A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S __________________ FOLIA SOCIOLOGICA 6 .~ 1 9 6 2 ______________
Wielisława Warzywoda-Kruszyrteka*
DZIAŁALNOŚĆ 0RGANIZAC3I SPOŁECZNYCH W ŚRODOWISKU MŁODYCH PRACOWNIKÓW PRZEMYSŁU
Drugą pcłowę lat siedemd*zieeiątych charakteryzuje wzrost z a interesowania badaczy problemami aktywności epołecznej, u c z e s t nictwa w życiu społecznym. Wiązało eię ono z Jednej strony z p o -dejmowanymi próbami sformułowania teorii społeczeństwa rozwinię-tego socjalizmu1 , w której zagadnienie aktywności społecznej stanowić powinno jeden z Istotnych elementów, z drugiej wyai- kało z potrzeby konfrontacji potocznej obserwacji wskazującej na postępujące formalizowanie się działalności społecznej z wynika- / m i empirycznych analiz naukowych tego zjawiska.
Badania nad aktywnością społeczną w latach siedemdziesiątych stanowią przy tym pewną kontynuację zainteresowań w tym zakresie
2
odnotowywanych w literaturze socjologicznej vy szóstej dekadzie . Różnica zastosowanych podejść badawczych zaznacza się natomiast przede wszystkim w tym, że o ile wcześniejsze badania przedmiotem naukowej penetracji czyniły wyselekcjonowane kategorie działaczy
* Dr, adiunkt w Zakładzie Socjologii Ogólnej Instytutu S o
-cjologii UŁ. I
1 Np. Z, S u f i n. Planowanie przyszłości społeczeństwa, Warszawa 1975; S. W l d e r s z p i l , Teoria rozwiniętego społeczeństwa socjalistycznego, [w:] Marksizm i procesy rozwoju społecznego. Warszawa 1979.
o
0. K u l p i ń s k a , Społeczna aktywność pracowników zakładu przemysłowego, W rocław 1969; S. W i d e r s z p i l , Skład polskiej klasy robotniczej, Warszawa 1965; W. A d a m s k i ; Determinanty aktywności epołecznej. Warszawa 1971.
66 Viel is ława Warzyi;oda-Kr uszyńoka
czy aktywistów, o tyle te późniejsze koncentrowały uwagę na ana-lizach szerszych zbiorowości, które były dobierane wedle Innych k r y t e r i ó w niż stopi eń z a a n g a ż ow a n i a w dz ia łalność społeczny. Ta zm ia na p o d e j ś c i a wią z a ł a się z coraz silniej d o c h o d z ą c ym do gło-su przekonaniem,- że o u c z e s t n i c tw i e w aktywności społecz ne j spo-ł e c z eństwa p o l s k i e g o nie można orzeka ć w y spo-ł ącznie no p o d stawie b ada ń nad akt ywem, po ni eważ takie po d e j ś c i e po z o s t aw i a za dużo "pustych p ó l “ , nie pr z y n o s i informacji o tym, jak p r z e d s t aw i a się stan a k t y w n o ś c i spo łe cz ne j mas.
R y s em c h a r a k t e r y s t y c z n y m zar ów n o pierwszej,,Jak i drug ie j fa-li badań nad a k t yw n o ś c i® jest k o n c e n t r a c j a z a i n t e r e s o w a ń no jej d o m i n u j ą c y c h we współc z e s n e j Po le cę formach, a wi ęc na a k t y w n o ś -ci z i n s t y t u c j o n a l i z ow a n e j . Nie Jest to sprawa przypadku, lecz św i adomie p o d e j m o w a n y c h decyzji badawczych. Obserw a c j a tycia sp o ł e c z n e g o w s k a z y w a ł a bowi em na otałe red ukowanie działa l n o ś c i "społecz n i k ow s k i e j " wypi er anej prz ez dz ia łalność iń stytucji w c h ł a n i a j ą c y c h w za sięg swoich o d d z i a ł y w a ń te s f ery życia, któr e wcz e ś n i e j z a g o s p o d a r ow a n e by ły p r zez obywatelskie, sp o ł e c z n i -k ows-kie in ic jatywy. O r g a n i z a c j e społe cz na stawał y się z biegi em czasu w cora z w i ę k s z y m stopniu m o n o p o l i s t am i w z akresie inic jo -wania, organ i z ow a n i a , kanal i z ow a n i a dział a l n o ś c i społec zn ej , tak że od p e w n e g o czasu “d ziałalność spo łe cz na ", “ak tywność społecz-n a “ z a c z ę ł a być r o z umiaspołecz-na jako r ów społecz-nozspołecz-naczspołecz-na z p r z y społecz-n a l e ż społecz-n o ś c i ą do p r g a n i z a c j i społec zn yc h.
P r o c e s ow i i n s t y t u c j o n a l i z a c j i aktywn o ś c i spo łec zn ej towar zy -szył proc e s jej fo rm al izacji, p r zez k t óry r o z umiemy tu, zarówn o to, że z a n i k a ł y wsz e l k i e formy im prowizacji z a s t ęp ow a n e pr zez p r o g r a m dz i a ł a n i a o k r e ś l a j ą c y co nale ż y na "zasa da ch społecz-nych" zrobi ć, a także - czę st o - w jaki sposób, or az to, że zani kał a u t e n t y z m d z i elezania 1 Jego m iejsce cor az częściej z a j m o w a -ły p o z o r y d z i ałalności, w y r a z em czeg o był p rzerost formy nad treści®. D z i a ł a n i a p o z o r n e z a c z ę ł y zastęp ow a ć dz i a ł a n i a rz eczy-wiste. P o z o r y z a j ę ł y mie js ce faktów.
Mie w n i k a j ą c w anal iz ę p r z y c z y n takiego stanu rzeczy, p o n i e waż wy k r a c z a to p oza ramy sform u ł ow a n e g o w ^tytule tematu nin i e j -szego referatu, n a l e ż y wskazać, że Jak można domniem yw a ć - pos- tępwjącti i n s t y t u c j o n a l i z a c j a miała stanowić środek zw i ę k s z a j ą c y s kuteczność d z i a ł a ń spo łe cz ny ch , a brak widocz n y c h rezultatów
prowadził do ich pozorowania. Wiązało się to także ze sposobem zorganizowania działalności społecznej na zasadach hierarchicz-nego pionowego podporządkowania poszczególnych instytucji orga-nizacji społecznych wraz z mniej Już klarownym, po d p o r z ą d k o w a -niem poziomym (np. zarząd zakładowy ZSMP po d p o r z ą d k o w a n y był ZK PZPR), a .także z oparciem funkcjonowania tych instytucji na eta-towym aparacie występującym w dwoistej roli» jako prac o w n i k ó w organizacji i wybieralnych p rzedstawicieli mas członkowskich.
