R ecen zje
193
tu artykuły: A. Grigorjana F ilozoficzne i p rzyro d o zn a w cze p o g lą d y L eibn iza (ros.), A . T. T ym ienieckiej (Stany Zjednoczone) Filozofia L eibniza a n auka d zisiejsza (ang.), J. O. F leckensteina (Szwajcaria) A lg o rytm iczn a L eibn izow ska in terp reta c ja „W iel
k ie j sztu k i” Lullusa (ang.), A. K ord k a (Polska) „D efensio T rin ita tis con tra W isso- w a tiu m ” L eibn iza a polem ika Scharffa z R au en em (fr.), W. Y oisego (Polska) L eib n i- z o w s k i m odel m yślen ia p olityczn ego (ang.) oraz K. M igoma (Polska)' K orespon den c ja naukow a L eibniza jako m eto d a jego p ra c y n a u k o w ej (na p rzy k ła d zie w y m ia n y listó w z A n d rze je m A colu th u sem i A d a m em K ochań skim ) (fr.). D ział ten zam yka
publikacja d w u n ie drukow anych listów Leibniza do K ochańskiego w opracowa n iu S. Dobrzyckiego.
Tom zam knięty jest działem M iscellanea, na który składają się artykuły: B. Ja- sinow skiego (Chile) P raw a p rzy ro d y a p ra w o n a tu ry (fr.), R. B e m ier (Kanada) In
d u k c y jn e i d ed u k cy jn e pod ejścia do en telech ii u D riescha (fr.), G. Dobrowa (ZSRR) Z astosow an ie m e to d m a te m a ty czn yc h i u rzą d zeń c y b ern e tyc zn y ch do a n alizy te n d en cji ro zw o ju n auki i tech n iki (ang.) oraz G. Dobrowa, W. K lim ieniuka i S. Szu-
chardina (ZSRR) T ezaurus w y d a rze ń n aukow ych.
O ile w poprzednim tom ie „Organonu” połow a artykułów w yszła spod pióra
autorów polskich, to w tom ie czwartym na 31 pozycji jedynie 4 m a autorów pol skich. N ajw ięcej, bo 10 prac pochodzi ze Zw iązku R adzieckiego, po 3 — ze S tanów Zjednoczonych i :NRD, po 2 — z NRF i Czechosłowacji, po 1 — z 'Francji, Szw ajcarii, W ielkiej Brytanii, Włoch, Kanady, Chile i Indii. M iędzynarodowy charakter rocz n ik a jest w ięc tym razem silnie zaakcentow any, tym bardziej, że liczba krajów, z których pochodzą autorzy, zw iększyła się z 7 do 13. Pod w zględem językow ym n adal przeważa język angielski (17 artykułów) przed francuskim i rosyjskim (8 i 6 artykułów).
E. O.
KSIĄŻKI I CZASOPISMA NAUKOWE W LICZBACH
W nr ze 9/1967 „Wiadomości Statystycznych” ukazał się artykuł B ogusław a R ej- n a W y d a w n ictw a naukow e w liczbach, z którego w yn otu jem y następu jące dane:
W latach 1928—'1938 ukazało się w P o lsce ogółem 31,2 tys. ty tu łó w książek n a u k ow ych, w latach 1944— 1956 — 21,7 tys., w latach 1957— 1966 — 23,4 tys. (do 1934 r. do prac naukow ych zaliczano też pam iętniki oraz publikacje źródeł historycznych, teksty ustaw, rozporządzenia itp.; od 1961 r. do k siążek zaliczane są rów nież p ó ł- ro czn ik i-i roczniki). Stanowiło to kolejno następujące odsetki ogólnej liczby ty tu łów : 42%>, 35%, 32%.
N akłady książek naukow ych przedstaw iały się następująco: w latach 1928— — 1907 — 27,5 m in egz., w latach 1944-^19,56 >— 87,4 m in i w latach 1937—1966 — 41,3 min. W 1928 ,r. w ydaliśm y 1,9 tys. tytu łów w nakładzie 3,8 m in egz., w 1965 r. — 3,2 tys. tytu łów w nakładzie 4,3 min egz.
W 1925 r. ukazyw ało się 195 czasopism naukowych. Ich udział w ogólnej liczbie czasopism w ynosił 12%. W 1928 r. było 315 tytu łów (130/ 0), w 1932 r. — 314 (tytułów (12,5%), w 1937 r. — 440 tytu łów (16%), w 1958 r. — 142 tytu ły (10%), w 1966 r. — 410 tytu łów (30%).
