Instytucje powołane do ochrony praw skazanych
Czy rozbudowana kontrola sprzyja realizacji celów i zadań prawa karnego wykonawczego ?
Ochrona praw podmiotowych a prawo karne wykonawcze
• Prawo karne wykonawcze ze swej natury koncentruje się na różnego
rodzaju ograniczeniach i ingerencjach w sferę praw i wolności człowieka.
Wynika to z faktu, iż głównym przedmiotem tego prawa jest sankcja (kara), która jest osobistą dolegliwością świadomie zadawaną sprawcy przestępstwa.
• Prawo karne wykonawcze oparte na zasadzie humanitaryzmu i
poszanowania godności ludzkiej wyraźnie powinno akcentować założenie, że skazany nie może być traktowany jako przedmiot zabiegów i
oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych, jako swoisty przedmiot środków przymusu.
• Podkreślenie podmiotowości skazanego, ma istotne znaczenie w kontekście założeń postępowania wykonawczego, gdzie niejednokrotnie skazany
wobec organów tego postępowania pozostaje w stosunku uzależnienia i
podległości.
Ochrona praw podmiotowych a prawo karne wykonawcze
• Ważne jest precyzyjne określenie elementów stosunku prawnego łączącego skazanego z organami prawa karnego wykonawczego i to zarówno w sferze praw skazanego jak i jego obowiązków.
• Status prawny skazanego opiera się na założeniu istnienia określonych norm prawnych. Normy te nie mogą być przekraczane, tym samym
stanowią one skuteczną zaporę wobec bezprawnych działań ze strony organów postępowania wykonawczego.
• Przepisy określające obowiązki, zakazy dotyczące skazanych wyznaczają
czytelny i pewny zakres kompetencji organów, pozwalając tym ostatnim
na egzekwowanie określonych zachowań w zgodzie z wolą ustawodawcy.
Duża zmienność i modyfikacja treści orzeczenia karnego
• Zróżnicowanie wykonywania kary sprawia, że skazani na jednakowe rodzaje kary będą je odbywać w zgoła odmiennych warunkach.
• Potrzeba eliminacji zarzutów arbitralności, nieprzejrzystości, a
zwłaszcza nierównego traktowania w toku procesu wykonywania kary prowadzi nas wprost do zasady legalizmu/praworządności w prawie karnym wykonawczym.
• Tryb i formy działania wszystkich podmiotów postępowania
wykonawczego oraz organów tego postępowania opierać muszą się o
przepisy prawne. Każde działanie w toku postępowania wykonawczego
niezgodne z przepisami prawa jest niedopuszczalne.
Zasada humanitaryzmu i zasada podmiotowości
Art. 4. § 1. Kary, środki karne, środki kompensacyjne, przepadek, środki zabezpieczające i środki zapobiegawcze wykonuje się w sposób humanitarny, z poszanowaniem godności ludzkiej skazanego.
Zakazuje się stosowania tortur lub nieludzkiego albo poniżającego traktowania i karania skazanego.
§ 2. Skazany zachowuje prawa i wolności obywatelskie. Ich ograniczenie może wynikać jedynie z ustawy oraz z wydanego na jej podstawie prawomocnego orzeczenia.
Art. 5. § 1. Skazany jest podmiotem określonych w niniejszym kodeksie praw i obowiązków.
§ 2. Skazany ma obowiązek stosować się do wydanych przez właściwe organy poleceń zmierzających do wykonania orzeczenia.
