Podłoże czwartorzędu w okolicach Ryk i Dęblina

BARBARA SLODKOWSKA, MARCIN ZARSKI Panstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

PODl.OZE CZW

ARTORZ~DU

W OKOLICACH RYK I

D~LINA

PbdloZe czwarto~u rozpoznano i opisano na oma-wianym terenie na podstawie licznych wiercen archiwal-nych, wiercen badawczych wykonanych w ramach reali-zacji Szczeg610wej Mapy Geologicznej Polski w skali 1:50000 ark. ~b1in, sondowaD elektrooporowych i ba-daD. palinologicznych. Mi/lZBzoSC czwarto~du na bada-nym terenie jest zmienna i waha si~ od kilkunastu metrow w okolicach ~blina i samego miasta Ryki do

kilku-dziesi~u na obszarach polozonych na pOlnoc od Ryk. PodloZe czwartorz~du stanowill osady paleocenskie, oli-gocenskie, mioceIiskie i plioceIiskie.

POLOZENIE GEOGRAFICZNE I GEOLOGICZNE Okolice Ryk Sll polowne na obszarze Wysoczyzny Zelechowskiej (2), ktora od poludnia jest rozci~ta dolinll Wisly i Wieprza (rye. 1), Wisla ma charakter rzeki konsekwentnej, Wieprz zaS subkonsekwentnej, plynllcej wzdluz wychodni oligocenu. Caly obszar badaIi jest polozony w ob~bie mezozoicznej niecki brzemej, polo-zonej mi~zy poludniowowarszawskim i lubelskim odcin-kiem tej niecki (3). Obszar ten, POCZllwszy od mezozoiku, ulega subsydencji.

A. PaIeocen. Utwory paleocenskie wyst~pujllce na badanym terenie naleZll do paleocenu dolnego. W pod-lozu czwartorz~du wyst~pujll jedynie w okolicach W oli

1 '\ "-r-.. ORYKI~ ... ... "'-~ 2 /ro-"- I

-Kc='

kL.-'-~

_r~

-,~ ~~~~

/ ' LlN

V

"'\,

V

~

,"PWIEPRZ

,\",

i/A

o ~kn ' - - - I

Ryc. 1. Szkic geomorfologiczlIy

1 - obszar wysoczyzny polodowcowej, 2 - obszar doliny Wisly i Wieprza

Fig. 1. Geomorphological sketch

1 - postglacial upland area, 2 - Wisla and Wieprz valley

UKD 551.78:[561:581.33](438.142) K.1asztomej i Gol~bia (ryc. 2). Reprezentowane Sll przez ily i gezy. Strop osadow paIeocenskich w Woli Klasztomej znajduje si~ na wysokoSci 74,8 m npm. Ponad nimi znajdujll si~ osady interglacjalu mazowieckiego "pra-Wisly", ktora zniszczyla nadlegle osady trzecio~­ dowe (ryc. 3). Strop powierzchni paIeocenu zapada w kie-runku polnocno-wschodnim.

B. OHgocen. Osady oligoceIiskie wyst~pujll w podloZu czwarto~du w dolinie Wieprza i Wisly do linii St~Zy­ ca - Krukowka. Sll one wyksztalcone w postaci piaskow glaukonitowych, mulkow i How. Strop utworow oligocen-skich jest bardzo urozmaicony. Jest to spowodowane procesami erozyjnymi i zaburzeniami glacitektonicznymi. Rz~na wysokosci stropu wynosi od 79,1 m npm w okoli-each St~ZyCY do 120,4 w Stawach, ktore Sll polozone

Ryc. 2. Szkic pod/oia czwartorzfdu w okolicach Ryk i Dfblina

PL - ily, mulk~ pyly, piaski plioceIiskie, M - piaski, mulki, ily, pyly, w~le brunatne miocenskie, OL - piaski glaukonitowe, mulki, ily oligocenskie, Pe - gezy, ily paleocenskie, - - granice warstw geologicznych; -100 - izohipsy stropu podloZa

pod-czwarto~owego w m npm; OL 97,6 - wybrane otwory wiertnicze; symbol omacza wiek: PL - pliocen, M - miocen, OL - oIigocen, Pc - paleocen, liczba - wysokosc stropu

nawierconych osad6w w m npm

Fig. 2. Sketch of the Quaternary basement near Ryki and Dfblin

PL - clays, silts, pelites, sands of the Pliocene, M - sands, silts, clays, pelites, lignites of the Miocene, OL - glauconitic sands, silts, clays of the Oligocene, Pc - gaizes and clays of the Paleocene, - - geological boundaries, -100 - isohypses oftop of the Quaternary basement in meters o.s.l., OL 97.6 - studied boreholes; age symbols: PL - Pliocene, M - Miocene, OL - Oligocene,Pc - Paleocene,number - height of top of drilled

w obnizeniu na powierzchni wysoczyzny. Mulkowate utwory oligoceriskie zostaly tu zaburzone gaIcitektonicz.. nie i podniesione ku gorze wskutek nacisku ll!dolodu (ryc. 3). Na pozostalych obszarach nierownoSci stropu oligo-cenu byly spowodowane erozyjnll dzialalnoscill Wisly i Wieprza, glownie w czasie interglacjalu eemskiego. Strop oligocenu zapada takre w kierunku

pomocno-wschod-Dim. MaksymaIna mill2:sz0SC oligocenu w dolinie Wisly

wynosi ok. 40 ID, w dolinie Wieprza zaS ok. 20 rn.

