wych z punktu widzenia przemysłu wydobywczego kopalin, jakimi są rudy miedzi, siarka, kamienie drogowo-budow-lane, kruszywo naturalne, wbrew ogólnej tendencji, efek-tywność prac geologicznych, mierzona wskaźnikami rzeczo-wymi - wzrastała.
SUMMARY
The paper presents the evaluation of effectiveness of geological prospecting in two consecutive five-year plan periods (1976-1980 and 1981-1985) with simultaneous comparative analysis of represented factors. Effectiveness of geological prospecting is expressed by comparison of expeditures included all expenses carried by institutions financing geological prospecting with eff ects e.i. gained increment of balanced natural resources.
This evaluation has been done for 40 types of useful minerals and their basie groups in particular steps of geological reconnaissance and in full cycle of geological explorations and reconnaissance.
Forming of total values of materiał and fiscal expedi-tures in the analysed periods, structure of disposing of these expeditures for geological prospecting in the scope
of particular types of minerals and basie groups including the structure of increment of balanced natural resources are also presented.
PE31-0ME
B cTaTbe npeACTaeneHa oueHKa l<ł><ł>eKTMBHOCTM reo-nornYeCKMX pa6oT e ABYX oYepeAHbtx nRTMneTKax (1976--80 M 1981-85) c OAHOBpeMeHHblM cpaBHMTenbHblM aHanM30M npeACTaBnRIO~MX 3TM pa6oTbl noKa3aTenet:1.
3<ł><ł>eKTMBHOCTb reonornYeCKMX pa6oT Bbtp3>KeHa nyTeM cpaeHeHMR 3aTpaT, K KOTOpbtM npM4MCneHbl ece paCXOAbl noHeCeHHbte yype>t<AeHMRMM <ł>MHaHCMpyłO~MMM reono-rnYeCKMe pa6oTbt, c l<ł><ł>eKTaMM, T.e. nonyYeHHbtM npM- , pa~eHMeM reonorMYeCKMX 6anaHCOBbtX 3anacoe.
3Ta oueHKa 6bina npoBeAeHa AnR 40 TMnoe MCKonae-MblX, a TaK>Ke AnR MX OCHOBHblX rpynn Ha OTAenbHblX 3Tanax reonornyecKoH pa3BeAKM, a To>Ke e nonHoM UMKne reonorMYeCKMX noMCKOBO-pa3BeA04HblX pa6oT.
npeACTaeneHo TaK>Ke <ł>opMMpoeaHMe eanoebtx eenMYMH MaTepManbHblX M <ł>MHaHCOBblX 3aTpaT B aHanM3MpoBaH-HblX nepMoAax epeMeHM, a To>Ke CTPYKTYPY pacnpeAeneHMR 3TMX 3aTpaT Ha reonorMYeCKMe MCCneAOBaHMR 8 npeAenax OTAenbHblX TMnOB MCKonaeMblX M OCHOBHblX rpynn, AO-nonHRR MX CTpyKTypoH npMpa~M&aHMR 6anaHCOBblX reo-norMYeCKMX 3anacoe.
ELŻBIETA SARNECKA, HANNA SENKOWICZOWA
Instytut Geologiczny
NOWE DANE O „TRIASOWYM" KORALU RAFOTWÓRCZYM
ZE STRAWCZYNKA NOWEGO KOLO KIELC
W zbiorach Muzeum Instytutu Geologicznego w W ar-szawie znajduje się fragment kolonii korala, znaleziony przez J. Czarnockiego podczas prac związanych z po-szukiwaniem barytu w Strawczynku Nowym koło Kielc (ryc. 1), oznaczony jako Thamnastrea si/esiaca Beyrich. Poprawność tego oznaczenia budziła od lat wątpliwości.
o tosierf
Ryc. I. Miejsce .znalezienia kolonii korali Platycoenia tarbellensis Chevalier
1 - osady paleozoiczne, 2 - osady mezozoicżne Fig. I. Site of finding of the colony of coral Platycoenia tarbellensis
Chevalier
1 - Palaeozoic deposits, 2 - Mesozoic deposits
UKD 563.6: 551.782.1(438.13: 23) Interesowały się tym okazem H. Senkowiczowa, M. Róż kowska, E. Roniewicz i E. Sarnecka.