• „Pierwszy raz w polskim prawie karnym wykonawczym stwierdzono w sposób tak dobitny, że skazany jest podmiotem określonych w kodeksie karnym wykonawczym praw i obowiązków. Oznacza to, że skazany nie może być traktowany jako przedmiot zabiegów i oddziaływań wychowawczych, resocjalizacyjnych, jako przedmiot środków przymusu (...), ale że w całym procesie wykonywania orzeczeń muszą być zachowane jego podmiotowe prawa, związane z położeniem prawnym, w jakim się znajduje, i przestrzegane przez niego oraz organy wykonania orzeczeń obowiązki związane z prawidłowym wykonaniem
orzeczeń.”[S.Pawela, Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999 r., s. 30
Prawa skazanego
Art. 102. Skazany ma prawo w szczególności do:
1) odpowiedniego ze względu na zachowanie zdrowia wyżywienia, odzieży, warunków bytowych, pomieszczeń oraz świadczeń zdrowotnych i odpowiednich warunków higieny,
2) utrzymywania więzi z rodziną i innymi osobami bliskimi, 3) korzystania z wolności religijnej,
4) otrzymywania związanego z zatrudnieniem wynagrodzenia oraz do ubezpieczenia społecznego w zakresie przewidzianym w odrębnych przepisach, a także pomocy w uzyskiwaniu świadczeń inwalidzkich,
5) kształcenia i samokształcenia oraz wykonywania a za zgodą dyrektora zakładu karnego do wytwarzania i zbywania wykonanych przedmiotów,
6) korzystania z urządzeń i zajęć kulturalno-oświatowych i sportowych, radia, telewizji, książek i prasy, 7) komunikowania się z obrońcą, pełnomocnikiem, właściwym kuratorem sądowym oraz wybranym przez siebie przedstawicielem, o którym mowa w art. 42,
8) komunikowania się z podmiotami, o których mowa w art. 38 § 1,
9) zapoznawania się z opiniami, sporządzonymi przez administrację zakładu karnego, stanowiącymi podstawę podejmowanych wobec niego decyzji,
10) składania wniosków, skarg i próśb organowi właściwemu do ich rozpatrzenia oraz przedstawiania ich, w nieobecności innych osób, administracji zakładu karnego, kierownikom jednostek organizacyjnych Służby Więziennej, sędziemu penitencjarnemu, prokuratorowi i Rzecznikowi Praw Obywatelskich,
11) prowadzenia korespondencji z organami ścigania, wymiaru sprawiedliwości i innymi organami
państwowymi, organami samorządu terytorialnego, Rzecznikiem Praw Obywatelskich, Rzecznikiem Praw Dziecka oraz organami powołanymi na podstawie ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską umów
międzynarodowych dotyczących ochrony praw człowieka.
Obowiązki skazanych
Art. 116. § 1. Skazany ma obowiązek przestrzegania przepisów określających zasady i tryb wykonywania kary, ustalonego w zakładzie karnym porządku oraz wykonywania poleceń przełożonych i innych osób uprawnionych, a w szczególności:
1) poprawnego zachowania się,
2) przestrzegania higieny osobistej i czystości pomieszczeń, w których przebywa,
2a) niezwłocznego zawiadomienia przełożonego o chorobie własnej oraz o zauważonych objawach chorobowych u innego skazanego,
3) poddania się – niezależnie od obowiązków określonych w przepisach o zwalczaniu chorób zakaźnych, wenerycznych i gruźlicy, alkoholizmu i narkomanii – przewidzianym przepisami badaniom, leczeniu,
zabiegom lekarskim, sanitarnym oraz rehabilitacji, a także badaniom na obecność w organizmie alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych, a skazany, co do którego sędzia penitencjarny zarządził przeprowadzenie badań psychologicznych lub psychiatrycznych, dodatkowo – udzielania osobom prowadzącym badania informacji o stanie zdrowia, przebytych chorobach i urazach oraz warunkach, w jakich się wychowywał, oraz wykonywania zleconych przez psychiatrę lub psychologa czynności
niezbędnych na potrzeby badania,
4) wykonywania pracy, jeżeli przepisy szczególne, także wynikające z prawa międzynarodowego, nie przewidują zwolnienia od tego obowiązku, oraz wykonywania prac porządkowych w obrębie zakładu karnego,
5) dbałości o mienie zakładu karnego oraz instytucji lub podmiotu gospodarczego, w którym jest zatrudniony,
6) poddania się czynnościom mającym na celu identyfikację osoby.
Prawidłowo funkcjonujący system sądowej i administracyjnej kontroli przestrzegania obowiązków i praw osób
skazanych w całym procesie
wykonywania orzeczeń decyduje o tym, czy słuszne rozwiązania kodeksu
karnego wykonawczego stanowią codzienną praktykę organów uczestniczących w postępowaniu
wykonawczym.”
[1][1] S.Pawela, Kodeks karny wykonawczy. Praktyczny komentarz, Warszawa 1999, s. 33.
