieu.plGeoblokadyaprzenoszenieusÏugcyfrowych
wzakresietreäcinaobszarzeUniiEuropejskiej
Kody JEL: K23, O14
Sáowa kluczowe: geoblokady, usáugi cyfrowe, jednolity rynek europejski.
Streszczenie. W artykule charakteryzowano problem ograniczeĔ regionalnych (geoblokad) oraz wskazano na wpáyw tego zjawiska na moĪliwoĞü budowy jednolitego rynku cyfro-wego UE. Przedstawiono równieĪ nowe regulacje Parlamentu Europejskiego dotyczące transgranicznego przenoszenia usáug online w zakresie treĞci.
Wprowadzenie
Koncepcja wspólnego rynku na obszarze Unii Europejskiej (European Single Market, Internal Market lub Common Market) zostaáa formalnie wprowadzona w Īycie w 1986 roku na podstawie zawartej w ramach Wspólnot Europejskich umowy miĊdzy-narodowej (Brainbridge, Teasdale, 1998). Umowa znana pod nazwą Jednolity Akt Eu-ropejski (Single European Act – JAE), byáa pierwszym traktatem, który w istotny spo-sób znowelizowaá zapisy traktatu rzymskiego, zmierzając do wzmocnienia wspóápracy politycznej i gospodarczej paĔstw czáonkowskich. Celem JAE byáo m.in. stworzenie na terenie UE i paĔstw czáonkowskich wewnĊtrznego rynku, którego zasady funkcjonowa-nia oparte zostaáy na czterech swobodach (art. 13 JAE; obecnie art. 26 pkt 2 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej) odnoszących siĊ do (Traktat):
przepáywu osób, przepáywu kapitaáu, przepáywu towarów, przepáywu usáug.
Ostateczny termin wprowadzenia jednolitego rynku europejskiego okreĞlono na koniec roku 1992. Obecnie, po ponad trzydziestu latach od rozpoczĊcia tego procesu, jednolity rynek europejski obejmuje obszar 28 paĔstw czáonkowskich oraz NorwegiĊ, IslandiĊ, Lichtenstein i SzwajcariĊ, jednak nie wszystkie pierwotne zaáoĪenia udaáo siĊ zrealizowaü w praktyce. Liberalizacja poszczególnych obszarów, zmierzająca do wpro-wadzenia swobody w zakresie przepáyw towarów, osób, usáug i kapitaáów, postĊpowaáa na obszarze UE w róĪnym tempie i jak siĊ ocenia do koĔca 1992 roku, do krajowych systemów prawnych udaáo siĊ zaimplementowaü ok 90% dyrektyw zmierzających do stworzenia jednolitego rynku (Pietrzyk, 2015). Najwolniej proces implementacji tzw. 4 swobód przebiegaá w odniesieniu do sfery usáugowej, która jest czĊsto wskazywana jako najwaĪniejszy obszar warunkujący sprawne funkcjonowanie gospodarki i jedno-czeĞnie podstawa tworzenia konkurencyjnej pozycji Unii Europejskiej (Cini, 2007). Próbą przyspieszenia zmian byáo przyjĊcie przez Parlament Europejski i RadĊ, dyrek-tywy usáugowej (Dyrektywa 2006/123/WE), tworzącej warunki do dalszej liberalizacji przepáywu usáug w Unii Europejskiej.
ChociaĪ dyrektywa z 2006 roku byáa pierwszą kompleksową regulacją dotyczącą wykonywania usáug w ramach jednolitego rynku europejskiego i stanowiáa znaczący wkáad w zniesienie barier1 związanych ze Ğwiadczeniem usáug, to jednoczeĞnie spod dziaáania tej dyrektywy wyáączono wiele kategorii usáug, w tym miĊdzy innymi: usáugi zdrowotne, socjalne, finansowe, transportowe, portowe, audiowizualne, interesu ogól-nego, usáugi Ğwiadczone przez agencje pracy tymczasowej, gry hazardowe oraz związa-ne z dziaáalnoĞcią agencji ochrony. JednoczeĞnie wskazano na koniecznoĞü objĊcia czĊĞci usáug (np. usáug uĪytecznoĞci publicznej) dalszymi pracami legislacyjnymi. Obok przedstawionych przeobraĪeĔ o charakterze gospodarczym, naleĪy wskazaü na powaĪne zmiany o charakterze informatycznym. Technologie cyfrowe zaczĊáy sta-nowiü siáĊ napĊdową gospodarki, stwarzając szanse i moĪliwoĞci rozwoju przedsiĊ-biorstw na caáym Ğwiecie (Drab-Kurowska, 2013).
