Rozwój osobowy w środowiskach anonimowych nowych mediów

Wacław Branicki

Rozwój osobowy w środowiskach

anonimowych nowych mediów

Rozwój osobowy w środowiskach anonimowych

nowych mediów

S łow a kluczow e: rozw ój osobow y, an o n im o w o ść, sam o św iad o m o ść, sam oujaw nianie,

no w e m e d ia

Key words: personal developm ent, anonym ous, self-awareness, self-disclosure, new m edia

Wprowadzenie

Anonimowość byw a p ostrzegan a jako isto tn a cecha wolności wypowiedzi w sferze on-line. Fenom en ten je s t opisyw any jako w artość będąca siłą n ap ę­ dową kom unikacji (com munications enabler), szczególnie w ażną wówczas, gdy rozmowa dotyczy drażliwej lub osobistej tem atyki. L isa Collingwood w skazu­ je również n a nadużycia zw iązane z tym zjaw iskiem , tak ie ja k pomówienie przez bezim iennego a u to ra 1. T a dwoistość anonimowości m a istotne znaczenie w środow iskach nowych mediów, ponieważ w ytw arzają one w um ysłach wielu osób złudne poczucie bezim ienności2. Przedm iotem poniższej analizy są nowe m edia, czyli takie, które d ają każdem u użytkow nikow i możliwość aktywnego u działu w procesie kom unikacji3.

W w ielu bad an iach wykazano ścisły zw iązek m iędzy anonim owością i de- indyw iduacją, czyli stanem , w k tó ry m u leg ają osłabieniu o graniczenia w e­ w nętrzne4. Zjawisko to przejaw ia się w zachow aniach antyspołecznych, przede w szystkim w podwyższonym poziomie agresji5.

Mimo że hipoteza o zw iązku anonimowości z destrukcyjnym i zachow aniam i człowieka znajduje mocne potw ierdzenie w badaniach6, istn ieją poważne prze­ słan k i w skazujące n a to, niż tego rodzaju środowisko może stanow ić wsparcie

1 L. Collingwood, Privacy, Anonym ity and Liability: Will Anonymous Communicators Have

the L ast Lough?, „Computer Law & Security Review” 2012, nr 28, s. 329.

2 M. Szpunar, W stronę nowych mediów, Toruń 2010, s. 74. 3 P. Levinson, Nowe nowe media, Kraków 2010, s. 18.

4 L. Festinger, A. Pepitone, T. Newcomb, Some Consequences o f D eindividuation in a Group, „Journal of Abnormal and Social Psychology” 1952, nr 47, s. 382.

5 P. Zimbardo, The H um an Choice: Individuation, Reason, and Order Versus D eindividu­

ation, Impulse, and Chaos, w: Nebraska Sym posium on M otivation, red. W. Arnold, D. Levin,

Lincoln 1970, s. 237-307.

6 Warto również odnotować badania, które nie potwierdzają, że anonimowość przyczynia się do zachowań rozhamowanych: por. E. Diener, Deindividuation: the Absencje o f Self-Awareness

and Self-Regulation in Group Members, w: Psychology o f Group Influence, red. P. Paulus, Hills­

dale 1980, s. 209-244. Diener przypuszcza, że anonimowość zamierzona w ramach eksperymentu może wzbudzać podejrzenia wśród badanych i w efekcie podnosić poziom samoświadomości i samokontroli.

dla kształtow ania osoby. Bobbe Baggio i Yoany B eldarrain podkreślają, że w ir­ tualne, anonimowe środow iska kreow ane n a potrzeby edukacyjne stw arzają niepow tarzalne, unikatow e w a ru n k i sprzyjające rozwojowi człowieka: „Poten­ cjalne korzyści płynące z anonimowości uzyskanej dzięki technologii polega­ ją n a dostarczeniu w arunków chroniących przed onieśm ieleniem . Uczniowie, którzy cierpią z powodu fizycznej, emocjonalnej lub poznawczej dysfunkcji, są uw olnieni od krępującego uczucia inności, samoświadomości i niedostosowa- n ia ”7. W arto szczególnie zwrócić uwagę n a przyw ołaną tu funkcję sam ośw ia­ domości. W podstawowym rozum ieniu anonimowość oznacza sytuację b ra k u identyfikacji a u to ra danej wypowiedzi. D la naszych analiz w ażniejsza je s t nie faktyczna możliwość określenia tożsam ości, ale subiektyw ne poczucie bycia anonimowym.

W refleksji n ad ludzkim rozwojem n ad al je s t obecna m yśl inspirow ana kon­ cepcją H e rb e rta Spencera. Kluczowa je s t tu ta j zdolność adaptacji do zm ienia­ jących się w arunków środowiskowych. D la pełnego obrazu należy uwzględnić zm iany środow iska w ew nętrznego jed n ostki8. Z innym rozum ieniem rozwoju osoby spotykam y się w ujęciach podkreślających asp ek t egzystencjalny czło­ wieka. Kazimierz Dąbrowski wskazywał, że często w łaśnie ludzie nieprzystoso­ w ani do „zwykłej rzeczywistości” są obdarzeni dużą wrażliwością i potencjałem rozwojowym, k tó ry może być twórczo w ykorzystany9. To drugie rozum ienie rozwoju zostało przyjęte w tym tekście. A nn a Mróz n astępująco opisuje to ujęcie: „Jest nim ta k i poziom rozwoju samoświadomości, n a którym będzie on zdolny do intencjonalnej autokreacji, samowychowania, autoterapii, n a którym będzie mógł odnaleźć sens swojego istn ien ia również poza sobą - w głębokich relacjach z innym i ludźmi, we współtw orzeniu wspólnoty”10. Kluczowa dla tak rozum ianego rozwoju je s t zatem samoświadomość, z k tó rą - ja k przyjm ujem y - w sposób istotny zw iązana je s t anonimowość.

Pierw szym celem przeprowadzonych analiz je s t u k azanie istotnego zw iąz­ k u pomiędzy samoświadomością i anonimowością; drugim - określenie specyfi­ ki rozwoju osobowego w anonimowych środowiskach nowych mediów. Poniższa argu m en tacja dotyczy dwóch głównych tez. Zgodnie z pierw szą wysoki poziom samoświadomości społecznej przejaw ia się tro sk ą o konsekwencje w ynikające z u jaw nian ia swojej tożsam ości w przestrzen i w irtualnej. Wedle drugiej, osoby o wysokim stopniu samoświadomości rzadziej zachow ują się w sposób rozha- m owany i d estrukcyjny w anonim owych środow iskach mediów elektronicz­ nych, a zarazem pewien rodzaj i stopień anonimowości w cyberprzestrzeni je st istotnym czynnikiem um ożliwiającym rozwój samoświadomości.

7 Y. Beldarrain, B. Baggio, Anonym ity and Learning in D igitally M ediated Communica­

tions: Authenticity and Trust in Cyber Education, Hershey 2011, s. 9.

8 A. Brzezińska, Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa 2005, s. 62. 9 K. Dąbrowski, Trud istnienia, Warszawa 1986, s. 21.

