Wybrane problemy zatrudnienia i płac w gospodarce Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej w latach 1945-1991
8
0
0
Pełen tekst
(2) Leszek J. Klose. 44. zastosowanie patentów w przemyœle USA by³o w tamtym czasie 8 razy wiêksze ni¿ w przemyœle Europy Zachodniej. W ujêciu liczbowym wydajnoœæ pracy w latach szeœædziesi¹tych w USA by³a od 2 do ok. 4 razy wy¿sza w porównaniu z najbardziej wydajnymi krajami Europy Zachodniej (tabela 1). Tabela 1. Porównanie wydajnoœci pracy w wybranych ga³êziach przemys³u w USA i krajach Europy Zachodniej w 1969 r. (USA = 100%) Kraj Belgia Francja. Budowa maszyn. Budowa środków transportu. Elektrotechnika. Przemysł chemiczny. 38. 72. 34. 34. 43. 50. 39. 34 38. RFN. 42. 42. 27. Wielka Brytania. 29. 32. 24. 30. Włochy. 43. 48. 43. 40. Źród³o: J. Barbag, Geografia ekonomiczna Stanów Zjednoczonych i Kanady, PWE, Warszawa 1974, s. 69.. Analizuj¹c p³ace w gospodarce amerykañskiej w okresie powojennym, nale¿y wyró¿niæ dwa podokresy: pierwszy, od koñca wojny do lat 70. (czêœæ autorów uwa¿a, ¿e granic¹ jest kryzys energetyczny w 1973 r., inni ¿e s¹ to koñcowe lata 70.), drugi podokres zaczyna siê na prze³omie lat 70. i 80. i trwa dotychczas. Okres pierwszy, od koñca II wojny œwiatowej do lat 70. to czas sta³ego wzrostu p³ac i w nastêpstwie sta³ego wzrostu zamo¿noœci du¿ej czêœci spo³eczeñstwa amerykañskiego. Pod koniec pierwszego okresu przeciêtna rodzina amerykañska (1971 r.) dysponowa³a tak znacz¹c¹ si³¹ nabywcz¹ swojej p³acy realnej, ¿e na ¿ywnoœæ wydawa³a zaledwie 17% swoich dochodów. P³ace w USA by³y najwy¿sze na œwiecie ju¿ od lat 50. Tylko Kanada choæ w czêœci mog³a konkurowaæ z USA wysokoœci¹ p³ac. Dok³adniejsze dane przedstawiono w tabeli 2. Jak mo¿na zauwa¿yæ, p³ace w przemys³ach przetwórczych wybranych krajów stanowi³y zaledwie kilkanaœcie lub kilkadziesi¹t procent (ale nie wiêcej ni¿ 39%) p³ac w przemyœle amerykañskim. Na szczególn¹ uwagê zas³uguje Japonia, gdzie przeciêtna p³aca stanowi tylko 11% przeciêtnej p³acy w USA. Jednak po 20 latach, w 1979 r. sytuacja zmieni³a siê diametralnie. Poziom p³ac w USA obni¿y³ siê. Szwecja i RFN mia³y p³ace wy¿sze ni¿ USA, Kanada prawie takie same, ale Japonia tylko o 18% ni¿sze. Jako wyjaœnienie takiej sytuacji prace ekonomistów zachodnich podaj¹ ró¿ne rodzaje czynników. Najczêœciej za przyczyny takiego stanu uwa¿a siê: ograniczenie barier celnych, wiêksza internacjonalizacja produkcji i handlu, metody produkcji i ich koszty, staj¹ siê w miarê up³ywu czasu coraz bardziej podobne. Lata osiemdziesi¹te to okres dalszego spadku p³ac realnych, wyd³u¿enia czasu pracy i zmian w strukturze zatrudnienia. Realna stawka godzinowa w sferze produkcji pozarolniczej pozostawa³a w latach 1980–1988 na niezmienionym pozio-.
