Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich w latach 1991-2003

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 706. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Robert Jakimowicz Katedra Nauk Politycznych. Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich w latach 1991–2003 Wydarzenia z przełomu lat 80. i 90. XX wieku, mające miejsce w Polsce i na Litwie pozwoliły na nawiązanie kontaktów politycznych między obu krajami o odmiennym niż wcześniej charakterze. Polska w tym czasie uzyskała pełną suwerenność wewnętrzną i zewnętrzną, natomiast litewscy politycy odbudowywali niepodległość swojego kraju wzorując się na rozwiązaniach politycznych funkcjonujących w Republice Litewskiej w latach 1918–1940. Jednak od samego początku kształtowanie się obustronnych kontaktów miało zarówno akcenty pozytywne, jak i negatywne. Nakładała się na nie zasada dwutorowości, która była realizowana w polskiej polityce wschodniej w końcowym okresie istnienia Związku Radzieckiego. Sprowadzała się ona do gotowości uznania prawa wszystkich republik radzieckich do samostanowienia i udzielania im pomocy w takim stopniu, aby nie narażać interesów Polski w stosunkach z Moskwą. Po upadku Związku Radzieckiego, od 1992 r. zasada ta w polityce wschodniej była kontynuowana. Rosja była dla Polski najważniejszym partnerem na wschodzie kosztem nowo powstałych państw. Aspektom gospodarczym stosunków polsko-litewskich autor poświęci odrębny artykuł w kolejnych Zeszytach Naukowych.. J.M. Nowakowski, Polska polityka wschodnia w 1991 r., „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1991”, pod red. B. Wizimirskiej, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych (dalej: PISM), Warszawa 1993, s. 77. Szerzej na temat stosunków polsko-rosyjskich zob. R. Jakimowicz, Zarys stosunków polsko‑rosyjskich w latach 1992–1999, Studia i Materiały, Polska Fundacja Spraw Międzynarodowych, Warszawa, marzec 2000, nr 23..

(2) Robert Jakimowicz. 44. Polska polityka dwutorowości wobec sąsiada, który w 1990 r. proklamował swoją niepodległość, dała wyraźnie o sobie znać z początkiem 1991 r. Miała ona również związek z tzw. wydarzeniami styczniowymi w Wilnie. Pamiętnego dnia, 13 stycznia, oddziały KGB i OMON uderzyły na wieżę telewizyjną w stolicy Litwy. Zginęło wówczas kilkanaście osób. Miasto znalazło się w stanie oblężenia, a wokół gmachu parlamentu zostały wzniesione barykady. W tym czasie do Warszawy przybyła grupa litewskich urzędników państwowych oraz parlamentarzystów, m.in. wiceprzewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Rady Najwyższej Litwy, Czesław Okińczyc oraz minister spraw zagranicznych, Algidras Saudargas. Pierwszy z nich zaczął organizować pomoc dla Litwy i międzynarodową akcję polityczną, drugi był upoważniony do ewentualnego utworzenia rządu na uchodźstwie. Politycy ci byli w stałym kontakcie z rządem Polski. Tymczasem na wezwanie Vytautasa Landsbergisa, stojącego na czele ruchu „Sajudis”, przybyła do Wilna grupa polskich parlamentarzystów, aby wesprzeć swoją obecnością kolegów litewskich w zagrożonym gmachu parlamentu. Strona polska udzielała Litwie nieprzerwanie wsparcia, aż do lata 1991 r., gdy uzyskała ona międzynarodowe uznanie polityczne. Jednak poza udzielanym wsparciem strona litewska oczekiwała od Polski formalnego uznania niepodległości ich państwa. Polska nie mogła wówczas spełnić tego oczekiwania. Takie stanowisko wypływało ze złożonych stosunków z Moskwą, a przede wszystkim podjęcia rokowań w sprawach o żywotnym znaczeniu dla polskiej racji stanu. Szczególnie ważna była kwestia wyprowadzenia byłych wojsk radzieckich z Polski (ich liczba wynosiła 72 tys.). Nieobojętne dla polityków polskich było także wspieranie oczekiwań środowisk demokratycznych samej Rosji. Niewątpliwie taka postawa strony polskiej budziła rozgoryczenie wśród Litwinów. Ostatecznie 26 sierpnia 1991 r. III Rzeczpospolita, dopiero jako 17 kraj, uznała odrodzoną Republikę Litewską. Opóźnienie uznania niepodległości Litwy tłumaczono tym, że zgodnie z prawem międzynarodowym nie można uznawać rządu jakiegoś państwa w sytuacji, gdy na jego terytorium panuje dwuwładza10. J.M. Nowakowski, op. cit., s. 78.. . Tamże.. . Tamże, s. 79.. . R. Jakimowicz, op. cit., s. 6.. . J.M. Nowakowski, op. cit., s. 78.. . J. Gajewski, Europa Środkowa w polskiej polityce zagranicznej [w:] Polityka zagraniczna RP 1989–2002, pod red. R. Kuźniara, K. Szczepanika, Wydawnictwo ASKON, Warszawa 2002, s. 287. . L. Brodowski, Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1995”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 1995, s. 115. 10.

