Anna Stryjakowska
(Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu, Poznań – Polska)
ROSYJSKO-SERBSKIE STOSUNKI POLITYCZNE W KONTEKŚCIE INTEGRACJI SERBII Z UNIĄ EUROPEJSKĄ
Federacja Rosyjska i Republika Serbii dysponują solidną podstawą do rozwoju dobrych stosunków bilateralnych. Składa się na nią bliskość etniczna, kulturowa i konfesyjna, a takŜe historyczne tradycje współ-pracy. Moskwa od wieków stara się uczestniczyć w procesach decyzyj-nych dotyczących regionu, występując na arenie globalnej w roli protek-tora Belgradu. Ewolucja sytuacji międzynarodowej po rozpadzie zimno-wojennego ładu implikowała jednak osłabienie rosyjskich wpływów na Bałkanach. Zmiany, jakie zaszły na szczytach władzy w obu państwach u progu XXI wieku skutkowały ponadto ograniczeniem czynnika sym-bolicznego we współpracy dwustronnej i pragmatyzacją wzajemnych relacji. Moskwa musiała przyjąć do wiadomości rosnące zaangaŜowanie Wspólnoty Europejskiej w regionie. Po upadku rządów Slobodana Milo-ševicia w październiku 2000 roku demokratyczne władze Federalnej Re-publiki Jugosławii1 postawiły sobie za cel wprowadzenie kraju do struk-tur unijnych. Strategia ta wpisywała się w dąŜenia pozostałych państw Europy Południowo-Wschodniej. Chcąc pozostać istotnym graczem w re-gionie, Rosja, po początkowych wahaniach, wyraziła poparcie dla nowej jugosłowiańskiej administracji. Spotkanie prezydentów Władimira Puti-na i Vojislava Koštunicy w Moskwie było zatem potwierdzeniem zapo-wiadanego pragmatyzmu w polityce zewnętrznej i wynikało z realnej oceny globalnych trendów. Z tej samej przyczyny Rosja nie sprzeciwiła się jednoznacznie secesji Czarnogóry, choć zachowanie integralności Ju-gosławii miało być priorytetem polityki wobec Bałkanów.
Plany integracji Belgradu z Unią Europejską nie spotkały się z opo-rem strony rosyjskiej. Wątpliwości budziła co prawda związana z tymi dąŜeniami współpraca Serbii z Międzynarodowym Trybunałem Kar-nym dla byłej Jugosławii oraz Sojuszem Północnoatlantyckim, jednak oficjalnie Moskwa uznała te kwestie za wewnętrzne sprawy sojusznika. Pomimo wybitnie prorosyjskiej retoryki serbskich partii radykalnych
po-______________
1 Federalna Republika Jugosławii istniała w latach 1992–2003. W jej miejsce powołano
Serbię i Czarnogórę. Po proklamowaniu przez Czarnogórę niepodległości w 2006 roku Serbia została prawną sukcesorką FRJ. W okresie istnienia wspólnego państwa polityka zagraniczna pozostawała domeną federalną.
lityczne poparcie Kremla kierowało się w stronę proeuropejskiej Partii Demokratycznej (DS). Wymownym gestem było dwukrotne wsparcie kandydatury Borisa Tadicia, lidera DS, w wyborach prezydenckich. W czasie swojej kadencji (2004–2012) usiłował on prowadzić politykę wielowektorowości, w której Rosja miała być, obok UE, jednym z pod-stawowych filarów. Rządy demokratów okazały się okresem dynamiza-cji rosyjsko-serbskich kontaktów ekonomicznych. Współpraca w tej dzie-dzinie była w minionej dekadzie priorytetowym obszarem stosunków dwustronnych. Rosyjski kapitał stał się beneficjentem zainicjowanej przez gabinet Zorana ðinñicia prywatyzacji serbskich przedsiębiorstw. Nawet kooperacja w kwestii Kosowa, która mogła wydawać się domi-nantą wzajemnych relacji, wynikała w duŜej mierze z chęci uzyskania przez Moskwę wymiernych korzyści ekonomicznych na Bałkanach2.