(3) Wybrane problemy zatrudnienia i p³ac w gospodarce Stanów Zjednoczonych.... 45. mie, natomiast przeciêtna stawka p³acy tygodniowej w ca³ym sektorze prywatnym poza rolnictwem spad³a o 2,6%1. Konsekwencj¹ tej sytuacji z jednej strony by³o to, ¿e stagnacja p³ac pozwoli³a na utrzymanie w ryzach dynamiki kosztów robocizny, co u³atwi³o opanowanie presji inflacyjnej, a z drugiej strony niska dynamika p³ac os³abi³a wzrost si³y nabywczej ludnoœci i wielkoœæ wydatków konsumpcyjnych. Ich ekspansja w ca³oœci niemal wynika³a ze wzrostu liczby pracuj¹cych. Tabela 2. Godzinowe stawki w przemyœle wytwórczym wybranych krajów jako odsetek stawki godzinowej w przemyœle wytwórczym USA (USA = 100%) Kraj. 1959. 1979. 1990. Francja. 27. 60. 103. Japonia. 11. 82. 86. Kanada. 82. 95. –. RFN. 29. 107. 145. Szwecja. 39. 109. 139. Wielka Brytania. 29. 76. 83. Włochy. 23. 72. 107. 100. 100. 100. USA. Źród³o: W.J. Ethier, Modern International Economics, W.W. Norton, New York, London 1988, s. 126, oraz obliczenia w³asne na podstawie g³ównie: D.A. Ball, W.H. McCulloch jr., International Busines, Introduction and Essentials, 5th ed., R.D. Irwin Inc., 1993.. Najbardziej charakterystyczny dla tamtego okresu by³ jednak proces tzw. dezindustrializacji, nazywany tak¿e er¹ postindustrialn¹. Polega³ on, najogólniej mówi¹c, na spadku udzia³u zatrudnionych w sektorze przemys³owym i na spadku udzia³u tego sektora w tworzeniu dochodu narodowego. W USA nast¹pi³ wtedy spadek liczby zatrudnionych w sektorze przemys³owym z ok. 40% we wczesnych latach 70. do ok. 30% w po³. lat 80. Proces dezindustrializacji nie jest w literaturze (i nie tylko amerykañskiej) jednoznacznie oceniany. Niektórzy naukowcy, pozytywnie oceniaj¹cy dezindustrializacjê, uwa¿aj¹, ¿e dziêki niej USA wesz³y w epokê postindustrialn¹, co jest przejawem awansu cywilizacyjnego. Przypominaj¹, ¿e w efekcie industrializacji powsta³o a¿ ponad 16 mln nowych miejsc pracy. S¹ jednak i inne opinie. Negatywne oceny dezindustrializacji dotycz¹ dwóch sfer. W sferze gospodarczej spowodowa³a ona wzrost liczby miejsc pracy niskop³atnych, w du¿ej czêœci wymagaj¹ce niskich kwalifikacji. Przejawem takiego podejœcia by³y i s¹ spotykane w literaturze i w prasie amerykañskiej uwagi, ¿e „rosn¹cy udzia³ us³ug w gospodarce amerykañskiej sprawia, ¿e staje siê ona konglomeratem moteli i barów McDonalda czy sklepów, a m³odzi ludzie zamiast pracowaæ w przemys³ach hi-tech pakuj¹ hamburgery, 1. M. Belka, Reaganomika – sukces czy pora¿ka? Ossolineum, Wroc³aw 1991, s. 169..
(4) Leszek J. Klose. 46. hot-dogi lub sprzedaj¹ produkty ró¿nych innych krajów tylko nie amerykañskie”2. Jako przyk³ad pozytywny podaje siê Japoniê, w której sektor przemys³owy ani trochê nie zmala³, a wielomiliardowy deficyt USA w handlu z tym krajem bierze siê miêdzy innymi z zalewu rynku amerykañskiego telewizorami, sprzêtem audiovideo oraz samochodami produkcji japoñskiej. Tabela 3. Zmiany zatrudnienia i produkcji w sektorze przemys³owym w USA w latach 1973–1985 (w %) Wyszczególnienie. 1973. 1979. 1984. 1985. Udział sektora przemysłowego w całości produkcji. 45,6. 45,8. 46,6. 46,0. Udział sektora przemysłowego w całości zatrudnienia. 39,5. 35,8. 31,5. 30,8. Źród³o: M.H. Kosters, Job Changes and Displaced Workers: An Examination of Employment Adjustment Experiment [w:] Essays in Contemporary Economic Problems, pod red. Ph. Cagana, American Enterprise Institute, Washington 1986, s. 280.. Tabela 4. Zmiany zatrudnienia i produkcji w przemyœle przetwórczym USA w latach 1973–1984 (w %) Wyszczególnienie. 1973. 1979. 1984. Udział przemysłu przetwórczego w całości produkcji. 25,9. 24,8. 23,9. Udział przemysłu przetwórczego w całości zatrudnienia. 