Najplycej od powierzchni terenu utwory oligoceriskie

wyst~pujll u ujScia Wieprza do Wisly na gl~bokosci 9,4 m.

W otworze kartograficznym PIG K.rukowka i Kolo-nia Ryki ze stropu osadow oligoceriskich wykonano

analizy palinologiczne (ryc. 4), na podstawie ktorych

ustalono wiek osadow na dolny oligocen (rupel) (6). NaleZy przypuszczaC, re w pozostalych otworach

wiert-niczych wyst~ujll tak2:e osady dolnego oIigocenu.

Anali-zy zostaly wykonane z osadow ilastych i mulkowych

w otworze wiertniczym Krukowka z probek z gI~bokoSci

1 180 170 160 150 140 130 80 !SO 40 Kruk6wka

I

m n.jlI1I.

I

_Stawy

I :

I

I _I

I

I

I

I _I

Ryc. 3. Przekroj syntetycmy obszaru badaiI

Paleocen: 1 - gezy; oligocen: 2 - mulki, piaski g1aukonitowe;

miocen: 3 - mulki, piaski, w~e brunatne; pliocen: 4 - ily;

preglacjat: 5 - piaski, Zwiry, muHri; interglacjal mazowiecki: 6 - piaski, Zwiry, mulki; zlodowacenie Srodkowopolskie, stadiat maksymalny: 7 - piaski, Zwiry wodnolodowcowe, 8 - muHri zastoiskowe, 9 - gliny zwalowe; zlodowacenie Srodkowopolsk:ie, stadiaJ mazowiecko-podlaski: 10 - piaski, Zwiry wodnolodow-cowe, 11 - gliny zwaJowe, 12 - piaski, Zwiry, glazy moren czolowych, 13 - piaski, muHd kem6w, 14 - piaski, Zwiry moren martwego lodu; interglacjaJ eemski: 15 - piaski, wiry, mutki rzeczne, 16 - muHci, ily, torfy jeziome; zlodowacenie p6lnoc-nopolskic: 17 - piaski, Zwiry wyZszego tarasu nadzalewowego • Wisly, 18 - piaski, Zwiry niZszego tarasu nadzalewowego Wisly, 19 - piaski eoliczne w wydmach; holocen: 20 - piaski, muHri

tarasu zalewowego Wisly niZszego i wyiBzego, 21 - torfy

51,5 i 53,0 rn, a w otworze wiertniczym Kolonia Ryki

z ~bokoSci 76,2- 76,5 i 78,1 m. Charakterystycznymi

sporami w tych pr6bkach byly Camarozonosporites

hes-kemensis (Pfianzl) Krutzsch i Cicatricosisporites dorogensis Potonie et Gelletich. Udzial ziam pylku roslin nagona-siennych wynosil 54,5 - 80,5%. Najliczniej

reprezentowa-ny byl Pityosporites sp. div. 14,5-29%,

Inaperturopo[-lenites dubius (Potonie et Venitz) Thomson et Pflug

8 -12%, I. hiatus (potonie) Thomson et Pflug 5,5 -10%,

Sequoiapollenites sp. div. 4,5 - 5,5% i Sciadopityspol~

ienites sp. od 0,5 -16%. Pylek roSlin okrytonasiennych

w tych probkach stanowil18,5 - 39%. Wyst~ujllce

gatu-nki byly urozmaicone pod wzgl~em skladu

taksonomi-cznego, ale poszczegolne taksony nie osillgn~

zn8CZIl-cych wartoSci procentowych. Na baczniejSZll uwa~

za-slugujll: Boehlensipollis hohli Krutzsch, male

trojbruz-dowe formy Cupuliferoipollenites oviformis (Potonie)

Po-tonie i Trico/poropollenites cingulum

/usus

(Potonie)

Thomson et Pflug oraz T. pseutiocingu/um (Potonie)

Kol. Zalesle

I

I 190ml\Rm 180 170 160 20 Fig. 3. Generalized section of studied area

Paleocene: 1 - Oligocene gaizes; 2 - Miocene silts and g1auconitic sands; 3 - Pliocene silts, sands and lignites; 4 - cla-ys; Preglacial: 5 - sands, gravels and silts; the Mazovian Interglacial: 6 - sands, gravels and silts; the Middle-Polish Glaciation, maximum phase: 7 - glacifluvial sands and gravels, 8 - stagnant silts, 9 - glacial tillS; the Middle-Polish Glaciation, Mazovia-Podlasie phase: 10 - glacifluvial sands and gravels, 11

