Wanda Roszkowska-Sykałowa
Piećsetlecie urodzin autora "Orlanda
szalonego"
Biuletyn Polonistyczny 19/3 (61), 11-14
KRONIKA KRAJOWA
KONFERENCJE NAUKOWE
P I Ę Ć S E T L E C I E U R O D Z I N A U T O R A . . O R L A N D A S Z A L O N E G O ”
Rocznica Ariosta w Warszawie
17 IV 1975
P ię ć s e tle c ie u ro d z in a u to ra "O rlan d a sz alo n eg o " dało asum pt do u ro c z y ste g o S p o tk an ia p o lsk o -w ło sk ie g o w W a rsz a w ie , zorganizow anego z in icjaty w y m ia sta F e r r a r y (re p re z e n to w a n e g o p r z e z zasłu żo n eg o w ob chodach k o p ern ik o w sk ich we W łoszech se n . p ro f. M ario R offiego) p rz e z In sty tu t B adań L ite r a c k ic h i W łoski In sty tu t K ultury - w P a ła c u K ultury i N auki. U ro c z y sty c h a r a k te r S potkania p o d k re ś liła o becność na nim am b a s a d o ra Ita lii w P o ls c e , M ario M ondello.
Ze stro n y o rg a n iz a to ró w z a b ra li g ło s n a o tw a rc ie : d y r e k to r In sty tu tu B adań L ite r a c k ic h , d o c . d r h a b . S tefan T re u g u tt, i d y re k to r W ło sk ie go In sty tu tu K u ltu ry , p ro f. Romolo C egna. P rzem ów ił tak że p ro f. R offi. Jednodniowy p ro g ra m o bjął k o n fe re n c ję naukow ą i p ro je k c ję filmu te le w i
zyjnego "O rlan d o f u r io s o " . W c z ę ś c i p ie rw s z e j w ysłuchano z ag ajen ia p ro f . M ieczy sław a B ra h m e ra (UW) i odczytu p r o fe s o ra U n iw ersy te tu we F lo re n c ji L a n fra n c o C a re ttie g o .
P r o f . B r a h m e r n aszk ico w ał lo s y "O rla n d a " w l ite r a tu r z e p o lsk ie j, k o n c e n tru ją c się p r z e d e w szystkim na dwóch w ęzłow ych zag ad n ien iach : p rz e k ła d z ie "O rla n d a " p r z e z P io tr a K ochanow skiego i r e c e p c ji A rio sta w l ite r a tu r z e ro m a n ty c z n e j, a w ięc głów nie na Ju liu szu Słow ackim . S p o ro m ie jsc a p o św ię c ił p rz y tym problem ow i oktaw y. W opo zy cji do sta n o w isk a Romana P o lla k a , p re le g e n t po d trzy m ał sw oją te z ę o n iż s z e j ja k o śc i tłu m aczen ia K ochanow skiego ta k w stosunku do o ry g in a łu , jak i w stosunku do d ru g ie g o jego p r z e k ła d u , "Jerozolim y w yzw olonej", w sk azu jąc nie p rz e z w y c ięż o n e tru d n o ś c i fo rm aln e , k tó re w "O rla n d z ie " k a z a ły Ko chanow skiem u z rezy g n o w ać z oktaw y.
- 12 _
P r o f . C a r e t t i , jeden z n a jw y b itn ie jsz y c h znawców .r e n e s a n s u , nie tylko a u to r w ielu p r a c p ośw ięconych A rio sto w i i T a sso w i i n ie tylko wy daw ca, le c z tak że w sp ó łtw ó rc a now ej sy n tezy ( " H is to r ia l i t e r a t u r y w ło s k ie j" , r e d . C e c c h i, S apegno), r e p r e z e n tu je k ry ty k ę h is to ry c z n o -s o c jo lo g ic z n ą . P rzedm iotem a n a liz y uczynił w swoim w y stąp ien iu pro b lem tr z e c h re d a k c ji "O rla n d a " ( l . wyd. , 1516), ro z p a try w a n y ch na tle zm iennej sy tu a c ji h is to ry c z n e j i k u ltu ro w ej o ra z w k o n te k śc ie c a ło k s z ta łtu tw ó rc z o ś c i poety, "L istó w " i " S a ty r " . P ro p o z y c ja uznania p ie rw s z e j re d a k c ji za d zieło w p ełn i zam knięte stanow i wyłom w tr a d y c ji; p rz y tła c z a ją c a lic z b a wydań o s ta tn ie j re d a k c ji i jej p rz y sw o je n ie p r z e z k u ltu rę e u ro p e js k ą je s t też p ro w o k acją w obec najn o w szy ch k o n s ta ta c ji. W edług p re le g e n ta , r e d a k cja p ie rw s z a (4-0 p ie śn i) - to wykwit c y w iliz a c ji Q u a ttro c e n ta . Tkw ią w n ie j zapow iedzi upadku św ia ta , k tó re g o w italn o ść o piew a, p rz e c z u c ie k ry z y s u : zerw an ia łą c z n o ś c i je d n o stk i i n a tu ry , d e s tr u k c ji h arm onijnej
syntezy h is to ry c z n e j i k u ltu ro w e j. " S a ty ry " i " L is ty " , w y p ełn iają ce la ta 1 5 1 6 -1 5 2 6 , są w yrazem zmiany postaw y p o ety w obec ż y cia i w łasn ej tw ó rc z o ś c i (" p rz e m in ą ł c z a s b a ś n i" ). R edakcja tr z e c ia p o w staje w dobie upadku id e i Q u a ttro c e n ta , załam ania k o n c ep cji " K s ię c ia " M ach iav elleg o , po sa c co di Roma. P ie rw s z y "O rlan d o " eksponow ał id eę m unicypalności; o s ta tn i, oderw any od ży cia o b y w atelsk ieg o , je s t rek o m p en satą p o e z ji. Owocem p rz e o b ra ż e ń o sobow ości są n a ro d z in y l i t e r a t a . Z w rot ku to s k a ń sk ie j d o sk o n a ło śc i i kanonom to sk a ń sz c z y z n y odryw a poem at od jego p ie rw o tn e j g leby, o tw ie ra ją c p rz e d nim za to m iędzynarodow ą k a r ie r ę i zap ew n iając zw ycięstw o lite r a t u r y nad chaosem .