10 A. Mróz, R ozw ój osobowy człowieka. B adania w kontekście teorii dezintegracji pozytywnej

Egzystencjalny wymiar anonimowości w kontekście społecznym

Philip Zim bardo określa osobę anonim ow ą jako tak ą, k tó ra znajduje się w sytuacji, gdy in ni uczestniczący w niej ludzie, „jak gdyby nie wiedzą, kim ona je s t lub nie dbają o to, żeby wiedzieć”11. Człowiek może zachowywać ano­ nimowość dyskursyw ną oraz w izualną. T a pierw sza polega n a n ieujaw nianiu źródła czy au to rstw a danego kom unikatu. N a przykład bloger może ograniczyć dostęp do inform acji dających podstaw ę do identyfikacji jego realnej tożsam o­ ści. Z anonim owością w izu aln ą m am y do czynienia wówczas, gdy a u to r dzien­ n ik a internetow ego nie zam ieszcza swojego zdjęcia lub m ate ria łu filmowego, w którym w ystępuje i je s t identyfikow alny12. Możemy z atem stw ierdzić, że człowiek pozostaje anonimowy nie tylko wówczas, kiedy nie ujaw nia informacji 0 sobie, ale tak że wtedy, gdy pomimo ich dostępności, in n i uczestnicy danej sytuacji społecznej nie są nim i zainteresow ani. Poczucie bycia anonim owym może zostać wywołane, gdy inne osoby w ykazują tak ie zainteresow anie, lecz go nie ujaw niają wobec danego podmiotu. Zimbardo pisze: „Kiedy inni tra k tu ją ciebie, ja k gdybyś nie był jed y n ą w swoim rodzaju osobą, lecz tylko »innym«, niew yróżniającym się niczym i poddanym obróbce przez System , lub gdy ignoruje się twoje istnienie, wówczas czujesz się anonim owy”13. N ależy zatem uwzględnić różnicę m iędzy anonim owością rozum ianą jako b ra k możliwości identyfikacji a u to ra danej wypowiedzi a poczuciem anonimowości w efekcie ignorow ania indyw idualności danego podm iotu. N a podstaw ie dotychczaso­ wych uw ag możemy również stw ierdzić bardzo isto tn ą właściwość anonim o­ wości, ja k ą je s t stopniowalność tego zjaw iska. Cecha ta odnosi się w sposób oczywisty do anonimowości dyskursyw nej, choć dotyczy także anonimowości w izualnej, gdyż zdjęcia czy m ateriały filmowe przedstaw iające a u to ra mogą w zróżnicowany sposób przedstaw iać jego w izerunek.

W arto również zwrócić uw agę n a zw iązek anonimowości i istnienia. Choć analizy Zim bardo dotyczą przede w szystkim sfery behaw ioralnej, to jed n a k zn am ien n e je s t zastosow anie k ateg o rii egzystencjalnej, w skazującej, że ig­ norow anie istn ie n ia osoby może doprowadzić ją do poczucia anonimowości. W tradycji filozofii dialogu podkreśla się, że znaczące relacje m ają dla podmio­ tu c h a ra k te r konstytutyw ny14. Wedle tradycji dialogicznej poczucie odrębności 1 wyjątkowości w łasnego istn ien ia oraz samoświadomości je s t w ynikiem z a an ­ gażowanej relacji międzyosobowej15.

11 P. Zimbardo, Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło?, Warszawa 2008, s. 313. 12 E. E. Hollenbauh, M. K. Everett, The Effects o f Anonym ity on Self-Disclosure in Blogs:

An Application o f the Online Disinhibition Effect, „Journal of Computer Mediated Communica­

tion” 2013, nr 18, s. 285.

13 P. Zimbardo, dz. cyt., s. 313.

14 E. Stawnicka-Zwiahel, Stworzeni do relacji. Dialogiczne inspiracje M artina Bubera, To­ ruń 2012, s. 130.

15 Por. E. Rosenstock-Huessy, Gram atyka duszy, w: Filozofia dialogu, red. B. Baran, Kra­ ków 1991.

B a d a n ia przeprow adzone przez am erykańskiego uczonego w skazują, że anonimowość je s t isto tn ą zm ien n ą przyczyniającą się do pow stania deindy- w iduacji objawiającej się b rak iem poczucia odpowiedzialności za swoje czyny. Tym bardziej należy zatem zwrócić uwagę n a pozytywny aspekt anonimowości: „Jeśli n a to m ia st sytuacja prow adzi jedynie do zm niejszenia koncentracji n a sobie w skutek anonimowości i zachęca do zachow ań prospołecznych, ludzie są gotowi okazywać życzliwość”16. Został tu ta j wyrażony kluczowy elem ent dla naszej analizy: w jak ic h okolicznościach anonim owość prow adzi do zm niej­ szenia koncentracji n a sobie, a nie deindywiduacji? Pojaw ia się też pytanie, czy fenomen „koncentracji n a sobie” możemy utożsam ić z samoświadomością. W ydaje się, że są to k atego rie bliskoznaczne. Choć Zim bardo posługuje się pojęciem samoświadomości (self-awareness) i w ym ienia ją jako jeden z w a ru n ­ ków obrony przed dehum anizującym wpływem środow iska społecznego, to nie podaje, ja k rozum ie znaczenie tego term inu.

Anonimowość jako regulator samoświadomości

Anonimowość może być rozu m ian a jako czynnik regulujący poziom sam o­ świadomości przy tak im jej ujęciu, które uw zględnia jej stopniowalność. Alain P inso n n eau lt i Nelson H eppeel w ym ieniają dwie podstawowe przyczyny po­ wodujące rozbieżność w ocenie w pływ u anonim owości n a zachow ania ludzi funkcjonujących w grupie posługującej się kom unikacją zapośredniczoną przez kom puter: (1) zbyt w ąskie rozum ienie anonimowości, k tó rą należy traktow ać jako zjawisko wielowymiarowe i subiektyw ne; (2) trz e b a uwzględnić efekt in ­

terakcji anonimowości z innym i czynnikam i środowiskowymi konstytuującym i d an ą sytuację społeczną. Z jednej strony, ja k w skazują badania, anonimowość, redu ku jąc poczucie presji społecznej i bycia ocenianym i niw elując b ariery w ynikające ze sta tu su , pozw ala n a udział w szystkich n a równych praw ach w dyskusji i pracy grupowej. Owocuje to w iększą efektywnością twórczą zespo­ łu. Anonimowość popraw ia poziom obiektywizmu w ocenie pomysłów, ponieważ n aw et podświadomie człowiek nie może uwzględniać, kto je s t auto rem danej koncepcji. Z drugiej jed n a k strony b a d a n ia dają podstaw y do tw ierdzenia, że anonimowość w takich grupach sk łan ia do lenistw a, żerow ania n a pracy in ­ nych oraz nadm iernej liczbie krytycznych, a n aw et złośliwych uw ag17.