(3) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 45. Drugiego września 1991 r. zostały wznowione z Litwą oficjalne stosunki dyplomatyczne11. Jednak fakt ten miał miejsce w atmosferze niepewności co do sytuacji po puczu moskiewskim Janajewa oraz wzrastającej nieufności władz litewskich do miejscowych Polaków. Brak zaufania wynikał z faktu, że część deputowanych (Polacy z pochodzenia) rad samorządowych w rejonach solecznickim i wileńskim właściwie poparła pucz Janajewa. Ponadto niektórzy z nich byli zwolennikami proradzieckiego odłamu Komunistycznej Partii Litwy, ponieważ uważali, że Związek Radziecki będzie lepszym gwarantem praw zamieszkującej te tereny mniejszości polskiej12. W tym miejscu należy wspomnieć także o postawie dziewięciu deputowanych Frakcji Polskiej w Radzie Najwyższej Litwy podczas głosowania nad Aktem Niepodległości Litwy 11 marca 1990 r. Poparło go jedynie trzech posłów, natomiast sześcioro pozostałych, jako jedyni parlamentarzyści, wstrzymali się od głosu13. Z drugiej jednak strony rozpoczęła się w tym czasie zorganizowana kampania skierowana przeciwko niektórym działaczom polskim, aktywnie wspierana przez ugrupowania litewskiej prawicy. Spośród instytucji i organizacji niechętnych mniejszości polskiej można m.in. wymienić Komisję Problemów Regionalnych (powstałą po reorganizacji w lutym 1992 r. Komisji ds. Problemów Litwy Wschodniej i Wspólnotę Litwy Wschodniej (federację różnych litewskich organizacji społecznych, zdominowaną przez nacjonalistyczną organizację „Vilnija”)14. W międzyczasie „polskie” rady deputowanych zostały rozwiązane. Okres ich rozwiązania był wydłużany przez litewski parlament (początkowo miał wynieść jedynie sześć miesięcy). Decyzje parlamentu litewskiego wpłynęły niekorzystnie na stosunki sąsiedzkie. Odsunięte też zostały w czasie przygotowania do podpisania traktatu polsko-litewskiego na 1993 r. Pomimo tej napiętej sytuacji, w styczniu 1992 r. w Wilnie przebywał z wizytą minister spraw zagranicznych, Krzysztof Skubiszewski. Wizycie towarzyszyły żądania litewskich polityków sympatyzujących ze środowiskami nacjonalistycz M. Menkiszak, M.A. Piotrowski, Polska polityka wschodnia [w:] Polityka zagraniczna RP 1990–2002…, s. 246. Podawany jest także 5 września jako data wznowienia stosunków dyplomatycznych z Litwą. Zob. Kronika 1991. Ważniejsze wydarzenia, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1991”, s. 242. 11. 12 P. Cieplak, Stosunki polsko-litewskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1992”, pod red. B. Wizimirskiej, PISM, Warszawa 1994, s. 163. Skład narodowo-etniczny na Litwie przedstawia się następująco: Litwini – 79,6%. Rosjanie – 9,4%, Polacy – 7% (około 234 tys. osób), Białorusini – 1,7%, Ukraińcy – 1,7%, inni – 1,1%. Zob. S. Bieleń, Społeczeństwa państw Europy Środkowej i Wschodniej [w:] Polska – Unia Europejska, pod red. A.K. Wojtaszczyka, Fundacja „Politeja”, Oficyna Wydawnicza ASPRA, Warszawa 2003, s. 320. Mniejszość litewska w Polsce liczy około 20–30 tys. osób. 13. 14. L. Brodowski, op. cit., s. 115.. Bliżej na ich temat zob. P. Cieplak, op. cit., s. 164..

(4) Robert Jakimowicz. 46. nymi (w tym wiceministra spraw zagranicznych Egidijusa Klumbysa), aby rząd polski potępił „agresję” gen. Żeligowskiego z 1920 r. Strona polska odrzuciła to żądanie. Ostatecznie została podpisana Konwencja konsularna oraz Deklaracja o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy między Rzeczypospolitą Polską a Republiką Litewską15. W deklaracji obie strony zobowiązały się do: – poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej, – rezygnacji z roszczeń terytorialnych, – kierowania się standardami europejskimi w stosunku do mniejszości narodowych, – prawa używania przez osoby należące do mniejszości ich imion i nazwisk w brzmieniu i pisowni języka ojczystego – zgodnie z dokumentami KBWE, – powstrzymania się od działań, które prowadziłyby do zmian narodowościowych na obszarach zamieszkanych przez mniejszości narodowe, – ochrony zabytków historii i kultury. Ponadto obie strony zadeklarowały m.in. dążenie do zawarcia umowy o współpracy gospodarczej, wprowadzenia liberalizacji w ruchu osobowym oraz dążenia do rozwoju współpracy między organizacjami kulturalnymi, społecznymi, religijnymi i młodzieżowymi16. Zobowiązania zapisane w deklaracji okazały się jednak trudne do spełnienia. Najmniej zastrzeżeń budził rozwój gospodarczy i kulturalny. Tego samego miesiąca, w którym została przyjęta deklaracja, podpisano w Wilnie umowy o współpracy między Radiem i Telewizją Polski i Litwy, a w Warszawie umowę dotyczącą ochrony środowiska. Także w pierwszej połowie 1992 r. ministrowie transportu obu krajów ustalili otwarcie kolejowego przejścia granicznego w Trakiszkach i drogowego w Szypliszkach17. Na wiosnę 1992 r. udało się stronie polskiej rozwiązać „kryzys podręcznikowy” wywołany przez Ministerstwo Oświaty Litwy, które podjęło decyzję o wycofaniu z użycia podręczników pochodzących z Polski. Uzgodniono, że podręczniki pozostaną na pewien okres przejściowy jako książki pomocnicze do nauki m.in. języka polskiego w szkołach polskojęzycznych. Wspomniany kryzys był częściowym odzwierciedleniem restrykcyjnej polityki ówczesnego rządu Gediminasa Vagnoriusa wobec Związku Polaków na Litwie (ZPL). Polityka ta w stosunkach międzynarodowych wysunęła na plan pierwszy położenie mniejszości polskiej na Litwie. Jednak dopiero w lipcu tego roku, po zmianie rządu z centroprawicowego na centrowy Aleksandra Abisalni oraz po wymianie ambasadorów (ambasadorem w Wilnie został Jan Widacki, w Warszawie Dainius Junevicius), osłabła Tamże, s. 164–165.. 15 16 17. Tamże.. Tamże, s. 166..