- glacial tills, 12 - sands, gravels and boulders of frontal moraines,13 - sands and silts ofkams, 14 - sands and gravels of moraines of the "death" ice; the Bern Interglacial: 15 - fluvial sands, gravels and silts, 16 - silts, clays and lacustrine peats; the North-Polish Glaciation: 17 - sands and gravels of upper supraflood terrace ofWislariver, 18 - sands and gravels oflower supraflood terrace ofWista river, 19 - eolian sands in dunes; the Holocene: 20 - sands and silts oflower and higher flood terraces

gl~oko5C Kol. Ryki 75m 76 77 78

~-F._

KoI. Swaty 38 39 40 Krukbwka 50 51 52 53 54 55 Kletnia Stara 33 34 35 36 37

--Nr i ghlbokoa\c pobranej prbbki _3-84.85 _4-40,00 _5-51.50 _6-53,00 _7-35t76

-~ ~3 VI

..

.El

~

I! a; CT VI 1ft 1ft 11

"

l!

:e

'c 'c j _{~ ~} 0 _8. 0 a. D-1ft ~ ~ ~ .~

j

a. 0 j

_"

~

u u Cl) Cl)

-

+

-+

E-:;14

1U15

1ft "Vi r:: _.!!! u 1ft

..

E In :::I In _{c: ~} ~ :::I

I

1ft U :; _~ "0

..

1ft ,!!! Cl In ''8 &l

"

..

r:: _{~ .I} 1ft .I: c:

..

..

t

:::I VI _~2 'Vi :::I 1ft

:::I ...., :::I Cl !! :z; ~ D- c:

.,

t:i

.a

sa

~~ :!

.,

·u 'lii VI 1ft

..

0

i

~ VI .~ VI III III _.!!

...

.I: _.!!

11

III _r::

i

III ~ ~

..

1ft

...

_{.!! u .!!} c:

..

"g ~ _~ ,5 c: 'c 'c 'ij

₂

'c

.,

i

i a.

8.

1ft 1ft ~ _~

'"

t

.,

R

.!! on ~ l! '0

..

o 0

'8.1

'ii o _ii U D-D- a. '& r:: ,IQ 0 a. .~ '~

₁₁

_iK D-0

e

~

~ D-:2 'Vi

e e

e

3

:::I ·B

_~

1ft

.,

c: . 5 u 11 _8. 0

:~

..

0 i '~

.,

'l! ~= u a.

&

~ .I: _{:E ~.e.}

~

g

.!.! _,g ::J :::I

8

a. u D- D-_.!.! .~

i

1 l

"

u 0 c5 0 dd

...

Cl) u U III :& ~..: u ~ - i - o +

-

- -

.-

- 1--+

-+ + +

_•

+

--101'1>

Rye. 4. Wystt;powanie wybranyeh sporomor/ w osadaeh

trzeeio-rzt;dowych w wierceniach: Kol. Ryki, Ko/. Zalesie, Kol. Swaty, Kru/c6wka, Kletnia Stara

1 - piaski, 2 - mulki, 3 - mulki piaszczyste, 4 - ily, 5 - w~g1e

:I Z iii !!!~ ~

_{I l}

l

i;' ... c en _.~

·

-1

~~ 2 0

.,

§

...

-~ > ~"8 ~ c: III III ~

..

c~ j :l .!! _~

..

J!! .~ Zo .... 11 11 0 ~ ·c _{.!! ~ IJ-}

_{& &}

_~~

..

~ 0 .11-

=

i! "0 _{.~ "!}

ii

N_ • !.! ~

..

11- ~ 8~

w

"

.E. _S::ii: 0 c Cl III

...

+ Z + + W U>-oz !l!g

Bc

I

11

.I! .i

f

z>- _~!l W z ~ ~ + g ....

_i8

_J!O; ~~~

I

~ la I! >- ·0 .. II

_6-d

gl

';;1 ~~ ~ ~ ~ ~ +

C$

~<II .!~ + + Z W g>-Cl Z I- + +

~8

I III .~ >- ·0 ! ~ " 0 zo

_JI

wliC ~

-

l:!8

..

::

=~ ~.Bi .!!z

Fig. 4. Distribution of selected sporomorphs within Tertiilry

deposits in the boreho/es; Ko/. Ryki, Ko/. Za/esie, Ko/. Swaty, Kruk6wka, Kletnia Stara

1 - sands, 2 - silts, 3 - sandy silts, 4 - clays, 5 - !ignites I

i

I

I

I

Thomson et Pflug, T. ipelensis Pactlova,

Cupuliferoidae-po/lenites quisqualis Potonie i Tricolporopollenites

starese-d/oensis Krutzsch et PactIova. Badania sporowo-pylkowe uzupelniono analizl:}. fitoplanktonowl!. Oznaczono wiele taksonow bardzo licznie wyst~pujl!cego tu fitoplanktonu, glownie morskiego: Membranophoridum aspinatum Ger-lach - gatunku, ktory we wszystkich omawianych prob-kach wyst~powal w bardzo dui:ej ilosci. Chiropteridum

/obospinosum (Gocht) Gocht, napotykanego takre dose licznie, oraz Def/andrea phosphoritica Eisenack,

Dap-silidinium simplex (White) Bujak, Areosphaeridium

pec-tiniformae (Gerlach) Stover et Evitt, Tha/assiphora

pe/agi-ca (Eisenack) Eisenack et Gocht, Wetzeliella symmetrica Weiler, Lingu/odinium machaerophorum (Deflandre et Cookson) Wall.

