JURAND WOJEWODA Uniwersytet Wrocławski
ANIZOTROPIA PRZEPUSZCZALNOŚCI GÓRNOKREDOWYCH PIASKOWCÓW
PROGU RADKOWA (SUDETY ŚRODKO.WE)
UKD 552.513.551. 763.3 :556.332.4 :539.22 :552.122(438-14 :234.57 -191.2) W celu uzyskania odpowiedzi na pytanie, jaki jest
wpływ cech strukturalnych piaskowców na ich
przepuszczal-ność, autor przeprowadził badania w wybranym profilu
środkowych piaskowców ciosowych Gór Stołowych (19).
Badania te wykazały, że przepuszczalność piaskowców, jako stosunkowo łatwa do mierzenia cecha tensorowa,
może być przydatna dla rekonstrukcji
sedymentologicz-nych, a w szczególności przy odtwarzaniu sposobu i kierun-ku paleotransportu.
Prace terenowe i laboratoryjne wykonano w ramach programów badawczych Zakładu Geologii Ogólnej i Za-kładu Hydrogeologii Uńiwersytetu Wrocławskiego, pod kierunkiem T. Jerzykiewicza.
ANIZOTROPIA PRZEPUSZCZALNOŚCI
UTWORÓW OSADOWYCH - PRZEGLĄD BADAŃ
Badania nad anizotropią przepuszczalności osadów porowatych i warstwowanych stanowią niewielki ułamek
ogółu prac poświęconych przepuszczalności utworów tego
typu. Już pierwsze badania tego zjawiska wykazały, że przepuszczalność skał osadowych w kierunku
prostopad-łym do warstwowania jest z reguły mniejsza niż w kierun-kach równoległych (2, 3, 13, 15, 17). Zarówno te pierwsze jak i następne eksperymenty wykazały ponadto, że również
w kierunkach równoległych do warstwowania przepuszczal-ność się zmienia (3, 4, 11, 12, 17).
Pierwsze publikowane dane dotyczące relacji między
strukturą wewnętrzną osadu a jego przepuszczalnością,
pochodzą od C.J. Griffithsa i jego uczniów (5, 7, 8). P.E.
Potter i R.F. Mast (14) badali zależność między warstwo-waniem przekątnym i orientacją ziarn, a przepuszczalnością
kierunkową w piaskowcach stwierdzając, że
przepuszczal-ność jest największa zgodnie z zapadem lamin i lineacją
ziarn piaskowca.
Ostatnio badaniami anizotropii przepuszczalności obję- .
to osady konkretµych środowisk sedymentacyjnych (6, 16). Z badań W.A Pryora (16) wynika, że maksymalna przepuszczalność w odsypach rzecznych jest zgodna z ge-neralnym kierunkiem przepływu rzeki. W osadach plażo wych natomiast, przepuszczalność jest największa prosto-padle do wydłużenia tych osadów, a więc prostopadle do linii brzegowej.
Autor tego artykułu stwierd.ził eksperymentalnie
wy-raźną zgodność kierunku największej przepuszczalności
poziomej osadu piaszczystego z kierunku transportu sedy-mentacyjnego (20). Również próba wyjaśnienia przyczyn anizotropii przepływu wody w utworach węglanowych
tzw. kredy opolskiej, potwierdziła związek tego zjawiska z procesem sedymentacji (21).
PIASKOWCE PROGU RADKOWA
Nazwą „próg Radkowa" określa się północną krawędź
Gór Stołowych, częściowo o charakterze ściany skalnej,
wzdłuż której odsłaniają się środkowe piaskowce ciosowe.
Miąższość piaskowców progu Radkowa jest zmienna
i sięga 70 m. Są to średnio- i gruboziarniste subarkozy
kwarcowo-skaleniowe o spoiwie ilasto-krzemionkowyi:n,
z reguły dobrze wysortowane (19). Piaskowce te są
za-licz;me do poziomu Inoceramus lamarcki (9).