(5) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 47. litewska polityka restrykcyjna. Co więcej, część postulatów wysuwanych przez stronę polską została zrealizowana. Dotyczyły one: wydłużenia czasu trwania atestacji stanowisk pracy (każdy zatrudniony w sektorze państwowym musiał zdać egzamin z języka litewskiego), instrukcji językowej (wcześniej groziły wysokie kary gazetom polskim za stosowanie polskich nazw miejscowości – m.in. Wilno zamiast Vilnius) i rezygnacji z koncepcji „Wielkiego Wilna” (przyłączenia terenów podmiejskich). Jednak ze swej strony Polska zajęła przychylne stanowisko wobec postulatów litewskich, dotyczące zawarcia umowy o ruchu bezwizowym, przyspieszenia negocjacji umów o obrocie prawnym i o zwalczaniu zorganizowanej przestępczości czy otwarcia nowego przejścia granicznego w Szypliszkach18. 29 września 1992 r. doszło do pierwszej oficjalnej wizyty premiera Litwy, A. Abisalni, w Polsce. Owocem tej wizyty było zawarcie umów o ochronie inwestycji i o zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, porozumienie o współpracy służb celnych i granicznych. Zgodzono się również na konsultacje polityczne między Ministerstwami Spraw Zagranicznych obu państw. Pierwsze tego typu konsultacje odbyły się już 8 października tego roku. Poruszono na nich m.in. kwestię polskiego poparcia dla litewskich starań w sprawie wycofania byłych wojsk radzieckich z Litwy19. W kolejnych miesiącach, 25 października i 15 listopada 1992 r., odbyły się wybory do Sejmu na Litwie, w których zdecydowane zwycięstwo odniosła Litewska Demokratyczna Partia Pracy – LDPP (dawni narodowi komuniści) A. Brazauskasa. Taki wynik wyborów zmienił tym samym diametralnie sytuację polityczną w tym kraju. Ze Związku Polaków na Litwie do Sejmu dostało się czterech posłów, którzy utworzyli Frakcję Polską współpracującą z partią A. Brazauskasa. Nowe władze litewskie wyraziły gotowość poprawy stosunków z partnerem polskim oraz wolę zniesienia restrykcji dotyczących Polaków na Litwie. W jej ramach zaproponowały m.in. podpisanie umowy handlowej, kontynuowanie rozmów o samorządzie terytorialnym, współpracę przy organizacji pielgrzymki papieża Jana Pawła II na Litwę. Zadeklarowano również konieczność rozpatrzenia sytuacji szkolnictwa polskiego czy zagwarantowanie rozwiązania problemu reprywatyzacji ziemi w rejonach zamieszkanych w sposób zwarty przez mniejszość polską. Korzystając ze sprzyjającej atmosfery, strona polska wysunęła postulaty dotyczące rozwiązania takich problemów, jak przyspieszenie prac dotyczących komisji podręcznikowej i odbycia „okrągłego stołu” w sprawie działalności AK na Wileńszczyźnie20. W lipcu 1993 r. rozpoczęto negocjacje związane z zawarciem traktatu między obu krajami. Okazały się one trudne i żmudne głównie ze względu na Tamże, s. 167–168.. 18. 19. Tamże, s. 168–169.. Tamże, s. 169–170.. 20.

(6) Robert Jakimowicz. 48. pojawiające się akcenty nacjonalistyczne po obu stronach. Skupiono się bowiem na eksponowaniu drobnych problemów, a nie ustalaniu wspólnych interesów strategicznych, wynikających z podobnej sytuacji geopolitycznej. Stronie litewskiej zależało szczególnie na potępieniu przez stronę polską akcji militarnej gen. Lucjana Żeligowskiego w październiku 1920 r. oraz działalności partyzanckiej AK na Wileńszczyźnie podczas II wojny światowej. Z kolei część przedstawicieli Polonii litewskiej żądała m.in. autonomii terytorialno-politycznej Wileńszczyzny, zalegalizowania prywatnego Uniwersytetu Polskiego na Litwie, zarejestrowania Stowarzyszenia Żołnierzy AK, wykupu ziemi przez rolników polskich na Wileńszczyźnie czy oddania organizacjom polskim budynków wzniesionych w Wilnie przed pierwszą i drugą wojną światową ze składek społeczeństwa polskiego21. W tej sytuacji doszło do impasu w negocjacjach, który udało się przełamać w styczniu 1994 r. 15 stycznia zwołane zostały obrady Polsko-Litewskiego „okrągłego stołu”. Wzięło w nich udział 20 wybitnych polityków polskich i tyle samo litewskich. Obradom przewodniczyli Bronisław Geremek, ówczesny przewodniczący Komisji Spraw Zagranicznych Sejmu i Vyatautas Pleckaitis, przewodniczący grupy parlamentu litewskiego do współpracy z parlamentem polskim22. Do końcowych rokowań doszło 21 i 22 lutego w Warszawie, a 18 marca ministrowie spraw zagranicznych obu państw parafowali Traktat o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy. Następnie 26 kwietnia 1994 r. podpisali go w Wilnie prezydenci obu krajów. 13 października 1994 r. ratyfikowały go parlamenty obu krajów23. Traktat stanowił istotny krok w rozwoju wzajemnych stosunków. Polska uznała w nim Wilno jako stolicę Litwy, natomiast Litwa zrezygnowała z artykułowania swoich przekonań o nielegalnym okupowaniu przez Polskę Wileńszczyzny w okresie międzywojennym. Poszczególne artykuły traktatu (13, 14, 15 i 16) precyzyjne określiły, zgodnie ze standardami międzynarodowymi, sytuację litewskiej mniejszości narodowej w Polsce i polskiej na Litwie. Obie strony podkreśliły w nim ważną rolę kontaktów między obywatelami obu stron, współpracy między organizacjami społecznymi, partiami politycznymi, związkami zawodowymi, kościołami i związkami wyznaniowymi, organizacjami sportowymi, fundacjami oraz innymi organizacjami i zrzeszeniami społecznymi dla rozwoju współpracy polsko-litewskiej24.. 21. L. Brodowski, op. cit., s. 115–116.. 22. Tamże.. Tamże.. 23. 24. Tamże, s. 117..

