W sprawie poszukiwań geologicznych w regionie tatrzańskim

STANISŁAW SOKOŁOWSRJ

lnIIiytut Geologiczny

W SPRAWIE POSZUKIW

AŃ

GEOLOGICZNYCH

W REGIONIE TATRZANsKDI .

OSTATNI Zjazd Polskiego TowarzystW18. Ge-ologicznego poświęcony geologii regionu ta-trzańskiego odbył się w roku 1930. Ponowny Zjazd Tatrzański odbywa się w tym roku·, za-tem niemal po 30-letniej przerwie. Czvm

wy-tłwnaczyć ten okres, w kt6rym jak by zain-teresowanie geologią tatrzańską zmalało?

Jak wiemy, rok 1929 był czasem wysokiego nasilenia kryzysu gospodarczego, kt6ry zazna. -czył się w6wczas prawie na całym. świecie. Odczuliśmy go i w Polsce. Konieczność przeprowadzenia. oszczędności w życiu gospo-darczym i kulturalnym naszego państwa do-tknęła również i geOlogię. Zapewne w związ­ ku z tym po roku 1930 prace Państwowego Instytutu Geologiczriego prowadzone w regio-nie tatrzańskim uległy ograniczeniu.

Kierow-nictwo PIG musiało podjąć decyzję, że zmniej-szone (wskutek redukcji) kadry pracownik6w

wykonujących zdjęcia powinny skoncentrować

swe prace na obszarach, w których są widoki na odkrycie nowych zł6ż surowców. Charakte-rystycznym wskaźnikiem tego stanu rzeczy jest fakt, ' że w spnawozdaniach dyrektorskich w okresie 1932-1938 Tatry jako teren prac badawczych są niemal zupełnie pominięte.

Czyżby z tego wynikało, że region' tatrzań­

ski nie posiada problem6w poszukiwawczych, w kt6rych geologia musi wypowiadać pierwsze słowo?

By dać odpowiedź na. to pytanie, musimy najpierw ustalić znaczenie termmów "region tatrzański" i "problemy poszukiwawcze" te-goż regionu.

W dzisiejszym przekroj u geologicznym przez Tatry i Podhale wyróżniają się dwie Jn'unv skalne pierwszego rzędu, odzwierciedlające swą treścią dwa etapy rozwoju geologicznego tego regionu: 1) Ta.try właściwe, podeoceńskie,

. • Materiał tatrzańsld do niniejszego numeru do-st&rezyli i zredagowall naukowo prof. dr Edward

p~ i dr '~iew iKIoba-flski. (Red).

składające się z utworów mezozc;>icznych i

kry-staliniku "przedtriasawego" posiadające r6w-nież tektonikę przed,eoceńską oraz 2) pokrywa paleogeńska, zerodowana nad wypiętrzonym1

ostatecznie po eocenie Tatrami, a zacho.wan.a

w

synklinalnym obniżeniu Podhala. Oba te "piętra" rozwojowe wyraźnie ze sobą zwią7a­ ne określamy jako "region tatrzański". Nie ograniczamy więc "regionu tatNańskiego" do

Tatr orograficznych dzisiejszych, lecz włącza­ my do niego i paleogen podhalański. Nie włą­ czamy natomiast do "regionu tatrzańskiego"

. pasma. skałkowego pienińskiego,' kt6re w roz-woju stratygrafii i tektoniki jest odrębną od

regionu tatmańeki.ego jednostką.

W regionie tatrmńskim. wyr6żniamy zatem.

. dwa "piętra" strukturalne, kt6rym' też odpo-wiadają dwa obszary geograficzne: Tatry i. Pod-hale.

Należy więc wyjaśnić, jak na tle geologicz-'

nym zarysowują się zagadnienia· poszukiwaw-cze regionu tatrzańskiego. .