Przyczyn tego stanu rzeczy należy upatrywać także w n a ł o ż e -niu przez ośrodki kierownicze kraju na orgonizacje społeczna funkcji mobilizacyjnej z zapoznaniem czy nie doco n i o n i e m funkcji ide o l o g i c z n o - w y c h o w a w c z e J , która wysuweno Jest na pierwszy plan w ich dokumentach programowych.
Obok działalności w organizacjach społecznych w drugiej p o -łowie lat siodendziosiątych - w szczególności - pojawia się inny nurt aktywnoźci społecznej wyst ę p u j ą c y przede wszystkim, jak się wydaje, Jako ruch intelektualny, który ma charakter nielegalny, d ziałający więc w warunkach mniej lub bardziej ścisłęj konspi-racji. Włączenie do badoó nad aktywnością społeczną działalności tego typu było więc niezmiernie utrudnione. A n a l i z y naukowe p r o -wadzone przez oficjalne ośrodki naukowe koncent r o w a ł y się więc na legalnej aktywności społecznej, na a k ceptowanych p r z e z władzę Jej formach i przejawach, a więc przede wszystkim na tych dzia-łaniach, które były firmowane przez organizacjo społeczne. Po-wodowało to Jednak, że w naszej wiedzy, udokumentowanej naukowo, pozostała dość duża luka, której skutki jesteśmy w stanie oce-nić dopiero teraz, bogatsi o wydarzenia lata i Jesieni roku 1980. Kompetentnie i rzetelnie przeprowadzone badania nad działalnością społeczną nie mogły bowiem dostarczyć materiału p o z w a -lającego przewidzieć gwałtowności zakwestionowania tych form or-ganizacyjnych, w ramach których miała się dokonywać aktywizacjo społeczna Jednostek i całych grup obywateli.
Burzliwe wydarzenia zapoczątkowane w sierpniu roku 1980 wy-raźnie unaoczniły niedostatki dotychczasowych badaó nad uczest-n ictwem w aktywuczest-ności społeczuczest-nej. Nie ozuczest-nacza t o 4jeduczest-nakże z akwes-tionowania ich wyników. Co więcej, wydaje się, że obecnie są one bardziej potrzebne niż kiedykolwiek przedtem. Pozwalają bowiem na ukazanie mechanizmów i tendencji w y stępujących w d z iałalności
бв_________________ Wial Is ława Warzy woda-Kr ust yiiska
o r g a n i z a c j i spo łecznych, które d o p r o w a d z i ł y do tego, że ich członk ow i e z g łosili wob ec nich vpt um nie uf no śc i, że ż yw iołowo p owołali do życi a nowe organiza cj e.
P r z e d m i o t e m naszego z a i n t e r e s ow a n i a badawczego u c z y n i l i ś m y d ziała l n o ś ć organi z a c j i na ich naj ni ższym sz czeblu, tzn. w z a k ł a -dzie pr zemysłowym. A n a l i z u j ą c fu nk cjonowanie o rganizacji na tym terenie, w śr o d ow i s k u m ł o d z i e ż y pracuj ąc ej , chc em y podjąć próbę u d z i e l e n i a o d p o w i e d z i na pytanie, dl ac zego wła ś n i e ta kategoria spo łeczna z taką gwałtow n o ś c i ą 1 determ i n a c j ą zwróciła się ku now ym formom organizacyjnym. Z d a j e m y eobie oc z yw i ś c i e sprawę z tego, że p r z y c z y n y tego stanu rz ec zy nie wyczerp u j ą aię w w a d -liwym f u n k c jonowaniu najniż s z y c h szc zebl i o rganizacji s p o ł e c z -nych s k u p i a j ą c y c h młodzież, że działa l n o ś ć tych os tatnich była d e t e r m i n ow a n a s y tuacją ekonom i c z n ą i p o l i tyczną kraju. D e eteśmy j ednakże z-dania, że to, co dz ieje się na linii mł odzież - p o d -stawowe og niwa org an iz ac ji , ma s z c z ególne znaczen ie , pon iewa ż o- p ini e i p o s t aw y w obec org an izacji tworzą się ni e na pod stawie d e k l aracji i sta tu tów, a na pod stawie b e żp ośrednich k o n t a k t ów i doświadczeń; nie tych odświęt ny ch , ale zwyczajn yc h, codziennych.
S z ukając o d p o w i e d z i na s f ormułowane wyżej pytanie nal eż y w naszym p r z e k o n a n i u ud zi el ić odp ow i e d z i na sze re g py tań sz cz egó- 4 ł o w y c h :
1) czy przed 19 80 ’ r. ist ni ał a "in frastruktura sp ołeczna" u- m o ż ł i w i a j ę c a m ł o d z i e ż y u c z e s t n i c tw o w życ iu społecznym;
2 ) w jakiej roli występowała młodzież pracująca w organiza-cjach sp oł ecznych;
3) jaki był jej st os un ek do o r g a n i z a c j i społecznych;
4) jaką funkcję p e ł n i ł y organi z a c j e sp o łeczne w okres ie pr zed trze ci o kw a r t a ł em 1980 r.
W okr e s i e p op r z e d z a j ą c y m “w y p a d k i - s i e rp n i ow e " is tn ia ło na terenie zak ł a d u p r z e m y s ł o w e g o wiel e or g a n i z a c j i społecznych, k t ó -re daw a ł y m o ż l i w o ś ć p o djęcia w nich działa l n o ś c i społeczn ej przez mło d y c h ludzi. N a l e ż a ł y do nich takie or ga nizacje masowe, jak: Zwi ą z e k S o c j a l i stycznej M ł o d z i e ż y Polskiej, Polska Z j e d n o -cz ona Par t i a R obotni-cza, zwi ą z k i zawodowe; o r g a n i z a c j e par
amili-* m • •
tarne, jak: Liga O b r o n y Kr aju i Oc h o t n i c z a Rezerwa MO; s t o w a r z y sz en ia t u r y s t y c z n o k r a j o z n a w c z e , Jak: Pols ki e T o w a r z y s tw o T u r y s -t y c z n o - K r a j o z n aw c z e i Pol sk i Związ ek Motorow y; stowa r z y s z e n i a
zawodowe (Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Naukowa Organizacja Techniczna) oraz szereg Innych, Jak: Liga Kobiet, Polsk,l C zerwo-n y Krzyż, Pol sk i Komitet P r z e c i w a l k o h o l o w y itp.