Za apogeum rosyjsko-serbskiej współpracy gospodarczej naleŜy uznać zawarcie strategicznych porozumień w sferze energetycznej. 24 grudnia 2008 roku prezydenci Boris Tadić i Dmitrij Miedwiediew pod-pisali pakiet umów obejmujący budowę serbskiego odcinka Gazociągu Południowego, sprzedaŜ 51% akcji monopolisty paliwowego NIS firmie Gazprom-Nieft’ oraz modernizację podziemnego zbiornika gazu Banat-ski Dvor. Niska cena sprzedaŜy NIS oraz powiązanie tej kwestii z bu-dową South Stream pozwalają domniemywać, iŜ kwestie polityczne, w tym sprawa Kosowa, miały istotne znaczenie przy zawarciu umów. WraŜenie to pogłębia bezprecedensowy fakt przekazania Gazpromowi większościowego pakietu udziałów w spółkach powołanych w celu rea-lizacji porozumień. NiezaleŜnie od tego, podpisanie kontraktów energe-tycznych potwierdzało „ekonomizację” relacji rosyjsko-serbskich, które zamiast jałowych zapewnień o słowiańskim braterstwie miały przynosić obu stronom namacalne zyski. NaleŜy w tym miejscu zaznaczyć, iŜ rea-lizacja projektu South Stream będzie dla Serbii opłacalna ze względu na korzyści ekonomiczne, dywersyfikację szlaków dostaw oraz wzmocnie-nie pozycji w regiowzmocnie-nie.
Rozmowy na temat rozwiązania problemu Kosowa oraz wzajemne interesy gospodarcze skutkowały intensyfikacją bilateralnych spotkań na najwyŜszym szczeblu. Liderzy obu państw deklarowali chęć konty-nuowania dynamicznego rozwoju relacji, którym starano się nadać ran-gę partnerstwa strategicznego. Zapewniano, iŜ nie będą one kolidowały z procesem integracji europejskiej. Rosyjscy decydenci wielokrotnie pod-kreślali, Ŝe nie mają nic przeciwko akcesji Serbii do Wspólnoty. Poparcie
______________
2 Rosja oficjalnie popiera integralność terytorialną Serbii. Wśród innych interesów
Mosk-wy wokół kwestii Kosowa naleŜy Mosk-wymienić odzyskanie pozycji silnego gracza na arenie mię-dzynarodowej oraz wykorzystanie zaistniałego precedensu dla wsparcia separatystycznych dąŜeń Abchazji i Osetii Południowej.
dla europejskich aspiracji Belgradu wyraził prezydent Dmitrij Miedwie-diew podczas wizyty w Serbii 20 października 2009 roku3. Boris Tadić zapewnił wtedy Miedwiediewa, iŜ akcesja Serbii do Unii Europejskiej nie oznacza wyboru między Wschodem a Zachodem i będzie korzystna dla Rosji. Serbski prezydent okazał ponadto zadowolenie ze współpracy energetycznej i zasugerował, iŜ rozszerzenie UE o region Bałkanów Za-chodnich otworzy przed Gazpromem nowe rynki4. Podobne wypowie-dzi wywołały spekulacje, iŜ Serbia mogłaby po przystąpieniu do Wspól-noty odgrywać rolę lobbysty na rzecz interesów Kremla, a przez to stać się narzędziem rosyjskiej polityki naruszania spójności wewnętrznej Unii. Obawy te wydają się przesadzone z uwagi na fakt, iŜ ekspansja gospo-darcza w regionie Bałkanów wpisuje się w rosyjską strategię wobec całej Europy, podporządkowaną w duŜej mierze korzyściom ekonomicznym. Zasadnym wydaje się natomiast pytanie o perspektywy serbsko-rosyj-skiej współpracy energetycznej w kontekście dąŜeń UE do dywersyfika-cji dostaw energii.