Kodeksowy system kontroli w toku postępowania wykonawczego
• Uchwalony w 1997 roku kodeks karny wykonawczy przewiduje złożony z różnych elementów i instytucji system gwarantujący prawidłowy i
praworządny tryb wykonania orzeczeń zapadłych w szeroko rozumianym postępowaniu karnym. Składający się na to zagadnienie kompleks instytucji prawa karnego wykonawczego można określić, jako swoiste mechanizmy służące do kontroli prawidłowości wykonywania kary pozbawienia wolności
• (część instytucji to klasyczne instrumenty kontrolne i nadzorcze inne zaś
będą jedynie realizowały pewne funkcje kontroli, bądź wykazywały cechy
środków zaskarżenia).
Kodeksowy system kontroli w toku postępowania wykonawczego
• wnioski o wszczęcie postępowania przed sądem oraz zażalenia na postanowienia
wydane w toku postępowania wykonawczego (art. 6§1 kkw) oraz procedura reformacji postanowienia w trybie art. 24 kkw;
• skargi, wnioski i prośby kierowane do organów wykonujących orzeczenie (art. 6 §2 i 3kkw – mechanizm obejmujący wszystkich skazanych) oraz prawo skazanego na karę pozbawienia wolności do składania skarg i próśb organowi właściwemu do ich
rozpatrzenia (art. 102 pkt 10 kkw)
• tryb skargowy z art. 7 kkw;
• kontrola sprawowaną przez organizacje społeczne i komisje (organy) działające (wspomagające) w ramach wykonywania kar (art.39 kkw);
• sędziowski nadzór penitencjarny (art.33 i n. kkw);
• kontrola połączona z możliwości władczej ingerencji dokonywana w ramach jednostek
organizacyjnych Służby Więziennej (art.78 kkw oraz tzw. kontrola wewnętrzna).
Inne procedury kontrolne dotyczące środków izolacyjnych
• Proces wykonywania kary pozbawienia wolności, poddawany jest także kontroli innych podmiotów.
• Ważnym zastrzeżeniem przy analizie tych procedur o charakterze kontrolnym jest fakt, iż zadania realizowane przez różnorodne
podmioty w zakresie postępowania wykonawczego nie są głównymi celami ich funkcjonowania.
• Te swoiste uprawnienia kontrolne stanowią dla nich jedynie pewien wąski wątek podstawowej działalności.
• Mogą one jednak mieć istotne znaczenie dla realizowanej w
danym państwie polityki wykonywania kar i zasad funkcjonowania
instytucji izolacyjnych.
Inne procedury kontrolne dotyczące środków izolacyjnych
• mechanizmy międzynarodowej kontroli i ochrony praw człowieka;
• kontrola realizowana przez Rzecznika Praw Obywatelskich;
• skarga konstytucyjna;
• kontrola parlamentarna;
• monitoring sprawowany przez organizacje
pozarządowe.
Mechanizmy międzynarodowej kontroli i ochrony praw człowieka
1)Działalność Komitetu Praw Człowieka przy ONZ (w tym zwłaszcza skargę indywidualną do
Komitetu); Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych, otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167) wraz z protokołem fakultatywnym (Dz.
U. z 1994 Nr 23, poz. 80).
2)Konwencja ONZ przeciwko torturom z 1984 r. (ratyfikowaną przez Polskę w 1989 r.)
wprowadzająca procedurę kontrolną oraz rozstrzygającą spory przez powstały na bazie tej
konwencji Komitet przeciwko Torturom; Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania albo karania, przyjęta przez Zgromadzenie
Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 10 grudnia 1984 r., (Dz. U. z 1989 r. Nr 63, poz. 378) wraz z
protokołem fakultatywnym (Dz. U. z 2007 Nr 30, poz. 192). W ostatnim okresie powołano w ramach tej konwencji tzw. Krajowy mechanizm prewencji, działający w ramach biura RPO.
3)Skarga do Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu; Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r.
Nr 61, poz. 284 z poźn. zm.).
4)Pozasądowy mechanizm opierający się na lustrowaniu przez delegacje Europejskiego Komitetu ds. Zapobiegania Torturom; Europejska Konwencja o zapobieganiu torturom oraz nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu, sporządzona w Strasburgu w dniu 26 listopada 1987 r., (Dz.