Stopień zr ze sz enia m ł o d z i e ż y pracującej w o r g a nizacjach należy ocenić Jako wysoki. Co drugi (47,7%) bowiem pracown ik w i n -teres uj ąc ym nas pr z e d z i a l e wie ku był c z ł o n k i e m co najmniej jednej o r g a n i z a c j i lub s t o w a r z y s z e n i a . " O b e c n o ś ć “ poszcz e g ó l n y c h o r -ga nizacji w badanej przez nas kate go ri i społecznej J e 6 t jednak bardzo zróżnicowana.^ .'.'śród młodych ludzi na jc zęściej spo ty ka ło się c złonków ZSMP (34%), nas t ęp n i e c z łonków PZPR (13%) oraz c z ł o n k ów z w i ą z k ó w z a w o d o w y c h 3 (9%). Ud zi ał z r z e s zonych w p o z o -s t a ł y c h or g a n i z a c j a c h i -stow a r z y -s z e n i a c h ma raczej s ymboliczny c h a r a k te r (3% na le żało do organi z a c j i pa ran il it ar nych , 2 % - do turystycz n o - k r a j o z n aw c z y c h , 1 % do stowar z y s z e ń zawodowych). Zatèm ta szeroka “oferta o r g a n i z a c y j n a “ w zak ładzie w r z ec z ywistości spr ow adzała się, st osując łagodne kryte ri um Ilościow e, do trzech m a sowych or ga ni za cj i: Z S M P , PZPR, związki zawodowe, a stosując nie co oetrzejsze kryt er ium - w z a sadzie do dwóch - ZSMP i PZPR.
Oeśli miary ''zaangażowania" uczynić' p r z e s t r z e g a n i e przez mło d y c h p r a c ow n i k ów d y s c yp l i n y w e w n ą t r z o r g a n i z a c y j n e j , to oka-zuje się, że na jlepiej przeds t aw i a się sprawa wśr ód czł o n k ów PZPR, wś ród który ch tylko 3" nie u c z e s t n i c z y ł o w żadnym z e b r a -niu, najgorzej - wśró d młody ch zw ią zk ow ców, wśród których 4 6 % nie brał o udział u w żadnym zw i ą z k ow ym z ebraniu (ZSMP 15%). M ł o -dzi cz ło nk ow ie pa rtii (51%) także z d e c y d ow a n i e częściej niż ze- te semp ow cy (34%) i zw i ą z k o w c y (8%) uczest n i c z ę system a t y c z n i e w zebraniach.
Oeś li je dn akże zwróci się uwagę na to, że aż 49% c z łonków PZPR, 6 4 % c z łonków Z SMP oraz 9 1 % z w i ą z k ow c ów nie w yp e łniało sta-tutowego obowiązku s y s t om a t y c z n e g o uczest n i c tw a w zebr an ia ch , to obraz zdys c yp l i n ow a n i a w ew n ą t r z o r g a n i z a c y j n e g o p rzedstawia się
mniej op ty mistycznie. "
M ł o d z i p r a c ow n i c y w bardzo ni ew ie lkim stopniu u czestniczą w
Z innych źródeł wiadomo, że bli sk o 9 0 % młodych p r a c ow n i k ów zrz es zonych było w zw i ązkach zaw odowych. 3e d n a k ż e na pyranie: "Oo Ja ki ch o rganizacji i stowar z y s z e ń działa j ą c y c h w zakładzie nal eż y Pan(i) - zwią zk i zaw odowe zos t a ł y w ym i e n i a n e przez ni e-spełna 9 % badanych.
70 4Vl*llslawa VarzyvofaMCrusxyiisks
o r ganach w yb i e r o l n y c h o rganizacji na szc zeblu zakładu. Spośr ód bad a n y c h tylko dwóc h było cz ło na kami KZ PZPR, dwóch - członk am i R a d y Z a k ł a d o w e j , ośmiu ZZ ZSMP. Badanej pr zez пае katego rii częściej natomi as t po wierzano funkcje z wy boru na sz cz eb lu w y -działu. î? % m łodych c z łonków PZPR, 9 % zet eeempowców, 4% młody ch z w i ą z k o w c ó w było we wł ad zach pod stawowych sz cz eb li or ga ni za cj i. Z decyd ow a n a zatem wi ę k s z o ś ć z r z e s zonych w ystępowała w c h a r a k t e -rze zwykłych członków.
W y s o k i em u stop ni u zrzeszenia w o r g a nizacjach mas owy ch mło-' dzieży tow arzyszyło za tem rel at yw ni e ni sk ie zdys c yp l i n ow a n i e w ew n ą t r z o r g a n i z a c y j n e i re la tywn ie niski jej udz ia ł w k i e r o w n i -czych i nstancjach organizacji.
Mło d z i prac ow ni cy , pod ob n i e jak ich starsi koledzy, sta-nowię katego ri ę z r óżnicowaną w ew n ę t r z n i e ze wzg l ę d u na poz i om w y k s z t a ł c e n i a i kw a l i f i k a c j i zawodowy ch , staż pracy, st an ow is ko itp. A n a l i z a z w i ą z k ów międ z y tymi z m i e n n ym i a u c z e s t n i c tw em w działa l n o ś c i społecz ne j pozwoli nam na d o k ł adniejszy o dp owiedź na sfo rmułowane na wstępie p y t a n i a niż wówczas, k i edy mło dz ie ż traktuje się en block. D e steémy p r z y tym zdania, że n i e d o s t r z e -gan ie wewnęt r z n y c h zróżni c ow a ń m ł o d z i e ż y p r o w a d z i ł o wła ś n i e do m . in. n i e s k u t e c z n o ś c i o d d z i aływań na nią o r g a n i z a c j i społecznych.
A na l i z a p r z y n a l e ż n o ś c i do o r g a n i z a c j i społecznych uwzględ-niająca wewnętrzną str at yf ikację m ł o d z i e ż y p r a c ującej ujawn ia w y s t ęp ow a n i e m e c h a n i zm ów społec zn yc h, które prowa dz ą do swoistej sel ek cj i c z łonków p o s z c z e g ó l n y c h org an iz ac ji . W y s t ę p u j e ona n a j ostrzej p rzy w stępowaniu do PZPR, ale w i doczna jest także w o d -n i e sie-niu do ZSMP.
K r y t e r i um na js il niej o d d z i a ł u j ą c ym na przyn a l e ż n o ś ć »* brak p r z y n ależności do o rganizacji społecz ny ch , zw ł aszcza do partii, okazuje się być zajmowanie stanowiska k i e r owniczego w formalnej strukturze przedsiębiorstwa. Podcz as gd y .w ś r ó d młod yc h k i e r o w n i -ków (jest t6 średni nadzór techniczny, a więc mistrzowie, brygadziści, kierow n i c y sekcji) na leży do PZPR aż 38%, to wśró d w y k o -nawc zych pr a c ow n i k ów fizycznych i um y s łowych po 11%. W r e z u l t a -cie tak wy s o k i e g o stopnia upart y j n i e n i a udz ia ł k i e r owników wśród czł o n k ów pa rtii Jest aż o 200% w y ż s z y niż udział tej kateg or ii w c ało śc i p o p u l a c j i mło dy ch pracowni ków. Wskute k tego w partii przypacja na jed n e g o k i e r ownika tr zy razy raniej p r a c o w n i k ó w
flzy-cznych niż w całej strukturze młodych pracowników (3,06 w partii i 13,5 w całej popu lacji), a także trzy razy mniej wy konawczych pra c o w n i k ó w umysło wych (l,13 w PZPR i 4,10 w całej strukturze).