1.Blokadyregionalne(geoblokady)
Wyáączenie wielu grup usáug z procesu liberalizacji, rozbudowane regulacje i protekcjonizm poszczególnych paĔstw ograniczają peáne otwarcie ryku usáug. Jedno-czeĞnie dynamiczny rozwój nowych usáug, jaki postĊpuje wraz z rozwojem technologii informacyjnych powoduje, Īe szczególnie w obszarze usáug związanych z technologia-mi cyfrowytechnologia-mi istnieje wiele ograniczeĔ dla klientów, które pozostają w sprzecznoĞci ze swobodą przepáywu usáug, a które mogą byü traktowane jako ograniczanie praw klien-tów (Pietrzyk, 2015).
1
Barierą moĪe byü nie tylko brak dostĊpu do usáug, ale czĊsto równieĪ brak umiejĊtnoĞci korzystania z usáug, co powodowaáo i powoduje wykluczenie spoáeczne, w szczególnoĞci wyklu-czenie cyfrowe. Szerzej Budziewicz-GuĨlecka (2010).
Ograniczenia dotyczące dostĊpu do usáug w relacjach klient–usáugodawca w swojej istocie najczĊĞciej sprowadzają siĊ do dziaáaĔ, które uniemoĪliwiają konsu-mentom kupowanie towarów konsumpcyjnych i uzyskiwanie dostĊpu do zasobów cy-frowych za poĞrednictwem Internetu na obszarze innego kraju, aniĪeli kraj zamieszka-nia konsumenta. W praktyce ograniczezamieszka-nia takie oznaczają, Īe sklepy lub platformy handlowe prowadzące dziaáalnoĞü w Internecie umoĪliwiają dokonywanie zakupów i oferują moĪliwoĞü wysyáki fizycznych towarów tylko klientom zamieszkaáym na okreĞlonym obszarze (najczĊĞciej krajów, gdzie dziaáalnoĞü prowadzą sklepy lub plat-formy handlowe). Ograniczenia regionalne dotyczą zarówno fizycznych dóbr sprzeda-wanych przez sklepy internetowe, jak teĪ dóbr cyfrowych obejmujących miedzy innymi treĞci audiowizualne (filmy, seriale, wydarzenia sportowe, programy telewizyjne, mu-zyka), gry i programy komputerowe oraz ksiąĪki i prasĊ w formie elektronicznej. Z punktu widzenia klienta dziaáania takie trudno racjonalnie uzasadniü, szczególnie w wypadku treĞci cyfrowych, które z technicznego punktu widzenia pozbawione są charakterystycznych dla dóbr fizycznych ograniczeĔ w dystrybucji. Praktycznym przy-káadem dziaáaĔ, które ograniczają prawa konsumenckie, jest geoblokowanie dostĊpu do internetowych serwisów oferujących wideo na Īądanie (VOD). Klient, który ma opáa-cony dostĊp do oferowanych tam treĞci, np. filmów czy programów telewizyjnych, pozbawiany jest tego dostĊpu w momencie przekroczenia granicy swojego kraju. Sytu-acja taka moĪe mieü miejsce, kiedy polski turysta przebywający w ĝwinoujĞciu wybie-rze siĊ do odlegáego o zaledwie 4 km niemieckiego miasta Ahlbeck lub nawet wtedy, kiedy bĊdąc na terenie wáasnego kraju, w strefie przygranicznej skorzysta z mającej silniejszy sygnaá zagranicznej sieci komórkowej.
Chcąc okreĞliü skalĊ tego zjawiska, w maju 2015 roku rozpoczĊto badania sektora e-commerce pod kątem stosowania ograniczeĔ geograficznych i w marcu 2016 roku Komisja Europejska opublikowaáa wstĊpne ustalenia, a w 2017 koĔcowy raport na temat powszechnoĞci tego zjawiska w Unii Europejskiej (Sprawozdanie, 2017).