Występujące w obrębie piaskowców progu .Radkowa
facje strukturalne żostały szczegółowo opisane i w znacznej mierze zinterpretowane (10, 22, 23). Do badań
przepuszczalności wybrano 3 odmiany (facje)
struktural-ne piaskowców: piaskowce warstwowane przekątnie
w wielkiej skali, piaskowce warstwowane przekątnie w
dużej skali oraz piaskowce niewarstwowane*.
Pierwsza odmiana, która występuje w środkowej części
profilu piaskowców progu Radkowa, jest osadem
pro-gradującego w kierunku SSW systemu rozległych, szelfo-wych form akumulacyjnych - tarasów akumulacyjnych.
Z cech teksturalnych i strukturalnych tych piaskowców wynika, że dominującym procesem depozycji osadu w trakcie ich tworzenia się, były kolizyjne spływy ziarnowe (ang. grain flows) na powierzchniach skłonu tarasów akumulacyjnych.
Druga odmiana występuje głównie w górnej częsc1
profilu piaskowców i jest osadem prądowych form dna -diun i riplemarków. Facja ta wypełnia rozległe rozmycia
i kanały, a kierunki nachylenia przekątnego warstwowania
w jej obrębie wskazują na pobdniowy kierunek
paleo-przepływu. ·
Trzecią odmianą są występujące nad piaskowcami
progu Radkowa i oddzielone od nich wapieniami i wapnis-tymi mułowcami tzw. piaskowce międzyplenerskie. Te niewarstwowane piaskowce, drobnoziarniste w części spągo
wej i zlepieńcowate w stropie, tworzą na obszarze Gór
Stołowych litosom, który w części wschodniej (Batorów)
stanowi ciągłą kontynuację profilu środkowych piaskow-ców ciosowych, natomiast ku zachodowi (Pasterka) stop-niowo wyklinowuje się w obrębie utworów mułowcowych.
Jego geometria oraz cechy strukturalne przemawiają za tym, że tworzą go osady szelfowego nasypu piaszczystego (ang. sand bar), który rozwijał się w warunkach regional-nego transportu materiału w kierunku zachodnim (1 O).
OPRÓBOWANIE I POMIARY
PRZEPUSZCZALNOŚCI KIERUNKOWEJ
Z niezwietrzałych i niespękanych partii skalnych
po-brano· zorientowane próbki, z których następnie wycięto
sześciany o krawędziach do 7 cm '" _,. ''.'i. Próbki zostały pobrane w miejscach oddalonych nie więcej niż 100 m od linii profilowej, przechodzącej przez środek
kamienio-łomu w Radkowie (ryc. 1 ).
Próbki onentowano w stosunku do powierzchni war-stwowania w przypadku piaskowców warstwowanych
prze-kątnie w wielkiej skali (1-8) oraz w stosunku do kierunków geograficznych w przypadku piaskowców warstwowanych
*
Wytypowane do eksperymentu odmiany piaskowca od-powiadają wydzielonym przez autora facjom strukturalnym A1 i B3 , w obrębie piaskowców progu Radkowa oraz piaskowcommiędzyplenerskim (10, 22, 23).
720 710 700 690 680 670 660 650 6-40 630 620 610 600
Ryc'. J. Schemat opróbowania i przepuszczalności kierunkowej pias-kowców w rejonie progu Radkowa
- piaskowce warstwowane przekątnie w wielkiej skali, 2 - pias-kowce warstwowane przekątnie w dużej skali, 3 - piaskowce niewarstwowane, 4 - mułowce, 5 - wapienie, 6 - osady górnej
kredy
Fig. J. Scheme of sampling and directional permeability of Radków Bluff sandstones
1 - giant-scale bedded sandstones, 2 - large-scale crossbeded sandstones, 3 massive sandstones, 4 mudstones, 5 -limestones. 6 - Upper Cretaceous deposits, Kn - parameter of
directional permeability
przekątnie w dużej skali (9, 1 O) i piaskowców między
plenerskich (11 -15, ryc. 2).