W ypowiedź p ro f. C a re ttie g o była znam ienną, i nie p ie rw s z ą , o b ro n ą A rio s ta wobec stere o ty p ó w (od k tó ry c h n b . nie uw olnił s ię m .in .
A u erb ach ), k re u ją c y c h poetę n a bezproblem ow ego w e so łk a .
W a rsz a w ie jako tr z e c ie j - po P a r y ż u i B u d ap eszcie - s to lic y dane było obejrzeć* g ło śn y d ziś już p ię c io c z ęś c io w y s e r ia l w w e r s ji o ry g in a l n e j, "O rlan d o fu rio s o " ( r e ż . L u ca R onconi), film d w akroć n ag ro d zo n y i k o n tro w e rsy jn y w zam yśle arty sty c z n y m , jak ró w n ież w o d b io rz e . Je st to d ru g a , zm ieniona w e r s ja "O rla n d a " R onconiego; p ie rw s z a - to w ido w isko te a tr a ln e na F e stiw a lu w S poleto (1969), sfilm ow ane w c e la c h dokum entacyjnych. Swój te lew izy jn y k s z ta łt zy sk ał film w ro k u 1972.
- 13
-P o k aza n y we W ło sz ech n a małym e k r a n ie , w w e r s ji c z a r n o - b ia łe j, u tr a cił w iele z w alorów a rty s ty c z n y c h , gdyż k o lo r ma w nim zasa d n ic z e zn a cz e n ie n ie tylko e s te ty c z n e , a le i zn aczen io w e. P rz y ję ty e n tu z ja sty c z n ie w S p o leto w w e r s ji t e a tr a ln e j, w filmowej wyw ołał o s tr e d y s k u s je . W p ię ciu sam o d zieln y ch ep izo d a ch z a w a rł r e ż y s e r główne w ątki poem atu, z a chow ując zgodność c h ro n o lo g ic z n ą . O sobow ość r e ż y s e r a ujaw nia się w aktywnym sto su n k u do poem atu i z aw arteg o w nim system u w a rto ś c i, w n eg aty w n ej p o staw ie w obec sp e try fik o w a n ia tr a d y c ji, głównie d z ie w ię tn a sto w ie c z n e j, a ta k ż e w o pozycji do skonw encjonalizow ania środków w y ra z u p rz y a d a p ta c ji a r c y d z ie ł tak w t e a t r z e , jak w film ie, ró w n ież t e lew izyjnym . Ronconiem u w łaściw e je s t m yślenie te a tre m (głów ny z a rz u t oponentów film u). W S p o leto za sto so w a ł te c h n ik ę m iste ry jn ą "m iejsc t e a tra ln y c h " uplasow anych we w n ę trz u k o ścieln y m ; w s e r ia lu uzy sk ał p u ste w n ę trz a w sp a n ia łe j w illi p a lla d ia ń s k ie j C a p ra ro la , p rz e o b ra ż a n e j kolejno w le ś n ą g ę stw in ę , k ra in ę m agii i s ie la n k i, scen y b a ta listy c z n e i o b lę ż e nie p la s u ją c w rz y m sk ie j b a z y lic e M ak se n c ju sz a i T erm ac h K a ra k a lli.