Przeprowadzone badanie dotyczyáo dwóch obszarów: sektora handlu elektronicz-nego, obejmującego sprzedaĪ detaliczną dóbr konsumpcyjnych za poĞrednictwem elek-tronicznych (internetowych) platform handlowych oraz sektora e-commerce, obejmują-cego Ğwiadczenie usáug w Internecie, w zakresie dystrybucji produktów audiowizual-nych oraz muzyczaudiowizual-nych. Drugi obszar badawczy objąá zarówno dostawców treĞci cyfro-wych oferujących treĞci konsumentom lub Ğwiadczących usáugi osobom trzecim, jak i posiadaczy praw.
Gáówne wnioski, sformuáowane na podstawie przeprowadzonych badaĔ, wskazu-ją, iĪ geoblocking jest powszechnie stosowany na obszarze UE. Ograniczenia geogra-ficzne są przede wszystkim wynikiem jednostronnych decyzji przedsiĊbiorstw oraz barierami umownymi ustanowionymi miĊdzy przedsiĊbiorstwami, np. miĊdzy dostaw-cami a dystrybutorami. Zawieranie tego rodzaju umownych ograniczeĔ moĪe prowadziü do ograniczania konkurencji na jednolitym rynku, a tym samym naruszaü unijne zasady ochrony konkurencji. NaleĪy jednak podkreĞliü, Īe praktyki takie powinny podlegaü
ocenie na poziomie jednostkowym, odnosząc siĊ indywidualnie do kaĪdego przypadku. W sytuacji, kiedy przedsiĊbiorstwo rezygnuje z prowadzenia dziaáalnoĞci transgranicz-nej, a blokowanie geograficzne wynika z jednostronnej decyzji biznesowej podjĊtej przez przedsiĊbiorstwo (niezajmujące pozycji dominującej), to praktyka taka nie podle-ga regulacjom unijnego prawa konkurencji.
W oparciu o zebrane informacje dotyczące sprzedaĪy dóbr, stwierdzono Īe aĪ 38% biorących udziaá w badaniu e-sprzedawców detalicznych dóbr konsumpcyjnych (odzieĪ, obuwie, artykuáy sportowe, elektronika uĪytkowa) stosuje blokowanie geogra-ficzne, które polega gáównie na odmowie dostawy poza granicĊ kraju sprzedaĪy. Sto-sowana jest równieĪ odmowa obsáugi zagranicznych metod páatnoĞci, przekierowywa-nie na lokalną stronĊ lub teĪ nawet blokowaprzekierowywa-nie dostĊpu do strony internetowej. Ograni-czenia umowne dotyczące sprzedaĪy transgranicznej w odniesieniu do co najmniej jednej kategorii produktu znajdującej siĊ w ich ofercie zgáosiáo 12% handlowców (Sprawozdanie, 2017).
W odniesieniu do treĞci cyfrowych stwierdzono, Īe geoblokady są jeszcze bardziej powszechne. Zdecydowana wiĊkszoĞü, bo aĪ 68% dostawców, stosuje blokowanie geo-graficzne wobec uĪytkowników znajdujących siĊ w innych krajach UE. Ograniczenia dotyczą najczĊĞciej treĞci audiowizualnych, w tym szczególnie seriali telewizyjnych (74%), filmów (66%) oraz wydarzeĔ sportowych (63%), a nieco rzadziej treĞci takich, jak muzyka (57%), programy telewizyjne dla dzieci (55%), telewizyjne treĞci dokumen-talne (51%) oraz programy informacyjne (24 %) (Sprawozdanie, 2017).
Z technicznego punktu widzenia, blokowanie odbywa siĊ gáównie w oparciu o adres IP, który identyfikuje i okreĞla lokalizacjĊ urządzenia, z którego korzysta uĪyt-kownik (np. komputera lub smartfona). Ponad poáowa dostawców treĞci cyfrowych (59%) poinformowaáa, Īe do blokowania geograficznego zobowiązują ich umowy z dostawcami treĞci. Umowy te okreĞlają warunki licencji, czyli zasady, na jakich dys-trybutorzy mogą udostĊpniaü chronione prawem treĞci. OkreĞlane w umowach prawa do dalszej odsprzedaĪy treĞci cyfrowych mogą byü dzielone na róĪne sposoby i podlegaü licencji wyáącznej lub niewyáącznej (licencja wyáączna to upowaĪnienie do wykorzy-stania okreĞlonego utworu przez konkretny podmiot lub osobĊ na ĞciĞle okreĞlonych polach eksploatacji, podczas gdy w ramach licencji niewyáącznej licencjodawca nie ogranicza innym podmiotom lub osobom prawa do korzystania z utworu na tym samym polu eksploatacji) (JyĪ, Szewc, 2011), udzielanej na konkretny obszar geograficzny lub na okreĞlone technologie przekazu, odbioru oraz uĪytkowania. W przypadku rynków treĞci cyfrowych ograniczenia umowne w umowach licencyjnych stanowią reguáĊ, na-tomiast powszechnoĞü blokowania geograficznego na obszarze Unii Europejskiej jest zróĪnicowana w poszczególnych krajach czáonkowskich oraz kategoriach treĞci cyfro-wych.