W ydaje się, że podstaw owym czynnikiem pozwalającym wyjaśnić rozm a­ ite konsekw encje p rzeb y w an ia w środow isku anonim ow ym je s t społeczna i osobista samoświadomość. To pierwsze zjawisko (public-self-awareness) je st stanem , w którym osoba zdaje sobie sprawę, że je st przedm iotem uw agi innych

16 P. Zimbardo, dz. cyt., s. 313.

17 A. Pinsonneault, N. Heppel, Anonym ity in Group Support System s Research: A New Con­

ceptualization, Measure, and Contingency Framework, „Journal of Management Information

ludzi18. Nie m am y tu ta j n a m yśli sytuacji, gdy jed n o stk a je s t obserwowana. Chodzi raczej o świadomość podmiotu, że pewne jego zachow ania, np. dziwacz­ ne lub przekraczające określone norm y społeczne, w zbudzą zainteresow anie i m ogą zostać ocenione przez inne osoby. N a tu ra ln e je s t zatem , że wysoki poziom tego ty p u samoświadomości może powodować dyskom fort lub naw et lęk społeczny, który sk łan ia do zachow ań konform istycznych19. P in sonn eau lt i H eppel w skazują, że środow iska anonimowe s ta ją się czynnikiem w pływ ają­ cym n a wzrost zachow ań rozham owanych wówczas, gdy strach przed k a rą jest główną przyczyną m itygującą, a anonimowość je s t postrzegana jako skuteczna ochrona przed przykrym i konsekw encjam i. Anonimowość nie m usi n ato m iast powodować w zrostu n atężen ia zachow ań rozham ow anych w grupie ludzi, dla których czynnikiem ograniczającym są norm y zinternalizow ane (internal sta n ­

dards), np. w postaci w artości. Zatem , ja k piszą kanadyjscy uczeni, w grupie

ludzi, którzy m ają głęboko uw ew nętrznione mocne w artości (strong values) i funkcjonują w kultu rze, k tó ra pom aga petryfikow ać ten s ta n rzeczy, anoni­ mowość przyczynia się do podwyższenia samoświadomości i um ocnienia do­ tychczasowych postaw 20. Decydującym czynnikiem je s t samoświadomość oso­ b ista (private self-awareness). Fenom en ten tradycyjnie był definiowany jako proces myślowy, który polega n a analizow aniu głębszych, trudniej dostępnych aspektów osoby, takich ja k w łasne, głębokie przekonania, dążenia, w artości i emocje21. W nowszych koncepcjach i narzędziach pom iaru uw zględnia się nie tylko asp ek t kognitywny, ale także motywacyjny i emocjonalny22.

F unkcja samoświadomości je s t złożona, co również je s t widoczne w niespój­ nych w ynikach badań. W ykazano, że wysoka skłonność do autoanalizy może prowadzić do depresji, rum inacji, zaburzeń afektywnych. W skazuje się też na zw iązek samoświadomości z neurotyzm em . Chroniczna sam oobserw acja może być zatem przyczyną bardzo rozm aitych zaburzeń psychicznych23. Mimo to sa ­ moświadomość je s t jed n ą z funkcji psychicznych będących istotnym elem entem b y tu osobowego. Przy tak im założeniu jako praw idłowy jaw i się ta k i rozwój człowieka, w ram ach którego ten a sp ek t je s t system atycznie rozwijany.

W arto również zwrócić uw agę n a silny zw iązek samoświadomości z ego­ centryzm em i em patią. T a pierw sza relacja m a c h a ra k te r korelacji ujemnej (tzn. im wyższy poziom samoświadomości, tym m niejszy egocentryzm), a druga

18 R. Orive, Group Sim ilarity, Public Self-Awareness, and Opinion Extremity: A Social Pro­

jection Explanation o f D eindividuation Effects, „Journal of Personality and Social Psychology”

1984, nr 47, s. 730.

19 Por. J. M. Govern, L. A. Marsch, Development and Validation o f the Situational Self­

Awareness Scale, „Consciousness and Cognition” 2001, nr 10.

20 A. Pinsonneault, N. Heppel, dz. cyt., s. 94-95.

21 M. F. Scheier, Ch. S. Carver, The Self-Consciousness Scale: A Revised Version for Use

w ith General Populations, „Journal of Applied Social Psychology” 1985, t. 15, nr 8, s. 687.

22 Por. P. D. Trapnell, J. D. Campbell, Private Self-Consciousness and Five-Factor Model

o f Personality: D istinguishing Rum ination From Reflection, „Journal of Personality and Social

Psychology“ 1999, t. 76, nr 2.

23 P. J. Silvia, M. E. O’Brien, Self-Awareness and Constructive Functioning: R evisiting „The

- dodatni. E m p a tia je s t zjaw iskiem , które w dosyć rozwiniętej formie m ożna zauważyć już u dw uletnich dzieci. Równocześnie pojaw ia się zdolność mówie­ n ia o w łasnych p ragnieniach i emocjach, co je s t przejaw em rozwijającej się samoświadomości24. Także w badaniach populacji osób dorosłych potwierdzono korelację m iędzy sam oświadom ością i em patią. G reg Ashley i Roni Reiter-Pal- mon zauw ażają, iż samoświadomość nie je s t tylko fenom enem kognitywnym, ale m a również w ym iar emocjonalny25.

Silvia i O’B rien opisują samoświadomość jako w aru n ek sam okontroli wy­ nikającej ze skutecznego przebiegu procesu in tern alizacji norm. Stanow i to ochronę jed n o stk i i społeczeństw a przed sk u tk a m i deindyw iduacji. A m ery­ kańscy autorzy w skazują, że k w estia wpływu poziomu samoświadomości na kreatyw ność je s t złożona. Pisaliśm y powyżej, że w środowiskach anonimowych ludzie są w sta n ie w ygenerować w iększą ilość pomysłów. Istotnie, osobista samoświadomość, k tó ra przejaw ia się w postaci oceny siebie w odniesieniu do uw ew nętrznionych standardów i autokrytycyzm u, może ograniczyć kreatyw - ność26. Je d n a k Silvia i O’B rien zauw ażają, że proces twórczy sk ład a się nie tylko z form ułow ania koncepcji, ale także ich krytycznej oceny. W tym drugim etapie samoświadomość je s t funkcją bardzo przydatną.

Z p u n k tu w idzenia całościowego rozwoju osoby ludzkiej wydaje się, że b a r­ dzo w ażne je s t pow iązanie samoświadomości z poczuciem w łasnej wartości. M ałe dzieci, k tó re nie posiadają jeszcze wykształconej funkcji samoświadomo­ ści, po prawidłowo wykonanej czynności nie przejaw iają emocji, k tó rą m ożna określić jako poczucie dumy. Analogicznie po niepow odzeniu przy realizacji prostego z a d a n ia nie o k azują w sty du czy zakłopotania. C h a ra k te ry sty c zn ą k o m po nentą em ocjonalną je s t wówczas zaciekaw ienie lub zn u dzenie27. Im wyższy poziom samoświadomości posiada podmiot, tym bardziej dobrze wyko­ n ane zadanie wpływ a n a um ocnienie poczucia w łasnej w artości. Jednocześnie porażki m ają bardziej destrukcyjny wpływ n a osoby o wysokiej samoświadomo­ ści, jako że ludzie skłonni do autorefleksji m ają wysokie poczucie sprawczości i w ynikające stąd przekonanie o odpowiedzialności i konieczności ponoszenia konsekw encji podejmowanych przez siebie działań28.

N a podstaw ie przeprow adzonych analiz m ożem y przyjąć, że im wyższy poziom publicznej samoświadomości, tym większe je s t prawdopodobieństwo, że ta k a osoba w środow isku anonim ow ym będzie przejaw iać zachow ania rozham owane. Nie m usi to wpływać tylko n a w zrost agresji lub innych czynów

24 A. Gopnik, A. N. Meltzoff, P. K. Kuhl, Naukowiec w kołysce. Czego o umyśle uczą nas

małe dzieci, Poznań 2004, s. 54 i 57.

25 G. C. Ashley, R. Reiter-Palmon, Self-Awareness and the Evolution o f Leaders: The Need

for a Better Measure o f Self-Awareness, „Journal of Behavioral and Applied M anagement” 2012,

t. 14, nr 1, s. 9.