U. z 1995 r. Nr 46, poz. 238 z poźn zm.).
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
• Zespół "Krajowy Mechanizm Prewencji„ do zakresu działania tego zespołu należy:
1) sprawdzanie sposobu traktowania osób pozbawionych wolności;
2) przygotowywanie projektów rekomendacji dla Rzecznika, dotyczących poprawy
warunków oraz traktowania osób pozbawionych wolności i zapobiegania torturom oraz innemu okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu albo karaniu;
3) przygotowywanie propozycji i uwag dla Rzecznika, odnośnie obowiązujących lub projektowanych przepisów prawnych.
• Zespół Prawa Karnego, do zakresu działania tego zespołu należą zagadnienia:
1) dotyczące praw i warunków pobytu osób osadzonych w aresztach śledczych, zakładach karnych i policyjnych izbach zatrzymań, skazanych na kary nieizolacyjne oraz
przebywających w izbach wytrzeźwień;
2) ochrony praw nieletnich, pomocy postpenitencjarnej;
3) prawa karnego wykonawczego w zakresie wykonywania tymczasowego aresztowania;
4) analizy i oceny praktyki stosowania prawa karnego przez organy postępowania - opinie i wystąpienia;
5) dotyczące konstytucyjności prawa karnego
Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO)
• główną formą aktywności RPO na rzecz ochrony praw osadzonych jest badanie
napływających pisemnych skarg i próśb osób pozbawionych wolności oraz kontrolowanie realizacji wynikających z nich wniosków.
• sprawdzanie bezpośrednio w aresztach śledczych i zakładach karnych stanu
poszanowania praw osób pozbawionych wolności (lustracja instytucji izolacyjnych).
• incydentalne wizyty w zakładach karnych bądź aresztach śledczych związane z potrzebą zbadania na miejscu indywidualnych skarg lub zagadnień problemowych.
• Rzecznik lub jego przedstawiciele spotykają się z większymi grupami funkcjonariuszy, np.: na krajowych naradach pracowników działów penitencjarnych, w ramach różnego rodzaju seminariów, szkoleń czy studiów podyplomowych.
• Znaczącą formą aktywności RPO, w kontekście zadań o charakterze profilaktycznym, są
liczne analizy i opracowania przygotowywane i publikowane w tym urzędzie.
Skarga konstytucyjna (art. 79 Konstytucji RP)
• Skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w związku ze zgłoszoną skargą konstytucyjną może być dwojaki.
• Po pierwsze, przeciwdziała następstwom naruszania praw jednostki,
• Po drugie, oddziałuje prewencyjnie na działalność prawodawczą organów państwowych w kierunku poszanowania wolności i praw jednostki.
• Rozstrzygnięcie dotyczące skargi może ustalić zgodność kwestionowanego aktu prawnego z Konstytucją (rozstrzygnięcie afirmatywne) lub
• stwierdzić sprzeczność z ustawą zasadniczą (rozstrzygnięcie kasatoryjne).
Stwierdzenie sprzeczności skarżonego aktu prawnego z Konstytucją pociąga za sobą konsekwencje w postaci utraty mocy obowiązującej kwestionowanej
konstrukcji prawnej.
Kontrola parlamentarna
• W myśl art. 17 Regulaminu Sejmu Komisje sejmowe są organami powołanymi do: rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu oraz wyrażania opinii w sprawach
przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu. Komisje sejmowe są jednocześnie organami kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawami.
Komisje mają charakter wewnętrznych organów pomocniczych i opiniodawczych Sejmu i są mu podporządkowane.
• Rozwiązania konstytucyjne przewidują trzy rodzaje komisji: stałe, nadzwyczajne i śledcze.
• Dzięki komisjom sejmowym władza ustawodawcza dysponuje wyspecjalizowanymi organami, których członkowie posiadają wiedzę merytoryczną umożliwiającą im zajmowanie się problemami
szczegółowymi, stanowiącymi przedmiot obrad izby, czy też wypełnianie funkcji kontrolnej wobec odpowiednich ministrów lub w obrębie określonych resortów administracji państwowej.
• Efektem kontrolnej pracy komisji sejmowych są dezyderaty i opinie.
• Szczególną formą działań kontrolnych jest możliwość podejmowania przez komisje na zasadach i w trybie określonym przez Prezydium Sejmu, wizytacji oraz badań nad działalnością między innymi jednostek penitencjarnych
Monitoring organizacji pozarządowych
• Działalność organizacji pozarządowych możemy zliczyć do pośredniego systemu gwarancji praw i wolności obywatela, w tym osoby skazanej (o ich roli w toku wykonywania kar wspomina art. 103 kkw). Podmioty te działające w najrozmaitszych obszarach życia publicznego sprawują jednocześnie istotną funkcję kontrolną. Działalność tych organizacji wpisywać należy w konstytucyjną wolność
zrzeszania się (art. 58 Konstytucji RP).