(7) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 49. Ponadto 1994 r. charakteryzował się intensywną wymianą wizyt przedstawicieli rządowych i parlamentarzystów obu stron. Między innymi w październiku marszałek Sejmu RP, Józef Oleksy, był gościem w Sejmie litewskim, gdzie wygłosił przemówienie na temat wspólnego dziedzictwa kulturowego obu narodów. Marszałek spotkał się także z prezydentem Litwy Algirdasem Brazauskasem. Wcześniej na przełomie września i października gościł w Polsce wiceprzewodniczący parlamentu litewskiego J. Bernatonis25. Ogólnie ratyfikacja traktatu przyczyniła się do jeszcze większego ożywienia wzajemnych kontaktów w kolejnym roku. Co więcej, Polska zaczęła być postrzegana na Litwie jako jeden z najważniejszych partnerów politycznych i gospodarczych tego kraju26. W nowej korzystnej atmosferze, w dniach 17–18 lutego 1995 r., doszło do pierwszej wizyty prezydenta Litwy, Algirdasa Brazauskasa, w Polsce, gdzie został przyjęty przez prezydenta Lecha Wałęsę. W trakcie przemówienia wygłoszonego w polskim Sejmie prezydent Brazauskas wystąpił z propozycją utworzenia wspólnego batalionu wojsk pokojowych. Propozycja ta znalazła swoje potwierdzenie 11–12 maja 1995 r. w podpisanym protokole do zawartej w 1993 r. umowy o współpracy wojskowej, przez przebywającego wówczas w Polsce ministra obrony Litwy Linasa Antanasa Linkenviciusa. Termin powstania batalionu polsko-litewskiego przewidziano na koniec 1997 r.27 Należy wspomnieć, że obustronna współpraca wojskowa znalazła swój wyraz w ramach „Partnerstwa dla pokoju”. Dynamicznie rozwijały się także kontakty międzyparlamentarne. Przyniosły one m.in. powołanie parlamentarnego zespołu ds. monitorowania realizacji postanowień traktatu. W 1995 r. prowadzono negocjacje w sprawie zawarcia z Litwą umowy o granicy państwowej. Problemem, jaki się w nich pojawił, było to, że państwo litewskie nie chciało powoływać się w powyższej umowie na porozumienie zawarte między Polską i ZSRR z 1945 r., które de facto tę granicę wyznaczało. Rozwiązanie, na które obie strony się zgodziły, sprowadzało się do stworzenia dokumentacji na podstawie wspólnie przeprowadzonej kontroli przebiegu granicy, która umożliwiła podpisanie umowy granicznej 6 marca 1996 r. podczas wizyty prezydenta Kwaśniewskiego na Litwie28. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że część środowisk polskiej prawicy, przed podpisaniem umowy granicznej, uważała, że granicę polsko-litewską można i należy uznać po spełnieniu przez Litwę szeregu ustępstw,. 25. Tamże.. B. Kołecka, Stosunki z państwami bałtyckimi, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1996”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 1996, s. 153. 26 27. Tamże, s. 153–154. Tamże.. 28.

(8) Robert Jakimowicz. 50. na rzecz Polski i Polaków na Litwie, w szczególności po uznaniu autonomii Wileńszczyzny29. Rok 1995 był ważny dla weteranów AK, ponieważ ich Stowarzyszenie zostało zarejestrowane na Litwie. Poza nim zarejestrowano jeszcze dwa polskie stowarzyszenia kombatanckie grupujące weteranów wojen 1920 r. i 1939 r. oraz Ludowego Wojska Polskiego30. Jednak w dwustronnych stosunkach pozostały problemy w dalszym ciągu powodujące napięcia. Dotyczyły one mniejszości polskiej. Najważniejsze z nich to kwestia reprywatyzacji ziemi na Litwie i rejestracja Uniwersytetu Polskiego w Wilnie31. W latach 1996 i 1997 były kontynuowane liczne wizyty i spotkania na najwyższym szczeblu, prezydentów (Aleksandra Kwaśniewskiego i A. Brazauskasa), marszałków (J. Zycha i V. Landsbergisa), premierów (W. Cimoszewicza i �� Mindaguasa�� L. Stankeviciusa), ministrów spraw zagranicznych (D. Rosatiego i P. Gylysa) i obrony (S. Dobrzyńskiego i D. Linkeviciusa)32. Spektakularnym efektem współpracy parlamentarnej było wcielenie w życie idei przewodniczącego Sejmu litewskiego V. Landsbergisa przedstawionej w lutym 1997 r. w polskim Sejmie. Landsbergis zaproponował utworzenie stałego forum współpracy między parlamentami. 27 maja tego roku, podczas wizyty marszałka Józefa Zycha w Wilnie, parafowano statut Polsko-Litewskiego Zgromadzenia Poselskiego, który został ratyfikowany w czerwcu przez parlamenty obu krajów. Za cel Zgromadzenia przyjęto „rozwijanie i umacnianie przyjaźni oraz współpracy między Rzeczypospolitą Polską i Republiką Litewską, omawianie kwestii interesujących oba Sejmy oraz przyjmowanie wspólnych w tym zakresie dokumentów”33. Pierwsze inauguracyjne posiedzenie Zgromadzenia odbyło się na początku lipca 1997 r. Na posiedzeniu przyjęta została deklaracja, wystosowano „Odezwę do narodów Polski i Litwy” oraz „Apel do NATO”. W apelu domagano się, aby przywódcy NATO w sposób jasny oświadczyli na spotkaniu w Madrycie, że Litwa i inne kraje bałtyckie są uczestnikami procesu poszerzenia NATO oraz poparli ich dążenia i działania przygotowawcze34. W apelu tym Polska jednoznacznie opowiedziała się za aspiracjami Litwy do integracji z Paktem Północnoatlantyckim. 29 J. Widacki, Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1997”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 1997, s. 148. 30. Tamże, s. 155.. B. Kołecka, op. cit., s. 154.. 31. J. Widacki, op. cit., s. 157.. 32. B. Wizimirska, Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1998”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 1998, s. 162. 33. 34. Tamże, s. 162–163..