26 P. J. Silvia, M. E. O’Brien, dz. cyt., s. 480.

27 Por. H. Heckhausen, Emotional Components o f Action: Their Ontogeny as Reflected in

Achievement Behavior, w: Curiosity, Imagination, and Play: On the Development o f Spontaneous Cognitive and M otivational Processes, red. D. Gorlitz, J. F. Wohlwill Hillsdale 1987, s. 326-348.

28 Por. T. S. Duwal, P. J. Silvia, Self-Awareness, P robability o f Improvement, and the S elf

negatyw nych. Samoświadomość publiczna wiąże się bowiem z lękiem przed oceną i k arą. Anonimowość może być z atem czynnikiem wpływającym p ośred­ nio n a obniżenie lęku społecznego. Sytuacja ta k a podnosi poziom szczerości.

Bardziej skom plikowanym problem em je s t relacja anonimowości względem osobistej samoświadomości. Z jednej strony ten rodzaj samowiedzy zabezpiecza przed zachow aniam i antyspołecznym i w w aru n k ach anonimowych. O tw arte pozostaje pytanie, czy anonimowość bardziej ułatw ia szczerość osobom o wyż­ szym poziomie osobistej samoświadomości. Nie chodzi tu ta j o zachow ania wy­ nikające z u tra ty samokontroli, ale w łaśnie o szczerość rozum ianą jako pochod­ n a działania autorefleksji. N a tej podstaw ie możemy uznać za prawdopodobną hipotezę, zgodnie z k tó rą środowiska anonimowe będą pozytywnie stymulowały rozwój człowieka wówczas, gdy będzie on posiadał względnie wysoki poziom osobistej samoświadomości. Jeżeli będą to osoby obdarzone dużą sam ośw ia­ domością publiczną ewokującą lęk społeczny, to środow iska anonim owe będą szczególnie korzystne dla ich rozwoju osobistego.

Rozwój człowieka w anonimowych środowiskach nowych

mediów

A nalizę kluczowego problem u rozpoczynam y od p rzed staw ien ia elem en­ tów m ających bezpośredni wpływ n a poczucie anonimowości, k tó re określają wielowymiarowość tego zjaw iska. Anonimowość - ja k zaznaczono we w stępie - może oznaczać b ra k identyfikacji a u to ra działania lub kom unikatu. Wedle ujęcia A laina P in so n n eau lta i N elsona H eppela to tylko jeden z aspektów tego zjaw iska, d rugim je s t dyfuzja odpowiedzialności. O znacza to, że jeżeli pod­ m iot m a poczucie, iż odpowiedzialność za określone działanie je s t w sposób niejasny rozproszona, wówczas rośnie poziom subiektyw nej anonimowości29. Trzecim aspektem anonimowości je s t bliskość (proximity) - szczególnie istotna w kom unikacji zapośredniczonej przez technologię - oznaczająca stopień, do którego ludzie czują się obserw owani przez inne osoby z grupy. N aw et jeżeli imię i nazwisko nie je s t znane, lecz ktoś spogląda n a e k ra n z kom entarzam i, wówczas poczucie anonimowości spada. To odczucie wiąże się zapew ne z tym, że w takiej sytuacji zostaje wykluczona anonimowość w izualna. Tego ty p u bli­ skość może prowadzić do obniżenia poziomu szczerości. Możemy zatem stw ier­ dzić, że do u z y sk an ia subiektyw nej anonim owości potrzebny je s t dystans, a zarazem sam a anonimowość tworzy pew ien typ dystansu. Paradoksalnie, tak ie oddalenie może być podstaw ą personalnej bliskości. C zw artym elem en­ tem je s t u przedn ia znajomość osób w grupie, k tó ra w danym momencie wy­ m ienia się k o m unik atam i bez u jaw n ian ia personaliów. Jeżeli np. je s t to m ały zespół ludzi, którzy dobrze się znają, wówczas może dojść do szybkiej iden­ tyfikacji za pomocą charakterystycznego stylu wypowiedzi czy doboru słów.

W takiej sytuacji anonimowość m a c h a ra k te r tylko form alny. P ią tą składow ą je s t zaufanie do system u technologicznego, który je s t środkiem kom unikacji. Uczeni w skazują, że osoby, które są zapew niane o ochronie ich danych osobo­ wych, byw ają sceptyczne i wówczas poczucie anonimowości je s t niskie30.

Poppy L. McLeod w skazuje, że choć anonimowość istotnie może być czyn­ nikiem redukującym lęk społeczny, to jednocześnie może się przyczynić do m niejszej w ydajności czy w prost żerow ania n a pracy innych31. W celu wy­ elim inow ania tego efektu w arto posłużyć się nagrodą dla osób, które wniosły najw iększy w kład w pracę grupy. A m erykańska uczona poddała b a d a n iu ze­ spół pracujący m etodą burzy mózgów i kom unikujący się za pośrednictw em k o m pu tera poprzez czat. B ad an i studenci zostali dobrani losowo, zapewniono im odpowiednią odległość i nie było wątpliwości dotyczących system u. McLeod stw ierdziła, że anonim owość isto tn ie obniża m otyw ującą funkcję nagrody. W przeprowadzonym eksperym encie zachowano anonimowość podczas kom u­ nikacji, ja k również osoba, k tó ra otrzym yw ała nagrodę, nie była identyfikow a­ n a przez pozostałych uczestników grupy zadaniowej. M ożna zatem stwierdzić, że isto tn ą częścią gratyfikacji je s t u znanie ze strony w spółpracujących osób. W ażnym elem entem okazała się także możliwość porów nania wysokości nagro­ dy z innym i osobami. N aw et jeżeli została zachow ana anonimowość, ale osoby m iały możliwość um ieszczenia swojej pozycji w klasyfikacji, było to znaczącym elem entem wpływającym n a motywację i zaangażow anie w pracę32.

U w zględniając wielowymiarowość anonimowości, w arto zauważyć aspek t zw any dyfuzją odpowiedzialności. Odpowiedzialność to przecież także przyj­ m ow anie pozytyw nych konsekw encji swoich działań. B a d a n ia McLeod po­ tw ierdzają, że b ra k gratyfikacji społecznej lub możliwości porów nania swoich osiągnięć m a wpływ n a motywację i wydajność pracy. M ożna zarazem dom nie­ mywać, że b a d an i studenci m ieli wyższy w skaźnik społecznej, a nie osobistej samoświadomości. J e s t to tym bardziej prawdopodobne, że w grupie młodych ludzi - używając term inologii Jungow skiej - istotniejsze je s t rozw ijanie p e r­ sony, k tó ra p osiada przede w szystkim funkcje adaptacyjne. Głębszy rozwój sam ośw iadom ości osobistej n a stę p u je zazwyczaj po dośw iadczeniu kry zysu połowy życia i odtąd u znanie społecznie nie je s t ta k istotne.

Z p u n k tu w idzenia analizow anej problem atyki kluczowy pozostaje poziom funkcjonow ania osobistej samoświadomości człowieka przebywającego w śro­ dowisku mediów elektronicznych. Szczerość lub sam oujaw nianie (self-disclo-

sure) je s t czynnikiem , który pośrednio może ułatw ić odpowiedź n a to pytanie.