• Zdolność do wpływania przez organizacje pozarządowe na funkcjonowanie instytucji państwowych nigdy nie może przybierać charakteru władczego, jest raczej sumą oddziaływania medialnego,
wspartego determinacja i zaangażowaniem społeczeństwa obywatelskiego (np.: Komitet Helsiński – obecnie Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Amnesty International, Human Rights Watch).
1)inicjują dyskusję oraz dostarczają profesjonalną i rzeczowa wiedzę na temat relacji władza obywatel.
2)dokumentują i publikują informacje na temat naruszeń praw człowieka, w tym osób skazanych, monitorują funkcjonowanie instytucji państwowych.
3)za pośrednictwem demokratycznych procedur i zgodnie z gwarantowanymi uprawnieniami wpływają na podejmowanie decyzji przez kompetentne organy. np. tzw. opinie prawne typu amicus curiae (opine przyjaciela sądu) sporządzane przez organizacje pozarządowe.
• Skazany w zakresie ochrony swoich interesów (zgodnie z art. 6 §1 kkw) może inicjować postępowania incydentalne oraz w wypadkach wskazanych w ustawie wnosić zażalenia na postanowienia wydane w postępowaniu wykonawczym.
• Za szczególną formę kontroli uznać należy zwłaszcza zażalenie na postanowienie wydane przez sąd w toku postępowania wykonawczego. Mechanizm ten zaliczyć należy do tzw. środków zaskarżenia. Uprawnienie
skazanego do składania zażaleń na postanowienia oznacza realizację konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego w zakresie stadium wykonawczego procesu karnego.
• Zażalenie wnosi się do sądu, który wydał zaskarżone postanowienie. W postępowaniu wykonawczym sąd orzeka jednoosobowo, dotyczy to także postępowań w przedmiocie rozstrzygnięcia zażalenia przed sądem wyższej instancji (art. 20 § 1 i 3 kkw).
• Zażalenie ma charakter względnie dewolutywny co oznacza, że sąd którego postanowienie zostało zaskarżone może się do treści skargi przychylić, uchylając lub zmieniając swoje orzeczenie. W przeciwnym razie przekazuje je niezwłocznie wraz z aktami sprawy do sądu wyższej instancji. (patrz art. 462 i 463 kpk)
• Od prawomocnego postanowienia kończącego postępowanie sądowe stronom nie przysługuje uprawnienie do wniesienia kasacji. Uprawnienie to posiadają w postępowaniu wykonawczym zgodnie z art. 521 kpk w związku z art. 1 §2 kkw jedynie Prokurator Generalny oraz Rzecznik Praw Obywatelskich.
Zażalenie w toku postępowania
wykonawczego, art.6§1 kkw
• Przepis ten stanowi, że jeżeli ujawnią się nowe lub poprzednio nie znane okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia, sąd może w każdym czasie zmienić lub uchylić poprzednie postanowienie.
• Niedopuszczalna jest jednak zmiana lub uchylenie postanowienia na niekorzyść skazanego po upływie 6 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia (przy czym ten ostatni warunek w szczegółowych regulacjach kkw doznaje szeregu ograniczeń).
• Regulacja zawarta w art. 24 kkw to szczególny środek zmiany orzeczenia w postępowaniu wykonawczym. Środek ten wykazuje cechy środka reformującego treść postanowień. Bliżej mu do inicjowanego z urzędu lub na wniosek środka kontroli i wzruszania postanowień niż klasycznego środka zaskarżania.
• Zawarty w kkw mechanizm ograniczony jest wyłącznie do badania nowych lub poprzednio nieznanych okoliczności, istotnych dla treści postanowienia.
• Reformacja orzeczenia może nastąpić w każdym czasie, z wyjątkiem przewidzianym w art. 24 §2 kkw.
• Dotyczyć może wyłącznie orzeczeń wydanych w toku postępowania wykonawczego i to na podstawie przepisów Kodeksu karnego wykonawczego, z zastrzeżeniem że reasumpcja w trybie art. 24 kkw może dotyczyć także sytuacji, dla których podstawa prawna określona została w kodeksie karnym, ale tryb postępowania wykonawczego określają przepisy kkw.