Analitycy Centrum Spraw Międzynarodowych i Bezpieczeństwa ISAC zwracają uwagę na fakt, iŜ Serbia, angaŜując się we współpracę z Rosją, musi pamiętać o przestrzeganiu prawa energetycznego Unii Eu-ropejskiej, do czego zobligowała się podpisując Porozumienie o Stabi-lizacji i Stowarzyszeniu oraz Traktat o Wspólnocie Energetycznej. Jako sygnatariusz Traktatu Serbia, wraz z innymi państwami regionu, została de facto włączona do unijnego rynku energii. Wśród celów umowy wy-mieniono m.in. zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i działanie na rzecz rozwoju konkurencji na rynku gazu5. W raporcie na temat po-stępów Serbii w integracji Komisja Europejska odnosi się do strategicz-nych porozumień z Rosją, zwracając uwagę, iŜ przy ich implementacji Belgrad jest zobowiązany zagwarantować przestrzeganie zasad Traktatu o Wspólnocie Energetycznej6. Unia Europejska dała tym samym do zro-zumienia, Ŝe nie ma nic przeciwko kooperacji Belgradu z Moskwą, o ile będzie się ona mieścić w granicach prawa wspólnotowego.
Serbskie władze, świadome wagi podjętych zobowiązań, podjęły kroki ku dostosowaniu prawa wewnętrznego do wymogów unijnych. Jednym z nich było zobowiązanie się do wdroŜenia regulacji tzw. trze-ciego pakietu energetycznego, który zakłada m.in. rozdzielenie
działal-______________
3 Выступление в Народной скупщине Сербии, http://kremlin.ru/news/5783 (30.01.2013). 4 Tadić: Serbia in EU benefits Russia, http://www.b92.net/eng/news/politics-article.php?
yyyy=2009&mm=10&dd=20&nav_id=62460 (30.01.2013).
5 Traktat o Wspólnocie Energetycznej, http://eurlex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?
uri=OJ:L:2006:198:0018:0018:PL:PDF (30.01.2013).
6 Serbia 2008 Progress Report,
ności produkcyjnej, przesyłowej oraz dystrybucyjnej w sektorze gazu i energii elektrycznej, równy dostęp do infrastruktury przesyłowej, a takŜe wprowadzenie rozwiązań utrudniających przejęcie kontroli nad systemami przesyłowymi przez przedsiębiorstwa państw trzecich7. Przy-jęte normy mają doprowadzić do restrukturyzacji państwowych przed-siębiorstw energetycznych oraz liberalizacji rynku. Kluczowe będą jed-nak w tym kontekście działania Unii Europejskiej, przed którą pojawia się wyzwanie umacniania wspólnego rynku energetycznego, konkrety-zacji zasad trzeciego pakietu i ustanowienia prawnych sankcji za nie-przestrzeganie przyjętych regulacji. WdroŜenie przepisów dotyczących rozdziału własnościowego moŜe wymusić odpowiednie przekształcenia w serbsko-rosyjskich spółkach, co osłabi pozycję Gazpromu na lokal-nym rynku energetyczlokal-nym. MoŜna zatem podejrzewać, iŜ zawierając korzystne porozumienia w sferze energii Moskwa chciała maksymalnie wzmocnić swoją obecność ekonomiczną w Serbii przed pełną integracją Belgradu ze strukturami europejskimi.
Działania serbskiego rządu w zakresie liberalizacji rynku energe-tycznego pozwalały przypuszczać, iŜ Belgrad nie dopuści do tego, aby stosunki z Moskwą stały się przeszkodą na drodze ku akcesji. Na ten fakt zwrócił uwagę Łukasz Reszczyński, który zauwaŜył odejście Serbii od polityki wielowektorowości na rzecz absolutnej priorytetowości unijnego filaru dyplomacji. Główną przyczyną owej „prounijnej korekty” miała być pogarszająca się sytuacja ekonomiczna, która implikuje poszukiwa-nie solidnego protektora. Taką rolę moŜe względem Serbii pełnić jedyposzukiwa-nie Unia Europejska, wspomagająca Belgrad pomocą finansową na mocy zawartych juŜ porozumień. Zdaniem analityka wizyta premiera Putina w Belgradzie w 2011 roku pokazała, iŜ Moskwa nie jest zainteresowana wypełnianiem podobnej funkcji, a jedynie podtrzymywaniem własnych interesów w regionie8. W sukurs tym tezom przychodzą wskaźniki makroekonomiczne. Nie ulega co prawda wątpliwości, iŜ Serbia jest w duŜym stopniu uzaleŜniona od dostaw rosyjskich surowców energe-tycznych, a bilans handlu zagranicznego z Moskwą jest dla niej ujemny. Jednak najwaŜniejszym partnerem gospodarczym Belgradu pozostają kraje UE, na które przypada ponad połowa wartości zarówno serbskie-go eksportu (6,6 mld USD), jak i importu (11 mld USD). Tymczasem łączna wartość obrotu towarowego pomiędzy Moskwą a Belgradem
wy-______________
7 T. Dąbrowski, M. Szpala, Trzeci pakiet energetyczny w państwach bałkańskich, Mołdawii i na
Ukrainie od 2015 roku, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-10-12/trzeci-pakiet-energetyczny-w-panstwach-balkanskich-moldaw (30.01.2013).