.'/yrażnie niedoreprezentowana wśród zrzeszonych jest n ato-miast kategoria n i s kokwalifikowanych i wykształconych r o b otni-ków. Stąpień nied o r e p r e z e n t o w r n i a tej kategorii. wzrasta przy tym wraz ze wzrosten udziału treści poli tycznych w działalności o r -ganizacji. Zr zeszeni robotnicy pół- i niewykwalifikowani stanowię tylko 77% taj ich liczby, która powinna znaleźć się w or -ganizacjach, gdyby została zachowana zasad3 p roporcjonalnego u- d z i a ł u 1, a partyjni tylko 57fj liczby pół- i niewykwalifikowanych robotników, którzy powinni by należeć do PZPR, gdyby ich udział ** partii był odpowiedni do ich udziału w całości populacji m ł o -dych pracowników.
“ 'ategorie środkowe" za wzglądu na poziom wykształcenia i kwal ifikacji zawodowych, a więc rob otnicy wykwalifikowani i w y -konawczy pracownicy Umysłowi, reprezentowani sg w organizacjach
(także w PZPS) w stopniu odpowiednim do ich udziału w całości populacji młodych pracowników.
Dodat kowymi zmiennymi inte rferujęcymi w tan układ z a l e ż n o ś -ci międ z y miejscem zajmowanym w strukturze przedsiębiorstwa ze względu na poziom wykształcenia, kwalifikacji zawodo wych i s ta-nowisko a przynależności? do organizacji jest wiek badanych, staż pracy w zakładzie oraz płeć. N i e doreprezentowene eą kategorie najmłodszych w i e kiem (nie dotyczy to uczestnictwa w ZSMP), mają-cych najkrótszy staż w zakładzie oraz kobiety. Nadreprezentowa- ni natomiast - szczególnie w partii - sę pra c o w n i c y powyżej 25 roku życia, p r a c ujęcy w danym zakładzie siedem lat i więcej oraz mężczyźni. Odn oszące się Już do tego poziomu analizy wyniki wskazuję, że relatywnie wys oki stopień zrzeszenia w o r g a n i z a c jach społe cznych młodej generacji pracowników przemysłu w s k a z u -je, że " o b e c n o ś ć ” organizacji w poszczególnych kategoriach s p o -łecznych młodzieży pracującej jest z r ó ż n i c o w a n a , a zatem takżre zróżnicowane s$ możliwości ich oddziaływania na to, co dzieje się w organizacji, a poprzez to na to, co dzieje sio w zakładzie.
Wysoki stopień zrzeszania kierowników nie-jest z â s k a k u j gcy. Wiadomo bowiem, że prowadzenie odpowiedniej polityki kadrcw*3j , tzn.. obsadzanie stanowisk kierowniczych w gospodarce, etanowi
___________________ XlellsUwa Иагауцраа-Кгиагуй,^_____
jedne z form realiza cj i ki erowniczej roli partii. Zjawisko to zwyk ł o jednak odnos ić się do wys okich az czebli w hierarchii z a -rządzania, do tzw. nomen kl at ur y. Wyn ik i naszy ch badań ws ka zują
jednak, że etanowi ono także powszeohnę pra ktykę na na jn iższych s z c z eblach zarządza ni a, już na p oziomie brygad pr ac ow ni cz yc h.
P r z y n a l e ż n o ś ć do o rganizacji ważna sama w sobie z tego wzg lę du , że sytuu je p o s z c z e g ó l n e Jednos tk i i kateg or ie sp o łeczne w różnych wym i a r a c h ży cia społecznego prz ed siębiorstwa, rea l i z o -wana mo że być na wiel e różnych sposobów. Moż e mieć ona ch arakter wy ł ę c z n i e formalny, a więc spr owadza się do w ypełnienie w jakimé m omencie odpowied ni ej de kl aracji, może poleg ać na p e ł nieniu tył-ka 1 wył ęc z n i e roli zwykłego uczestnitył-ka d z i a ł a ń animow a n y c h i o r g a n i z ow a n y c h prz ez innych, moż e wr es zcie wyr a ż a ć się w w y k o n y -w ani u róż ny ch z a dań i poleceń, a także we wsp ó ł o r g a n i z ow a n i u zebrań, akcji, imprez itp. p o d e jm ow a n y c h pr zez organizację.
Dla określenia z r ó ż n i c ow a n i a sp o s ob ów u c zestnictwa w d zia-łalności organi z a c j i społe cz ny ch używa się zazwyc za j poję ci a “zaangażow an ie ". W po tocznym Jego zna czeniu zawie ra ono silnę komponentę emocjon al nę . “Z a a n g a ż o w a n i “ sę z a t em ci, których łę- czy z organi z a c j ę silna więź emocjona ln a, której p odstawę s t a n o -wi w y z n awanie tej samej idei.
W y d a j e się, że ewo lu cj a form or g a n i z a c j i znajdujęca wyraz w ich i n s t y t u c j o n a l i z a c j i i fo rm al iz ac ji nie sprzyja tego rodzaju zaangaż ow an iu . 'Również ono uległo p r zekształceniu i przemianom. M ie j s c e kom po n e n t y emo cj on al ne j w coraz w i ększym stopniu zaczęł a z a j m ow a ć kompon en ta , jakę Jest podejm ow a n i e określ o n y c h działań. W takim też zn aczeniu używ am y p ojęcia zaang a ż ow a n i e w n i n i ejszym stud ium nada ję c mu sens opisowy, a nie emocjonalny.
Kol e j n e pytania, na któ re sp r ób u j em y odpowi ed zi eć , doty cz ę zat em tego, czy zróżn i c ow a n i u ulega także stopień z a a n gażowania w działa l n o ś ć organiz ac ji, czy i w Jaki sp osób to z r ó ż nicowanie z a a n g a ż ow a n i a p okrywa się ze zróżn i c ow a n i em sp oł ec znym młodyc h p r a c ow n i k ów ? C z y dziej e 3 ię tak, że katego ri e n a d r eprezentowane w organ i z a c j a c h sę także najba rd zi ej z a angażowane w ich d z i a -łalność.
Ana l i z a w tym fragmen ci e musi z k o nieczności być o g r a n i c z o -na tylko do c z ł o n k ów ZSMP. Liczebność czł o n k ów innych o r g a n i zacji, w tyra także partii, nie upoważnia bowiem do p r ze p r o w a d z e -nia takich sz cz egółowych obliczeń.
J e s t e ś m y j e dnakże zdan ia , że prawldłotyości stwier d z o n e w tym zakresie w o d n i e sieniu do ZSMP sę zasadne także w odniesieniu do PZPR, której "przedłużen-iem“ wśród młodzieży jest właśnie nas i nteresujący związek.
Z a a n g ażowanie w działalność ZSMP było ustalone przez *nes ne podstawie: l) uczestnictwa w systematycznej działalności, t j . zebraniach, szkoleniach, akcjach; 2 ) wykonywania poleceń o rga-n i z a cyjrga-nych oraz 3) w s półorgarga-nizowarga-nia d z iałań prowadzonych przez organizację.