Pomiary przepuszczalności •wykonano za pomocą ukła
du pomiarowego stosowanego w górnictwie, przystosowa-nego do próbek sześciennych (ryc. 3). Również wzór obli-czeniowy dostosowano do nowej geometrii próbek,
wpro-wadzając zmiany w wyrażeniu na powierzchnię przekroju
poprzecznego próbki. Zmodyfikowany wzór obliczeniowy jest następujący:
A
XK = 3 5 600 ln
-I· t y
gdzie : K - współczynnik przepuszczalności, mdcy,
I - długość próbki; cm
x, y górny i dolny poziom wody w biurecie, cm A - powierzchnia przekroju poprzecznego
biu-rety, cm2,
t - czas opadania wody w biurecie z poziomu i do poziomu y, s.
Pomiar przepuszczalności polegał na mierzeniu
war-tości t przy znanych parametrach A, x, y, I. Pomiary
wy-konano w każdym kierunku trzykrotnie dla następują
cych wartości powyższych parametrów: popiiar pierwszy - ·A1
=
1,13 cm2 x 1=
20 cm Y1=
10 cm pomiar drugi - A 2=
18,86 cm 2 X 2=
6 cm Y2=
5 cm, pomiar trzeci - A3=
18,86 cm2 x 3=
5 cm y3=
4 cm. Po przeliczeniu wyników pomiarów otrzymanowar-tości współczynników przepuszczalności kierunkowej (K")
każdej z próbek. Wartości te pozwoliły następnie
wyzna-czyć wskaźniki anizotropii przepuszczalności (TJK) oraz
współczynnik przepuszczalności przeciętnej (K) dla
po-szczególnych próbek (18, 22). Ponadto, obliczono średnie
wartości wymienionych wyżej parametrów dla każdej
z opróbowanych odmian (facji) strukturalnych piaskow-ców.
222
Ryc. 2. Sposób orientowania próbek w obrębie poszczególnych facji strukturalnych
Fig. 2. Orientation of samples within particular structural sand--facies
Ryc. 3. Permeametr przystosowany do próbek sześciennych - próbka, 2 - uszczelka gumowa, 3 - parafina, 4 -
pod-kładka metalowa
Fig. 3. Permeameter adapted to cubic samples
- sample, 2 - rubber washer, 3 - paraffin, 4 - metal support
PODS\}MOWANIE WYNIKÓW EKSPERYMENTU Wyznaczone parametry przepuszczalności (tab.)
wska-zują na istotne różnice przepuszczalności kierunkowej
badanych piaskowców. Różnice te występują tak w obrębie
poszczególnych prób, jak i między próbami. W pierwszym przypadku określają one typ anizotropii przepuszczalności
(typ riK), który został przedstawiony w tabeli jako para-metr jakościowy. Jego notacja jest następująca: w liczni-ku - symbole kierunków największej przepuszczalności,
w · mianowniku natomiast, symbol kierunku
przepuszczal-ności najmniejszej (20).
W obrębie piaskowców warstwowanych przekątnie
w wielkiej skali przeważa typ anizotropii
przepuszczal-ności a-, b- /c-. Dwie próbki pobrane w piaskowcach
warstwowanych przekątnie w dużej skali wykazały
anizo-tropię typu S, N(D)/G, natomiast w piaskowcach między
plenerskich przeważa anizotropia typu G,
DI
W.Najwyższą przeciętną przepuszczalnością
charaktery-zują się piaskowce warstwowane przekątnie w wielkiej
skali (K = 10,32 dcy). Przeciętna przepuszczalność pias-kowców międzyplenerskich wynosi średnio 7,4 dcy, na-tomiast piaskowców warstwowanych przekątnie w dużej
Parametry przepuszczalności piaskowców progu Radkowa
PRÓBA RZ~DNA W5~CZYNNIK PRZE~5ZCZALNOSCI KIERUNKOWE.J - n•dcy K ?K typ?K
nr m npm a+ Ol- E c+ o- o c dcy ·1.