Wia.domo powszechnie, że Tatry są starym obszarem. poszukiwań eksploatacji i przer6b-· ki różnego typu surowc6w .· metalicznych. W historii g6rnictwa 1 hutnictwa tatrzańskiego wymienia się wiele minerałów" ~t6re trakto-wane były jako surowce ,różnych metali. W Ta-trach Polskich poszukiwano i eksploatowano rudy srebra, miedzi, żelaza i ma.nganu. Zaso-by jednak odkrytych złóż rudnych były zbyt skąpe,' by nawet w owych czasacl1 mogły

od-grywać widtszą rolę przemysłową. Górnictwo

i hutnictwo tatr~ńskie zakońCzyło ostatecz-nie sw6j żywot w drugiej połowie XIX w . . W pierwszej połowie wieku bieżącego gł6w­ ne zainteresowania przemysłowe ~udziły :

ska-ły tatrzańskie jako surowce ska.4lę. (materiały budowlan~). Były różne projekty J. próby., eks-ploatacji granitu tatrzańskiego, eksploato~ano

dolomity i zlepieńce eoceńskie, a ostatnio pod ..

jęto. eksploatację zlepieńców eoceńskich na

tłuczen drogowy·

w

starym kamieniołomie na

Chłabówce. . . .

Na ~odhalu (w pojęciu geograficznym), tzn .. w oł?~arze fliszą podhalańskiego, nie

znajdu-. jemi śladów poszukiwań górniczych i eksplo- . atacji sUrowców rudnych, a surowce skalne . były. i są eksploatowane loka~ie (np. cienko

łupią~ się piaskowce stosowane w niiej sro-wyro: budOWhictwie).

. Natomiast na Podhalu jako obszarze osiedli stałych istnieje problem zaopatrzenia w wodę użytku codziennego szczególnie palący dla

osiedli lia wyniosłych wzgórzach fliszowych.

Wreszcie ostatnio w związku z planami roz-budowy Zakopanego· jako uzdrowiska i ośrod­

ka sportowego wysunięte zostały zagadnienia budowy geologicznej jako jednego z warun:-ków realizacji inwestycji budowlanych i spor-towych oraz zagadnienie odkrycia. wód termal-nych dla celów balneologicztermal-nych . i zaopatrze-nia basenów w proj e1dowanym parku sporto-wym.

Jak WYnika z tego pobieżnego. przeglądu,

zligadnienia· poszukiwawcze wvsuwoane przez życie . regionu tatrzańskiego są dość zróżnico­

~anę i jakkolwiek nie odnoszą się do wielkich

Ólbiekitó.w .zł<yLQwych ~y

iocIiwestycyjno-budow-lanych, nie mniej posiadają one duże znaczenie dla gospodarki regionu tatrzańskiego. .

. ::.Należy. teraz zobrazoWać,

jakustosunkowa-00· się :do· regionu tatrzańSkiego w aktualnym

układzie' organizacyjnym pracy geologioznej w:naszym kraju. .

.'Znany jest fakt, że· w okresie powojennym, gdy geologia, poszukiwawcza zdobyła ·sobie

na-leżne stano~sko w organizacji życiagoBPo-­

darczego Pań.stwa, wrealizacli planów po-.

szukiwawczych. użyto niemal wszelkich środ­ ków, jakie dostępne są w dzisiejszym stanie· techniki~ do zbadania budowy naszego kraju; R~wnież .Instytut Geologiczny - jako główna j~nostka geologiczno-badawcza - , uzyskał możność prowadzenia badań geologicznYCh pod",:

stawowych (zwanych dawniej niesłusznie ba';'

da~j8tńj ·"teoretycznymi" albo ,,naukowymi"

~: przeciwstawieniu do "praktycznych") przy

po:rriąey wspomnianych, a lrosztownych

środ-k01b:

·

techriicmyćh.: ., .