To zjawisko podlega badaniom w trzech wym iarach. Pierwszy to szerokość, czy­ li liczba podejmowanych tem atów . D rugi to trw anie, czyli długość wypowiedzi lub ilość słów. Trzeci to głębokość, czyli jakościow a ocena tego, czy kom un ik at

30 Tamże, s. 96-97.

31 P. L. McLeod, Effects o f Anonym ity and Social Comparison o f Reward on Computer­

-M ediated Group Brainstorm ing, „Small Group Research” 2011, t. 42, nr 4, s. 480.

dotyczy spraw osobistych, wstydliwych itp .33 W ydaje się, że n aw et jakościowa a n a liza nie będzie dobrą podstaw ą do rozstrzygnięcia kw estii sam ośw iado­ mości. Osobiste w yznania mogą bowiem mieć c h a ra k te r kom pulsyw ny i być sposobem redukow ania napięcia lękowego. Mogą też być w ynikiem głębokich przem yśleń, a ich ujaw nienie świadomie podjętą decyzją. B ad an ia jakościowe dotyczące anonimowej domeny internetow ej przeznaczonej do osobistych zwie­ rzeń wskazują, że większość takich kom unikatów powstaje w pośpiechu i rzad ­ ko są w yrazem refleksji n ad sobą3 4. Ten pośpiech w w ypow iadaniu osobistych treści prawdopodobnie je s t m otywowany lękowo. S h erry T urkle następująco opisuje to zjawisko: „W yrzucamy z siebie uczucia, m am y zaś poczucie, że się nim i dzielimy”35. K ryterium czasu wydaje się przydatne do odróżnienia reflek­ syjnej szczerości od kompulsywnej wylewności. D rugim je s t przem yślany dobór odbiorców osobistych zwierzeń. F a k t ich powszechnej dostępności, n aw et przy zachow aniu ścisłej anonimowości, podnosi praw dopodobieństw o ich lękowej proweniencji.

E lias Aboujaoude u z a sa d n ia tezę, że In te rn e t przyczynia się do głębokich, całościowych i trw ałych zm ian naszej tożsamości, przy czym w ym ienia pięć cech „elektronicznej osobowości”: m an ia wielkości, narcyzm, mroczność (niego- dziwość), in fantylna regresja oraz impulsywność36. Z p u n k tu widzenia analizo­ wanego tu problem u szczególnie ważny je s t w zrost zachow ań kom pulsywnych w grupie nastolatków , których możemy określić jako pokolenie Sieci. Wcześniej tego ty p u problem nie dotyczył więcej niż 10% populacji, tym czasem w grupie brytyjskich adolescentów (16-18 lat) w 2005 roku odnotowano aż 44% b a d a ­ nych, których m ożna zakwalifikować do osób m ających n a d m ie rn ą skłonność do kom pulsywnych zakupów. Istn ieją także inne przesłanki, takie ja k problem z internetow ym h azardem , w skazujące, że to w łaśnie środowisko w irtualne przyczynia się do w zrostu zachow ań im pulsyw nych i przym usowych37.

N a tej podstaw ie za prawdopodobne m ożna przyjąć stw ierdzenie, że śro­ dowiska mediów elektronicznych nie sprzyjają rozwojowi osobistej sam ośw ia­ domości, a wręcz przeciw nie - m ogą spowodować jej zablokow anie. Sprzyja tem u odnotow any przez A boujaoude narcyzm , będący c h a ra k te ry sty c z n ą składow ą osobowości w irtualnej. Łatwość, z ja k ą możemy k ształtow ać swój w izeru n ek w In tern ecie, może wywołać iluzję w szechm ocy i przek o nanie o własnej wielkości. Co charakterystyczne, wysoki poziom narcyzm u posiadają osoby szczycące się dużą liczbą znajomych n a Facebooku. A m erykański uczony stw ierdza: „Im bardziej narcystyczny je s t uczestnik, tym bardziej skłonny do in terakcji”38. Te relacje, choćby z uw agi n a ich liczbę, m uszą mieć c h a ra k te r

33 J. Omarzu, A Disclosure Decision Model: D eterm ining How and When Individuals Will

Self-Disclose, „Personality and Social Psychology Review” 2000, t. 4, nr 2, s. 175.

34 S. Turkle, Sam otni razem. Dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a m niej od

siebie nawzajem , Kraków 2013, s. 284.

35 Tamże, s. 285.

36 E. Aboujaoude, Wirtualna osobowość naszych czasów. Mroczna strona e-osobowości, Kra­ ków 2012, s. 39-40.

37 Tamże, s. 119. 38 Tamże, s. 70.

powierzchowny. O sobista samoświadomość - o czym była mowa powyżej - je st zw iązana z em patią, k tó ra w yklucza narcyzm.

Aboujaoude wskazuje, że profile n a p ortalach społecznościowych służą z a ­ zwyczaj budow aniu w izerunku, k tó ry może znacząco odbiegać od realnej toż­ samości. Intencjonalne ograniczenie lub zniekształcenie znaków odnoszących się do realnej tożsam ości daje podstaw ę do analizy tego zjaw iska przy użyciu kategorii anonimowości. Je d n a k nie są to domeny jaw nie anonimowe, d late ­ go m ateriałem , który lepiej pozwoli zrozum ieć możliwości rozwoju osobowego, są treści blogów. Pozw alają n a dokonanie porów nania, ponieważ tylko część z nich je s t anonim owa. Ponadto wiele blogów m a c h a ra k te r bardzo osobisty i w yraża wysoki poziom sam oujaw niania39. Choć w badaniach potwierdzono, że w anonimowych środow iskach In te rn e tu skłonność do zwierzeń je s t wyższa40, to form uła bloga pozw ala n a pogłębioną analizę treści. N a podstaw ie tego po­ rów nania E rin H ollenbaugh i M arcia E v e rett stw ierdzili, że osoby, które nie zachow ują anonimowości w izualnej, p ublikują więcej inform acji dotyczących ich życia pryw atnego. Tę dosyć z ask ak u jącą obserwację autorzy w yjaśniają w ten sposób, że prawdopodobnie dla blogerów publikow anie zdjęcia stanow i jed n ą z ujaw nianych informacji, ale nie je s t traktow ane jako wskazówka umoż­

liw iająca identyfikację danej osoby41.

Twarz człowieka je s t niezwykle istotnym elem entem jego tożsamości. Wy­ daje się, że b ra k anonimowości wizualnej chroni człowieka przed u tr a tą po­ czucia wyjątkowości i w dalszej kolejności przed deindyw iduacją. E m m anuel Levinas napisał: „Ekspresja, ja k ą do św iata w prow adza tw arz, nie odsłania słabości moich władz, lecz podważa sam ą możność władzy”42. Twarz objawia niepow tarzalność człowieka, a jednocześnie pozwala n a uwolnienie go od w ła­ dzy, ja k a wiąże się z rolą społeczną spraw ow aną w pierwszej kolejności przez uniw ersum języka, k tóry rzadko zdobywając się n a geniusz idiomatyczności, najczęściej pozostaje w konflikcie z indyw idualnością osoby. Nie wydaje się jed n ak , aby ta reg u ła m iała zastosow anie również w blogosferze, ponieważ osoby publikujące swoje zdjęcie piszą dużo n a te m a t pryw atnego życia, choć są to informacje powierzchowne. N ależy do tych wyników podchodzić bardzo ostrożnie, jako że w badaniach przeprowadzonych k ilk a la t wcześniej z wyko­ rzy stan iem innej metodologii nie wykazano zw iązku anonimowości wizualnej z poziom em szczerości. Potw ierdzono n a to m ia st w iększy poziom otw artości przy zachow aniu anonimowości dyskursyw nej43. Inform acje o istotniejszym znaczeniu znajdziem y z w iększym praw dopodobieństw em w grupie młodych

39 Por. W. Branicki, Autentyczność w blogosferze, „Studia Humanistyczne AGH” 2010, nr 9, s. 33-34.

40 Por. np. A. N. Joinson, Self-Disclosure in Computer-Mediated Communication: The Role

of Self-Awareness and Visual Anonymity, „European Journal of Social Psychology” 2001, nr 31,

s. 177-192.