N G 5 w D
1 621 18,61 12,27 13,77 26fJ9 23f>7 15~3 18,4°7 54 a:l5/l:l'"
2 623 9,92 8,71 SfJ2 11,54 9,46 5P6 6;49 51 a-;a+/c+
3 626 3!i35 19,17 21,37 41,24 28:i;7 3(\22 3Q.30 54 a"tc-/b+
4 632 3,35 5,70 ~68 4,86 10,95 ~5 5,90 70 b';c-/a+
5 635 4,86 12;7 3,36 4,78 6,25 4,10 5,92 72 b°';o/c+
6 637 4,85 7,82 8,.58 6.02 8,74 5,75 6;16 44 o c+;a+
7 644 4;10 4,55 ~6 4,13 3t>3 3,19 3,86 30
b~a-/c-8 646 2,88 2f>7 2~1 3,10
-
2ft7 275 20 a-;a+/c+PARAMETRY PRZEPU5ZCZALNOSCI PIASKOWcOW
WARSTWOWANYCH PRZEKĄTNIE W W1ELKl5J 5K. 1Q,32 50
a:b/c-9 655 5,16 3,19 3~4 674 5,04 4,35 4,60 53 5,N/G
10 660 5,59 4,91 3,09 6,25 5,24 ą84 5,15 51 5,D/G
\~i~~0~0A~~~~p~~~~~ł~s~ tL~~0~~ti' 4,88 52 5,(NOVG
11 698 12,24 1297 28,50 13,80 1099 24fJ9 17,10 71 GJ)/W
12 700 3,92 3,50 5,56 ~93 lSO 5,00 4,24 37 G,D/rwE;
13 703 5,84 5,10 3,13 6,29 ~6 5,77 5,30 SO 5,N/G
14 706 ~78 3,30 5;44 3,75 3,30 5,03 4,10 39 G,D/('vVĘ
15 708 6,39 6,87 5(;1 6,12 6,92 5,50 6,24 24 E;N/D
PARAMETRY PRZEPU5ZCZAL~I PIASKOWCOW 7,40 44 G,D/W
MIEDZYPLENER5K ICH
Najwyższe wartości wskaźnika anizotropii przepuszczal-ności otrzymano dla piaskowców warstwowanych prze-kątnie w wielkiej skali (przeciętnie 52%), nieco mniejsze dla piaskowców warstwowanych przekątnie w, dużej skali
(przeciętnie 50%), natomiast najniższe dla piaskowców
międzyplenerskich (przeciętnie 44 %). Otrzymane wyniki w dużym stopniu potwierdzają hipotezę o zgodności kierunku największej przepuszczalności badanych piaskow-ców z kierunkami transportu sedymentacyjnego.
W przypadku piaskowców warstwowanych przekątnie w wielkiej skali kierunek maksymalnej przepuszczalności a- odpowiada przepływowi wody w kierunku przeciwnym do nachylenia powierzchni depozycji. Ponieważ oddziały wania hydromechaniczne w układzie ziarna - ośrodek -powierzchnia dna (w przypadku przepuszczalności ziarna i spoiwo - ośrodek) są względne, w zależności od przy-jętego układu odniesienia, kierunek ten (a-) odpowiada
ruchowi ziarn w dół stoku. Potwierdza to interpretację,
w myśl której depozycja osadu zachodziła z kolizyjnych
spływów ziarnowych, jakkolwiek kierunek c- najmniej-szej przepuszczalności osadu sugeruje dużą rolę suspensji w trakcie transportu. W zasadzie, nie odpowiada to pow-szechnie panującym poglądom na temat mechanizmu kolizyjnych spływów ziarnowych (1). Duża przepuszczal-ność w kierunku b- natomiast, potwierdza regionalny kierunek paleotransportu, wynikający
z
przesłanek sedy-mentologicznych (10, 22, 23).W przypadku piaskowców warstwowanych przekątnie w dużej skali, zgodność kierunku ich największej prze-puszczalności z kierunkiem nachylenia warstw jest również naturalną konsekwencją sposobu transportu i depozycji materiału osadowego. Jednak w odróżnieniu od pozosta-łych dwu facji, anizotropia przepuszczalności ma tutaj charakter strukturalny (19), gdyż wyraźnie nawiązuje do układu przestrzennego stref drenażowych związanych z war-stwowaniem osadu.