św iadom a sz tu c z n o ść ś w ia ta z w ie rz ą t: kukiełkow ość d rew n ian y ch koni, zabawkowe m echanizm y stw o ró w , zd ają s ię mówić o stosunku do te g o , co d ziś n ie w y ra ż a ln e w języku w erystycznym , do św ia ta p o e z ji; o k o n ie c z n o śc i p o z o sta n ia na ze w n ą trz po to , by o c a lić is to tę skom plikow anego uniw ersum A r io s ta . K am era w praw ia w ru c h pałacow e p r z e s tr z e n ie , w ę d ru je po sk lep ien n y ch f r e s k a c h , zam azując g ra n ic e m iędzy tym, co ży we i ożyw ione. W poety ce lib r e tta uk ształto w an e są w ypow iedzi b o h ate ró w , " n a r r a c je o sobie sam ych" - tra n s p o z y c ja oktaw y, z wyjątkiem ma dryg ało w y ch ch ó ró w , na w ie r s z rym ow any w p ie rw s z e j o so b ie , co p r z y czynia się do niefilm ow o p o trak to w an eg o , zw olnionego tem pa. W k u n szto w nym sp lo cie te c h n ik , konw encji i to n a c ji wysokim jednak tonem b rzm ią
" rz e c z y lu d z k ie " : n am ię tn o ść , ś m ie rć , g o d n o ść. K ulm inacją je s t tu sz a ł O rla n d a . Znakom ita r e c y ta c ja (c h ó ry ) p rz y b liż a A rio s ta w sposób w ła ś c i wy R onconiem u, t j . w to n a c ji m uzycznej. W bogactw ie w iz ji p la s ty c z n e j, w eksponow aniu o b rzęd o w o ści czu je się m istrz o w sk ą r ę k ę , p re c y z ję wy konaw czą z w iązan ą z n ie p rz e k ła d aln y m term inem : a r t e , jednoczącym p e r fek cję sz tu k i i rzem iosła'*'.
- U
-Film R onconiego, zgłoszony na te g o ro c z n y F e s tiw a l w C an n es, n ie z o sta ł tam w y św ietlony: w ycofany z o sta ł w o s ta tn ie j chw ili z powodu n ie d o sto so w an ia taśm y te le w iz y jn e j do dużego e k ra n u i o d d zieln ej taśm y
z dźw iękiem . N ależy s ię tym w ię k sz a w d zięczn o ść technikow i z S a li K i nowej PK iN , k tó ry zw ycięsko p r z e b r n ą ł p rz e z te same k ło p o ty , d oprow a d z a ją c p ro je k c ję do sk u tk u .
D oc. d r h ab . W anda R oszkow ska
L I T E R A T U R A S T A R O P O L S K A A L I T E R A T U R Y E U R O P E J S K I E ( Z W I Ą Z K I I A N A L O G I E )
Konferencja naukowa
Warszawa 27 — 29 października 1975
W dn iach 2 7 -2 9 p a ź d z ie rn ik a 1975 r . odbyła się s e s ja naukow a na tem at " L ite ta tu r a s ta ro p o ls k a a lit e r a t u r y e u ro p e js k ie (z w ią z k i i an a lo gie)", zo rg an izo w an a p r z e z In sty tu t B adań L ite ra c k ic h PAN i In sty tu t F ilo lo g ii P o ls k ie j U n iw e rsy te tu W a rsz a w sk ie g o . W o b ra d a c h w zięli udział rów nież g o śc ie z a g ra n ic z n i: z W łoch, W ę g ie r, Z S R R , F r a n c ji, Ju g o sła w ii.
O tw a rcia o b ra d dokonali p ro f. d r Janina K u lc z y c k a -S a l o n i, dziekan W ydziału P o lo n isty c z n e g o (UW) i P rz e w o d n ic z ą c a K om isji K o m p araty sty cz n e j K om itetu Nauk o L ite r a tu r z e P o ls k ie j PA N , i d o c . d r h a b . S tefan T re u g u tt, w ic e d y re k to r do sp ra w naukow ych 1BL.
D y sk u sja d o ty c zy ła problem ów r e l a c j i lite r a tu r y s ta ro p o ls k ie j z l i t e ra tu ra m i e u ro p e jsk im i w XVI i XVII w ieku. Mówiono ró w n ież w iele na tem at te o r ii i m etodologii badań k om paraty sty czn y ch .
P ie rw s z y r e f e r a t , zatytułow any "P ro b lem y k o m p araty sty k i w sp ó ł c z e s n e j" , w y g ło sił p r o f. d r Z d zisław L i b e r a (UW ), Omówił k ie ru n k i rozw oju b adań k o m p araty sty czn y ch we w sz y stk ic h d z ie d z in a ch nauki o l i te r a tu r z e , zarów no w jej odm ianie s tru k tu ra ln o -h is to ry c z n o -lin g w is ty c z - n e j, jak w z a k re s ie so c jo lo g ii ż y cia lite ra c k ie g o , w h is to r ii lite r a tu r y rozum ianej jako d z ie je sz tu k i słow a i pojm owanej jako h is to r ia id e i. P rz y to c z o n e na z a sa d z ie p rz y k ła d u p ra c e z z a k re s u lite r a t u r y p o ró w n aw czej w P ó ls c e p o tw ie rd z iły o p in ię, że tru d n o mówić o je d n o lito śc i metody w z a k re s ie ty ch b ad ań .