(9) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 51. Inną płaszczyzną wzajemnej współpracy stała się Rada do spraw Współpracy między Rządami Rzeczpospolitej Polskiej i Republiki Litewskiej powołana na podstawie podpisanej 27 sierpnia 1997 r. wspólnej deklaracji premierów obu krajów, W. Cimoszewicza i A. Vagnoriusa, podczas wizyty tego przedstawiciela Litwy w Polsce. Wiosną 1998 r. Rada powołała wspólne komisje do spraw polityki zagranicznej i polityki bezpieczeństwa, gospodarki, oświaty, kultury i nauki, dziedzictwa kulturowego oraz mniejszości narodowych35. Rozwijała się także współpraca samorządowa. Na jesieni 1997 r. prezydent Warszawy, Marcin Święcicki, i mer Wilna, Robertas Paksas, powołali do życia polsko-litewskie Forum Samorządu Terytorialnego, które po raz pierwszy obradowało na przełomie marca i kwietnia 1998 r.36 W zakresie współpracy wojskowej w 1997 r. na uwagę zasługuje czerwcowa wizyta na Litwie ministra obrony narodowej, Stanisława Dobrzańskiego, który podpisał umowę w sprawie utworzenia wspólnego batalionu mającego osiągnąć gotowość bojową na początku 1999 r.37 Mimo dobrego klimatu we wzajemnych stosunkach, stworzonego w tych latach, w impasie znalazły się negocjacje zapowiedzianej w traktacie umowy o pisowni nazwisk przedstawicieli mniejszości, nie podpisano przewidzianej umowy o współpracy i ochronie dziedzictwa kulturowego oraz porozumienia o współpracy pełnomocników obu rządów ds. tego dziedzictwa. Brakowało również umowy o readmisji. Prace komisji podręcznikowej nie przyniosły widocznych efektów38. Polityka przyjaznych stosunków w 1998 r. była kontynuowana zarowno przez Zgromadzenie Poselskie Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Sejmu Republiki Litewskiej, Radę ds. Współpracy między Rządami RP i RL, Komitet Konsultacyjny przy Prezydentach RP i RL oraz Polsko-Litewską Komisję Międzyrządową ds. Współpracy Transgranicznej, jak i organizacje pozarządowe. Intensywność kontaktów bilateralnych była coraz większa. Od marca 1998 r. do stycznia 1999 r. odbyło się ponad 80 wizyt i spotkań polsko-litewskich na różnych szczeblach39. Wśród wizyt należy wymienić wizytę prezydenta Valdasa Adamkusa, który złożył ją w Warszawie w kwietniu 1998 r. i była to jego pierwsza wizyta zagraniczna. Wcześniej, w lutym, w trakcie wizyty w Wilnie prezydent Aleksander Kwaśniewski, jako gość honorowy uczestniczący w obchodach 80. rocznicy odrodzenia państwa litewskiego, zapewnił, że Litwa może polegać na Polsce, która Tamże, s. 164.. 35. 36. Tamże.. Tamże.. 37. J. Widacki, op. cit., s. 157.. 38. B. Wizimirska, Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1999”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 1999, s. 168. 39.

(10) Robert Jakimowicz. 52. zrobi wszystko, by Litwa, jak również Łotwa i Estonia, znalazły się w NATO i Unii Europejskiej40. W tym roku obie strony podjęły współpracę w zakresie ochrony środowiska. W grudniu 1998 r. premierzy obu krajów podpisali umowę o współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki. Ponadto do istniejących instytucji współpracy dołączyło Polsko-Litewskie Forum Organizacji Pozarządowych. 13 lipca 1998 r. podpisana zostaje długo oczekiwana umowa o readmisji, natomiast 23 listopada dokonano wymiany listów ratyfikacyjnych umowy o granicy państwowej41. W ramach współpracy wojskowej doszło również do licznych spotkań inspirowanych z obu stron. Jej wymiernym akcentem było zakończenie z dniem 31 grudnia 1998 r. sformowania polskiej części polsko-litewskiego batalionu sił pokojowych LITPOLBAT42. Pozytywnym akcentem 1998 r. było zarejestrowanie Uniwersytetu Polskiego w Wilnie, co wywołało radość Polaków. Jednak cień na to wydarzenie rzuciła decyzja władz edukacyjnych przewidująca, że w szkołach polskich na Litwie egzamin maturalny z języka polskiego przestanie być obowiązkowy. Ponadto mniejszość polska była zaniepokojona zdecydowanie wolniejszym tempem reprywatyzacji ziemi na terenach zamieszkałych przez Polaków niż miało to miejsce w innych regionach43. W 1998 r. odbyły się dwie sesje Zgromadzenia Polskiego Sejmu RP i Sejmu RL – w styczniu w Warszawie i w listopadzie w Wilnie. W trakcie sesji w Warszawie posłowie przyjęli dwie deklaracje – w sprawie rozszerzenia NATO oraz rozszerzenia polsko-litewskiej współpracy gospodarczej. Na sesji w Wilnie przyjęto cztery uchwały. W pierwszej zwrócono uwagę m.in. na konieczność uzupełnienia postanowień traktatu o szczegółowe umowy dwustronne. Druga uchwała dotyczyła stanu polsko-litewskich stosunków gospodarczych. Pozostałe dwie uchwały dotyczyły reform administracyjno-terytorialnych oraz utworzenia corocznej nagrody za wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuki, nauki i kultury44. Na kwietniowym posiedzeniu Rady do spraw Współpracy między Rządami RP RL przyjęto protokół ustaleń, w którym odniesiono się do siedmiu dziedzin: polityki zagranicznej i bezpieczeństwa, współpracy gospodarczej, ruchu granicznego i infrastruktury granicznej, współpracy w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej, kultury, nauki i oświaty, do spraw mniejszości narodowych i do współpracy transgranicznej45. 40 41. Tamże, s. 169.. Tamże, 169, 171.. 42 43. Tamże, s. 171.. Tamże, s. 170.. Tamże, s. 171–172.. 44 45. Tamże, s. 173..

(11) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 53. W 1999 r. stosunki polsko-litewskie zostały zdominowane przez kwestię poszerzenia NATO, przygotowania obu krajów do członkostwa w UE oraz problematykę mniejszości narodowych. 12 marca 1999 r. prezydent Valdas Adamkus przesłał gratulacje z okazji przyjęcia Polski, Czech i Węgier do NATO i zapewnił, że Litwa jest również gotowa wnieść swój wkład do działalności sojuszu. Wyraził również nadzieję, że nowi członkowie poprą zmierzające do tego jej starania. Polska wcześniej wielokrotnie wyrażała swoje poparcie w tej sprawie dla Litwy. Kolejnym tego wyrazem była wspólna podróż prezydentów Kwaśniewskiego i Adamkusa z Warszawy do Waszyngtonu na obchody 50-lecia Sojuszu. Poza werbalnymi deklaracjami poparcie realizowane było w konkretnych inicjatywach, takich jak szkolenia oficerów litewskich w Polsce, wspólne ćwiczenia wojskowe czy też przekazywanie sprzętu litewskim siłom zbrojnym46. Ważną formą współpracy wojskowej było utworzenie polsko-litewskiego batalionu LITPOLBAT. 14 kwietnia 1999 r., w trakcie oficjalnej wizyty na Litwie prezydenta Kwaśniewskiego, doszło do uroczystego podpisania porozumienia wykonawczego w sprawie LITPOLBAT i złożenia meldunku o gotowości batalionu. Inną formą współpracy wojskowej związaną z misją pokojową w Kosowie stała się służba litewskiego plutonu w ramach Polskiej Jednostki Wojskowej w kierowanej przez NATO operacji KFOR47. W grudniu 1999 r., m.in. dzięki aktywnemu poparciu Polski, Rada Europejska na posiedzeniu w Helsinkach zaprosiła Litwę do negocjacji z UE48. Ważnym wydarzeniem dla obustronnych stosunków było przyjęcie 21 grudnia tego roku przez Sejm Republiki Litewskiej ustawy o reformie administracyjno‑terytorialnej zgodnej z sugestiami strony polskiej49. Jednak nadal pozostawały aktualne problemy oświaty polskiej na Litwie. Co więcej, pojawiło się zagrożenie związane z planowaną na 2000 r. litewską reformą oświaty. Problemy te były omawiane m.in. na IV sesji Zgromadzenia Poselskiego Sejmu RP i Sejmu RL. Także strona litewska, m.in. na forum Komisji ds. Problemów Mniejszości Narodowych, zwróciła uwagę na przeprowadzoną w Polsce reformę oświaty nie uwzględniającą potrzeb edukacyjnych litewskiej mniejszości narodowej50.. M. Gasztoł, Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2000”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 2000, s. 166–167. 46 47. Tamże, s. 168.. 48. Tamże, s. 169.. Tamże, s. 170.. 49. Szerzej na temat problemów wysuwanych i prób ich rozwiązania przez obie strony, zob. Tamże, s. 171–173. 50.