"

vi

'

~,cY~4,.prQqukciHlym" Instytutu GeoI~ ~Cm.ęg9 .l.j$.ta.lono . taką kolejność prac

geoIo-IP.q~nych Q!a,. pełnego .zbadani.a geologii. okreś-:

lcme80

.tęgidil?u·geologicznego, że w pierwszym

e~ępi~.:)vykon~ję .. się powierzchniowe zdjęcie 0eólodt me . . . . n h l · płytkimi' obot · ·

o.:., cr-ę. . w;~D,lane . r anu

~~y;wt ,.W "ęt~p~ następnym penetrację

bu-Cłówy.' 'geologicinej pogłębia· si,ę badaniami ge-ofizycznynii .-(grawimetria, magnetyka,

sejsmi-ka,r,

a~dop1ero, vi mapie ootatnim kontroLuje się

wyniki; poprzednich. ·dwu etapów Wierceniami:

gł~bbkinti: (zatt1ykającymi okres. badań

podsta-wOWych;· tzw., i,oporbwymi", ."kt6re powinny

Si,ę;,rac~ej 'nazyWaCwiereenianti "podstawoWy·· Dli'~). '.' "., ..

Jeżeli w tym pierwszym okresie badań

stwierdzono dostateczne wskazówki występo­

wania sur.()wców W regionie, dalszymi bada-niami już z określonym celem rozpomawczym zajmują się odpowiednie działy IG, a następ­ nie jednostki resortowe, które przygotowują

rozpoznane złoża do eksploatacji .

Na gruncie tak ustalonego toku badań dysku-towane były (najpierw w Instytucie Geologicz-.

nym a później w naczelnej jednostce or~­ zacyjnej prac badawczych, tj. ·W Centralnym

U rzędzie Geologii) wieloletnie plany prac ba-dawczych w regionach geologicznych PolskL Przy analizach prac i rozpoznania geologicz-nego regionu tatrzańskiego stwierdzono, że na obszarze Tatr należy przede wszystkim zakoń~ czyć prace zmierzające do wydania mapy ge-ologicznej 1 : 10 000, a następnie przeprowadzić szczegółowe badania stratygraficzne poparte studiami petrologicznymi dla wyjaśnienia ge-nezy utworów skalnych, zwłaszcza, w seriach krystalicznych, i· odtworzenia warunków pa-leogeograficznych serii osadowych. Wszelkie kosztowne "ciężkie" roboty' poszukiwawcze (wiercenia), mające na celu wyjaśnienie mine-ralizacji, a więc złóż rudnych gmachu skalne-go Tatr, powinny być poprzedzone wspomnia-nymi badaniami podstawowymi uzupełnionymi mapą geochemicZlIlą Tatr.

Na tle . wyników prac dotychczas wykona-nych w Tatrach widzimy, że powinny być do-prowad7Jone do zamknięcia pewnej całości pra-ce petrologiczrie i tektoniczne w seriach kry-stalicznych, ze szczególnym uwzględnieniem stref zmineralizowanych. Dalej, szczegółowych opracowań stratygra.ficznych wymagają serie reglowe. Rozpoczęte badania nad petrologią skał osadowych powinny być rozszerzone przede wszystkim na utwory węglanowe.

Dopiero po zakończeniu tego wstępnego eta-pu do właściwych prac poszukiwawczych bę­ dzie można uzyskać pogląd, w jakim stopniu dalsza ich realizacja będzie uzasadniona.

Należy stwierdzie, że mimo nie zakończo­ nych jeszcze badań podstawowych wykonano wstępne badania terenowe i laboratoryjne za surowcami glinu oraz pełne· badania poszuki .. WlaWCze za surowcami ~anga~u.

. Zalecanie Instytutowi Geologicznemu po-szukiwania surowców glinu opierało się na fak-cie, że na Słowacji koło Mojtina. (SW od Zyli· ny) odkryto występowanie boksytu na kontak-cie eocenu numulitowego ze skałami węglano­ wymi środkowotriasowymi. Mimo sżczegóło-· wych poszukiwań terenowych wzdłuż północ­

nego brzegu Tatr analizy zebranego

materia-łu 'nie· stwierdziły wystarczających koncentra-cji glinu.