32,0. 28,5. 24,7. Źród³o: jak do tableli 3.. W miarê zwolnienia tempa rozwoju sektora przemys³owego nasila³y siê protesty, ¿e dezindustrializacja jest wynikiem g³upoty, a nawet wrêcz zdrady i korupcji amerykañskich czynników decyzyjnych. Podaje siê tu przyk³ad czêœci sektora przemys³owego – bran¿y motoryzacyjnej – narodowego niemal przemys³u USA. Kiedy Stany Zjednoczone otwieraj¹ swój rynek dla samochodów z innych krajów, Japonia swój rynek na wszelkie mo¿liwe sposoby zamyka. Rzeczywiœcie, bran¿a samochodowa by³a chyba najbardziej dotkniêta zmianami strukturalnymi lat osiemdziesi¹tych (tabela 5). Tak wiêc przy identycznej produkcji 7,8 mln sztuk pojazdów, import do USA stanowi³ a¿ ok. 56% produkcji, a w Japonii zaledwie 0,89% produkcji, czyli inaczej: import Japonii stanowi³ tylko 1,59% importu USA. Wszystko to w okresie najwiêkszego za³amania w bran¿y motoryzacyjnej. Podobnie sytuacja przedstawia2. M. Belka, op. cit., s. 165–166..
(5) Wybrane problemy zatrudnienia i p³ac w gospodarce Stanów Zjednoczonych.... 47. ³a siê np. w dziale elektroniki u¿ytkowej: magnetowidy wynalaz³a amerykañska firma Ampex, ale od lat osiemdziesi¹tych USA w³aœciwie nie licz¹ siê w produkcji magnetowidów czy telewizorów. Tabela 5. Zestawienie produkcji, eksportu i importu samochodów w 1986 r. w USA i Japonii (w tys.) Kraj. Produkcja. Eksport. Import. Stany Zjednoczone. 7 800. 600. 4 400. Japonia. 7 800. 4 400. 70. Źród³o: Japan 1988. An international Comparison, Tokyo 1988, s. 22.. W takim wiêc ujêciu dezindustrializacja przedstawiana jest jako zanik, stagnacja, a w najlepszym razie jako spadek konkurencyjnoœci amerykañskiego przemys³u. Pe³nym efektem dezindustrializacji mo¿e byæ utrata suwerennoœci gospodarczej a z czasem militarnej i politycznej. Nale¿y zaznaczyæ, ¿e nie dotyczy to rozwoju przemys³u komputerowego (tak hard- jak i soft-ware), telekomunikacyjnego, czy wyspecjalizowanego us³ugowego (np. consulting). Pod koniec lat 80. zauwa¿ono pewien wzrost liczby zatrudnionych w przemyœle przetwórczym, w tzw. pasie s³oñca (sun belt), a nie w tradycyjnych okrêgach przemys³owych. By³y to stany po³udniowe. Z ogólnej liczby ponad 500 tys. nowych miejsc pracy ponad 50% powsta³o w czterech stanach: Kalifornii, Florydzie, P³n. Karolinie i Michigan. Reasumuj¹c, lata 80. by³y w gospodarce USA latami zmian w strukturze zatrudnienia i zmian w strukturze i wysokoœci p³ac. Najwiêksze straty w liczbie zatrudnionych odnotowa³y: górnictwo, rolnictwo i przemys³ przetwórczy. Natomiast najwiêkszy wzrost liczby miejsc pracy odnotowa³y: us³ugi, finanse z ubezpieczeniami i handlem nieruchomoœciami oraz transport z komunikacj¹ i bran¿ami pokrewnymi. Dok³adne dane zawarto w tabeli 6 i 7. Natomiast w sferze spo³ecznej dezindustrializacja mia³a wp³yw na: – pojawienie siê grupy tzw. displaced workers, czyli robotników przemieszczonych, wyrwanych ze swojego œrodowiska. Byli to robotnicy, którzy utracili swoj¹ pracê w wyniku zmian strukturalnych przemys³u i musieli szukaæ nowej pracy, ale w ich wypadku trwa³o to d³ugo, up³ywa³ co najmniej rok, zanim pracê znaleŸli i, jak wykazywa³y badania amerykañskie, ich zarobki w nowym miejscu pracy by³y o 30–40% ni¿sze; – powstanie nowych miejsc pracy w sektorze us³ug cechowa³y ni¿sze p³ace (np. dane dla lipca 1983 r. wskazywa³y, ¿e przeciêtne wynagrodzenie tygodniowe pracuj¹cego w przemyœle wynosi³o 348 USD, a pracuj¹cego w us³ugach 248 USD). Zwiêkszona poda¿ si³y roboczej pozwoli³a w niektórych regionach jeszcze bardziej obni¿yæ zarobki, niemal do lub nieco powy¿ej ustawowego minimum. Spowodowa³o to w latach 80. powstanie i rozwój tzw. underclass, grupy ludzi, którzy maj¹ za-.