Z. Br.
O TOWARZYSTWIE NAUKOWYM KRAKOWSKIM W „ROCZNIKU BIBLIOTEKI POLSKIEJ AKADEMII NA UK W KRAKOWIE”
W ydany w 1965 r. tom 10 (za 1964 r.) „Rocznika B iblioteki P olsk iej A kadem ii N auk w K rakow ie” otwiera artykuł Zbigniewa Jabłońskiego pozostający w izwiązku z dziesięcioleciem „Rocznika”. A rtykuł następny, K rystyn y Stachow skiej Zagran icz
194
R ecen zjena w ym ian a w y d a w n ic tw B ib lio te k i P A N w K ra k o w ie. R ys h isto ry czn y — stan obecny, obejm uje okres począw szy od czasów Tow arzystw a N aukow ego K rakow
skiego, którego księgozbioru B iblioteka PA N w K rakowie jest spadkobierczynią. B iblioteka T ow arzystw a Naukowego K rakow skiego pow stała w 1856 r . 1, artykuł K. Stachow skiej sięga jednak i okresu w cześniejszego, kiedy to TNK naw iązało kontakty z Tow arzystw em Starożytnym Północnym w Petersburgu (w 1828 r.) i A kadem ią Sztuk Pięknych w Turynie (w 1830 r.).
Z działalnością TNK tem atycznie zw iązana jest w iększość prac wchodzących w skład w ydanego w 1966 r. tom u 11 ¡(za 1965 r.) „Rocznika Bibioteki PA N w K ra k ow ie”, jako że w 19616 r. przypadała 150 rocznica powstania tego towarzystwa. B ez pośrednio przeszłości TNK dotyczą dw ie pozycje, pośrednio z jego działalnością
w iążą się trzy artykuły.
Tom otw iera o p r a c o w a n a w układzie rzeczow ym przez K rystynę Stachow ską bibliografia zawartości „Rocznika Tow arzystw a Naukowego K rakow skiego”, który w latach 1817— 1872 był jedynym w ydaw nictw em ciągłym tej instytucji, publi kującym zarówno rozpraw y naukowe, jak i m ateriały ilustrujące bieżącą działal ność Tow arzystwa. Bibliografia liczy 469 pozycji. W podrozdziale H istoria n auki w ykazano 6 prac (poz. 165— 170), m.in.: J. Saw iczew ski, H istoria farm acji (1825 r.), K. M echerzyński, Ś w ia d e ctw a uczonych k ra jo w yc h i postronn ych o k w itn ą c y m sta
nie nauk w Polsce w w iekach d a w n ie jszy ch (1829 r.), F. Skarbek, W spom nienie o W a rsza w sk im T o w a rzystw ie P rzyjaciół N auk (1860 r.), T. Żebrawski, W iadom ości o A dam ie K och ań skim i pism ach jego m a te m a ty czn yc h '(1862 r.). Nadto odesłano
w tym podrozdziale do trzech pozycji um ieszczonych w rozdziale N auki m e d y c zn e; jedna z nich dotyczy historii weterynarii.
Jednakże prac z zakresu historii nauki jest w tej bibliografii w ięcej, ty le że n ie zw iązano ich odsyłaczami. Są tu np. prace z historii filozofii (m.in. T. Ziem ba,
Jan Ś niadecki na polu filozofii, 1872 r.), z dziejów U niw ersytetu Jagiellońskiego
(prace J. M uczkowskiego z 1841 i 1851 r.), o Długoszu (J. M uczkow ski, W iadom ości
o rękopism ach „H istorii” D ługosza z 1852 r.), o Koperniku (K. Hubę, O zasługach M ikołaja K opern ika w astronom ii, 1841 r.; A. Grabowski, Jeszcze jeden dow ód, że rodzina K o p ern ik ó w była polską, 1851 r. *)-. W podrozdziale R eligiozn aw stw o jest
pozycja: A. M ierzyński, Jan Śniadecki. Ź ródło do m itologii lite w sk ie j ,(1870 r.), a w podrozdziale A ntropologia — praca I. Kopernickiego z historii polskiej antro pologii (1870 r.}. Do historii nauk technicznych należy pozycja: F. R adwański,
T łom aczenie w y ją tk ó w z dzieła o bu d o w n ictw ie M arka W itru w iu sza Polliona
(1824 r.).
D rugą pozycją t. 11 „Rocznika B iblioteki PA N w K rakow ie” bezpośrednio związaną z TNK jest artykuł Bogum iły Schnaydrow ej om aw iający działalność K o m isji B ibliograficznej, przez 4 lata pracującej w ramach organizacyjnych tego to w arzystw a.
Pośrednio z działalnością TNK w iąże się artykuł R enaty Żurkow ej przypom i n ający postać Ferdynanda K ojsiewicza, przez długie lata członka TNK i jego sek re tarza, w ydaw cę pism H ugona Kołłątaja. Praca Elżbiety H eleny N ieciow ej p ośw ię cona jest n ie opublikowanym dotąd w spom nieniom H ieronim a C iechanowskiego
1 P or.: D. R e d e r o w a, Z. J a b ł o ń s k i , Z arys d zie jó w B ib lio te k i P A N w K ra
kow ie w latach 1856— 1956. „Rocznik B ib liotek i P A N w K rakow ie”, 1955, t. 1.