Również pełne badania poszukiwawcze na znanym złożu wapieni manganowych i żela­

zistych występujących na pograniczu domeru

i toarku między Doliną Chochołowską· a Le-' jową nie stwierdziły obiektu o znaczeniu

Wreszcie na obszarze Tatr opiniowano pro-jekty inwestycji (slalom i tor bobslejowy na Krokwi, elektrownia przy Wielkim Stawie w Dolinie Pięciu Stawów Polskich, lokalizacja i zaopatrzenie w wodę schronisk) i urządzeń sportowych (kolejka na Kasprowy).

,Nieco odmiennie przedstawia, się sprawa po-szukiwań geologicznych na Podhalu.

W okresie między 1938 a 1949 r. wykonano nowe zdjęcia geologiczne, które użunełniane są dalszymi badaniami, rzucającymi światło na

skład inwentarza ' skalnego, sedymentologię i paleogeografię paleogenu ' podhalańskiego. poza tym Podhale, przedstawiające Wielką niec-kę Synklinalną, ma odmienną od Tatr i

pro-stszą budowę. Kryje też problemy,. które moż­ na rozwiązać metodami poszukiwawczymi

sta-sowanymi obecnie na obszarach niżowych na-szego kraju.

Mając' ną 'względzie powyższe cechy geolo-giczne Podhala, autor niniej szej notatki: j alro kierownik Wydziału Geologii Regionalnej, jed-nostki centralizującej w Instytucie Geologicz-nym podstaWowe badania geologiczne

na

tere-nie całej Polski, wprowadzał do, planów wie-loletnich głębokie wiercenia podstawowe na Podhalu oraz, ich uprzednią dokumentację ba-daniami geofizycznymi. Niestety, plany w tym

zakresie nie zostały zatwierdzone, a wierceń

nie wykonano. '

Uzasadnienie projektowanych badań geofi-zycznych i głębokich wierceń można ująć w

n.a-s~ących pwl'ktooh.

1. Wymienione prace są zadaniem

podsta-w~wym, pionierskim. Naczelnyri:l jego uzasad-nieniem' jest fakt, że Podhale - mimo ;swego cl:larakteru, silnie zindywidualizowanej j edn'O-stkipolskiego terytorium państwowego - jest pod, względem penetracji wgłębnej terenem dziewiczym, gdyż nie przeprowadzono na nim nawet szczegółOwYch badań geofizycznych.

Projektowane wiercenia powinny wyjaśnić skład litologiczny i tektonikę paleogenu Pod-hala, stwierdzić jego grubość i ,łącznie z bada-niami geofizycznymi rzucić światło na, ukształ-towanie 'i skład podłoża. , , 2. Dotychczasowe rozpoznanie terenu' wska-zuje r6wnież na. możliwość surowcowych re-zultatów wierceń. Gł6wnym zadaniem surow-cowym jest '7 jak sądzimy - stwierdzenie

stopnia nasycenia bitUminami podłoża fliszu. Dofua część :fliSz'u podhalańskiego jest rozwi-nięta w litofacji bardzo zbliżonej do bitumicz-nych ,łupków menilitowych, a węglanowo-de­ lrytycmy , eocen numulitowy występujący

w..