Przeprowadzone badania pozwalajl! przypuszczac, ii: wyodr~bniony zesp6l spor, ziam pylku i bardzo licznego fitoplanktonu zostal osadzony w przybrzeinej strefie morskiego zbiornika sedymentacyjnego.

Mil!i:szose nawierconych osadow oligoceIiskich w Krukowce wynosi 9 m. Na podstawie badaIi.Iitologicz-nych B. Gronkowskiej (1) stwierdzono we frakcji ci~iej tych osadow przewag~ granatow 25%, przy wsp6ludziale amfiboli (7,8-20%). Ponad osadami oligoceIiskimi wy-st~pujl! utwory preglacjaru (ryc. 3).

C. Miocen. Osady mioceIiskie wyst~pujl! w spl!gu utwor6w czwarto~owych na obs:zarze wysoczyzny w jej porudniowej i p6lnocno-wschodniej cz~Sci (ryc. 2) oraz w dolinie Wisly na p6lnocny zachOd od St~i:ycy. W pozostalych cz~sciach doliny Wisly i Wieprza utwory mioceIiskie zostaly wyerodowane przez wody "pra-Wis-ly" i Wieprza w czasie interglacjalu eemskiego. Strop utworow mioceIiskich jest bardzo urozmaicony na skutek procesow erozyjnych. Strop osadow miocenskich wy-st~puje od wysokosci 82,0 m npm w okolicy St~i:ycy do 126,0 m npm na wysoczywe w okolicach Ryk. W p6lnoc-nej c~ doliny Wisly osady miocenskie SI! bardzo zredukowane. Na wysoczyZoie w okolicy Kol Ryki i Nowego D~blina w osadach miocenskich wyci~te SI! doliny z okresu interglacjalu kromerskiego i mazowiec-kiego. Utwory miocenskie wyksztalcone SI! w postaci piaskow, pylow, How i mulkow z wkladkami w~gla bru-natnego.

Mil!ZszaSC

osad6w mioceJis.ki.ch jest bardzo

mrien-na od 1,7 m w okolicach Kol. Ryki do 94 m w Rykach. Z czterech otworow badawczo-kartograficznych: Ko-lonia Zalesie, Kletnia Stara, KoKo-lonia Swaty i Moszczanka wykonano badania palinologiczne.

W otworach wiertniczych Kolonia Zalesie i Mosz-czanka stwierdzono wyst~wanie zespolow dolnomio-ceD.skich, w otworach wiertniczych

zaS

Kolonia Swaty i Kletnia Stara srodkowomiocenskich (4, 5).

Najdokladniej zostala pomana pi~ometrowa seria osadow miocenskich w Moszczance (ryc. 5). Miocen wyst~puje tu na gl~bokoSci 6,45 m od powierzchni terenu, tj. ok. 124

m

npm. Dokonano analizy 16 probek

z

mulkow w~glistych, z ktorych wyroZniono 4 zespoly sporo-wo-pylkowe.

Zespol dolnomiocenski wystwujl!CY od gl~bokosci 10,8 m do 11,5 m, gdzie wsrOd ziam pylku roslin nagonasiennych obserwowano: Sequoiapo/lenites sp. div.

7-25,5%, Pityosporites sp. div. 7-11%,

lnaperturopo/-/enites dubius (potonie et Venitz) Thomson et Pflug 7,5 -12,5%. Rosliny okrytonasienne byly reprezentowa-ne przez: Carpinuspo//enites sp. 31 %, Cyri//aceaepollenites

megaexactus {potonie} Potonie 22%, Momipites

punc-tatus (Potonie) Nagy do 12%, Trico/popo//enites

Quer-MOSZCZANKA 48 lfIIIbokoit e.Om 7.0 8,0 9,0 10,0 12,0 Nrl IIlCboSt pobranej prObki . 1 -6,45m . 2 -6,90 . 3 -7,22 . 6 -8,51 . 7 -8,86 . 8 -9,14 . 9 -9,58 .10-9,99 .11-10,40 .12-10,80 • 13-11,oQ .14-11,20 .15-11,32 _16-11,50

J

i

f

1

ii::

D

_....

··,

·.:····1

Rye. 5. Wyst(#powanie wybranyeh sporomorj w osadaeh trzeeio-rz(#dowyeh w profllu wiertniezym Moszezanka

eoidites benriei (Potonie) Po tonic, Thomson et Thiergart

do 4%. Powy7szy' zespOl podobny jest do znanego charakterystycznego dla dolnego miocenu zespolu, opisa-nego z Za~bia Zytawskiego w Berzdorf.