8 Ł. Reszczyński, Zmierzch „aktywnego niezaangaŜowania” w strategii politycznej Serbii?,
http://www.stosunkimiedzynarodowe.info/artykul,976,Zmierzch_?aktywnego_niezaangazowania? _w_strategii_politycznej_Serbii (30.01.2013).
niosła w 2012 roku niecałe 3 mld USD9. Z Unii Europejskiej pochodzi równieŜ zdecydowana większość wsparcia finansowego dla Serbii10.
Pomimo wskazanych zastrzeŜeń współpraca ekonomiczna jest obec-nie najbardziej perspektywicznym kierunkiem rozwoju stosunków ro-syjsko-serbskich. Zakres kooperacji politycznej wydaje się bowiem mocno ograniczony. W ostatniej dekadzie jej motywem przewodnim była nie-wątpliwie sprawa Kosowa. Ze względu na nieodwracalność secesji pro-wincji oraz podjęcie przez Belgrad dialogu z Prištiną kwestia ta będzie jednak miała coraz mniejsze znaczenie w dialogu bilateralnym. Źródłem porozumienia mogła natomiast wydawać się polityka bezpieczeństwa. Mając na uwadze ostroŜność, z jaką serbskie władze odnoszą się do człon-kostwa w Sojuszu Północnoatlantyckim, Rosja liczyła na poparcie Belgra-du dla zaprezentowanego w 2009 roku projektu traktatu o bezpieczeń-stwie europejskim. Wydawał się on próbą zahamowania rozszerzenia NATO i stworzenia alternatywy dla obecności Sojuszu w Europie. Propo-zycja nie doczekała się wszelako spodziewanego poparcia ze strony serbskiego partnera. W opinii Žarko Petrovicia prezydent Tadić, wyka-zując brak zainteresowania inicjatywą, wyznaczył jasne granice moŜli-wej współpracy politycznej z Rosją. Zdaniem analityka Serbia nie moŜe w danej materii prowadzić niezaleŜnej polityki, musi bowiem mieć na uwadze swoje euroatlantyckie aspiracje – zarówno integrację z UE, jak i działalność w programie Partnerstwa dla Pokoju. Podpisując Porozu-mienie o Stabilizacji i Stowarzyszeniu Serbia zobowiązała się współpra-cować z Unią w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeń-stwa. Rosja nie powinna zatem postrzegać wstrzemięźliwości Belgradu wobec proponowanego traktatu jako aktu hamującego współpracę bila-teralną. Mało tego, Moskwa musi zdawać sobie sprawę, iŜ Serbia nie jest sojusznikiem, który mógłby się przyczynić do powstrzymania nieko-rzystnych dla Rosji tendencji na arenie międzynarodowej11. Stanowisko Belgradu wobec propozycji traktatu o bezpieczeństwie europejskim po-twierdza faktyczną rozbieŜność interesów Serbii i Rosji w dziedzinie bezpieczeństwa. Warto przy tym podkreślić, iŜ Serbia nie jest w tym kon-tekście priorytetowym obszarem zainteresowań Moskwy, której uwaga koncentruje się przede wszystkim na zachowaniu wpływów na obsza-rze tzw. bliskiej zagranicy.
______________
9 Спољнотрговинска робна размена Републике Србије, децембар 2012, http://webrzs.stat.gov.
rs/WebSite/repository/documents/00/00/92/07/st15012013.pdf (31.01.2013).
10 Европска оријентација грађана Србије. Трендови, http://seio.gov.rs/upload/documents/
nacionalna_dokumenta/istrazivanja_javnog_mnjenja/istrazivanje1_jun_12.pdf (30.01.2013).