(12) Robert Jakimowicz. 54. Kolejny, 2000 r., także charakteryzował się intensywnym dialogiem politycznym na najwyższym szczeblu. I tak prezydent Adamkus był obecny 12 marca podczas obchodów tysiąclecia Zjazdu Gnieźnieńskiego51. W dniach 4–5 kwietnia złożył oficjalną wizytę w Warszawie. Był obecny również z okazji 590. rocznicy bitwy pod Grunwaldem. Ponadto w marcu i listopadzie odbyły się posiedzenia Komitetu Konsultacyjnego przy Prezydentach RP i RL52. Premierzy obu krajów spotykali się trzykrotnie (Jerzy Buzek i Andrus Kubilius zastąpiony później przez Rolandasa Paksasa po październikowych wyborach na Litwie). Wynikiem spotkań była m.in. wspólna deklaracja o współpracy w dziedzinie energetyki. Podczas spotkań omawiane były stosunki bilateralne i problemy mniejszości narodowych oraz proces integracji obu państw ze strukturami europejskimi. Strona polska nieustannie zapewniała o swoim poparciu dla starań partnera o członkostwo w NATO i UE53. Innym godnym uwagi wydarzeniem była zorganizowana w Wilnie w dniach 20–21 czerwca międzynarodowa konferencja donatorów w sprawie elektrowni atomowej w Ignalinie (IEA). Polska poparła na niej utworzenie funduszu mającego pomóc Litwie w jej zamknięciu i ze swej strony zadeklarowała wniesienie do funduszu 1,5 mln euro54. Współpraca wojskowa układała się dalej bardzo dobrze. W maju 2000 r. Polska przekazała pododdziałom litewskim uzbrojenie o wartości 1 mln USD. W ramach grupy BALSEA Polska podejmowała się inicjatyw mających na celu nawiązywanie kontaktów Litwy, Łotwy i Estonii ze strukturami euroatlantyckimi – w programach Bałtyckiego Batalionu Morskiego (BALTRON), Bałtyckiego Regionalnego Systemu Zarządzania Przestrzenią Powietrzną (BALTNET) i w projekcie Bałtyckiej Akademii Obrony (BALTDEFCOL)55. W styczniu 2000 r. weszły w życie podpisane w 1998 r. – umowa międzyrządowa o przekazywaniu i przyjmowaniu osób oraz porozumienie o współpracy w dziedzinie kultury, oświaty i nauki56. Poza prezydentami Polski i Litwy, obecni byli prezydenci Węgier, Niemiec i Słowacji. W trakcie spotkania prezydenci stwierdzili m.in., że poszerzanie europejskich i euroatlantyckich struktur na zasadach poszanowania praw człowieka i rządów prawa przyczyni się do rozszerzenia strefy stabilności, dobrobytu i bezpieczeństwa w Europie. Zob. J. Kukułka, Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945–2000, Wydawnictwo naukowe Scholar, Warszawa 2001, s. 707. 51. J. Stachura, Stosunki dwustronne Polski. Pozostałe państwa europejskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2001”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 2001, s. 208–209. 52. Tamże.. 53. Tamże, s. 210.. 54. Tamże.. 55. 56. Tamże..

(13) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 55. W dalszym ciągu nie został jednak rozwiązany problem pisowni nazwisk i imion osób należących do mniejszości polskiej na Litwie i litewskiej w Polsce. Nie został dotrzymany termin 1 października 2000 r. zakończenia procesu zwrotu ziemi na Wileńszczyźnie57. W 2001 r. tradycyjnie kontynuowany był intensywny dialog między prezydentami Kwaśniewskim i Adamkusem. Spotkali się oni przy kilku okazjach poświęcając wiele uwagi współpracy gospodarczej. Prezydent Adamkus uczestniczył w XI Forum Ekonomicznym Krynica 2001 (6 września), a prezydent Kwaśniewski wziął udział w otwarciu VIII Międzynarodowych Targów Koweńskich „Polexport 2001” (16 października). W czerwcu i grudniu odbyły się posiedzenia Komitetu Konsultacyjnego przy prezydentach RP i RL58. Podobnie intensywne były kontakty międzyrządowe. Obie strony 5 lutego 2001 r. na posiedzeniu Rady ds. Współpracy między Rządami RP i RL, które odbyło się w Wilnie, uzgodniły kierunki współpracy na 2001 r., wyraziły wolę podpisania do września umowy o pisowni imion i nazwisk osób należących do mniejszości narodowych oraz postanowiły zintensyfikować pracę nad połączeniem do 2003 r. systemów energetycznych obu krajów59. Podczas wizyty na Litwie w dniach 19–20 kwietnia minister spraw zagranicznych W. Bartoszewski w rozmowach z partnerami litewskimi podkreślił znaczenie współdziałania obu krajów w staraniach o przyjęcie do UE oraz ściślejszej współpracy w regionie Morza Bałtyckiego. Polski minister zapewnił także o stałym poparciu strony polskiej dla starań Wilna o członkostwo w NATO. W świetle powyższych kwestii, minister Bartoszewski uznał problemy sporne w stosunkach między obu krajami za drugorzędne. Problemy dotyczące mniejszości polskiej na Litwie omawianie były 1 grudnia w Druskiennikach przez ministra spraw zagranicznych W. Cimoszewicza i jego litewskiego partnera A. Valionisa60. W 2001 r. odbyły się VII i VIII sesja Zgromadzenia Poselskiego Sejmu RP i Sejmu RL. Poruszone zostały problemy bezpieczeństwa obywateli i państw w kontekście przemian cywilizacyjnych i ustrojowych, przyjęta została uchwała w sprawie oceny traktatu polsko-litewskiego z 1994 r. oraz apel o wspólne, uroczyste obchody 3 maja61. Nastąpiło coraz większe zacieśnianie się współpracy wojskowej, czemu sprzyjała umowa o współpracy w dziedzinie obronności podpisana w lutym 2001 r. Tamże.. 57. J. Stachura, Stosunki dwustronne Polski. Pozostałe państwa europejskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2002”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 2002, s. 273. 58. Tamże, s. 273–274.. 59. Tamże.. 60 61. Tamże..