J. Czarnocki (5) napotkał w Strawczynku Nowym zespół fauny złożony z małżów, ślimaków, liliowców i korali. Wymienione okazy często spoczywały luźno w żółtych iłach występujących w sąsiedztwie skupień
barytu. J. Czarnocki sądził, że iły te są pozostałością meta-somatycznie zmienionych wapieni, analogicznych do wa-pieni „skalistych" wyróżnionych przez tego autora na południowym obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich. Według obecnie przyjętego podziału litostratygraficznego, wapienie „skaliste" noszą nazwę warstw łukowskich i należą do dolnego wapienia muszlowego (13).
Z zespołu cytowanego przez J. Czarnockiego (5) małże i ślimaki oznaczył A. Łuniewski - są to niewątpliwie gatunki z dolnego wapienia muszlowego. Jeśli chodzi o kolonię korala - to z tekstu wynika, że jego oznaczenia dokonał sam J. Czarnocki. W pracy (5) nie podano, w którym z szybów poszukiwawczych wykonanych przed 1936 rokiem znaleziono okaz, ani też na jakiej głębokości. Z przekroju złoża barytu zamieszczonego przez J. Czarnoc-kiego (5) można odczytać, że mógł być on znaleziony nie głębiej niż do ok. 15 m od powierzchni terenu. Nie wiadomo również czy tkwił w iłach, czy też spoczywał w rumoszu.
J. Czarnocki (5) po oznaczeniu korala jako Thamnastrea si/esiaca Beyrich zaznaczył, że z triasu całego obszaru Gór Świętokrzyskich znany mu jest jedynie koral ze Straw-czynka Nowego. Stwierdzenie to jest ważne z uwagi na fakt, że okaz posiada metryczkę z napisem „Thamno-phyllum, wapień muszlowy, Strawczynek", a jak wiadomo
rodzaj Thamnophyllum należy do paleozoicznych Rugosa, zaś jego występowanie związane jest z osadami dewonu.
Opracowanie przez Instytut Geologiczny „Atlasu ska-mieniałości przewodnich i charakterystycznych" i
koniecz-Ryc. 2. Platycoenia tarbel/ensis Chevalier, 1961 ze Strawczynka N owego (Muz. IG 157 3 .II. I)
1 przekrój poprzeczny (powierzchnia polerowana) x 1, 2 -przekrój poprzeczny (powierzchnia polerowana) x 8, 3 - -przekrój podłużny (pow. polerowana) x 1, 4 - ogólny pokrój kolonii x 1
364
3
ność wypowiedzenia się w sprawie obecności korali w
środkowym triasie Gór Świętokrzyskich zdopingowało autorki do definitywnego wyjaśnienia jego przynależności wiekowej i systematycznej.
Fig. 2. Platycoenia tarbel/ensis Chevalier 1961 from Strawczynek Nowy ( Museum of I.G. 1973.//.l)
1 - cross-section (polished surface) x 1, 2 - cross-section (polish-ed surface) x 8, 3 - longitudel section (polished surface) x ,1,
4 - generał habit of colony x 1
2
Było to tym wazmeJsze, że poza okazem określonym przez J. Czarnockiego korali w triasie obrzeżenia Gór Świętokrzyskich nie stwierdzono w czasie licznych, póź niejszych badań utworów wapienia muszlowego. Nie zna-leziono ich również w Strawczynku, choć w różnych okre-sach (6, 7, 9) wykonano w rejonie tej miejscowości liczne szyby i otwory wiertnicze. W tym miejscu należy jeszcze
zaznaczyć, że E. Morycowa (10) opisując Pamiroseris
si-lesiacus (Beyrich) (dawniej Thamnastrea silesiaca Beyrich)
nie wspomina o występowaniu tego gatunku w Górach Świętokrzyskich.
Obecnie oznaczenia kolonijnego korala ze Strawczynka
dokonała E. Roniewicz stwierdzając, że jest to Platycoenia
tarbellensis Chevalier, 1961 - gatunek należący do ro-dziny Actinostracidae Alloiteau (Scleractinia).