11 Ž. Petrović, Russia Vision of Security in Europe and Serbia, [w:] Russia Serbia Relations
Wobec moŜliwego naruszenia interesów Moskwy „prounijna ko-rekta” w serbskiej polityce zagranicznej nie pozostała bez reakcji strony rosyjskiej. Wiele kontrowersji wywołały wypowiedzi rosyjskiego amba-sadora w Serbii Aleksandra Konuzina. Dyplomata sugerował, Ŝe inte-gracja z Unią Europejską nie leŜy w interesie Serbii, wskazując na istnie-nie alternatywnej drogi w postaci zacieśistnie-nienia współpracy z Moskwą – jedyną obrończynią serbskich racji. Analityk Milan Milenković zauwa-Ŝa, Ŝe Konuzin niezwykle trafnie wybrał moment do zaprezentowania zradykalizowanego stanowiska Rosji, wykorzystując spadek poparcia dla członkostwa w UE wśród serbskiego społeczeństwa i antyzachodnie resentymenty12. Impas w stosunkach z Serbią skłonił Kreml do wycofa-nia politycznego poparcia dla Partii Demokratycznej i skierowawycofa-nia sym-patii ku środowiskom narodowo-konserwatywnym. W połączonych wy-borach prezydenckich, parlamentarnych i lokalnych w maju 2012 roku Moskwa wsparła Serbską Partię Postępową (SNS) i jej lidera Tomislava Nikolicia. Wobec wyborczego zwycięstwa nacjonalistów krok ten wyda-wał się dobrym posunięciem taktycznym. Nowym serbskim prezyden-tem został Nikolić, a SNS utworzyła koalicję rządową z Socjalistyczną Partią Serbii. Lider socjalistów, Ivica Dačić, objął funkcję premiera. Naj-waŜniejsze stanowiska w państwie trafiły więc w ręce osób współtwo-rzących kiedyś reŜim Miloševicia, co często podkreślano w światowych mediach. Choć nowy rząd deklarował kontynuowanie starań o członko-stwo w UE, spodziewano się moŜliwego osłabienia tego wektora poli-tyki zagranicznej na rzecz współpracy z Moskwą. Nikoliciowi wypomi-nano karierę w skrajnie nacjonalistycznej Serbskiej Partii Radykalnej, antydemokratyczne wypowiedzi i snucie planów rozmieszczenia na te-rytorium kraju rosyjskich baz wojskowych. Nie bacząc na zmianę afi-liacji politycznej, nowy przywódca nie porzucił romantycznej pansla-wistycznej retoryki. Podczas wizyty w Moskwie, jaką złoŜył jeszcze jako prezydent-elekt 26 maja 2012 roku, Nikolić określił proces integracji z UE mianem „dalekiej i nieznanej drogi”, a w wywiadzie dla radia „Echo Moskwy” opowiedział się za „zupełnie nowym” modelem relacji serbsko-rosyjskich oraz zasugerował moŜliwość uznania przez Serbię niepodległości Abchazji i Osetii Południowej13, co byłoby skrajnie sprzeczne z serbską racją stanu. W czasie oficjalnej wizyty w Soczi serb-ski prezydent po raz kolejny dał się poznać jako zafascynowany postacią
______________
12 M. Milenković, „What is good for Serbia is good for Russia”, http://www.transconflict.
com/2012/01/what-is-good-for-serbia-is-good-for-russia-201/ (30.01.2013).
13 Wywiad A. Naryszkina z Tomislavem Nikoliciem, http://echo.msk.ru/programs/beseda
Władimira Putina rusofil, podkreślając, Ŝe „tylko Serbię kocha bardziej niŜ Rosję”14.
Namacalnym efektem zapowiadanego zbliŜenia z Rosją moŜe być realizacja negocjowanego od kilku lat kredytu na modernizację serbskiej infrastruktury kolejowej w wysokości 800 mln dolarów. W Serbii wydano ponadto ostateczną decyzję inwestycyjną w sprawie budowy krajowego odcinka Gazociągu Południowego, co stanowi waŜny krok ku realizacji przedsięwzięcia. Spotkanie wicepremiera i ministra obrony Serbii Alek-sandra Vučicia z rosyjskim wicepremierem Dmitrijem Rogozinem zao-wocowało z kolei zapowiedzią rozwoju współpracy wojskowej. Z dru-giej strony, nie doszła do skutku spodziewana w grudniu 2012 roku wizyta Władimira Putina, zaproszonego przez Nikolicia na uroczystą inaugurację projektu. Znamienny jest prócz tego brak podpisania długo oczekiwanej umowy o partnerstwie strategicznym, która miałaby po-twierdzić szczególny charakter relacji dwustronnych.