(14) Robert Jakimowicz. 56. przez ministrów obrony – Bronisława Komorowskiego i Linasa Linkeviciusa. I tak np. Batalion LITPOLBAT uczestniczył w ćwiczeniach „Amber Hope” od 29 sierpnia do 6 września, przygotowujących do udziału w operacjach pokojowych62. Godne wzmianki jest wejście w życie w tymże roku umowy o współpracy obu krajów w zwalczaniu przestępczości zorganizowanej i innych poważnych przestępstw63. W 2002 r. prezydent Kwaśniewski odbył dwie robocze wizyty na Litwie (w sierpniu i w listopadzie). Szczególny charakter miała druga wizyta, gdyż w trakcie niej prezydent uczestniczył w uroczystościach z okazji zaproszenia krajów bałtyckich do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Polski prezydent gratulował Litwinom wstąpienia do NATO64. Poza obu wspomnianymi wizytami, prezydenci Polski i Litwy spotkali się jeszcze dwukrotnie, w marcu w Wilnie przy okazji konferencji prezydentów państw bałtyckich, i w Sztokholmie w kwietniu na VI Sztokholmskiej Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Regionie Morza Bałtyckiego. Również dwukrotnie odbyły się posiedzenia Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów RP i RL (czerwiec i grudzień)65. Premierzy – L. Miller i A. Brazauskas, podobnie jak w poprzednim roku, spotkali się trzykrotnie. Spotkania te były poświęcone problemom w stosunkach dwustronnych oraz współpracy w procesie negocjacji o członkostwo w UE. W przypadku członkostwa w UE na uwagę zasługuje wspólne oświadczenie o współpracy w dążeniu do UE z marca 2002 r. wydane przez polską delegację sejmowej Komisji Integracji Europejskiej oraz senackich Komisji Spraw Zagranicznych i Integracji Europejskiej ze swymi litewskimi odpowiednikami66. W 2002 r. stronę polską szczególnie zaniepokoiła ponownie sytuacja polskiego szkolnictwa na Litwie. Zastrzeżenia wzbudziły „Założenia oświaty mniejszości narodowych” i „Strategia rozwoju oświaty polskiej mniejszości na Litwie” z kwietnia. Podczas majowej wizyty w Wilnie minister edukacji narodowej i sportu, Krystyna Łybacka, postanowiła wraz ze swoim litewskim odpowiednikiem, Algirdasem Monkeviciusem, powołać zespół roboczy, któremu postawiono zadanie analizy wspomnianych dokumentów oraz przygotowania przez stronę polską „Strategii rozwoju oświaty mniejszości litewskiej w Polsce”. 20 maja 2003 r. Sejm RL uchwalił ustawę o oświacie, która spełniła oczekiwania mniejszości polskiej67. 62. Tamże, s. 275. Tamże.. 63. J. Stachura, Stosunki dwustronne Polski. Litwa, Łotwa, Estonia, „Rocznik Polskiej Zagranicznej 2003”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 2003, s. 286. 64 65. Tamże.. Tamże, s. 287.. 66. Tamże, s. 287–288.. 67.

(15) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 57. Jednak negocjacje o umowie regulującej pisownię nazwisk w języku narodowym znajdowały się w impasie. Co więcej, kwestia ta była nawet przyczyną odwołania wizyty premiera Litwy w Polsce na wiosnę 2002 r.68 Kwestia zwrotu ziemi właścicielom i ich spadkobiercom na Wileńszczyźnie wciąż budziła kontrowersje, ponieważ zwrócono ją tam jedynie w 67%, gdy tymczasem na obszarze całej Litwy proces ten niemal został zakończony. Ze swej strony Litwa kładła nacisk na potrzeby mniejszości litewskiej w Polsce, które dotyczyły zwiększenia finansowego udziału władz polskich w budowie Domu Kultury Litewskiej w Puńsku, uchwalenie przez polski Sejm ustawy o mniejszościach narodowych czy zmiany lokalizacji strażnicy granicznej w Puńsku69. Co się tyczy współpracy wojskowej w 2002 r. przebiegała ona zarówno na płaszczyźnie dwustronnej, jak i wielostronnej. Na uwagę zasługuje udział LITPOLBAT w organizowanych w Polsce ćwiczeniach „Wiatr Grunwaldu”. Następnie należy wspomnieć o dążeniach Polski do intensyfikacji współdziałania w formułach „1 + 3” (Polska + Litwa, Łotwa, Estonia) i „3 + 3” (Polska, Dania, Niemcy + Litwa, Łotwa, Estonia). W ramach drugiej formuły 18 września otwarto biura oficerów łącznikowych Litwy, Łotwy i Estonii przy Korpusie Północno‑Wschodnim70. Szczególnie ważna była współpraca w dziedzinie ochrony środowiska naturalnego. W listopadzie obie strony podpisały plan współpracy na lata 2003–2004. 8 sierpnia tego roku weszła w życie międzyrządowa umowa o zasadach współpracy przy dokonywaniu kontroli osób, towarów i środków transportu przekraczających polsko-litewską granicę państwową w ruchu drogowym i kolejowym, która została podpisana w Wilnie 14 września 1997 r. Ponadto, od 27 listopada na przejściu drogowym w Budzisku wprowadzono wspólne odprawy osób podróżujących samochodami osobowymi, autobusami i jednośladami71. 3 stycznia 2003 r. pożegnalną wizytę w Warszawie złożył prezydent Adamkus. Jego następca, prezydent Rolandas Paksas, złożył w Warszawie, w marcu i listopadzie tego roku, dwie robocze wizyty. Był również obecny w czerwcu w Augustowie z okazji III Forum Gospodarczego, gdzie również spotkał się z polskim prezydentem. Z kolei prezydent Kwaśniewski spotkał się 6 lipca z prezydentem Paksasem w Wilnie przy okazji obchodów 750-lecia koronacji króla Mendoga. W dniach 29–30 sierpnia odbyło się XI posiedzenie Komitetu Konsultacyjnego Prezydentów RP i RL72. J. Gajewski, op. cit., s. 288.. 68 69. Tamże.. 70 71. J. Starchura, Stosunki dwustronne…, s. 287–288.. Tamże, s. 289.. Kronika stosunków zagranicznych Polski w 2003 r., Litwa, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2004”, pod red. B. Wizimirskiej, Warszawa 2004, s. 261–262. 72.