Opisana instytucja realizuje dwie ważne zasady prawa karnego wykonawczego zasadę prawdy materialnej i elastycznej modyfikacji kar i innych środków penalnych, jednocześnie będąc swoistym instrumentem kontrolnym.
Art.24 kkw
• Zgodnie z przepisem art. 6 §2 kkw skazany może składać wnioski, skargi i prośby do organów wykonujących orzeczenie.
• W zakresie trybu skargowego opisanego w art. 6 §2 i 3 kkw, należy zaznaczyć, że ustawodawca szczegółowo go nie reguluje. Ogranicza się jedynie do stwierdzenia, że skarga, wniosek lub prośba przysługuje skazanemu.
• Skierowana może być do organów wykonujących orzeczenie.
• Skazany składając wniosek, skargę lub prośbę zobowiązany jest także do uzasadnienia zawartych w niej żądań w stopniu umożliwiającym jej rozpoznanie, w szczególności do dołączenia odpowiednich dokumentów.
• Jednocześnie jeżeli wniosek, skarga lub prośba: 1) oparte są na tych samych podstawach
faktycznych, 2) zawierają wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarę przestępców, 3) nie zawierają uzasadnienia zawartych w nich żądań w stopniu umożliwiającym ich rozpoznanie - właściwy organ może pozostawić wniosek, skargę lub prośbę bez rozpoznania.
Wnioski, skargi i prośby
• Po pierwsze, jeżeli wnioski, skargi i prośby oparte są na tych samych podstawach faktycznych (co wcześniej rozpatrywane wnioski, skargi i prośby), właściwy organ może pozostawić je bez rozpoznania.
• Konstrukcja ta ma na celu zapobieżenie wielokrotnemu rozpatrywaniu tych samych spraw, spowodowanych uporczywym wnoszeniem skarg niezawierających żadnych nowych treści, lecz ponawianych z przyczyn
pieniackich.
• Przewidziana możliwość pozostawienia sprawy bez jej rozstrzygnięcia wyraźnie upraszcza postępowanie wykonawcze. Jednocześnie, co podnoszono w literaturze, może osłabiać gwarancyjny charakter omawianej instytucji.
• Wydaje się, że zasadnicze znaczenie mają tutaj ustalenia dotyczące odpowiedzi na pytanie, czy zachodzi identyczność podstaw faktycznych. Ponownie wniesiona skarga (wniosek, prośba) tylko wtedy może być załatwiona w uproszczony sposób, gdy jej przedmiot w pełni pokrywa się z poprzednim wystąpieniem.
• Organ badający ponowioną skargę obowiązany jest zatem do dokonania następujących czynności: 1) porównania treści pierwszej skargi z każda następną, 2) stwierdzenia braku w niej nowych okoliczności lub innych
elementów wyłączających tożsamość faktyczną przedmiotu skargi, 3) doręczenia wnoszącemu zawiadomienia o pozostawieniu sprawy bez rozpoznania (warunek ten jest niezmiernie ważny, gdyż takie rozstrzygniecie samo w sobie może być przedmiotem osobnej skargi).
Wnioski, skargi i prośby
• Drugą sytuacją dającą możliwość pozostawienia skargi bez rozpoznania jest stwierdzenie, że skarga (wniosek lub prośba) zawierają wyrazy lub zwroty powszechnie uznawane za wulgarne lub obelżywe albo gwarę przestępców.
• W uzasadnieniu rządowego projektu ustawy nowelizującej kkw, możemy przeczytać, że: "W art. 116a pkt 2 obecny Kodeks karny wykonawczy stanowi, bowiem expressis verbis, że skazanemu nie wolno posługiwać się zwrotami wulgarnymi, obelżywymi albo gwarą przestępczą. Tak więc, zaproponowany przepis rozszerza ten zakaz do korespondencji skazanych, kierowanej w trybie art. 6 Kodeksu."