41 E. E. Hollenbaugh, M. K. Everett, dz. cyt., s. 293.

42 E. Levinas, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, Warszawa 1998, s. 232. 43 H. Qian, C. R. Scott, Anonym ity and Self-Disclosure on Weblogs, „Journal of Computer­ Mediated Communication” 2007, nr 12.

kobiet, k tó re u jaw n ia ją swoje p erso n alia, ale nie p u b lik u ją w iz e ru n k u 44. G eneralnie jed n a k w yniki b a d a n ia H ollenbaugh i E v erett w skazują, że anoni­ mowość dyskursyw na nie m iała większego wpływu n a poziom sam oujaw nia- n ia osób piszących blogi, dlatego analizy tylko częściowo potw ierdzają tezę, że anonimowość dyskursyw na zw iększa otwartość.

W arto również uwzględnić b ad an ia przeprowadzone w 2013 roku n a grupie ponad tysiąca dorosłych mieszkańców Stanów Zjednoczonych. O tym, że anoni­ mowość je s t trak to w an a jako wartość, świadczy fakt, że aż 86% badanych zade­ klarowało, że podejmuje różne działania w celu ograniczenia śladów (digital fo­

otprints), które pozostają w p rzestrzen i internetow ej. N ajw iększa g ru p a (64%)

w sk azała n a czynność u su w a n ia plików cookies oraz h isto rii p rzegląd arki. Wiele osób (41%) podejmuje działan ia m ające n a celu wyłączenie cookies po­ przez u ruchom ienie odpowiedniej funkcji w w yszukiw arce. W arto również podkreślić, że z n aczn a g ru p a (41%) zad eklarow ała, że u su w a lub zm ienia treść kom unikatów , które zostały przez nich wcześniej opublikowane. Bardzo znaczące je s t również to, że 36% przyznaje, że rezygnuje z w izyt n a stronach internetow ych, gdzie w ym aga się podan ia pełnych personaliów . P onad 25% badanych posługuje się im ieniem internetow ym i adresem elektronicznym ty l­ ko przez pewien czas, a 18% w prost deklaruje, że podaje fałszywe personalia w p rzestrzen i internetow ej45.

N a podstaw ie powyższych danych m ożna stwierdzić, że w społeczeństwie am erykańskim duża g ru p a osób m a świadomość tego, że przestrzeń in te rn e ­ tow a nie je s t środow iskiem z definicji anonimowym. N ależy z atem poczynić wiele sta ra ń , aby ta k i s ta tu s uzyskać. D ane te możemy traktow ać jako prze­ słankę w skazującą n a w ysoki poziom sam ośw iadom ości publicznej badanej populacji. Z p u n k tu w idzenia rozwoju osobowego wydaje się istotne, ja k a mo­ tyw acja je s t podstaw ą działań m ających n a celu zachow anie anonimowości. N a pytanie: przed kim m a ochronić zachow anie anonimowości? najw iększa gru p a badanych m ieszkańców Stanów Zjednoczonych w sk azała n a hakerów i przestępców (33%), a w dalszej kolejności n a reklamodawców (28%). Pojawiło się też wiele odpowiedzi, które m ożna interpretow ać w kategoriach lęku spo­ łecznego oraz publicznego w ym iaru samoświadomości. Dużo osób zadeklaro­ wało, że poprzez w spom niane wyżej działan ia chcą chronić się przed pewnymi znajom ym i (19%), ludźmi, z którym i m ieli k o n tak t w przeszłości (19%), a także przed takim i, którzy m ogą ich skrytykow ać lub zranić (17%). Część przyzna­ ła, że próbuje w ten sposób unikać k o n ta k tu z osobami, z którym i łączą ich węzy rodzinne czy osobiste (14%)46. W yniki przytoczonych b a d ań w skazują,

44 E. E. Hollenbaugh, M. K. Everett, dz. cyt., s. 290. W starszych badaniach dotyczących komunikacji zapośredniczonej przez technologię wykazano, że publikowanie zdjęcia podnosi po­ ziom atrakcyjności społecznej i poczucia bliskości interpersonalnej, co przyczynia się do zwięk­ szonego zainteresowania danym komunikatem. Por. np. M. Tanis, T. Postmes, Social Cues and

Impression Formation in CMC, „Journal of Communication” 2003, t. 53, nr 4.

45 L. Rainie, S. Kiesler, R. Kang, M. Madden, Anonymity, Privacy, and Security Online, Pew Research Center, Washington 2013, s. 9.

że najczęściej d ziałania służące zachow aniu anonim owości podejm ują osoby młode (18-29 lat). Może to w ynikać z większej świadomości tego, że anoni­ mowość w przestrzen i internetow ej je s t iluzoryczna. Być może w tej grupie częściej podejm owane są zachow ania ryzykow ne (np. publikow anie k o n tro ­ w ersyjnych treści). Trzecią hipotezą w yjaśniającą to zjawisko je s t szczególna dbałość o sferę persony, czyli tw arzy społecznej. W ynika to z n atu ralnych uw a­ runkow ań rozwojowych. D la osób w tym w ieku dojrzała ad ap tacja społeczna stanow i jed e n z głównych celów. H ipotezy te są praw dopodobne, ponieważ najm łodsze osoby dorosłe deklarują, że u d ostępn iają w Internecie najwięcej inform acji o sobie. Średnio w grupie osób dorosłych 66% przyznaje, że udo­ stępniło online swój w izeru n ek w postaci zdjęcia. Tym czasem w grupie b a ­ danych od 18 do 29 roku życia ta k ą deklarację złożyło aż 90% osób. Połowa badanych udostępnia informację o dacie urodzenia, lecz w grupie osób młodych je s t to już 69%. D uża dysproporcja dotyczy też publikacji filmowych p rez e n tu ­ jących w łasny wizerunek. Przeciętnie ta k i m ateriał zam ieszcza 21% badanych,

a w grupie osób młodych je s t to 39%47.

Konkluzje

Niejednoznaczność wyników b ad ań dotyczących wpływu anonimowości n a otw artość w blogosferze wydaje się potw ierdzać tezę, iż je s t to zm ienna wielo­ w ym iarow a i w zależności od w spółw ystępow ania z innym i elem entam i może mieć rozm aity wpływ n a zachow anie człowieka. Ja k ie z atem m uszą być speł­ nione w arunki, aby środowisko anonimowe stanowiło przyjazną przestrzeń dla rozwoju? Przyjęliśm y, że kluczowym elem entem dla dojrzew ania osobowego je s t samoświadomość. P a u l T rap n ell i Je n n ife r C am pbell zwrócili uw agę n a znaczenie motywacji w rozwoju tej funkcji48. Jeżeli kieruje człowiekiem lęko­ w a p resja sam okontroli, wówczas w zrost poziomu tego w spółczynnika będzie sprzyjał pow staniu nerwicy. Je śli m otyw acją będzie ciekawość i otw artość n a doświadczenie, wówczas je s t szan sa n a autentyczny rozwój osoby.