Piaskowce międzyplenerskie wykazują duże ujednoli-cenie przepuszczalności w płaszczyźnie poziomej, przy wyraźnie większej przepuszczalności w kierunku piono-wym. Wydaje się, że ten typ przepuszczalności anizotropii jest efektem trzech procesów: sedymentacji materiału osadowego z zawiesiny, regionalnego paleoprzepływu w kierunku zachodnim oraz intensywnej biogenicznej homo-genizacji osadu.
Należy podkreślić, że wykonany eksperyment wymagał założeń, które w znacznym stopniu upraszczają zagadnie-nie. W rzeczywistości nie wiadomo czy, i w jakim zakresie pomiary przepuszczalności ośrodków porowatych z
za-stosowaniem gazu i cieczy są porównywalne. Jaki jest wpływ diagenezy i lityfikacji osadu na zmiany jego własności anizotropowych? Są to tylko niektóre pytania, na jakie trzeba będzie odpowiedzieć w trakcie dalszych badań nad anizotropią przepuszczalności osadów i skał osadowych.
LITERATURA
1. Carter R.M. - A discussion and classification of subaqueous mass transport with particular applica-tion to grain flow, slurry flow and fluxoturbidites. Earth Sci. Rev. 1975 vol. 11.
2. Dodge C.F., Ho 11 er D.P., Meyer R.L. -Reservoir heterogenities of some Cretaceous sand-stones. Am. Assoc. Petrol. Geologists Bull. 1971 vol. 55. 3. F e t t k e C.R. - The ·Bradford oil field:
Pennsyl-vania Geol. Surv. Bull. 1938 M-21.
4. F o n d e u r C. - Etude petrographic de tailee d'un gres a structure en feuillets. Rev. Inst. Francais Petrole. 1964 nr 19.
5. Griffith s J.C. - Directional permeability and dimensional orientation in the Bradford sand. Pennsyl-vaniv Sta. Coll. Min. Ind. Expt. Sta. Bull. 1949 nr 54. 6. Hewitt C.H., Morga n J.T. - The Fry in situ
combustion test-reservoir characteristics. J. Petr. Tech-nology 1965 vol. 17.
7. Hut ta J.J. - Relation of dimensional orientation of quartz grains to directional permeability in sand-stones. Praca dypl. Pennsylvania Sta. Univ. Coll. Min. Ind. 1956.
8. Hut ta J.J., Griffith s J.C. - Directional per-meability of sandstone: A test of techniques. Pennsyl-vania Sta. Coll. Min. Ind. Expt. Sta. Bull. 1955 nr 64.
9. Jerzyk ie w i cz T. - Old paleontological eviden-ce of the stratigraphic position of the youngest Upper Cretaceous sandstones (Góry Stołowe, Middle Sude-tes). Bull. Acad. Pol. Sci. 1969 vol. 1.
10. Jerzyk ie w i cz T., W oj ew od a J. - Gigantic foresets infilling tectonically controlled scours in the shelf floor: an example from the Bohemian Cretaceous Basin. Abstrakt, Research Symposium: Sedimentology of shelf sands and sandstones, Calgary 1984.
11. Johnson W.E., Brest o n J.N. - Directional permeability on sandstones from varoius states. Prod. Month. 1951 vol. 15.
12. Johnson W.E., Hughes R.V. - Directional per-meability measurements and their significance. Pennsyl-vania Sta. Coll. Min. Ind. Expt. Sta. Bull. 1948 nr 52. 13. Ki n g F.H. - Principles and conditions of the move-ments of ground water. U.S. Geol Surv. Ann. Rep. . 1899 nr 19.
14. Potter P.E., Mas t R.F. - Sedimentary struc-tures, sand-shape fabrics, and permeability, pt. 2. Journ. Geology 1963 vol. 71.