• Badanie skargi pod względem użycia w niej wyrazów lub zwrotów uznanych powszechnie za wulgarne lub obelżywe albo za gwarę przestępców zmusza organ rozpatrujący do zajęcia stanowiska w zakresie poprawności językowej. Wydaje się, że będzie to zabieg dość ryzykowny. Właściwe zastosowanie
analizowanej regulacji wymaga uruchomienia kompetencji w zakresie semantyki, czyli analizy treści wyrażeń językowych w celu określenia charakteru zależności między treścią i formą wyrażenia. Co więcej w tym przypadku w grę wchodzić powinna relacja funkcjonalna, a zatem uwzględnienie
rozwoju znaczenia wyrazów z punktu widzenia identyczności funkcji jaką spełnia desygnat nazwany przez dany wyraz i ich aktualnego zakwalifikowania słownikowego.
Wnioski, skargi i prośby
• Ustawodawca podkreślając, że chodzi o powszechne rozumienie tych określeń wcale interpretacji tego przepisu nie ułatwia. Dlatego, że w dość trudnym do oszacowania zbiorze zwrotów lub wyrazów
wulgarnych lub obelżywych, każe nam wyszukać te które posiadają wskazaną cechę.
• Równie trudnym zadaniem będzie ustalenie jakie zwroty i wyrazy należą do gwary przestępców, tym bardziej że język potoczny dość często przejmuje określenia gwarowe. Proces ten nieraz zupełnie zamazuje granicę między językiem ogólnie stosowanym, a jego środowiskową odmianą.
• Jeszcze jedna kwestia wymaga wyraźnego zaznaczenia, podmiot rozpatrujący skargę musi precyzyjnie wskazać wynik swoich językowych badań i określić charakter zakwestionowanych zwrotów lub wyrażeń.
Wynik ten komunikowany jest skazanemu w zawiadomieniu o pozostawieniu sprawy bez rozpoznania.
Warunek ten jest o tyle niezbędny, że po pierwsze będzie on miał walor edukacyjno-wychowawczy wobec skazanego, ucząc go tym samym jakimi zwrotami nie powinien się on posługiwać.
• Ważniejszy jest jednak fakt, iż wskazana kontrowersja językowa może być przedmiotem osobnej skargi (w tym przypadku na sposób załatwienia sprawy), do wniesienia której skazany będzie jak najbardziej uprawniony.
Wnioski, skargi i prośby
• Trzeci przypadek został określony w art.6§3 pkt 3 kkw i dotyczy sytuacji gdy wystąpienie skazanego nie zawiera uzasadnienia w stopniu umożliwiającym rozpoznanie sprawy.
• Konstrukcja ta ma wymusić na skarżących pewna staranność
• Problem relacja art. 6§2 zd 2 kkw oraz art.6§3 pkt 3 kkw.
• Pierwsza ze wskazanych regulacji to wskazówka określająca wymogi formalne skargi
(wniosku lub prośby). Wskazówka ta ma charakter obowiązku obciążającego skazanego.
Konsekwencją takiego założenia jest sytuacja w ramach której, jeżeli w treści skargi brak stosownego uzasadnienia należy wezwać wnoszącego do złożenia wyjaśnienia lub
uzupełnienia braku. Jednocześnie na zasadach ogólnych, wnoszący powinien zostać
poinformowany, że brak uzupełnienia będzie skutkował pozostawieniem sprawy bez jej rozpoznania. Mając na uwadze omówioną konstrukcję, trudno zrozumieć sens i potrzebę regulacji zawartej w art.6§3 pkt 3 kkw. Zasadnym wydaje się rozważenie propozycji
rezygnacji z jednej z tych konstrukcji.
Wnioski, skargi i prośby
• Trudnością może okazać się także kwestia wartościowania uzasadnienia.
• Ustawa mówi, że uzasadnienie to powinno być sporządzone w stopniu umożliwiającym rozpoznanie sprawy. Formuła ta ma charakter wyraźnie ocenny i z tego powodu może być różnie interpretowana, a nawet nadużywana.
• Problemem o nieco innym charakterze jest użycie przez ustawodawcę w jednym i drugim przypadku terminu "żądanie". W słowniku języka polskiego termin ten rozumiany jest jako: "życzenie wyrażone w kategorycznej formie, ostre domaganie się czegoś, usilne dopominanie się, wymaganie". Przyjęte
sformułowanie, staje się problematyczne jeżeli uzmysłowimy sobie, iż odnosić się ma ono do trzech różnych rodzajów wystąpień skazanego, a mianowicie do wniosku, skargi lub prośby.