D la kogoś, kto kieruje się jedynie strachem i chęcią dominacji, środowisko anonimowe nie będzie korzystne, n aw et jeżeli będzie to człowiek o wysokim poziomie osobistej samoświadomości i zw iązanej z tym em patii, k tó ra może jed n a k być przecież zredukow ana do w ym iaru kognitywnego. Głębokie rozpo­

znanie stanów psychicznych innych osób może wówczas służyć do m anipulacji. Może być też tak, że św iat w artości będzie niejako częścią samego środowiska. W tak im przypadku środowisko anonimowe będzie pomocne dla osób z niższym poziomem osobistej samoświadomości lub takich, które nie m ają przyswojone­ go św iata wartości.

B adania laboratoryjne, które przeprow adzili M artin Tanis i Tom Postmes, w skazują, że w relacjach zapośredniczonych przez technologię u jaw n ianie

47 Tamże, s. 14.

znaków tożsam ości powoduje m niejszą satysfakcję z kom unikacji interperso- nalnej49. Potwierdzono również, że ujaw nienie pewnych elementów tożsamości, takich ja k zdjęcie a u to ra oraz imię, podnosi poziom atrakcyjności społecznej. Okazuje się, że ta p arad o k saln a sytuacja dotyczy osób, któ re nie m iały wcześ­ niej znacznego doświadczenia w kom unikacji zapośredniczonej. U osób często korzystających z tej formy k o n ta k tu zdjęcie oraz imię in terlo k u to ra redukuje poczucie niepew ności in terp erso naln ej50.

W ydaje się zatem , że dla rozwoju osobowego m ogą być korzystne środo­ w iska anonimowe tylko w pew nym stopniu. Prawdopodobnie całkowity b rak znaków tożsam ości w kom unikacji nie stw arza dogodnych k u tem u w arunków - wówczas bowiem u trzy m u je się w ysoki poziom niepewności, m otyw ująca funkcja n a g ra d z a n ia je s t ograniczona i może pojawić się nieprzyjem ne odczu­ cie depersonalizacji. D la rozwoju osobistej samoświadomości dobrą sytuacją je s t ograniczenie anonimowości w izualnej, czyli zam ieszczenie przynajm niej fotografii, a także posługiwanie się imieniem. Bardzo w ażne je s t również okre­ ślenie czytelnych reguł, które obowiązują w danej grupie. J e s t to istotne, po­ nieważ zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że anonimowość bez odniesie­ n ia do św iata w artości przyczynia się do eskalacji destrukcyjnych zachow ań rozham owanych.

W świecie nowych mediów ujaw nia się opisana powyżej dwoistość doświad­ czenia anonimowości. W skazują n a to n a pozór parado ksaln e w yniki badań, w których dorosłe osoby deklarujące dążenie do u niknięcia bycia obserwowa­ nym jednocześnie przyznają, że zam ieszczają online swoje zdjęcia (78%). Oso­ by, k tó re nie u zn ają za istotny cel takiej ochrony swojej prywatności, rzadziej publikują swój w izerunek (51%). Dotyczy to także innych danych, tak ich ja k d a ta urodzin, adres poczty elektronicznej czy n u m er telefonu komórkowego51. T a niespójność zachow ań w ynika praw dopodobnie z tego, że nowe m edia są środowiskiem, w którym wiele osób próbuje zrealizować równocześnie różne potrzeby. J e d n ą z nich je s t z pewnością potrzeba więzi, przynależności do g ru ­ py. N ależy też uwzględnić potrzeby ty p u narcystycznego, tak ie ja k chęć bycia rozpoznaw anym czy podziwianym. D la w ielu osób isto tn a je s t także wolność wypowiedzi przy b ra k u presji społecznej oraz prywatność.

W ysoki stopień samoświadomości społecznej wydaje się koniecznym, lecz niew ystarczającym czynnikiem redukującym skłonność do u jaw n ian ia swojej tożsamości w cyberprzestrzeni, np. przy równoczesnym wysokim poziomie n a r­ cyzmu tendencja do u jaw nian ia siebie będzie prawdopodobnie znaczna.

49 M. Tanis, T. Postmes, Two Faces o f Anonymity: Paradoxical Effects o f Cues to Identity in

CMC, „Computers in Human Behavior” 2007, nr 23, s. 966.

50 Tamże, s. 963.

B i b l i o g r a f i a

Aboujaoude E., W irtualna osobowość naszych czasów. M roczna strona e-osobowości, Kraków 2012.

Ashley G. C., Reiter-Palmon R., Self-Awareness and the E volution o f Leaders: The Need for

a Better Measure o f Self-Awareness, „Journal of Behavioral and Applied M anagement” 2012,

t. 14, nr 1.

Beldarrain Y., Baggio B., Anonym ity and Learning in D igitally M ediated Communications: Au­

thenticity and Trust in Cyber Education, Hershey 2011.

Branicki W., Autentyczność w blogosferze, „Studia Humanistyczne AGH” 2010, nr 9. Brzezińska A., Społeczna psychologia rozwoju, Warszawa 2005.

Collingwood L., Privacy, A nonym ity and Liability: W ill Anonymous Comm unicators Have the

L a st Lough?, „Computer Law & Security Review” 2012, nr 28.

Dąbrowski K., Trud istnienia, Warszawa 1986.

Diener E., D eindividuation: the Absencje o f Self-Awareness and Self-Regulation in Group Mem­

bers, w: Psychology o f Group Influence, red. P. Paulus, Hillsdale 1980.

Duwal T. S., Silvia P J., Self-Awareness, Probability o f Improvement, and the S e lf Serving Bias, „Journal of Personality and Social Psychology” 2002, nr 81.

Festinger L., Pepitone A., Newcomb T., Some Consequences o f D ein dividu ation in a Group, „Journal of Abnormal and Social Psychology” 1952, nr 47.

Gopnik A., Meltzoff A. N., Kuhl P. K., Naukowiec w kołysce. Czego o umyśle uczą nas małe dzieci, Poznań 2004.

Govern J. M., Marsch L. A., Development and Validation o f the Situational Self-Awareness Scale, „Consciousness and Cognition” 2001, nr 10.

Heckhausen H., Em otional Components o f Action: Their Ontogeny as Reflected in Achievement

Behavior, w: Curiosity, Imagination, and Play: On the Development o f Spontaneous Cognitive and M otivational Processes, red. D. Gorlitz, J. F. Wohlwill, Hillsdale 1987.

Hollenbaugh E. E., Everett M. K., The Effects o f Anonym ity on Self-Disclosure in Blogs: An A p­

plication o f the Online D isinhibition Effect, „Journal of Computer-Mediated Communication”

2013, nr 18.

Joinson A. J., Self-Disclosure in Computer-Mediated Communication: The Role o f Self-Awareness

and Visual Anonym ity, „European Journal of Social Psychology” 2001, nr 31.

Levinas E., Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, Warszawa 1998. Levinson P., Nowe nowe media, Kraków 2010.

McLeod P L., Effects o f Anonym ity and Social Comparison o f R eward on Computer-M ediated

Group Brainstorm ing, „Small Group Research” 2011, t. 42, nr 4.

Mróz A., Rozwój osobowy człowieka. B adania w kontekście teorii dezintegracji pozytyw nej K azi­

mierza Dąbrowskiego, Lublin 2008.

Qian H., Scott C. R., Anonym ity and Self-Disclosure on Weblogs, „Journal of Computer-Mediated Communication” 2007, nr 12.

Omarzu J., A Disclosure Decision Model: Determ ining How and When Individuals Will Self-Dis­

close, „Personality and Social Psychology Review” 2000, t. 4, nr 2.

Orive R., Group Sim ilarity, Public Self-Awareness, and Opinion Extremity: A Social Projection

Explanation o f D eindividuation Effects, „Journal of Personality and Social Psychology” 1984,

nr 47.