Uzyskane przez nas wyniki wskazuję, że gdy chodzi o tak określone zaangażowanie, struktura zakładowej organizacji ZSMP przyjmuje kształt typowy dla wszystkich organizacji masowych, tzn. występuje w. niej niewielka grupa bardzo z a a n g a żowanych (a więc uczestniczących we w s z y stkich trzech- rolach) - 2 ,Ъ%, większa grupa uczest n i c z ą c y c h w dwóch rolach (22 ^,), szeroka grupa bi orących udział tylko i w y ł ą cznie w syetematycznej d z i a ł a l n o ś -ci organizacji Jako "zwykli ucze stnicy" - 52^ oraz 20^, - grupa "formalnych członków", tzn. posiadających legitymację Związku, ale nie u c zestniczących w ogóle w jego życiu.
Formalnych członków spotyka się przy tym najczęściej wśród r o b o tników najniżej w y k s z t ałconych i kwalifikowanych, a także w śród s p e c j alistów (w piewszej z w y m i e nionych kategorii na J ed-nego .formaled-nego członka przypada tylko 1,4 uczes t n i c z ą c e g o w życiu ZSMP, w drugiej - 2,3); najmniej - w ś ród techników, m i s t r z ó w i w y s p e c j a l i z o w a n y c h pra c o w n i k ó w um y s ł o w y c h (spośród których rekrutuje się kategoria “kierowników"), w ś ród których na Jednego formalnego członka przypada aż 21 aktywnych.
Kolejność ketegorli s p o ł e c z n ozawodowych ze względu na z a a n -g ażowanie w działalności ZSMP przedetawia się następująco: tech-nicy, mistrzowie 1 w y s p e c j alizowani pracownicy umysłowi (W ' *=
\ Ą \
» 0,409) , wśród których szczególnie zaangażowani są kierownj-»
4
Współczynnik z aangażowania (W ) obliczono w następujący sposób: uczestnictwu w syste matycznej d z i a ł alności ZSMP p r z y p i -sano 0 , 2 pkt, wykonaniu zad ań - 0 ,3 , w s p ó ł o r g anizowaniu dzia-łań - 0,5, Dzieląc sunię p u n k t ó w uzyskanych przez daną kategorię spo łeczną przez liczeb ność tej kategorii uzyskuje się wartość w s p ó ł czynnika W 2 . Przybiera ona wartości od O do + 1 . "O" ozn a -cza, że wszyscy z e t e s e m p o w c y z danej kategorii sę formalnymi członkami, "1 " - że w s z y e c y - występuję we w s z y stkich tr zach ro-lach łącznie.
74 Wlallałąwa Marzywodą-Kruazyńska
су (W z - 346), w y k o nawczy pracownicy umysłowi (W » 0,287), specjaliści ( W z = 0,260), robotnicy w y kwalifikowani (0,228), ro-b o tnicy pół- i n i e w y k w alifikowani (0,216).
Z p r z e d s t a w i o n y c h danych zatem wynika, że nadreprezentowaniu danej k a t egorii wśród c z ł onków organizacji towarzyszy także jej większe z a a n g a ż o w a n i e w działalność, a niedoreprazentowaniu - małe zaangażowanie. Podkreślmy, że w y k o nawczy pr a c o w n i c y u m y -słowi oraz robotnicy w ykwalifikowani zajmuję ponownie “ś r o d k o w e ” pozycje na "skali" zaangażowania. Nal eży Jednakże zasyg n a l i z o w a ć pew nę iatotnę różnicę m i ę d z y nimi. Uczestnictwo robotników w działalności Z SMP w y c z erpuje się prawie całkowicie prz'ez u c z e s t -nictwo w zebra niach, akcjach. Zaledwie 7% spośród nich w s p ó ł -org a n i z o w a ł o Jakieś działania, a 19% wykonywało Jakieś zadanie. Od p o w i e d n i e l i c z b y dla pra c o w n i k ó w umysłowych wynoszę 2 3% i 30%. Wynika etęd, $e robotnikom powierza się w Z SMP rolę prawie w y ł ę c z n i e wykonawczy. O r g a n izowanie działalności, które dopiero daje p o c zucie podmiotowości, rezerwowane Jest natomiast przede ws z y s t k i m dla p r a c o w n i k ó w średniego nadzoru technicznego, co w y -nika przede ws z y s t k i m z funkcji, jakę ZSMP, a także inne o rganizacje ma sowe pełnię w zakładzie. Informacji na ten temat p o s z u -ki w a l i ś m y w badaniach pogłębionych, którymi o b j ę liśmy zarówno zetesempowców, jak i niezrzeazonych. Spośród zete s e m p o w c ó w 6 5% oraz blisko 80 % niezfzeszonych na pytanie, “czym zajmuje się ZSMP w z a k ł a d z i e ” , odpowiedziało, że "zebraniami i czynami". Nie wymieniło prz y tym żadnych innych kierunków działań. Zdecydowana wi ę kszość badanych postrzega zatem ZSM P w funkcji m o b l l izacyj- .nej. Chociaż w planach p r acy o r g a nizacji zakładowej sę z a m i e s z
-czona także inne kier unki działaó, nie wydaje się, żeby ’ obraz funkcjonowania org a n i z a c j i młodzieżowej zarejestrowany w świa d o -mości Jej członków odbiegał daleko od rzeczywistości. W i a domo przecież, że czyny społeczne i produkcyjne, “ łatanie'' planów, do -datkowa praca w "dyrektorskie niedzi ele" w y k o nywane jest ręka-mi młodych.
W y p e ł n i a n i e tej funkcji przez ZSMP jest jednakże możliwe tylko wówczas, kiedy działalność tej organizacji oprze się na śrsdni« dozorze technicznym (aistrzowie, brygadziści, k i e r ownicy sekcji), ponie w a ż oni z racji st anowiska mogg skutecznie “na -kłonić* m ł o dzież dó dodatkowej pracy. Dys ponuję bowiem sankcjami.
których brak organizacji. Konieczność takiego "m otywowania" do u czestnictwo w realiz acji przez Z S M P jej funkcji mobilizacyjnej wynika stęd, iè identyfikacja zete s e n p o w c ó w z własno organizacjo Jest niewielka, świadczy o tym wsp o m n i a n y już wcześniej fakt ma-łego zdyscyplinowania wewnętrzorganizacyjnego. Deszcze wyraźniej znajduje to wyraz w tym. Ze aż dla 65jj z e t e s e m p o w c ó w skreślenie ich z listy członków nie zrobiłoby na nich żadnego wrażenia,
W uzasadnieniu swojego stanow iska respondenci stwierdzili, że
f
ich wstępienie do o r g a nizacji miało charakter p r z y p a d k o w y ni e-przemyślany, że sę rozczarowani działalnością ZSMP, która “ist-nieje tylko na papierze"; że nie z o stały spełnione ich o c z e -kiwanie, jakie więzoli z p rzynależnością do o r g a nizacji młodzie-żowej.