Charakterystyczny przejSciowy zesp61 z gI~bokoSci 10,4 m, 0 wysokim udziale Sequoiapollenites sp. div. 10%

i malej iloSci Carpinuspol/enites sp. i Cyrillaceaepollenites megaexactus (Potonie) Potonie.

ZespOl g6mej cz~sci dolnego miocenu z gl~bokoSci 8,51 m do' 9,98 m ma dose duZy udzial pylku roslin nagonasiennych (48,5-60%) z Pityosporites sp. div

18-20,5%,

lnaperturopollenites dubius (potonie et V~ nitz) Thomson et PDug 10-17,5%, Pityosporites aJatus (Potonie) Thomson et Pflug 3-6%, Sequoiapoiienites sp. div. 9 -11 %. RoSliny okrytonasienne byly reprezentowa-ne przez ziarna pylku: Cyrillaceaepollenites megaexactus

(potonie) Potonie 2,5-9%, Tricolporopollenites

pseudo-cingulum (Potonie) Thomson et PDug 4-8,5%, Cupulife-roipollenites oviformis (potonie) Potome 1-5%, Quer-coidites henrici (Potonie) Potonie, Thomson et Thiergart

1-2,5%. Odnotowano rowniez wys~owanie plank-tonu morskiego: Chiropteridum. Crassospaera, Hystricho-sphaeridae, Spiniferites, Wetzeliella i planktonu

slOO-kowodnego: Micrhystridium, Monogemmites pseudoseta-rius (Weyland et Pflug) Krutzsch, Ovoidites ligneolus

(Potonic) Potonie, Pediastrum, Zygnemataceae.

Zesp61 • przemieszany wyst~pujllCY na gI~bokoSci 6,45-8,10 m, gdzie obok bardziej charakterystycznych dla miocenu ziarn. zwlaszcza. Tricolporopollenites

pseudo-.

i

..

I

.i!..

j

I

e "E Q

i.

~ 'G J

₂

1! i!

t

~

1

1

:I

t!

1 - piaski. 2 - piaski ze Zwirem, 3 - mulki, 4 - mulki ilaste, 5 - mulki piaszczyste

cingulum (potonre) Thomson et PDug do 8%, SII

znaj-dowane takZe elementy paleogetiskie: Camarozonospori-tes heskemensis (PDanz) Krutzsch, Sciadopityspol/eniCamarozonospori-tes

quintus Krutzsch, Tricolporopollenites cingulum

/usus

(Po-tonie) Thomson et Pflug, Cupuliferoipollenites oViformis

(potome) Potonie, C. pusiJlus (potonic) Potonie, Milfor-dia incerta (Pfiug et Thomson) Krutzsch,

Trico/poropol-lenites ipeleilsis Pactlova i Momipites quietus (potonic)

Nichols, IllCZnie z fitoplanktonem morskim obok slod-kowodnego. Prawdopodobnie elementy paleogeriskie zo-staJy tu namyte do mlodszych osadow.

Z wiercenia Kolonia Zalesie w probce z gl~bokoSci 84,85 m uzyskano obraz palinologiczny (ryc. 4) charak-terystyczny dla g6mej ~ dolnego miocenu, a porow-nywalny z zespolami sporowo-pylkowymi cieplej fazy

Cyrillaceaepollenites exactus wystwujllCll w stropie

warstw Scinawskich wyroZnionych przez M. Ziembitis-kll-Tworzydlo, H. WaZytisk/l (7). Wys~ujl!OO tu ziama pylku nagonasiennych osi~~ 55% i byly reprezen-towane przez: Inaperturopollenites duhius (Potonie et

Venitz) Thomson et PDug 15,5%, Sequoiapoilenites sp. div. 15,5%, Pityosporites sp. div. 10%. RoSliny okrytona-sienne natomiast cechowal ZD.aCZllCY udzial elementu cieplolubnego: Myricipites rurensis (PDug et Thomson)

Nagy, Momipites punctatus (potonic) Nagy,

Trico/poro-pollenites dolium (potonie) Thomson et PDug, oraz elem~

ntu facjalnego: Nyssapollenites sp. div. Cyrillacaeapol-lenites megaexactus (Potonie) Potonie, Ericipites ericius

(po-"' :~

t

3

I

;t

~

~~

] t

..

'I

t

cl&: +

ll~

'D

.

.

.

j

_~

t

~

" i

i

_.J

j1

j

-~

_t

11

il

t

]

~ ~!

I

!

I

1

~

:

~

'

I

1. _~

Ji

I

~!

J

I

l

'Il Cl J J

~

•

• + _I- + _~ +

-

..

• i" I-+ +

I~

l -• i" +

'

il

_{15. .•}

•

I-

-

• I-

-

_..~

11

-

'-

~ ~ + + I- ~ ~

-

~

-

-

+ ..

~

~ ~

.

_•

_•

+ ..

~!

I- loo-

.

•

I+-

-

•

..

..

it

~

_.