2. Regulacje dotycz¦ce transgranicznego przenoszenia usÏug online
wzakresietreäci
Stosowanie rozwiązaĔ ograniczających swobodny dostĊp do usáug cyfrowych na obszarze UE pozostaje w sprzecznoĞci z planami Komisji Europejskiej, której celem jest zniesienie barier w rozwoju i dostĊpie do nowoczesnych usáug opartych na techno-logii informacyjnej poprzez stworzenie jednolitego rynku cyfrowego. PrzyjĊta w dniu 6 maja 2015 roku przez KomisjĊ Europejską strategia jednolitego rynku cyfrowego, opiera siĊ na trzech filarach:
zapewnieniu konsumentom i przedsiĊbiorstwom áatwiejszego dostĊpu do towa-rów i usáug cyfrowych w caáej Europie,
tworzeniu odpowiednich i równych warunków funkcjonowania umoĪliwiają-cych rozkwit sieci cyfrowych i innowacyjnych usáug,
maksymalizacji potencjaáu wzrostu gospodarki cyfrowej.
PoniewaĪ problem rozwoju i swobody przepáywu nowoczesnych usáug cyfrowych odnosi siĊ do dwóch z trzech filarów tej strategii, w roku 2016 Komisja Europejska zainicjowaáa prace, których celem byáo zapewnienie konsumentom moĪliwoĞci korzy-stania z usáug online w zakresie dostĊpu do treĞci (w tym muzycznych i audiowizual-nych) takĪe podczas czasowego pobytu poza granicami wáasnego paĔstwa. Prace te wiązaáy siĊ z innym elementem tworzącym podstawy jednolitego rynku cyfrowego, którym byáy regulacje sukcesywnie obniĪające opáaty za korzystanie z telefonów ko-mórkowych, w tym równieĪ mobilną transmisjĊ danych w roamingu. Proces obniĪania opáat zakoĔczyá siĊ wprowadzeniem w dniu 15 czerwca 2017 roku na obszarze UE oraz Islandii, Lichtensteinu i Norwegii, zasady roam like at home, która zrównaáa opáaty za korzystanie z telefonów komórkowych w kraju i za granicą. Konsekwencją tych zmian byá wzrost popytu na mobilną transmisje danych, a tym samym wzrost zainteresowania dostĊpem do treĞci cyfrowych w czasie zagranicznych podróĪy. UwieĔczeniem podjĊ-tych dziaáaĔ byáo ogáoszenie w dniu 14 czerwca 2017 roku rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady Unii Europejskiej w sprawie transgranicznego przenoszenia na rynku wewnĊtrznym usáug online w zakresie treĞci (Rozporządzenie, 2017). PrzyjĊte w rozporządzeniu regulacje zapewniáy konsumentom moĪliwoĞci korzystania z páat-nych usáug online w zakresie dostĊpu do treĞci (w tym muzyczpáat-nych i audiowizualpáat-nych) takĪe podczas czasowego pobytu w innym paĔstwie czáonkowskim UE niĪ paĔstwo staáego pobytu abonenta. Dla uáatwienia Ğwiadczenia usáug, zgodnie z rozporządzeniem, w przyjĊtych przepisach wprowadzono tzw. fikcjĊ prawną, zgodnie z którą korzystanie podczas tymczasowego pobytu w innym paĔstwie czáonkowskim bĊdzie uznawane za korzystanie w paĔstwie zamieszkania abonenta. UmoĪliwia to Ğwiadczenie usáugi prze-noĞnej bez koniecznoĞci podpisywania nowych umów licencyjnych czy modyfikacji umów juĪ zawartych, co byáoby bez wątpienia trudne dla maáych i Ğrednich podmiotów, dziaáających wyáącznie na skalĊ krajową lub lokalną.