Czego zatem oczekiwali młodzi p r a c o w n i c y z a p i&ujęc się do Z S M P ? Przede wszystkim, co zrozumiałe zważywszy, ża ZSMP jest organizacjo młodzieżowo, "zag ospodarowania" czasu wolnego oraz realizacji własnych zainteresowań. Na trzecim miejscu Cna d z i e -więć możliwych) co do częstości wymieniania zgłaszano Oczekiwa- nie dotyczęce uzyskania większego d o s t ę p u do informacji o tym, co dzieje się ,w zakładzie, na czwartym - dotyczgce możliwości wpływu na różne sprawy w zakładzie. Z w r ó ć m y szczeg ólną uwagę na te dwie ostatnio wymienione potrzeby. Zarówno p o t rzeba bycia po -informowanym, Jak i >poeiadania'wpływu były z g ł a szane przez
pra-f С
cowników umysłowych i p r zez robotników ; tym silniej im w y ż s z y m p o z i o m e m w y k s z tałcenia charakteryzuję się respondenci. Wśród
ab-solwentów szkół poma t u r a l n y c h i w y ż szych oczekiwanie uzyskania wpływu Jest wymieniane prz y tym na p i e r w s z y m miejscu. Godne p odkreślenia Jest Jednak to, że robotnicy w y k w a l i f i k o w a n i w s t ę p o w a -li do ZSM P z myślę o uzyskaniu informacji i wpły w u nawet cz ę-ściej niż w y k o nawczy pr a c o w n i c y umysłowi (biurowi). Niezaspoko- Jenie tych oczekiwań p r zez zakładowę organizację ZSMP okazuje
5 •
Z w r ó ć m y uwagę,że na konieczność “upodmiotowienia" m ł o d zieży zwracana uwagę szczególnie w drugiej połowie iat siedemdzle- siętych, także w czasopismach partyjnych. P r z y p o m n i j m y tu choćby artykuł W. A d a m s k i e g o zam i e s z c z o n y w "Nowych . D rogach" 1972, nr 2, w którym a u t o r ^ p o d k r e ś l a , że p o t e n c j a ł prod u k -cyjny i intelektualny tkwięcy w młodej generacji stanowić może bardzo istotny czynnik rozwoju e k o n o m i c z n o - s p o ł e c z n e g o naszego к raj u#
76 Vielialava Wariywoda-Krussyńeka
się ocz ywlet e, jeśli s k o n f r o n t u j e m y je z tym, w ja kiej funkcji p o s t r z e g a n y jest ZSMP, a także z w y p o w i e d z i am i na temat tego, d l aczego sk r e ś l e n i e z li sty czł o n k ów Związku byłoby ważn ym p r z e -życiem. Z a l e dw i e jeden z e t e sempowiec jako rezultat skreśl e n i a go z Z SMP w y m i e n i ł ut ra tę możliwości wpływu na bieg różnyc h spraw w zakładz ie . Możn a zatem, Jak nal e ż y sądzić, zasadnie^ p r z y p u s z czać, że tylk o ten jed en ma poc zucie re al iz acji prz ez p r z y n a l e ż -ność do Z SMP p o t r z e b y wp ł yw a n i a na życie w p r z e d s iębiorstwie, podcza s gdy o c z e k iw a n i e takie wiązał z Z SMP pr awi e co pię ty (19%) człone k Związku.
M o b i l i z a c y j n a funkcja ZSMP, ale także innych organi z a c j i (przede w s z y s t k im PZ PR) ujawnia się s zczególnie wyraźn ie , kie dy p r z e dm i o t em an al iz u c z y n i l i ś m y u c z e s t n i c tw o m ł o d z i e ż y pra cu ją ce j w czynach sp oł ec zn yc h, na ra dach w y t w ó r c z y c h i ra cjo nalizacji pracy. Oka z u j e się bowiem, że we ws z y s t k i c h tych trzech sfer ac h d ziała l n o ś c i spo łe cz ne j cz łonkowie o rganizacji społec z n y c h sę n a d r ep rezentowani, a niezrz e s z e n i - niedoreprezentowani. Podczae gdy w ś ród niezr z e s z o n y c h ani w czynach, ani w na radach, ani w r a c j o nalizacji p r a c y nie bie rz e udział u aż 41%, to w ś r ó d z r z e -szonych tylko 17%.
Ka tegorię sp o łeczną najb ar dz ie j nadr ep r e z e n t ow a n ą wśró d u c z e s t n i k ó w każdej z a n a l i z ow a n y c h sfer “p r o d u k c y j n e j “ d z i a ł a l -ności ep oł ec znej s t anowią mł od zi kie rown ic y, najba rdziej niedo- r e p r e z e n t o w a n ą .natom ia st najniżej kwali f i k ow a n i i wyksz t a ł c e n i robotnicy. Cechą c h a r a k t e r y s t y c z n ą k i e r ow n i k ów Jest p r z y tym to, że uc z e s t n i c z ą oni w "pr od uk cy jn ej " dz iałalności sp oł ec zn ej w sp os ób "kumula tywn y" , tzn. biorą udz ia ł 1 w czyna ch społecznych i w nar adach i w r a c j o nalizacji pracy. R ob o t n i k ó w pół- i n i e -w y k-w a l i f i k o -w a n y c h cech uj e natomi as t "rozpro sz on e" uczest n i c tw o w om awianym rodzaju a k t ywności społe cz ne j. Za l e dw i e 5 % spośr ód nich bie rz e udział we wszyst k i c h trzech sfera ch rów no cześnie, podcz as gdy wśr ód k i e r ow n i k ów aż 40%. Rob o t n i c y w y k w a l i f i k o w a -ni p l a 3 uję się z n ó w na “środkowe j" pozycji} 9 , 3 & c z ł o n k ów tej k a t e g o r i i u c z e s t n i c z y we w s z y s t k i c h trzech sferach łącznie.
W ś ród K i e r o w n i k ó w najsilniej ujawnia elę efekt “z rzeszenia"
• . .
na “p r o d u k c y j n ą " d z i a ł alność społeczną. Oznacza to, że różnica w stopniu aktywności w omawianej dziedz i n i e mię d z y z r z e s z o n ym i a n ie zr zeezonymi k i e r ow n i k am i jest najwię k s z a w porówn a n i u z
róż-ntcami m i ę d z y zrzeszonymi a niezrzeszonymi na leżęcymi do innych k a t e g o r i i sp oł ec zn yc h, choc ia ż i w ś ród nich zawsze bardziej so aktywni członkowie org anizacji. “Prod ukcyjna" działalność spo-łeczna realizowana Jest zatem przede wszystkim przez zrzeszonych (partyjnych) mistrzów, brygadzistów, itp.