Badany okaz (ryc. 2. 1, 2, 3, 4) jest fragmentem masyw-nej kolonii phaceloidalmasyw-nej o wymiarach 11x10 ~ 6,5 cm. Stan zachowania okazu jest dobry z tym, że szkielet jego jest skrzemionkowany. Kolonie tego gatunku opisał J.P. Chevalier (3) z górnego akwitanu (Passac) i górnego
bur-dygału (Sain-Poulles-Dax) południowo-zachodniej
Fran-cji. Gatunki tego rodzaju występują również w eocenie i miocenie USA.
W Polsce tego typu korale rafotwórcze tworzące kolonie o szkielecie masywnym, ale należące do innego rodzaju
-Tarbellastraea, opisała :,1. Dembińska-Różkowska (8) z miocenu Gór Świętokrzyskich (Korytnica, Małoszów).
Również A. Radwański (12) oraz W. Bałuk, A. Radwański
(1, 2) obserwowali liczne kolonie Tarbellastraea reussiana
(Milne-Edwards, Haime) w osadach środkowego miocenu (badenian) Korytnicy. Korale znane są również z miocenu obszaru śląsko-krakowskiego oraz z Podola (8).
Ryc. 3. Szczątek organiczny znaleziony w szkielecie korala x 130 (SEM)
Fig. 3. An organie remnant found in coral skeleton x 130 (SEM)
Z kolonii pochodzącej ze Strawczynka J. Szczechurowa
pobrała fragment skały na badania mikropaleontologiczne;
wynik badań był negatywny. Uzyskano jedynie
niezidenty-fikowaną kulistą· formę o średnicy 0,598 mm, którą według
ustnej informacji J. Szczechurowej być może należy
za-liczyć do glonów (ryc. 3).
Mioceński wiek omawianego korala jednoznacznie
wskazuje, że jego związek z utworami triasowymi ma cha-rakter przypadkowy. W historii geologicznego rozwoju obszaru Strawczynka istniało kilka momentów, w czasie których koral mioceński mógł znaleźć się wśród skał tria-sowych, a mianowicie:
mogła tu sięgać jedna z licznych na obszarze Gór
Świętokrzyskich płytkich zatok morza mioceńskiego, których rozprzestrzenienie nie jest jeszcze dokładnie poznane (12). O możliwości występowania utworów
trzeciorzędowych w Strawczynku wspomina
J.
Czar-nocki (5) uważając, że iły wypełniające szczeliny krasowe w wapieniu muszlowym mogą należeć do pliocenu;
fragment kolonii korala mógł być wyniesiony przez wody z lądolodu przed lub w trakcie osadzania się
iłów warwowych, pokrywających wapień muszlowy (11 ).
Iły warwowe są młodsze od moreny zlodowacenia krakowskiego. Zawierają one liczną mikrofaunę
po-chodzącą z rozmytych skał kredowych, paleoceńskich,
a zwłaszcza mioceńskich pochodzących z osadów
sar-matu detrytycznego. Ten typ sarsar-matu, który dostarczył mikrofauny do iłów warwowych znany jest z okolic Zawichostu. Lądolód więc, przesuwając się wzdłuż północnych zboczy Gór Świętokrzyskich od wschodu ku zachodowi (4, 11), mógł transportować również
skały zawierające korale;
koral może pochodzie ze skał trzeciorzędowych tkwią cych w glinie morenowej przebijanej podczas głębienia szybów.
Zarówno w przypadku gdyby zatoka morza mioceń skiego sięgała aż po Strawczynek, jak również w przypadku przeniesienia korala przez lądolód należy sądzić, że
roz-przestrzenienie korali rafowych wykraczało na obszarze
świ~tokrzyskim poza zatokę korytnicką (12), skąd
dotych-czas są cytowane. Równocześnie należy podkreślić, że znalezienie Platycoenia tarbellensis Chevalier po raz
pierw-szy na terenie Polski rozszerza zasięg występowania tego gatunku w Europie.
LITERATURA
1. Bałuk W., Radwański A. - Miocene
cirri-pedes domiciled in corals. Acta Palaeont. Pol. 196'7 vol. 12.
2. Bałuk W., Radwański A. - Creusioid cirripe-des from the Korytnica Clays (Middle Miocene; Holy Cross Mountains, Central Poland). Acta Geol. Pol. f 984 vol. 34.
3. Che va 1 ie r J. P. - Recherches sur les Madre-poraires et les Formations Recifales Miocenes de la Mediterrance Occidentale. Mem. Soc. Geol. France. 1961 nr 93.