(6) Leszek J. Klose. 48. trudnienie (legalne), pracuj¹ po kilkanaœcie godzin na dobê i zarabiaj¹, jednak ich zarobki s¹ tak niskie, ¿e pozwalaj¹ im ¿yæ nieco powy¿ej lub na granicy ubóstwa. Tabela 6. Dzia³y gospodarki USA, które odnotowa³y najwiêksze ubytki miejsc pracy w latach 1980–1989 Zatrudnienie (w tys. osób) Dział gospodarki. w tys.. w%. 679. –300. –30,6. 3 364. 2 934. –430. –12,8. 21 942. 21 569. –373. –1,7. 1980 Górnictwo Rolnictwo Przemysł przetwórczy. Zmiana zatrudnienia w latach 1980–1989. 979. 1989. Źród³o: J.W. Wright, The American Almanac of Jobs and Saleries, Avon Books, New York 1993, s. XXIII.. Tabela 7. Dzia³y gospodarki USA, które odnotowa³y najwiêkszy wzrost liczby miejsc pracy w latach 1980–1989 Zatrudnienie (w tys. osób) Dział gospodarki. Zmiana zatrudnienia w latach 1980–1989. 1980. 1989. w tys.. w%. 28 752. 38 329. 9 577. +33,3. Finanse, ubezpieczenia, handel nieruchomościami. 5 993. 7 968. 1 975. +33,0. Transport, komunikacja iipokrewne. 6 525. 8 049. 1 524. +23,4. Usługi. Źród³o: jak do tabeli 6.. Koniec lat 80. i poczatek lat 90. przyniós³ kontynuacjê starych, wczeœniejszych tendencji i pojawienie siê nowych. Wczeœniejsze tendencje to przede wszystkim dalszy spadek zatrudnienia w przemyœle przetwórczym. Najwiêksze straty zanotowa³y kolejno nastêpuj¹ce stany3: Nowy Jork – 150 657, Kalifornia – 134 787, New Jersey – 105 425, Massachusetts – 99 595, Pennsylwania – 80 027.. 3. J.W. Wright, The American Almanac..., s. XXIV..
(7) Wybrane problemy zatrudnienia i p³ac w gospodarce Stanów Zjednoczonych.... 49. To zestawienie potwierdza zamieranie starych oœrodków przemys³owych. Nowy Jork, New Jersey, Massachusetts i Pennsylwania – to nale¿¹ce do subregionów Nowej Anglii i Œrodkowoatlantyckiej czêœci Makroregionu Pó³nocno-Wschodniego starego centrum przemys³owego – kolebki amerykañskiego przemys³u. Dziwiæ mo¿e w tym zestawieniu obecnoœæ Kalifornii, przez wiele ostatnich lat najszybciej rozwijaj¹cego siê stanu tak pod wzglêdem liczby ludnoœci, jak i przemys³u. Wyjaœnienie mo¿e stanowiæ najni¿sza w Kalifornii (ze wszystkich stanów USA) jakoœæ ¿ycia – bardzo wysoka przestêpczoœæ kryminalna, zagro¿enie trzêsieniami ziemi, napiêciami i zamieszkami rasowymi i etnicznymi. Z czynników ekonomicznych najwa¿niejsze to: zamykanie baz wojskowych, fabryk zbrojeniowych, wysokie i dalej rosn¹ce ceny wynajmu i zakupu domów. Stosunkowo nowym czynnikiem s¹ skoordynowane dzia³ania w³adz s¹siednich stanów oferuj¹cych ni¿sze podatki, mniej biurokracji i lepsza jakoœæ ¿ycia – wszystko po to, aby przyci¹gn¹æ biznes. Kalifornia w 1993 r. straci³a w sumie ponad 300 tys. miejsc pracy (nie tylko w przemyœle przetwórczym). Natomiast najwiêkszy wzrost zatrudnienia w latach 1988–1991 nast¹pi³ w przemyœle przetwórczym w stanach: Texas – 24 969, Luizjana – 16 173, Waszyngton – 13 277, Mississippi – 9416, Utah – 8469. Kolejn¹ utrzymuj¹c¹ siê tendencj¹ by³ spadek liczby zatrudnionych nale¿¹cych do zwi¹zków zawodowych. Na przyk³ad w 1955 r. 35% pracuj¹cych nale¿a³o do zwi¹zków zawodowych, a w 1991 r. tylko 16%. Jest to wynikiem nie tylko zaniku ostoi zwi¹zków zawodowych (przemys³), ale celowych i skoordynowanych dzia³añ kierownictw firm. Zagro¿enia, jakie pojawi¹ siê – wed³ug autorów amerykañskich – w najbli¿szych latach, to przenoszenie produkcji do krajów o tañszej sile roboczej, automatyzacja oraz robotyzacja produkcji. Pojawiaj¹ siê te¿ nowe tendencje, takie jak np. wzrost liczby zatrudnionych w sferze us³ug socjalnych. W zwi¹zku z wy¿em demograficznym, urodzeni pod koniec lat 80. wejd¹ w wiek szkolny, a zatem znacznie wzroœnie zapotrzebowanie na nauczycieli. Ponadto w zwi¹zku ze starzeniem siê spo³eczeñstwa wzroœnie liczba ludzi pracuj¹cych w zawodach zwi¹zanych z szeroko rozumian¹ opiek¹ medyczn¹: lekarzy, pielêgniarek, opiekunek i rehabilitantów itp. Na koniec nale¿y wspomnieæ, ¿e w zwi¹zku z rosn¹c¹ liczb¹ przestêpstw USA bêd¹ musia³y zmieniæ podejœcie do przestêpstwa i kary za jego pope³nienie. Nale¿y zatem liczyæ siê z zaostrzeniem prawa, budow¹ nowych wiêzieñ, wiêkszym zapotrzebowaniem na policjantów, sêdziów i stra¿ników wiêziennych. Bez pracy nie pozostan¹ te¿ specjaliœci od informatyki, elektroniki i innych zagadnieñ technicznych..
(8) 50. Leszek J. Klose. Selected Employment and Wage Problems in the US Economy, 1945–1991 This article looks at the American labour market after the Second World War. The author describes the changes that took place on that market and explains their causes. He divides these causes into: – those not dependent on human factors – i.e., the result of scientific discoveries and their application in practice, and changes in the global economic and political situation, etc., and the impact of such factors on the labour market, which often become evident only after several years, – those dependent on human factors – e.g., the changing vogue for certain professions. The article is supplemented by numerous tables based on domestic and foreign sources. They contain data which allow for possible comparisons between earnings and labour productivity both in the USA and other developed countries after the Second World War..
(9)
Powiązane dokumenty
82% Polaków, dostrzegając potencjał osób niepełnosprawnych intelektualnie oraz korzyści płynące z ich pracy dla ogółu, uważa, że powinno się dążyć do aktywizacji
Stwierdzając, że adwokatura jest korporacją zawodową, mającą na celu służenie Państwu i społeczeństwu przez współdzia łanie z wymiarem sprawiedliwości, przez obronę
Mowa zarówno o dyskusji bez pośredniej, która odbywa się na panelach teoretycznych i konferencjach, ja k również o polemikach prowadzonych na łamach magazynów i poratli
Świadectwa na temat ruchu pielgrzymkowego do Piekar, pochodzące z XVII i XVIII w., wymieniają parafie, z których udawali się pielgrzymi do Piekar 11. Można jednak oprzeć się
Taking the coarse registration in Section 3.6 as starting point of the ICP algorithm, the fine registration is conducted on the two point clouds.. The fine registration results
Bio-materials and engineering composites share many common features, such as complex anisotropic structures and mixtures of materials with different
Regionalność tekstów folklorystycznych zaznacza się szczególnie mocno w obrazie miasta i jego przestrzeni – wskazują na to nazwy miejscowe, auten- tyczne nazwy obiektów
I dlatego nic dziwnego, że wśród m oralistów nierzadko można było spotykać opinie, iż w obecnej sytuacji jest rzeczą wręcz niem ożliwą, by jeden człowiek