•

11 _{I--- I- + +}

-

.

~ ~ + _i"

..

ill

-

..

-~ ~ +

-

I-..

:-

=-

.

I-::-

•

> _z I- ~

_8:~

I-

-

~

_•

V N ZU w

ii

Fig, 5, Distribution of selected sporomorphs' within Tertiary

deposits in the Moszczanka borehole

1 - sands, 2 - sands with gravels, 3 - silts, 4 - clayey silts, 5 - sandy silts

tonie) Thomson et POug, Cupulijeroipollenites ovijormis

(Potonie) Potonie i C. pusillus (Potonie) Potonie. Znale-ziono tez plankton slodkowodny: Cymatiosphaera sp.

i Ovoidites ligneolus (Potonie) Potonie.

Miocen jest tu wyksztalcony w postaci piaskow, mulkow z przewarstwieniami w~glistymi. Badania litolo-giczne B. Gronkowskiej wykazaly, Ze w skladzie mineral-nym dominuje kware i mika. We frakcji ci~Zkiej dominujll mineraly metamorficzne przy udziale amfiboli i granatow. Probki z wiercenia Kletnia Stara i Kol. Swaty po-ehodzll ze stropowej ~ miocenu z gI~bokoSci. 40,0 m i 35,76 m. Wysokosc stropu miocenu w Kletni Starej wynosi 99,3 m npm, a w Kol. Swaty 110,5 m npm (rye. 2). Mioeen wyksztaleony jest w postaci mulkow i ilow. Z tego interwalu wykonano badania palinologiczne (rye. 4).

Ziama pylku roslin nagonasiennyeh stanowillce w tych probkaeh 20,5 - 30,5% zespolu, reprezentowane byly przez:. Pityosporites sp. div. 17 - 21 %,

Sequoiapol-lenites sp. div. 1-3,5%. Ziarna okrytonasiennyeh

domi-nujllce pod wzgl~em wartosci procentowyeh zawieraly liCZIiy element facjalny Alnipollenites verus (Potonie) Potonie 15,37%, Ericipites callidus (Potonie) Krutzsch

2-10%, Quercopollenites sp. 5-6%, Faguspollenites sp.

do 8%, Ulmipollenites undulosus Wolff 3-4%. Odnoto-wano tez udzial pylku roslin cieplolubnyeh:

Araliaceoi-pollenites euphorii Potonie, Momipites punctatus

(Poto-nie) Nagy, Myricipites rurensis (Pflug et Thomson) Nagy,

Trico/poropollenites dolium (potonie) Thomson et Pflug,

a takZe ziarna pylku roslin zielnych Umhellijeroipollenites

sp., Chenopodiipollis sp., Compositoipollenites sp. Oma-czono pojedyncze okazy slodkowodnych Dinoflagellatae

j Ovoidites ligneolus (potonie) Potonie. Zespoly

sporo-wo-pylkowe wystwujllce w tyeh probkach zbliZone SI! do znalezionych w SPllgu warstw srodkowopolskieh j od-powiadajll srodkowomiocenskiej cieplej fazie

Sequoia-Nyssa - QuercuswyroZnionej przez M.

Ziembmskll-Two-rzydlo, H. WaZytlskll (1981).

D. PIiocen. Pliocen na badanym obszarze wyksztal-cony jest w postaci ilow, mulkow, pylow i piaskow. Osady pliocetiskie wyst~pujll tu w polnocno-zachodniej cz~sci wysoczymy oraz na malej powierzchni na wsehod od Ryk (rye. 2). Utwory pliocenskie nie zostaly stwierdzone na poIudnie od Ryk. W okolicach Ryk prawdopodobnie znajdowala si~ poIudniowa granica pIiocenskiego jezio-rzyska 0 charakterze hagiennym. W Rykach i

najbliZ-szyeh okolicach" tej miejscowoSci. osady pliocenskie sll zaburzone glacitektonicznie. Wysokosc stropu wynosi ponad 140,0 m npm z maksymalnll wartoSci.1l 149,5 m npID. tj. kilka metrow od powierzchni terenu. W pOl-nocnej ~Sci badanego terenu osady pliocetiskie rozci~te Sll gI~bokll dolinll kopalnll, ktorej sMg poloZony jest poniZej 70 m npm (ryc. 2). Wyznaczono jll na podstawie sondowari elektrooporowyeh. Utwory pliocetiskie stwier-dzono tylko w jednym otworze badawczym PIG -

Kazi-mierzynie. Nawiercono 4,8 m zwi~ego iIu niebies-ko-zielonkawego. Powyi:ej wyst~pujll osady preglacjalne (ryc. 3). Badania palinologiezne nie stwierdzily wyst~po­ wania materialu pylkowego w tej probce How. Na pod-stawie badaD litologiemych B. Gronkowskiej (1) stwier-dzono, Ze w splJ,gowej ~ utworow pliocetiskich wy-st~puje dominacja biotytu, zaS w stropowej granatu. Pojawiajll si~ takZe mineraly z grupy metamorficmyeh: dysten i andaluzyt. W calej mi/lZszosci warstwy wystwuje amfibol. Utwory te osadzaly si~ w warunkach spokojnej sedymentacji.