* W tomie 10 „Rocznika Biblioteki PA N w K rakow ie” zam ieszczany jest pa
m iętnik A leksandra Ekielskieigo z 1831 r.: P odróż z E lbląga d o A w ijon u p r z e z p o
ru czn ika a rty le rii w o jsk polskich (z rękopisu w ydała E. H. N ieciowa). Z Elbląga
autor pam iętnika zrobił w ypad do Fromborka, o którym pisze: „byłem w m iasteczku Frauenburg, słynącym dotąd z; obserwatorium astronomicznego sławnego K oper nika, dziś tylk o m ury z n iego pozostały i gdyby Kopernik nie b ył się kończył na
R ecen zje
195
o w ieloletn im p rezesie TNK i A kadem ii U m iejętności, rektorze U niw ersytetu Ja giellońskiego, w ybitn ym fizjologu i antropologu Józlefie M ajerze i jego najbliższej rodzinie®. Postać M ajera przypom niał dzisiejszem u pokoleniu Adam W rzosek w m o nografii Józef M a je r (1808— 1889) w tom ie I w ydaw n ictw a S ze ść setlec ie m e d y c y n y
k ra k o w sk iej (K raków 1963)4. A rtykuł N ieciow ej przekazuje natom iast nieco szcze
gółów z pryw atnego życia Majera.
Część tomu pośw ięconą TNK zamyka artykuł Józefa D użyka przedstaw iający na podstaw ie głosów w spółczesnej prasy kulturę K rakowa w siedem dziesiątych la tach ubiegłego w iek u , a w ięc w okresie końcow ej działalności TNK i p oczątków A kadem ii U m iejętności. W artykule znalazły odbicie m.inj: nauka, popularyzacja n auki, szkolnictw o w yższe, m uzealnictw o ł bibliotekarstw o ów czesnego K rakowa.
Z. Br.
NOWE DANE Z ŻYCIORYSU WOJCIECHA KĘTRZYŃSKIEGO -S ylw etk a Wielkiego historyka, W ojciecha K ętrzyńskiego, k tórego 50 rocznica śm ierci przypada w 1968 r., doczekała się stosunkow o liczn ych opracowań, jednak jeszcze w iele m om entów z jego ż y d a w ym aga w yśw ietlen ia. Do m niej znanych lat należy okres królew iecki, zw łaszcza udział w pow staniu styczniow ym . W nrze 1—2/1967 „K om unikatów M azursko-W arm ińskich” Janusz Jasiński uzupełnił no w ym i faktam i to tak w ażne dla K ętrzyńskiego w ydarzenie (art. W ojciech K ę tr z y ń
sk i w pow stan iu sty czn io w ym ), opierając się n a n ie w yzysk anych dotychczas przez
n ikogo aktach Kam m ergeriohtu w Ber lin ie (obecnie wDeuitsiChes Zentralarchiv w M er- seburgu). Za udział w p rzem yd e broni do w ojew ództw a płockiego K ętrzyń ski był skazany na rok twierdzy. K arę odsiedział w Kłodzku. Tam przełożył n a ła d n ę sw ą dysertację doktorską. Po w y jś d u z w ięzien ia pow tórnie się im m atrykulow ał na U niw ersytecie K rólewieckim ; 12 X I I 1866 r. obronił sw ą pracę doktorską De
bello a B oleslav Magno cum H enrico rege G erm aniae gęsto a 1002—1005. „Jednakże
m anifestacyjn e ośw iadczenie się za p olsk ośd ą, a zw łaszcza udział w pow staniu styczniow ym , tak dalece obciążyły K ętrzyńskiego w oczach w ładz, iż pomimo uzy- skandia dyplom u naukowego na uniw ersytecie pruskim n ie m ógł znaleźć odpowied n iej prący w śród polskiej lu d n o śd w państw ie pruskim , n a skutek czego, w o sta tecznym rezu ltade, w 1873 r. osiadł w e L w ow ie”, pisze J. Jasiński w zakończeniu sw ego artykułu (w 1873 r. K ętrzyński został sekretarzem naukow ym Zakładu N aukow ego im. O ssolińskich i odtąd, jak wiadom o, aż do końca ż y d a b y ł zw iązany
z tym Zakładem).
Z. Br.
TRADYCJE STATYSTYKI POLSKIEJ
„W yśledzić źródła zam ożności, ukazywać stan ich użytku, w ym iarkow ać sto sunki płodów natury, rozważać ich w zgląd do potrzeb, środków, przem ysłu i licz by m ieszkańców; przeto za jej tylko pomocą m ożna dochodzić pew nej m iary sił fizycznych i m oralnych narodu, przy jej św ietle ła tw iej jest dostrzec te w ady, k tó
* Członkiem TNK był też brat Józefa Majera, W ojciech (1806—1861), prezes Sądu W yższego w K rakow ie. Zob. o nim : M. K aczyński, Ż y w o t W ojciech a M ajera ze
szczególn ym rozbiorem jego prac dru kow an ych , „Rocznik T ow arzystw a N auk ow e
go K rakow skiego”, 1864. ss. 421—462.
* Por. też notatkę bibliograficzną o M ajerze jako ojcu polskiego słow n ictw a le
karskiego w o rze 1/1967 „Kwartalnika” (s. 187) i cytow aną -tam w cześniejszą książ kę A. Wrzoska o Majerze.