W kontekĞcie wprowadzanych regulacji naleĪy podkreĞliü, Īe rozporządzenie jest aktem prawnym bezpoĞrednio obowiązującym, co oznacza, Īe nie wymaga ani
transpo-zycji do systemu prawa wewnĊtrznego paĔstwa czáonkowskiego, ani jego ogáoszenia w dzienniku urzĊdowym. Ponadto, jak uznaá Trybunaá SprawiedliwoĞci, organy paĔstw czáonkowskich nie mają prawa ograniczania jego zakresu ani nawet opracowywania wiąĪących wykáadni (Orzeczenie C94/77). Tym samym zapisy rozporządzenia weszáy w Īycie we wszystkich krajach UE po upáywie 9-miesiĊcznego okres dostosowawczego, czyli 1 kwietnia 2018 roku.
Podsumowanie
UsuniĊcie barier uniemoĪliwiających bądĨ utrudniających klientom dostĊp do cyfrowych zasobów i treĞci w trakcie podróĪy po krajach Europy, jest kolejnym ko-kiem, który po wprowadzeniu gwarancji neutralnoĞci sieci, zniesieniu roamingu, wpro-wadzeniu regulacji dotyczących wdraĪania szybkich sieci áącznoĞci elektronicznej, identyfikacji elektronicznej i usáug zaufania oraz europejskich zasad cyberbezpieczeĔ-stwa, zbliĪa kraje europejskiego obszaru gospodarczego do peánego wprowadzenia idei powszechnego i jednolitego rynku cyfrowego. Z perspektywy czasu, jaki upáynąá od wejĞcia w Īycie rozporządzenia znoszącego ograniczenia na rynku wewnĊtrznym usáug online w zakresie treĞci, nie jest jeszcze moĪliwa ocena skutków oddziaáywania na konsumentów i podmioty dziaáające na polskim rynku cyfrowych usáug związanych z udostĊpnianiem treĞci. Z pewnoĞcią jednak nowe regulacje poszerzają zakres praw klientów i wymuszają na dostawcach dostosowanie usáug do zmieniających siĊ warun-ków.
Literatura
Brainbridge, T., Teasdale, A. (1998). Leksykon Unii Europejskiej. Kraków: Wydawnictwo Platan. Budziewicz-GuĨlecka, A. (2010). Istota wykluczenia spoáecznego w spoáeczeĔstwie informacyj-nym. Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocáawiu. Informatyka
Ekono-miczna, 17 (118), 241–249.
Cini, M. (red.) (2007). Unia Europejska. Organizacja i funkcjonowanie. Warszawa: PWE. Drab-Kurowska, A. (2013). Polityka konkurencji na rynku e-commerce. Ekonomiczne Problemy
Usáug, 104 (t. 1), 501–511.
Dyrektywa 2006/123/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. dotycząca usáug na rynku wewnĊtrznym. Dz. Urz. UE L 376/36.
JyĪ, G., Szewc, A. (2011). Prawo wáasnoĞci przemysáowej. Warszawa: C.H. Beck.
Pietrzyk, I. (2015). Jednolity rynek europejski jako fundament i motor integracji. Annales
Univer-sitatis Mariae Curie-Skáodowska. Sectio H. Oeconomia, 2 (49), 139–150.
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/1128 z dnia 14 czerwca 2017 r. w sprawie transgranicznego przenoszenia na rynku wewnĊtrznym usáug online w zakresie treĞci. Dz. Urz. UE L 168/1.
Sprawozdanie koĔcowe na temat badania sektora handlu elektronicznego. Sprawozdanie komisji dla Rady i Parlamentu Europejskiego, COM(2017) 229 final. Bruksela 10.05.2017. Pobrano z: http://ec.europa.eu/competition/antitrust/sector_inquiry_ final%20report_pl.pdf (16.04.2018).
Traktat o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana 2016). Dz.U. C 202 (2016).
GEOBLOCKING AND CROSS-BORDER PORTABILITY OF ONLINE CONTENT SERVICES IN THE EU MARKET
Keywords: geoblocking, online service, european single market.
Summary. The article describes the problem of regional restrictions (geo-blocking) and indicates
its impact on the possibility of building a EU single digital market. New regulations of the Euro-pean Parliament on the cross-border portability of online content services were also presented.
Translated by Piotr àadny
Cytowanie
àadny, P. (2018). Geoblokady a przenoszenie usáug cyfrowych w zakresie treĞci na obszarze Unii Europejskiej. Ekonomiczne Problemy Usáug, 2 (131/1), 389–395. DOI:10.18276/epu.2018.131/1-38.