PODSUMOW ANIE

PodloZem czwartorz~du Sll osady paleocenu, oligo-cenu, miocenu i pliocenu. Osady paleocenu i oligocenu wystwujll w dolinie Wisly i Wieprza pod przykryciem rzecznych osadow czwarto~dowych. Paleocen repreze-ntowany jest przez osady paleocenu dolnego, zaS oligocen przez utwory oligocenu dolnego. Stropowa ~ osadow oligocenskich wykazuje duZe zromicowanie ze wzgl~du na dzialalnosc erozyjnll "pra-Wisly" i Wieprza oraz zaburzenia glacitektoniczne. Wiek osadow oligocenskich zostal stwierdzony na podstawie badaIi palinologicmych. Osady miocenu reprezentowane SIl przez piaszczys-to-mulkowe utwory dolnego miocenu (otw. wiert. Kol. Zalesie i Moszczanka) oraz srodkowego miocenu (otw. wiert. Kletnia Stara i Kol. Swaty). Utwory miocenu wyst~pujll w poludniowej i p6Inocno-wschodniej ~sci wysoczyzny i p6Inocnej ~ doliny Wisly.

Osady pliocenskie wystwujll w okolicach Ryk, gdzie Sll silnie zaburzone glacitektonieznie oraz na polnocny zachOd od Ryk. Badania palinologiczne i geologiczne ze wzgl~u na niedostatecznll ilosc materialow nie byly wystarczajllce na rozpoziomowanie utworow

pliocetis-kich. .

SzczegOlowe badania geologicme i palinologiczne podloZa czwartor~du Sll pierwszymi tego rodzaju na tym terenie. Pozwolily one stwierdzic dokladny wiek osadow podloZa,

ukazae

ich przestrzenne rozmieszczenie jak

LITERATURA

1. G r 0 n k 0 w s k a B. - Arkusz D~bIin. Opracowa-nie specjalne. Badania petrograficzno-litologicme osa-dow czwarto~dowych. Arch. PIG, 1989.

2. K 0 n d r a c k i J. - Geografia flZyczna Polski. PWN,1978.

3. P 0 z a r y ski W. - [w:1 Budowa Geologiczna Polski T. IV. Wyd. Geol., 1974 s. 24-34.

4. SI 0 d k 0 w s k a B. - Wyniki analizy sporo-wo-pylkowej i fitoplanktonowej 7 probek osadow

trzecio~owych z ark. D~blin. Arch. PIG, 1987. 5. S I 0 d k 0 w s k a B. - Wyniki badaIi

palinologicz-nych 16 probek osadow trzecior~owych z profilu Moszczanka. Arch. PIG, 1988.

6. S I 0 d k 0 w s k a B. - Orzeczenie dotycZllce 1 pro-bki z wiercenia Kazimierzyn. Arch. PIG, 1988. 7. Z i e m b i ti s k a - Two r z y d I 0 M., W a

-z y ti s k a H. - Bull. de l'Acad. Polon. des Sc. 1981 vol. XXIX nr 1.

8.

Z

a r ski M. - Szczeg610wa Mapa Geologiczna Polski w skali 1:50000 ark. ~blin. Arch. PIG, 1989.

SUMMARY

The Lower Paleocene, Lower Oligocene, Lower and Middle Miocene and Pliocene deposits form the Quater-nary basement near Ryki and ~blin. Their age were defined according palynological data. The Paleocene and Oligocene deposits occur in Wisla and Wieprz valley at the base of the Quaternary but the Miocene and Pliocene series are found mainly on postglacial upland area. Top

surface of the Paleocene and Oligocene is inclined north-eastward and has variable morphology due to erosional processes. The Pliocene deposits near Ryki are strongly glacitectonically disturbed. Such detail geologi-cal-palynological studies of the Quaternary basement were the first of such kind on this area. They precised age of basement deposits, their spatial distribution and mine-ral composition.

PE3lOME

OCHOBaBHeM '1eTBepTH'IHhIX OTJIOxceHl!l:ii: B OKpecT-HOCUX MeCTHOCTeii: PLrrrn: H ):(eM6JIHH BBJUIlOTCH OCa,n;KH: HHXCHero narreOI\eHa, HHXCHero OJIHrOI\eHa, HHJlCHero

H cpe~ero MHOI\eHa, a TaKXCe rumOI\eHa. B03pacT 3THX

OTJIOXCemm onpe,neJIeH rJIaBHhIM 06pa30M Ha

oCHoBa-HHH naJIHHOJIOIll'IeCKBX HCCJIe,nOBaIIHii:. 0ca,nKH

naJIeo-neHa H OJIHrOnaJIeo-neHa HaXO,LUlTCB B OCHOBaHHH

'1eTBeJITH'l-HJdX oTJIoliceHHii B ,nommax peK BHCJIa H Benm, a

MHOne-HOBLle H llJIHOI\eHOBLIe OCa,nKH - rJIaBHLIM 06pa30M Ba TepPHTOpHH nocJIeJIe,nHHKOBoii: B03BLIIIIeHHoCTH. Kpo-BeJIbHaB nO:!JepXHoCTb narreoI\eBa H OJIHrOI\eHa BaKJIORe-Ba K ceBepo-3ana,ny H ORa O'1eHb pa3HOo6pa3HaB H3-3a 3p03HORHLIX npOI\eCCoB. IlJmOI\eHOBLIe oca,nICH B