4. Cz ar n o ck i J. - O zlodowaceniach środkowej części Gór Świętokrzyskich. Pos. Nauk. Państw. Inst.
Geol. 1927 nr 17.
5. Cz ar n o ck i J. - Baryt w Górach Świętokrzyskich. Rocz. l>ol. Tow. Geol. 1936 t. 12.
6. Cz ar n o ck i J. - Wyniki poszukiwań barytu w Strawczynku Nowym w Górach Świętokrzyskich w 1937 r. Biul. Państw. Inst. Geol. 1950.
7. Cz ar n o ck i J. - Wyniki badań geologicznych w
okolicy Str a wczynka N owego w latach 1949 - 19 51.
Pr. Inst. Geol. 1958 z. 3.
8. Dembińska -Róż ko wska M. - Korale
mio-ceńskie Polski. Rocz. Pol. Tow. Geol. 1932 z. 1.
9. K o z ł o w s k i S., G a w l i k Z. - Złoża barytu · w Górach Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol. 1970 t. 59.
I O. M o r y c o w a E., R o n i e w i c z E. - Anthozoa
in Atlas of Guide and Characteristic Fossils. Geology of Poland 3, 2a - Mesozoic, Trias. Inst. Geol. 1986.
11. Odr z y w ols ka -Bieńko w a E., Se n ko w
i-e z o w a H. - O otwornicach w iłach warwowych
Że Strawczynka koło Kielc. Kwart. Geol. 1968 nr 3.
12. Radwański A. - Transgresja dolnego tortonu
na południowych stokach Gór Świętokrzyskich (strefa
zatok i ich przedpola). Acta Geol. Pol. 1969 vol. 19.
13. S e n k o w i c z o w a H. - Trias (bez utworów
re-tyku) [W:] Stratygrafia mezozoiku obrzeżenia Gór
Świętokrzyskich. Pr. Inst. Geol. 1970 t. 56. SUM MARY
A colony of coral determined as Thamnastrea silesiaca Beyrich (5) has been found in the Świętokrzyskie Mountains (Fig. I). The coral comes from a shaft driven in coquinoid limestone and was supposed to be one of the
representa-tives of Coelenterata known in the Świętokrzyskie
Moun-tains Triassic. Recently it has appeared however, that the colony belongs to Platycoenia tarbellensis Chevalier 1961,
known of the Miocene formations. The reason the coral was f o und so far a way the presumable range of theMiocene Sea is not known.
lt may be concluded that either the basin range was wider than is accepted presently or the coral ·has been transported by the continental glacier in Quaternary. The ascertainment of the presence of Platycoenia tarbellensis Chevalier in the area of Poland widens the range of oc-curence of that species in Europe.
PE3IOME
B CseHTOKW tACKIAX ropax (<łrnr. 1) 6b1na o6Hapy>t<eHa KonoHtAR Kopannos onpe,a,eneHa KaK Thamnastrea si/esiaca Beyrich (5). 3ToT Kopann npotAcxo,a,tAT tA3 CTBona Bbl non-HeHHoro B nopo,a,ax paKyweYHoro tA3BeCTHRKa, ero CYtATantA e.a.tAHCTBeHHblM npe,a,cTaBtATeneM TtAna Coelenterata tA3-secTHoro IA3 TptAacoBblX oTno>KeHtAH CseHTOKWtACKIAX rop. Ho Tenepb OKa3anocb, YTO 3Ta KonoHtAR nptAHa,a,ne>KtAT K BtAAY P/atycoenia tarbellensis Chevalier 1961, tA3BeCTHoro IA3 OTno>KeHtAH MIAOL\eHa.
HetA3BeCTHo, no KaKoMy noBOAY 3TOT Kopann HawencR TaK ,a,aneKo OT npe,a,nonaraeMblX npe,a,enos MIAOL\eHosoro MopR. Bo3MO>KHO, YTo ,a,anbHOCTb MIAOL\eHosoro 6accei:1Ha 6b1na ropal,a,o 6onbwe, YeM 3TO nptAHRTo, tAntA >Ke 3TOT Kopann 6b1n nepeMe1.J.4eH ne,a,HIAKOM B YeTBepTtAYHOM neptAo,a,e. nptACYTCTBtAe P/atycoenia tarbel/ensis Chevalier Ha TepptATOptAIA nonbWIA paCWtApReT ,a,anbHOCTb pacnpo-CTpaHeHtAff 3Toro BtA,a,a s Espone.