Pinsonneault A., Heppel N ., A nonym ity in Group S u pport System s Research: A N ew Concep­

tualization, Measure, and Contingency Framework, „Journal of M anagement Information

System s” 1997-1998, t. 14, nr 3.

Rosenstock-Huessy E., G ram atyka duszy, w: Filozofia dialogu, red. B. Baran, Kraków 1991. Scheier M. F., Carver Ch. S., The Self-Consciousness Scale: A Revised Version for Use w ith Gen­

eral Populations, „Journal of Applied Social Psychology” 1985, t. 15, nr 8.

Silvia P. J., O’Brien M. E., Self-Awareness and Constructive Functioning: R evisiting „The Human

D ilem m a”, „Journal of Social and Clinical Psychology” 2004, t. 23, nr 4.

Stawnicka-Zwiahel E., Stworzeni do relacji. Dialogiczne inspiracje M artina Bubera, Toruń 2012. Szpunar M., W stronę nowych mediów, Toruń 2010.

Tanis M., Postmes T., Social Cues and Impression Formation in CMC, „Journal of Communica­ tion” 2003, t. 53, nr 4.

Tanis M., Postmes T., Two Faces o f Anonymity: Paradoxical Effects o f Cues to Identity in CMC, „Computers in Human Behavior” 2007, nr 23.

Trapnell P D., Campbell J. D., P rivate Self-Cousciousness and the Five-Factor m odel o f Per­

sonality: D istinguishing R um ination From Reflection, „Journal of Personality and Social

Psychology” 1999, t. 76, nr 2.

Turkle S., Sam otni razem. Dlaczego oczekujemy więcej od zdobyczy techniki, a m niej od siebie

nawzajem , Kraków 2013.

Zimbardo P., The H um an Choice: Individuation, Reason, and O rder Versus D eindividuation,

Im pulse, an d Chaos, w: N ebraska S ym posium on M otivation, red. W. Arnold, D. Levin,

Lincoln 1970.

Zimbardo P., Efekt Lucyfera. Dlaczego dobrzy ludzie czynią zło?, Warszawa 2008.

S t r e s z c z e n i e

P ie r w sz y m ce le m a r ty k u łu je s t o p is a n o n im o w o ści ja k o sta n u , w k tó ry m k lu czo ­ w ą rolę od gryw a a sp e k t e g z y ste n c ja ln y , d ru g im - o k r e śle n ie cech śro d o w isk a n o n im o ­ w y ch n o w y ch m ed ió w , k tó re m o g ą być k o r z y stn e do rozw oju osob ow ego. A n on im ow ość z o sta ła p r z e d sta w io n a ja k o zja w isk o sto p n io w a ln e i w ielo w y m ia ro w e, ś c iśle z w ią z a n e z is tn ie n ie m , sa m o św ia d o m o ścią , w o ln o ścią , o d p o w ied zia ln o ścią , b lisk o śc ią i z a u fa ­ n ie m . N a jw a ż n ie jsz y m i c z y n n ik a m i p od m iotow ym i, k tó re w a ru n k u ją rozwój w śro­ d o w isk a ch a n o n im o w y ch , są : w y so k i p oziom o sob istej sa m o św ia d o m o ści oraz zin ter- n a liz o w a n e norm y. E le m e n ty z e w n ę tr z n e to: c z y te ln e reg u ły , o d n ie s ie n ie do św ia ta w a rto ści oraz d o stę p n o ść w yb ra n y ch zn a k ó w to ż sa m o śc i, ta k ic h ja k im ię i zdjęcie tw a rzy . Ś ro d o w isk a a n o n im o w e u ła tw ia ją szczerość. S a m o u ja w n ie n ie m oże m ieć ch a ­ r a k te r re fle k sy jn y lu b k o m p u lsy w n y . Z w ierzen io m m o ty w o w a n y m lęk ow o z w y k le to w a r z y sz y p o śp iech oraz p rzyp ad k ow o d obrani odbiorcy. C z y n n ik te m p o r a ln y oraz św ia d o m y w yb ór gru p y rozm ów ców to k r y te r ia o cen y m o żliw o ści rozw oju osob ow ego w śro d o w isk u a n o n im o w y m . N o w e m ed ia , u ła tw ia ją c k r e o w a n ie w iz e r u n k u , częściej sp rzyjają w zro sto w i n a rcy zm u , a n ie rozw ojow i sa m o św ia d o m o ści. M ed ia s ą pom oc­ n e w rozw oju, je ż e li sta n o w ią e le m e n t sze r sz e g o s y s te m u w y ch o w a w czeg o . M ożem y z a te m stw ierd zić, że te z a p ie r w sz a u z y sk a ła częścio w e, a d ru g a p e łn e p o tw ierd zen ie w p rzed sta w io n ej pow yżej a rg u m en ta cji.

S u m m a r y

Personal developm ent in anonym ous environm ents of new media

T h e first o b jective o f t h is p a p er is to d escrib e a n o n y m ity a s a co n d itio n in w h ich th e e x is te n tia l a sp e c t p la y s a c e n tr a l role. T h e secon d a im is to d e te r m in e th e c h a r a c te r istic s o f a n o n y m o u s e n v ir o n m e n t o f n e w m ed ia , w h ic h can b e b e n e fic ia l for p e r so n a l d e v e lo p m e n t. A n o n y m ity is p r e se n te d a s a g ra d a b le an d m u ltid im e n sio n a l p h en o m en o n . It is c lo s e ly r e la te d to e x is te n c e , se lf-a w a r e n e ss, freed om , r e sp o n sib ility , in tim a c y an d tr u s t. T h e m o st im p o r ta n t su b jectiv e fa cto rs th a t d e te r m in e th e d e v e lo p m e n t in a n o n y m o u s e n v ir o n m e n ts a re a h ig h le v e l o f p r iv a te se lf-a w a r e n e ss a n d in te r n a liz e d n orm s. S o cia l e le m e n ts in c lu d e c le a r r u le s , a referen ce to th e w orld o f v a lu e s a n d th e a v a ila b ility o f th e se le c te d e le m e n ts o f id e n tity su c h a s th e n a m e an d

a p h o to g ra p h o f th e face. A n o n y m o u s e n v ir o n m e n ts fa c ilita te h o n e sty . S elf-d isclo su re m a y b e e ith e r r e flectiv e or co m p u lsiv e. T h e c o n fe s sio n s m o tiv a te d b y a n x ie ty are u s u a lly a cco m p a n ied b y u rg en cy a n d th e ran d om s e le c tio n o f r e c ip ie n ts. T h e tem p o ra l factor a n d th e co n scio u s ch oice o f in te r v ie w e e s c o n stitu te a s s e s s m e n t cr ite r ia o f a p o te n tia l for p erso n a l g ro w th in a n a n o n y m o u s en v ir o n m e n t. B y fa c ilita tin g crea tio n o f a n im a g e , n ew m e d ia o ften fa v o u r th e g ro w th o f n a r c is sis m , r a th e r th a n a d e v e lo p m e n t o f s e lf-a w a r e n e ss. T h e m e d ia ca n su p p ort th e d e v e lo p m e n t p ro cess i f t h e y are p art o f a w id e r e d u c a tio n a l sy s te m . T h u s, w e ca n sa y th a t th e fir st th e s is w a s p a r tly con firm ed a n d th e seco n d t h e s is w a s e n tir e ly con firm ed in th e lig h t o f th e r e a so n in g p r e se n te d above.