OICpec-THOCTBX PE.J:IC BLIKa3L1BaIOT 60JIblIlHe rJUlIl;HTeKTOHH'Iec-me HapyrJUlIl;HTeKTOHH'Iec-meHHB. ,lJ;eTaJIbHLIe reoJIoIll'IecrJUlIl;HTeKTOHH'Iec-me H naJIHHO-JIOrH'Iecme HCCJIe,noBaBHB OCHOBaHKB '1eTBepTH'IHhIX OTJIOXCemm BBJUIlOTCH nepBLIMH HCCJIe,noBaHHBMH Toro THlla npoBe,neHHLIMH Ha 3TOii: TeppHTOpHH. OHH c,neJIaJIH B03MOXCHLIM TOqaOe onpe,neJIeHHe B03paCTa ~OB

OCHOBaBHB, HX npOCTpaHCTBeHHOrO pa3Mem;eHHB

H oCHoBHoro MHHepaJIbROrO COCTaBa.

ALEKSANDER GARLICKI"', ANDRZEJ SZYBIST"', ALICJA KASPRZVK"''''

*Akademia G6rniczo-Hutnicza, **Panstwowy Instytut Geologiczny, Kielce

BADANIA PffiRWIASTKOW SLADOWYCH W ZLOZACH SOLI I SUROWCOW CHEMICZNYCH

Badania geochemiczne pierwiastkow Sladowych w zloZach surowcow chemicmych oraz solach nie byly dotychczas wykonywane na wi~kszll: skal~. Dotyczyly one z reguly jednego, wyjl!:tkowo zaS tylko paru pierwiastkow.

Najwi~ksZllliczb~ badaIi wykonano dla oznaczenia bro-mu w profilach osadow solnych (m.in. 3, 5, 8, 45, 47, 48). W zwi/l:Zku z powyzszym celowe bylo przeanalizo-wanie niektorych zloz na zawartosc mikroelementow w pelniejszym zakresie. Badania takie wykonano w Za-kladzie Zloz Soli i Surowcow Chemicmych Instytutu Geologii i Surowcow Mineralnych AGH, w ramach CBP, nr 05.03. Ich realizacj~ przeprowadzono w cil!:gu pi~u lat (1986-1990). Cz~sc poszczegolnych etapow rocznych wykonywana byla przy wspoludziale OBR GSCh "Chem-kop" (1987 i 1988) oraz PIG Oddzial Swi~tokrzyski Kielce (1988-1990). OBR "Chemkop" zajll:l si~ przede wszystkim okreSleniem pozyqi geologicznej wybranych profili zloz miocenu i cechsztynu oraz metodykl!:, a takZe

schematem oprobowania, PIG natomiast przeprowadzil badania geologiczne oraz geochemiczne warunkow

wy-s~powania strontu w skalach w~glanowych i siarczano-wych obrzei:enia Gor Swi~tokrzyskich (17,20,21).

Naj-wi~kszl!: licz~ badaIi geologicznych oraz geochemicmych wykonano w AGH (9 -12). Obejmowaly one glownie

UKD 550.42:(553.63

+

553.689.2)

anhydryty i baryty oraz sole kamienne lll:cznie z serill: potasonosnll:.

PROFILE DO BADAN

W trakcie realizacji badati przeanalizowano proflle kilkuset otworow wiertniczych oraz dokumentacyjne opracowania niektorych zloz (m.in. 24, 37, 38, 55) i wynilci

pUblikowanych dotychczas analiz (1, 8, 14, 18, 22, 29, 30, 34,39,45,47,49,52,53). Wszystkie te prace mialy na celu wymaczenie najlepiej poznanych profili do pobrania probek. Wytypowane w ten sposob proflle, systematycz-nie oprobowano (probki punktowe, punktowo-bruzdo-we, bruzdowe).

W obr~bie zagl~bia cechsztytiskiego za najbardziej korzystnll: do oprobowania uznano jego srodkowll cz~sc.

Do badati anhydrytow wytypowanych zostalo kilka profili. Obejmujll: one dwie kopalnie (Klodawa, Inowroc-law), oraz 3 otwory wiertnicze (Pila IG-l, Szubin IG-l, Grudzil!:dz IG-1). Po uprzednim szczeg610wym sprofllo-waniu (2) pobrano z nich lll:cznie 165 probek pUnktowych.

Do oprobowania soli kamiennych oraz serii potaso-nosnej z uwagi na dost~pnosc, poznanll: szczeg61owo