Plany intensyfikacji stosunków z Rosją korespondują z nieustający-mi wątpliwościanieustający-mi UE co do członkostwa Serbii w organizacji. Wbrew oczekiwaniom Belgradu szczyt Rady Europejskiej w grudniu 2012 roku nie skutkował wyznaczeniem daty rozpoczęcia negocjacji akcesyjnych. Płynące z Brukseli powściągliwe obietnice zacieśnienia współpracy są kaŜdorazowo uzaleŜniane od normalizacji stosunków Belgradu z Prišti-ną. Ta sytuacja wynika między innymi z inercji samej Unii, która, tra-wiona wewnętrznym kryzysem, stała się bardziej ostroŜna w zapowie-dziach dotyczących dalszego rozszerzenia. Mniej zrozumiałe są nato-miast niepokojące groźby rezygnacji z reŜimu bezwizowego z Serbią, argumentowane wzrostem liczby wniosków o azyl. Podobne sugestie nie sprzyjają rozwojowi proeuropejskich sympatii wśród społeczeństwa. Antyzachodnie nastroje potęgują kontrowersyjne decyzje Trybunału w Hadze, który uniewinnił podejrzewanych o zbrodnie wojenne chor-wackich generałów Ante Gotovinę i Mladena Markača oraz byłego pre-miera Kosowa Ramusha Haradinaja. Jako iŜ współpraca z Trybunałem była istotnym warunkiem integracji Belgradu z UE, opinia publiczna w oczywisty sposób łączy niezbyt przychylną działalność obu instytucji. W świetle tak niesprzyjających warunków na szczególną uwagę zasłu-guje konsekwentna polityka serbskiego rządu, który wbrew obawom komentatorów kontynuuje starania o uzyskanie członkostwa w Unii Eu-ropejskiej. Według Marty Szpali z Ośrodka Studiów Wschodnich najlep-szym tego dowodem jest rozwój dialogu z władzami Kosowa. Spotkania premierów Ivicy Dačicia i Hashima Thaciego owocują konkretnymi
po-______________
14 Nikolić za rusku televiziju: Jedino Srbiju volim više od Rusije, http://www.blic.rs/Vesti/
rozumieniami. Komentatorka podejrzewa, iŜ determinacja serbskich władz wynika z chęci utrzymania poparcia społecznego. W obliczu nie-najlepszej sytuacji ekonomicznej sukces w integracji europejskiej moŜe okazać się jedynym środkiem do osiągnięcia tego celu15. Trudno rów-nieŜ oczekiwać poprawy stanu serbskiej gospodarki bez ścisłej współ-pracy ze strukturami unijnymi. Kontynuacja proeuropejskiego kursu przez władze Serbii pozwala interpretować równoległą prorosyjską re-torykę jako sygnał dla unijnych decydentów. Belgrad nierzadko wyko-rzystuje bowiem tzw. rosyjską kartę w stosunkach z UE celem skłonie-nia niezbyt aktywnego sojusznika do bardziej zdecydowanych działań. NaleŜy przy tym podkreślić, Ŝe serbski rząd ma na tym polu ograniczo-ne moŜliwości maograniczo-newru, a siła kaŜdego z wektorów polityki zagranicz-nej będzie zaleŜała od odzewu większych partnerów. Niemniej jednak, w świetle przedstawionych faktów rezygnacja Serbii ze starań o człon-kostwo w Unii Europejskiej na rzecz bliŜszej współpracy z Moskwą wy-daje się obecnie absolutnie nierealna.