ANDRZEJ ZUBER, JERZY GRABCZAK Instytut Fizyki Jądrowej, Akademia Górniczo-Hutnicza
O GENEZIE WÓD CHLORKOWYCH W KARPATACH FLISZOWYCH
(CIĄG
DALSZY POLEMIKI)
Niniejszy artykuł jest odpowiedzią na polemikę Leśniaka
i Dowgiałły (20) oraz rozwinięciem zastrzeżeń wyrażonych
w naszej wcześniejszej pracy (28), dotyczących niektórych
poglądów wymienionych autorów (7, 8, 18).
Na obszarze Karpat fliszowych występuje kilka typów
wód chlorkowych, których pochodzenie jest przedmiotem polemiki. Zasadnicza dyskusja dotyczy wód mineralnych
Wysowej, Rabki, Szczawnicy i Szczawy, a także Poręby W.,
Słonej, Bieśnika i Ciężkowic, których składy izotopowe układają się z pewnym rozrzutem na jednej prostej w ukła
dzie
0
180 - oD. Przypomnijmy dotychczasoweinterpre-tacje uwzględniające dane izotopowe tych wód. Dowgiałło
(5) uważał je za rezultat mieszania wód infiltracyjnych z silnie odparowanymi reliktowymi wodami morskimi. Cor-tecci i Dowgiałło (4) przyjęli, że są to rezydualne wody z procesów ultrafiltracji (filtracja przez membrany ilaste)
bli-żej nie sprecyzowanych wód. Autorzy ci wykluczyli przy tym
obecność domieszki wody infiltracyjnej w przypadku
0
180 > > 0°I
00• Dowgiałło ( 6) uważał te wody za mieszaninę wódinfiltracyjnych i reliktowej wody morskiej, przyjmując
dla Rabki obecność odparowanej wody morza mioceń
skiego. Dowgiałło i Sławiński (9), rozpatrując jedynie
wody Rabki, przyjmują mieszanie z silnie odparowaną
wodą reliktową miocenu i wykluczają obecność reliktowej
wody fliszowej, przyjmując także możliwość ługowania
utworów miocenu. Leśniak (18) rozpatrując wody Wysowej
366
UKD 553.77.06:556.314(438.--924.51) zakłada, że są one rezultatem mieszania się następujących czterech typów wód: reliktów morza fliszowego, wód
metamorficznych ( dehydratacyjnych), współczesnych wód
infiltracyjnych (udokumentowanych m. in. obecnością trytu)
i wód paleoinfiltracyjnych. Dowgiałło (7) oraz Dowgiałło
i Leśniak (8), rozpatrując wymienione wyżej miejsca występowania tych wód przyjmują możliwość występo
wania wód metamorficznych o dwu różnych składach
izotopowych, mieszających się najpierw z reliktowymi
wodami miocenu (Rabka) lub fliszu (pozostałe rejony),
a następnie mieszających się z wodami infiltracyjnymi lub
paleoinfiltracyjnymi. W ten sposób liczba składników
wyjściowych wzrosła do sześciu, ale maksymalna liczba mieszających się wód pozostała ograniczona do czterech.
Istotnym elementem tej hipotezy jest założenie pierwotnego
zmieszania się w skali regionalnej jednego z dwu typów
wody metamorficznej z jednym z dwu typów wody reliktowej
w taki sposób, aby wody będące rezultatem tego mieszania
miały różne stężenia chlorków dla poszczególnych
rejo-nów; a równocześnie aby skład izotopowy zmieszanych
wód układał się najednej linii prostej w układzie
0
180-BD.Linia ta reprezentuje proces współczesnego mieszania się
z wodami infiltracyjnymi, a według cytowanych autorów
również z wodami paleoinfiltracyjnymi.
Z powyższego krótkiego przeglądu widać, że wymie-nieni autorzy przedstawili wiele hipotez, przy czym
!["Teologie moralności i prawa. Studium metateoretyczne", Marian Biskup, Wrocław 1996 : [recenzja]]()