P r z e j d ź m y teraz, po p rzedstawieniu szeregu szczegółowych wy- ników, do p r zeprowadzenia ich syntezy tak, żeby udzielić odpo-wiedzi na pytanie, d l a czego młodzież pracujęca z takim z a p amię-taniem i tak licznie w s t ępuje w szeregi "Solidarności".
G ł ównę p r z yczynę tego stanu rzeczy widzielibyśmy, na p o d s t a -wie naszych badań, w tym. Ze sp osób funkcjonowania organizacji s połecznych w zakładzie, w tym także ZSMP, nie stwarzał młodzieży pracującej zajmującej wykonawcze stanow iska w p r zedsiębiorstwie szansy bycia podmiotem działań. Zarówno przedsiębiorstwo. Jak i organizacje społeczne "rezerwowały" dla młodych funkcje w y -konawcze, przedmi otowe. Przynależność do organizacji społecznych miast być czynnikiem znoszęcym tę " p r z e d m i o t o w o ś ć " , była do -datkowym mechanizmom jej pogłębiania. Działo się to przede w s z y stkim za sprawę przerostu funkcji mobilizacyjnej organizacji 1 w ynikajęcym stęd oparciu ich działalności na pracownikach średniego nadzoru technicznego. W tym w i d z i e l i b y ś m y źródło s z czególnie dużej aktywności mistrzów, br ygadzistów, k i e r owników s e k -cji, z których roli "służbowej" w y n i k a ł y działania zwane "społecznymi" (np. czyny, narady, usprawnienia). Im też, p o -nieważ dysponuję ważnymi atutami ( n a grody i k a r y ) , >a także po- siadaję lub co najmniej powinni posiadać umiejętności organizatorskie, powierzano funkcje o r g a n i zatorów społecznych prac. M i ę -dzy zajmowaniem kierowniczego stanowiska a a k t y wności# społecznę występuje przy tym sprzężenie zwrotne. Ak t y w n o ś ć społeczna jest
funkcję miejsca z a j m o wanego w formalnej strukturze p r z e d s i ę -biorstwa a równocześnie stanowi dodatkowe w z m o cnienie tej dru-giej tak, że ki e r o w n i c y skup iali w swych rękach zarówno władzę
" a d m i n i s t r a c y j n ę ” , jak i "społecznę". Taki s tan rzeczy pogłębiał p oczucie przedmiotowości wyk o n a w c z y c h p r a c o w ników,tym bardziej, że poziom ich wyks z t a ł c e n i a i kwalifikacji z a w o dowych jest rela-tywnie wysoki (87% posiada wyks z t a ł c e n i e wyższe niż podstawowe, a bli sko 5 0 % - co najmniej średnie). N i e z a s pokaJanie prze;, o
rga-nizacje społeczne ich aspiracji związanych z wywieraniem wpływu na p r zebieg spr aw w za kładzie mueiało rodzić p o c z u c i e n i e z a d ow o -lenia z n a j d u j ę c e wyraz m. in. w br aku i d e n tyfikacji z o r g a n i -zacje młodzi eż owy, w "złym" sto su nk u do zakładu pracy. Te n stan frustracji p o g ł ę b i a n y był także, Jak można się domyślać, tym że ta kat e g o r i a młod yc h p r a c o w n i k ó w (r ob o t n i c y wykwalifi k ow a n i , w y ko n aw c z y p r a c o w n i c y umysł ow i) zaj mowała dalek ie miejsce w k o l e j ce po p r z y w i l e j e p r z y n ależne cz ło nkom organizacji, takie jak:, d o -f i n ansowywany ud zi ał w wy c i e c z c e zagra ni cz ne j, p r z ydział talonu na samochód, bilety na atrakcyjng imprezę kulturalnę. Tak i e pre-mie, ze względu na ograni c z o n y ich ilość, re ze rwowane -były dla
“s z czególnie" ak tywn yc h, a oni byli tylko "średnio" aktywni. M o żna dom niemywać, że poc zucie n i e z a d ow o l e n i a nie ob c e było także m ł o d y m kierow nikom , któr yc h pozycja była z n acznie lepsza
* . “ 1
niż z a j m u j ą c y c h “środek" s t r u k t u r y młodych p r a c o w n i k ó w . C h a r a k t e -ryzuję się oni bowi em rel at yw ni e wysokim poz iomem wy ks ztałcenia, rel at yw ni e w y sokimi zarobkami, relat yw ni e wysokim ud z i a ł em we w ł a d z y z a r ó w n o administracyjnej, Jak i "społecznej", a także, jak mo żna pr zypu szczać, relatyw ni e dużym w po równaniu z in nymi
ka-tegor iami m ł o d z i e ż y do st ępem do dóbr szczeg ó l n i e p ożędanych, a r o z d z i e l a n y c h z udz ia łem organi z a c j i spo łe cz ny ch . To po cz uc ie ni .-zadowolenia mogło wyn i k a ć stęd,ż e sta nowi ę "pierwsza linię" w sy st em ie m ob i l i z ow a n i a spo łe cz ne go , że na nich wła ś n i e sk up ia ło się niezadowolertie młodzi eż y, a także nieza d ow o l e n i e "c z y n n i k ów ”. S t a nowili oni s w o i s t y przekaźnik p ł y nęcych "z g ó r y ” pol e c e ń od cz y n n i k ów "sp ołecznych", Jak i od kierow n i c tw a prz eds iębiorstwa.
Duże z a a n g a ż ow a n i e w d ziałalność sp ołeczna tej k a t egorii b y -ło w y m u s z a n e mie jscem z a jm owanym pr zez nię w formalnej s t r u k t u -rze p r z e d s i ęb i o r s tw a ; było traktowane, jak można domniemywać, J a -ko do d a t k ow y obowię ze k st a n ow l ę c y p r z e d ł u ż e n i e ob ow i ą z k ów s ł u ż -bowych. D z i a ł a l n o ś ć w organ i z a c j a c h społec z n y c h nie była źródłem sat ys fa kc ji , a p r z e ciwnie mogła być źródłem- rozgor yc ze ni a, p o -nieważ za brak "pr ęż no śc i" w mobili z ow a n i u m ł o d z i e ż y by li n a r a -żeni zarów no na k ary ze stro n y kierow n i c tw a przedsiębiorstwa, jak i kierow n i c tw a organiz ac ji . Wład z a społ ec zn a i a dm i n i stracyjna skupiona w rękach młody ch k i e r ow n i k ów miała także przy tym w y -kon aw cz y, a nie kr eacyjny charakter. Była to wł adza "ekonoma", któremu “pan" n a k azywał co robić. Wart o p rzy tym zaz nac zy ć, że
ów "pan* niekon i e c z n i e mus i a ł p r z ybierać pos ta ć In stancji d z i e l nicowej czy wo jewódzkiej. Naj częściej oyły nim k o n k r e t n e p o t r z e -by p r z ed s i ęb i o r stw a w y r a ż a j ą c » się prze d e ws z y s t k im w potr zebi e w y k onania planu, któ re leżało zarów no w interesie p r z e d s i ę b i o r s
-twa jako całości, Jak i p o s z c z e g ó l n y c h c złonków 1 ka tegorii spo-łec znych załogi.