.SPągu fliszu jest --:-j ak, wykazały ostatnie badania - miejsca.mi przepojony, czarną sub-stancją bitumiczną. Poza tym mane są również w skałach węglanowych środkowego tria,su na

Słowacji. nagromadzenia bitumin6w, bitumicz-ne są 'też : utwory retyku. Perspektywy zatem koncentracji bituminów w jednostce podhalań-skiej są chyba, realne. ' ,

, ,Podkreślić na tym. miejScu na~eży wyniki

ostątnichposzukiwań w innych pbszarach

Pol-ski. Ropę na,itoWą stwierdzono w r6inych łor-, macjach skalnych od kambru PO miocen. Nie

ma też litofacji "uprzywilejowanych", za kt6-re uważano swego czasu kompleksy piaslrow-cowe.,

Wiercenia na Podhalu wyjaśniłyby również możliwość występowania w paleogenie i w

je-go spągu surowc6w glinu i manganu znaną z te,:,:

renów Słowacji. '

3. Zainteresowane rozbudową' Zakopanego .IZędy terenowe i centralne wysuwają,: ..:.;... szczególnie w latach ostatnich - do rozwiąza-'

nia geologii polskiej problem dostarCzenia do-statecznej ilości wody termalnej dla celów uzdrowiskowych i urządzeń sportowych. W związku z tym wykonano badania hydroge-ologiczne (z wierceniem do 150 m) w JaszczU..;, r6wce, jednak uzyskana woda o temperattirzę'

23° uległa" P1"lZY pogłębianiu otworu silnemu

oziębieniu przez wody szczelirroW'e płytkie. ' Ostatnio za:rysowuje się konkretnie roz~ częcie badań dla wiercenia głębokiego, kt6re' miałoby dostarczyć wody ciepłej basenom pły­ wackim, w parku sportowym pod Krokwią. By'"

łoby to już wiercenie o ściśle określonym ce-lu ustalonym przez inwestora. .

Z punktu widzenia polityki posZukiwawczej całego kraju sytuacja na Podhal~ nie jest pra-:

widłowa. Jeżeli jednak wiercenie poszukiwaw-czo..eksploatacyjne musi wyprzedza[:" wierc~ nia podstawoWe, to powinno być ono Vi pełni

wyk:onystane naukowo przez jednostkę pro.. wadzącą badania podstawoWe. Wszak nie moż";' na wyk1u,czyć możliwośCi, że wiercenie uzyska' nie wodę, lecz inny surowiec płynny. " " ' . : Dla zabezpieczenia całkoWitej penetracji gę;­ ologicznej Podhala powinny być wy!tonane blł~

dama "ciężkie" Vi dWu 'etapach: ' , ,':-.,

1) Wykonanie badań geofizycznych

na

ob-:-szarze paleogenu Podhala. ,W badaniach tyć~

poWinno się znałeźć wykonanie 2-3, profi";' '16w sejsmicznych p~cinającyęh całY ,ob~a~ paleogenu Podhala. " ' '".. " ,

2) Wykonanie trzech otworów' bada,wcżych· około ,3000 m , głębokich" 'zlokalizowanYE?Ą

zgodnie ,z, wynikami badań ,geofizycznych

i zdjęcia powierzehpiowego; , ,', ,-' .

•

Notatkę powyższą' składam do Ci.yspozycjiko.!

~itetti organizacyjnego zjazdu PólSkiego

'

,

Ta;

warzystwa Geologicznego w' Tatrach; , który

odbędzie się w roku bieżącym. PrzedStawiam.

w mej swoje stanowisko w sprawie,k~óra ~ie~

wątpliwie będzie porusząna, w dyskusjach n,ao:

ukowych zjazdu. W notatce omawiane są BpTa'"

wy znane wielu geologom"ale m~iej ·zna~e pro':'

cownikom urzędów i instytucji zciinteresoWa"::

?łych poszukiwaniami geologicznymi w 'r~ł~':'

nie tatrzańskim" kt6rzy ~iewątpljwje zai1ite~ resują się jej treścią, tym bardziej że ,w pora .. ; sie ukazywały się w ciągu. ostatnich, paru la(' artykuły , przedstawiające uzyskcln.ie " termJi.,

w ,obszarze podtatrzań:8kim jako ,sprawę" , od-'

wie1'Cenła otworu do zbiornika zgorącq' wodą/;

343