15. P re s s 1 er E.D. - Geology and occurrence of oil in Florida. Am. Ass. Petrol. Geol. Bull. 1947 vol. 31. 16. Pryor W.A.· - Permeability-porosity ańd variations in some Holocen sand bodies. Am. Ass. Petrol. Geol. Bull. 1973 vol. 57.
17. R ii h 1 W., Schmid C. - Ober <las Yerhiiltnis der vertikalen zur horizontalen absoluten Permeabilitiit von Sandsteinen (mit Lagerstattenbeispielen aus dem Gifhorner Trog). Geol. Jahrbuch 1957 vol. 74. 18. W i e cz y s t y A. - Hydrogeologia inżynierska.
PWN 1970.
19. W oj ew od a J. - Wpływ cech sedymentologicznych na przepuszczalność w piaskowcach. turonu Gór
łowych. Praca magisterska. Archiwum Inst. Nauk
Geol• Uniwersytetu Wrocławskiego 1981.
20. W oj ew od a J. - Teksturalna anizotropia filtracji w niezdiagenezowanym osadzie piaszczystym. Prz. Geol. 1982 nr 9.
21. W o j e w o d a J. - Anizotropia przepływu wody w
skałach węglanowych z pkolic: Opola - próba wyjaś
nienia. Materiały II Ogólnop. Symp. nt. „ Współczesne
problemy hydrogeologii regionalnej, Lądek Zdr. 13
-16.X.1982". 1983.
22. W oj ew od a J. - Warunki sedymentacji
piaskow-ców progu Radkowa (górna kreda). Materiały Konf.
Sedym. Radków 27-29.IV.1984.
23. W oj ew od a J. - Asocjacje facjalne aktywnego
tektonicznie szelfu na przykładzie piaskowców progu
Radkowa (niecka śródsudecka). Geologia Sudetica.
Praca w druku.
SUM MARY
Directional permeability of Upper Cretaceous sand-stones of the Radków Bluff (lntrasudetic Basin) was measur~ using gas-permeameter. Two structural facies of these sediments (giant-scale cross-bedded sdts: sample
1 to 8, and large-scale cross-beddes sdts: samples 9 and 10, reveal a-, b- /c- and S, N(D)/G type of permeability anisotropy, respectively. Vectors of the maximum permea-bility correspond to the syndepositional paleoflow direc-tion. Non-bedded (massive) sandstones (samples 11 to 15) show G, D/W type of permeability anisotropy, presu-mably in result of strong bioturbation.
PE3K)ME
np1t1 nOMO~lt1 f3.30BOfO nepMeaMeTpa 6b1no npoBeAeHO 1t13MepeH1t1e HanpasneHHOH npoH1t1uaeMoCT1t1 sepxHeMeno-BblX nec"iaH1t1KOB nopora PaAKosa (Me>t<cyAeTCKaJt MynbAa). ,D.se CTpyKTYPHble MOA1t1<ł>1t1KaU1t1"1 - nec"iaH1t1Klt1 A1t1ar0Hanb-HO HannaCToBaHHble B O"ieHb KpynA1t1ar0Hanb-HOM MaCwTa6e (o6pa3Ubl 1-8) 1t1 nec"iaH1t1K1t1 A1t1aroHanbHO HannacT0BaHH.b1e B
6onb-woM Macwn6e (o6p3.3Ubl 9 1t1 10) BblK3.3an1t1 T1t1n aH1t130-Top1t11t1 npOHlr1'!..laeMoCT1t1 cooTBeTCTBeHHO a-. b-, c- 1t1 S, N(D)/G. HanpasneH1t1e caMoH 6onbwoi:i 1t1x npoH1t1uaeMocrn COOTBeTCTByeT HanpasneHHIO ceA1t1MeHTaU1t10HHOro TpaH-cnopTa. nec"iaH1t1Klt1 nnOCKO ne>Ka~1t1e, He 1t1Mel0~1t1e Ha-nnaCTOBaH1t1JI BblK3.3an1t1 T1t1n aH1t130Tpon1t11t1 npoH1t1uaeMOCT1t1 G, D/W, KoTopblH sepoRTHO Bb1TeKaeT "13 c1t1nbHOH 61t10Typ-6au1t11t1 ocaAKa.