D o c h o d z im y w ten sp osób do niezwy kl e w a ż n y c h z a g adnień d oty-czący ch uw i kłania organi z a c j i sp oł ec zn yc h, w tym także m ł o d z i e -żowej i pa rtyjnej w y n i k a j ą c y c h z ich um i e j scowienia w konkre tn ym terenie, a w nas zym prz ypadku - p r z e d s i ęb i o r s tw i e pr zem ysłowym. O r g a n i z a c j e spo łeczne na po zi omie instancji c entralnych formułu -ją ok reślone cele działania. W p r z ypadku organ iz ac ji m ł o d z i e ż o -wej jest nim ideowe w y c h ow a n i a mł od zi eż y, p r z y g o t ow a n i e Jej do a k t ywnego uczest n i c tw a w życiu społ ec zn ym . Na p oziomie p r z e d s i ę bio r s twa natomi as t or g a n i z a c j a wchodz i w nurt "normalnego", “z w y -czajnego" życia, wob ec którego mus i za jąć okr eślone stanowisko.
To normalne ży cie oz naczało je dnakże, s zczególnie w drugiej połowi e lat sied em d z i e s i ą t y c h "nien ad ąż an ie za p l a n e m “ w y n i k a j ą -ce z ich "wyś rubowa ni a" , p r z e r w w dop ływie prądu, n i e r y tmicznosci w dostawa ch m a t e r i a ł ów i s u r o w c ó w . 'Sama admini s t r a c j a p r z e d s i ę biorstw nie była w stanie z a chęcić pracown ik ów , w tym także m ł o -dych, do n adrabiania zaległ oś ci . M u s i a ł y się do tego włącz ać zak ładowe o rganizacje sp o łeczne (ich instan cj e zakładowe), sy-tuując się tym samym po tej samej stroni e " b a r y k a d y ” co a dm i -nist ra cja gospodar cz a. W ten sp os ób instanc ja kierow n i c z e orga-n izacji spo łe cz orga-ny ch , jak i kierow orga-n i c tw o zakładu o k r eślaorga-ne było Jako " o n i ” . Cele krótko f a l ow e zac z ę ł y p r z e s ł a n i a ć istotę organ izacj i spo łe cz organy ch , w s z c zególorganości młodzieżowej. Zamias t w y c h o -w y -w a ć - m o b i l i z o-w a ł y or az o r g a n i z o-w a ł y mało -wys z u k a n e formy rozrywki i wypo cz yn ku , zamiast ar t y k u ł ow a ć p o t r z eb y środowisk , k t ó rych i n teresy m i a ł y artykuł ow ać , pe rswa dowały, że ich z a s p o k o j e nie nie Jest w tym m omencie możliwe. R o d z i ł y zatem p o c z u c i e b e z -nadziei, st a n ow i ł y czynnik d o d atkowo " uprzedmiotowuJący" młodych, miast słu żyć ich upo dmiotowieniu. Nakaz chwili w postaci "zawa -lonego planu" czy braku szatni był w a ż n i e j s z y niż realizac ja pro gr amu zw i ą zanego np. z rozwij an iem pot r z eb k u lturalnych m ł o -dych czy ich ed uk acją histor yc zn ą.
tak-80 Vielislawa Wartywoda-Kruszyöska
że m ł o d z i e ż ow a - będy m u s i a ł y także w przysz ł o ś c i w ł y c z a ć się do sp raw i za g a d n i e ń waż n y c h dla ich zakłed u pracy. Cieśli Jed-n akż e ma ję oJed-ne stać się waż Jed-ne dla m ł o d z i e ż y a przez to stać się "ich" organizacjami, ko nieczna Jest zm iana ich funkcji. Prz ez p r z y n a l e ż n o ś ć do o r g a n izacji mł od zi p r a c ow n i c y pow i n n i uzysk ać poc z u c i e bycia wspó ł g o sp o d a r z em swo je go zakładu. Po t r z eb a taka Jest prze z nich sil ni e odczuwana. Dod ajmy, że ma je oni także ni e zb ę d n e do u r z e c z yw i s t n i e n i a roli w sp ó ł g o sp o d a r z a relatywnie wys o k i e wykształcenie. Z d e c y d ow a n i e wyżs z e niż starsza gene ra cj a (tylko 139J młodych p r a c o w n i k ów za k o ń c z y ł o szkolny e dukację na poz i om i e element arnym ). Sy zd ol ni do p o n o szenia w s p ó ł o d p o w i e dz i a lności za losy zakł ad u i kra ju i gotowi, co w y k a z a ł y w y d a -rzenia sierp ni ow e, tę w sp ó ł o dp o w i e d z i a l n o ś ć wziyć na siebie.
Wi e l i s ł aw a W a r z y w o d a - K r u s z y ń s k a
O P E R A T I O N OF S O C IA L O R G A N I Z A T I O N S IN E N V I R ON M EN T OF YOUNG IN D U STRIAL WORKERS
The article con ta ins an attempt at showing m e c h anisms and ten de ncies c o n c erning the op e ration of soci a l o r g a n i z a t i o n s in the w o r k i n g youth environm en t, whi ch led to the q u e s t i o n i n g of the exi s t i n g insti t u t i o n a l forms m o n o p o l i z i n g the so ci al a c t i v i -ty. The an a l y s i s .is bas ed on result s of empiric studi es on soc ia l involv em en t of young in du st rial w o r k e r s (betw ee n 18 and 30 years of a g e ) .
The obt a i n e d results s h ow that the so cial invo lv em en t before Aug'ust 1 980 repr esented a fu nc ti on of the place held b y p a r t i c u
-lar c a t e gories of you ng .workers in the formal s t r ucture of an indust r i a l company. The easiest “acce ss " to s ocial-type a c t i v i -ties had young “manage rs " (the s o - called m e d i um - l e v e l tec hnical s u p e r v i s i o n i.e. foremen, man a g e r s of s e ctions etc.), the sm a l -lest one - worker s wit h p o o r q u a l i f i c a t i o n s and po or educat i o n a l bac kground. The fact that ac t i v i t i e s of soc ia l o r g a n i z a t i o n s w e -re b a s e d on the medium - l e v e l techn ic al s upervision was, in our convic ti on , a result of e x c essive growth of the m ob i l i z a t i o n fu-nction of o r g a nizations in an industrial company.
Suc h m e c hanism of fu nc tioning of o r g a nizations a c c o u n t e d for the fact that m em b e r s h ip in organ i z a t i o n s in relation to e x e c u -tive workers, and e s p e c i a l l y q u a l i f i e d and w h i t e - c o l l a r workers not o n l y did not represent a pla t f o rm for their subject status out, on the contrary, it inp reased thei r feeling of b e i n g ob -jects. Both in pro du ct io n sph er e and in organ i z a t i o n s they were allocated ex c l u s i v e l y the ex e c u t i v e role.