PowyŜsze rozwaŜania prowadzą do uogólniającej konstatacji, iŜ po-lityczny dialog z Rosją nie moŜe stanowić dla Serbii alternatywy wobec integracji z Unią Europejską. Mimo wzmocnienia prorosyjskiej retoryki nowego rządu trudno oczekiwać radykalnych zmian w polityce zagra-nicznej. Istotę stosunków serbsko-rosyjskich w dalszym ciągu stanowić będą relacje gospodarcze, a szczególnie kooperacja w sferze energe-tycznej. Szansę powodzenia mają przy tym jedynie te inicjatywy, które nie kolidują z nadrzędnym celem serbskiej dyplomacji, jakim jest przy-stąpienie do UE. MoŜna domniemywać, Ŝe po realizacji priorytetowej ambicji Belgradu polityczna współpraca z Moskwą będzie odbywać się juŜ w ramach powiększonej Unii, która wydaje się prawdziwie strate-gicznym partnerem dla obu państw. Realizacja projektu Gazociągu Po-łudniowego z pewnością podniesie rangę Bałkanów Zachodnich w rosyj-skiej polityce wobec Europy, a takŜe zwiększy zainteresowanie Moskwy stabilizacją regionu. W obliczu dekoniunktury w UE prognozy co do moŜliwego terminu akcesji Serbii są jednak utrudnione.
W analizie perspektyw rozwoju stosunków rosyjsko-serbskich war-to na koniec raz jeszcze uwypuklić kontekst działań Unii Europejskiej. Nie ulega wątpliwości, Ŝe ciągle ogromnym wyzwaniem na drodze ku akcesji są reformy wewnętrzne w Serbii. NiezaleŜnie od tego dotychcza-sowa polityka Brukseli wobec Belgradu wydaje się nieadekwatna do sta-rań, jakie poczyniły serbskie władze w kierunku integracji. Mimo
stop-______________
15 M. Szpala, Serbia zabiega o rozpoczęcie negocjacji akcesyjnych z UE, http://www.osw.
waw.pl/pl/publikacje/best/2012-12-05/serbia-zabiega-o-rozpoczecie-negocjacji-akcesyjnych-z-ue (30.01.2013).
niowego wypełniania warunków akcesyjnych i podjęcia rzeczywistego dialogu z Prištiną, data rozpoczęcia negocjacji jest ciągle odsuwana w czasie. PrzedłuŜający się brak pozytywnej reakcji strony unijnej nie będzie sprzyjał ciągłości proeuropejskiego kursu konserwatywnego rzą-du. Kryzys wewnętrzny, z jakim obecnie boryka się Wspólnota, nie po-winien usprawiedliwiać zaniechań, które mogą skutkować ponowną destabilizacją całego regionu. Alarmujący wydaje się w tym kontekście spadek poparcia dla integracji europejskiej wśród serbskiego społeczeń-stwa, a szczególnie ludzi młodych16. Rosnące niezadowolenie zwiększa prawdopodobieństwo zmiany status quo i powrotu to zmitologizowanej narracji o braterstwie serbsko-rosyjskim stanowiącym alternatywę dla współpracy ze skompromitowanym Zachodem. Tymczasem reaktywna-cja koncepcji zerwania dialogu z Unią i rozmieszczenia rosyjskich baz wojskowych nie przyniosłaby korzyści Ŝadnej ze stron, z wyjątkiem par-tii radykalnych, które zbudowałyby na niej polityczny kapitał. Podobna retoryka nie skutkowałaby bowiem spodziewanym odzewem ze strony władz rosyjskich, które nie byłyby zainteresowane zaostrzeniem relacji z UE i USA. Z uwagi na hierarchię priorytetów rosyjskiej polityki zagra-nicznej wątpliwa wydaje się równieŜ zdolność Moskwy do zapewnienia Belgradowi adekwatnej pomocy stanowiącej alternatywę wobec wspar-cia Zachodu. Nieroztropna polityka Brukseli wobec Serbii moŜe zatem w dłuŜszej perspektywie doprowadzić do izolacji kraju na arenie mię-dzynarodowej, co będzie miało fatalne skutki dla bezpieczeństwa regio-nu. Z kolei włączenie Serbii do struktur unijnych, będące zwieńczeniem obopólnych wysiłków, pozytywnie wpłynęłoby na kształt stosunków serbsko-rosyjskich poprzez wzmocnienie pozycji negocjacyjnej Belgradu.
______________
16 Serbia's Citizen Support for EU Membership is Declining, http://www.bezbednost.org/