(16) Robert Jakimowicz. 58. Do kontaktów międzyrządowych dochodziło również przy innych okazjach. Na przykład premier Miller spotkał się z czołowymi politykami Litwy przy okazji udziału w posiedzeniu Bałtyckiej Rady Ministrów73. W 2003 r. podpisana została umowa międzyrządowa dotycząca wzajemnej ochrony informacji niejawnych, która weszła w życie 1 lipca 2004 r.74 Przedstawione powyżej aspekty stosunków polsko-litewskich nasuwają kilka wniosków. Po pierwsze, stosunki Polski z Litwą traktowane są w sposób szczególny, co wypływa nie tylko z sąsiedztwa obu państw czy podobnych celów w polityce zagranicznej, ale przede wszystkim ze wspólnej historii naszych krajów, również i tej najnowszej. Po drugie, w omawianym okresie powstała solidna infrastruktura prawno-traktatowa i instytucjonalna, umożliwiająca coraz ściślejszą współpracę bilateralną i multilateralną. Intensywność stosunków na najwyższych szczeblach władzy, międzyrządowych oraz parlamentarnych była imponująca. Po trzecie, oba kraje stały się członkami organizacji eruoatlantyckich i europejskich (w tym szczególnie NATO i UE), co w sposób zdecydowany sprzyja ich wzajemnej współpracy. Po czwarte, część problemów dotyczących mniejszości narodowych zarówno polskiej na Litwie, jak i litewskiej w Polsce została rozwiązana. Jednak pozostałe problemy, szczególnie kwestia pisowni nazwisk w języku narodowym, powinny być rozwiązane z korzyścią dla obu stron. Ich rozwiązanie pozwoli na budowę zaufania, które jest jednym z istotnych elementów dobrze rozwijających się stosunków między obu państwami. Literatura Brodowski L., Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1995”, Warszawa 1995. Cieplak P., Stosunki polsko-litewskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1992”, Warszawa 1994. Gajewski J., Europa Środkowa w polskiej polityce zagranicznej [w:] Polityka zagraniczna RP 1989–2002, pod red. R. Kuźniara, K. Szczepanika, Warszawa 2002. Gasztoł M., Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2000”, Warszawa 2000. Jakimowicz R., Zarys stosunków polsko-rosyjskich w latach 1992–1999, „Studia i Materiały”, Warszawa, marzec 2000, nr 23. Kołecka B., Stosunki z państwami bałtyckimi, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1996”, Warszawa 1996. Kronika 1991. Ważniejsze wydarzenia, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1991”, Warszawa 1993. 73 74. Tamże.. Tamże, s. 291..

(17) Polityczne aspekty stosunków polsko-litewskich…. 59. Kronika stosunków zagranicznych Polski w 2003 r., Litwa, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2004”, Warszawa 2004. Kukułka J., Historia współczesnych stosunków międzynarodowych 1945–2000, Scholar, Warszawa 2001. Menkiszak M., Piotrowski M.A., Polska polityka wschodnia [w:] Polityka zagraniczna RP 1989–2002, pod red. R. Kuźniara, K. Szczepanika, Wydawnictwo Askon, Warszawa 2002. Nowakowski J.M., Polska polityka wschodnia w 1991 r., „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1991”, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 1993. Stachura J., Stosunki dwustronne Polski. Pozostałe państwa europejskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2001”, Warszawa 2001. Stachura J., Stosunki dwustronne Polski. Pozostałe państwa europejskie, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2002”, Warszawa 2002. Stachura J., Stosunki dwustronne Polski. Litwa, Łotwa, Estonia, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2003”, Warszawa 2003. Widacki J., Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1997”, Warszawa 1997. Wizimirska B., Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1998”, Warszawa 1998. Wizimirska B., Stosunki z Litwą, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 1999”, Warszawa 1999. Political Aspects of Polish-Lithuanian Relations, 1991–2003 (from the Polish Perspective) In this article, the author attempts to outline the political dimension of Polish‑Lithuanian relations over a period of thirteen years. These relations have a special character due to historical ties and the Polish minority living in Lithuania. Contacts at the beginning of the 1990s were the most difficult because of the duality of Polish policy, the numerous demands and petitions submitted by Polish émigrés to the Lithuanian authorities, and the attraction to Russia expressed by a part of the Polish émigré community. The Lithuanian nationalists took advantage of the attitudes of Polish émigrés at that time by actively supporting Lithuanian rightist groups in a campaign directed against Polish activists. This was reflected in, for instance, the dissolution of „Polish” councils. A milestone in mutual relations was the signing and ratification in 1994 of the Treaty between the Republic of Lithuania and the Republic of Poland on Friendly Relations and Good Neighbourly Cooperation. This Treaty was hugely important in normalising relations. The victory of Algirdas Brazauskas in the Lithuanian presidential campaign the following year was a further factor that galvanised mutual contacts at the presidential, inter-governmental, parliamentary, and local-governmental levels in subsequent years..

(18)