• O ile w zakresie wniosku termin "żądanie" jest w pełni adekwatny, to w zakresie prośby staje się on już trochę problematyczny, ale ciągle jeszcze mieszczący się w zakresie wykładni językowej. Natomiast w odniesieniu do skargi, określenie "żądanie" jest zupełnie nieadekwatne. W tym przypadku chodzi
przecież raczej o zarzut, względnie nieprawidłowość. Oznaczać to może, że te dwie konstrukcje nie dotyczą skargi - konsekwencja wykładni językowej. Wydaje się, że ustawodawcy chyba o takie
zróżnicowanie wcale nie chodziło.
Wnioski, skargi i prośby
• Wskazany w art. 7 kkw tryb skargowy jest wyrazem zasady sądowej kontroli pozasądowych organów postępowania wykonawczego.
• Na podstawie przywołanego przepisu skazany może zaskarżyć decyzje: prezesa sądu lub
upoważnionego sędziego; sędziego penitencjarnego; dyrektora zakładu karnego, aresztu śledczego, a także dyrektora okręgowego i Dyrektora Generalnego Służby Więziennej albo osoby kierującej innym zakładem przewidzianym w przepisach prawa karnego wykonawczego; komisji penitencjarnej;
sądowego kuratora zawodowego; oraz innego organu uprawnionego przez ustawę do wykonywania orzeczeń.
• Przedmiotem skargi może być wyłącznie zarzut „niezgodności decyzji z prawem”, który to jest warunkiem koniecznym wdrożenia omawianego mechanizmu kontrolnego.
• Skarga musi być wniesiona do tego organu, który wydał zaskarżoną decyzję w terminie 7 dni od zawiadomienia skazanego o decyzji bądź doręczenia mu tej decyzji.
• Natomiast po samym rozpoznaniu skargi sąd orzeka o utrzymaniu w mocy, uchyleniu albo zmianie zaskarżonej decyzji. Na wydane w tym przedmiocie postanowienie sądu zażalenie nie przysługuje.
Skarga w trybie art. 7 kkw
• Sąd rozpoznaje skargę na posiedzeniu, w trybie art.18 i n. kkw, orzekając w formie postanowienia.
• Uchylając zaskarżoną decyzję, należy przyjąć, stosując odpowiednio regulacje kpk, zgodnie z art.1 §2 kkw, że sąd może zachować się na dwa sposoby przewidziane dla tej sytuacji w ramach art.437 §2 kpk. Stosownie może on uchylić decyzję,
jednocześnie umarzając całe postępowanie z przyczyn określonych w art.438 lub 439
§1 pkt.5-7 kpk. Drugą możliwością jest uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy właściwemu organowi do ponownego rozpoznania.
• Zmiana natomiast decyzji, w ramach jej weryfikacji przez sąd, będzie mogła mieć miejsce jedynie wówczas gdy sąd będzie dysponował odpowiednim i w miarę pełnym materiałem dotyczącym sytuacji skazanego, pozwalającym w tych okolicznościach na podjęcie trafnej merytorycznie i prawnie decyzji.
Skarga w trybie art. 7 kkw
• Przepisy nie wskazują specjalnych wymogów formalnych dotyczących skargi, może być ona wniesiona zarówno na piśmie jak i ustnie (art.19 §2 kkw). W przypadku ustnego zgłoszenia sporządza się protokół, wniesiona zaś na piśmie skarga winna spełniać wymogi pisma
procesowego, określone w art.119 kpk.
• Skarga ta ma charakter względnie dewolutywny. Oznacza to, że skargę tę będzie w pierwszej kolejności rozpatrywać organ, który ją wydał. Organ ten, (za pośrednictwem którego skarga jest wnoszona) może w związku z tym skargę taką niejako bezpośrednio uwzględnić (przychylić się do niej) i uchylić lub stosownie zmienić. Należy podkreślić tu, iż przez przychylenie się do skargi należy rozumieć pełne jej uwzględnienie.
• Kolejną cechą omawianego trybu jest względna suspensywność oznaczająca możliwość wstrzymania zaskarżonej decyzji przez sąd powołany do jej rozpoznania.
• Dzięki skardze z art. 7 k.k.w. można w ramach swoistego mechanizmu kontroli usuwać
niezgodne z prawem decyzje. Gwarantuje to nam praworządny tryb wykonywania orzeczeń karnych, nie naruszający praw osób skazanych.