ANDRZEJ ŚLĄCZKA, KRYSTYNA KOLASA
Uniwersytet Jagielloński, Muzeum Żup Krakowskich
SOCZEWKA SOLI
KLĘCZKIZ OLISTOSTROMOWYCH UTWORÓW WIELICZKI
Bryłowe złoże soli Wieliczki (haden, wielicien) roz-poznano ostatnio jako utwór olistostromowy,
zdepono-wany ponad złożem pokładowym w ciągłej kontynuacji
sedymentacyjnej (3). W górnej części złoża bryłowego,
wśród ubogich w sól utworów ilasta-marglistych spotyka
się partie bardzo bogate w ziarna soli kryształowej (zuber
twardy*), a także soczewkowate nagromadzenia
klastycz-nych ziaren i kryształów soli. Największe nagromadzenie
soli klastycznej z towarzyszącym zubrem twardym
stwier-dzono jak dotychczas w Klęczkach. Utwory te
przypomina-ją swoim litologicznym wykształceniem sole spizowe złoża
pokładowego, dlatego uważano je za fragmenty soli
spizo-wej oderwane tektonicznie od pierwotnych pokładów (por.
przekrój 7 (2)). Szczegółowe badania wykazały jednak
sedymentacyjny charakter zarówno twardego zubru, jak
i soli klastycznych występujących w komorze Klęczki
oraz podobnych utworów odsłoniętych w innych
wyrobis-kach położonych na dalekim południu, przy zachodnich
krańcach złoża (ryc. 1). Obecność sedymentacyjnych
nagro-madzeń redeponowanych ziaren soli w złożu bryłowym
sugerował już J. Kuhl (4).
W niniejszej pracy przedstawiono budowę i genezę
soczewki soli klastycznej Klęczki, która występuje w
pierwszym poziomie kopalni w rejonie starych szybów
Leszno i Janina. Sól tę wyeksploatowano na początku
*
Nazwa przyjęta przez górników, znaczna bowiemcementa-cja solą powoduje trudniejsze wykruszanie takich utworów
224
UKD 553.631.073.3 :551.782.12:552.14:552.511/.512(438.312 Wieliczka)
XVIII w. komorą o wysokości około 4 m w centralnym
przekroju (ryc. 2) i powierzchni o~oło 200 m2•
Z przekazów historycznych o tej komorze posiadamy uwagi odnotowane w komisjach królewskich (1): w 1723 r. -„kotliny powykruszane", w dwa lata pói;niej - „sól zeszła"
(1725), a już w 1762 r. - „kasztami z kruchów pozakłada
ne". Sposób występowania i budowa soczewki Klęczki
są zasadniczo różne od charakteryzujących bryły soli
zielonej, co zaważyło na odbudowie górniczej i krótkim,
zaledwie 37-letnim okresie postoju tego wyrobiska.
Ko-morę Klęczki podsadzono w XVIII w., jednakże w jej
górnej części pozostawiono drożne krzyżujące się tu
chod-·niki komunikacyjne przecinające soczewkę w poprzek
i wzdłuż, a mianowicie poprzecznię Blum (NE- SW)
i podłużnię Leszno (NW - SE), zwaną dawniej chodnikiem
Briihl. W obszarze występowania soli Klęczki chodniki
te nie mają obudowy, co pozwoliło na wykonanie
dokumen-tacji kartograficznej, fotograficznej oraz na pobranie do
badań mikrofaunistycznych kilku próbek z bloków iłów występujących w soli i jej otoczeniu. Dla rozpoznania
budowy otoczenia soczewki Klęczki prześledzono też
od-słonięcia w polu górniczym szybów Janina i Kościuszko,
w poziomach I - II.
ROZPRZESTRZENIENIE
I ODSŁONIĘCIA SOLI KLĘCZKI
Trygonalny zarys ciała solnego Klęczki przedstawiony
