Osadnictwo i sieć parafialna kętrzyńskiego okręgu prokuratorskiego w XIV-XV wieku

Wakuluk, Lidia

Osadnictwo i sieć parafialna

kętrzyńskiego okręgu

prokuratorskiego w XIV-XV wieku

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3, 375-395

M

A

T

E

R

I

A

Ł

Y

Lidia W akuluk

OSADNICTWO I SIEC PARAFIALNA KĘTRZYŃSKIEGO

OKRĘGU PROKURATORSKIEGO W XIV—XV WIEKU

U W A G I W S T Ę P N E

K ętrzyński okręg p rokuratorski był jednostką tery to rialn ą pow stałą na obszarze plem iennego terytorium B arcji ‘, obejm ującą sw ym zasięgiem komor- nictwo ze stolicą w K ętrzynie i nadleśnictw o (W aldam t) ze stolicą w Sątocznie; w późniejszym okresie należała do niego także część kom om ictw a, którego ośrodkiem był Ryn. Om awiany okręg p rokuratorski stanow ił część kom turstw a bałgijskiego, a p ro k u rato r (Pfleger) i nadleśniczy (Waldmeister) podlegali bez­ pośrednio kom turow i bałgijskiem u !. Do czasu przybycia Krzyżaków, tereny tę zam ieszkiwała niew ielka liczba Prusów. W trakcie kolonizacji, prowadzonej przez W ernera von Orseln (1324—1330), wokół zamków lokowano dobra ry cer­ skie różnej wielkości, obciążone obowiązkiem służby ry c e rs k ie js. W ośrod­ kach kolonizacji wznoszono zamki: w Sątocznie w 1326 roku, w K ętrzynie w 1329 oraz w Rynie w roku 1377. Około 1370 roku zaczęto lokować wsie — przede wszystkim na praw ie chełmińskim . W XIV i XV w ieku w kętrzyńskim okręgu prokuratorskim założono ich 50, natom iast 29 wsi pozostało na praw ie pruskim . Pierwsze z w ym ienionych były najczęściej w siam i sześćdziesięcio- łanowymi, w których sądow nictwo należało do właściciela w s i4, natom iast we wsiach pruskich należało ono do urzędników krzyżackich, najczęściej ko­ m orników 5. W latach 1410—1466 lokowano już tylko nieliczne wsie. W inte­ resującym nas okręgu założono 2 zakonne wsie czynszowe na praw ie cheł­ m ińskim oraz 2 wsie pryw atne. Przenoszono rów nież wsie lokow ane wcześniej z praw a chełm ińskiego na praw o m agdeburskie, na przykład Saduny czy Stem pław ki ·. Pod koniec XIV w ieku daje się zauważyć nowe zjawisko, a m ia­

1 P . D u s b u r g , C r o n i c a e t e r r a e P r u s i e , w : S c r i p t o r e s r e r u m P r u s s i c a r u m , B d . 1, L e i p z i g 1061, s . 51; K . G ó r s k i , P a ń s t w o k r z y ż a c k i e w P r u s a c h , G d a ń s k — B y d g o s z c z 1946, s . 22. 2 M . T o e p p e n , H i s t o r i s c h - c o m p a r a t l v e G e o g r a p h i e v o n P r e u s s e n , G o t h a 1858, s s . 200 η ; P . T h i e l e n , D a s g r o s s e Z i n s b u c h d e s D e u t s c h e n R i t t e r o r d e n s 1414— 1437, M a r b u r g 1958, s . 5. W ś r ó d o ś r o d k ó w o d d a j ą c y c h c z y n s z d o k o m t u r a b a ł g i j s k i e g o w y m i e n i a s i ą S ą t o c z n o ( L e u n e n - b u r g ) i K ę t r z y n ( R a s t e n b u r g ) . 3 K . R i e h l , D i e S i e d l u n g s t ä t i g k e i t d e s D e u t s c h e n O r d e n i n P r e u s s e n i n d e r Z e i t v o n 1410— 1466, A l t p r e u s s i s c h e F o r s c h u n g e n , B d . 14, 1933, s . 255. 4 M . B i s k u p , w i e ś ги p a ń s t w i e k r z y ż a c k i m , w : H i s t o r i a P o m o r z a , t . 1, c z . 1, P o z n a ń 1969, s . 623. 5 M . P o l l a k ó w n a , Z a n i k l u d n o ś c i p r u s k i e j , w : S z k i c e z d z i e j ó w ' P o m o r z a , t . 1. W a r s z a w a 1958, s. 178. 6 S . Z a j ą c z k o w s k i , P o d b ó j P r u s i i c h k o l o n i z a c j a p r z e z K r z y ż a k ó w , B y d g o s z c z 1947, s. 31. K O M U N IK A T Y M A Z U R S K O - W A R M IŃ S K IE , 1976b nr 3 (133)

376

nowicie nadaw anie ta k zw anym „wolnym Prusom ” m ajątków na praw ie p ru s­ kim, obejm ujących obszar od 2—4 radeł. N iejednokrotnie byia to pierwsza fala kolonizacji na terenach puszczańskich 7.

Nieco inaczej w yglądało osadnictwo m iejskie. SępopolB lokow ano na p ra ­ wie chełmińskim. D okum ent lokacyjny nadał tem u m iastu w 1351 roku w ielki m istrz H enryk Tusm er *. Pierwszym sołtysem Sępopola został H enryk Pade- luche. P atrim onium m iasta wynosiło 112 łanów (tczw elf u nd hundirt huben tczu Colm yschen rechte zcu b e sitzin )10. Z patrim onium sołtys m iał 8 łanów, 4 łany stanowiły uposażenie kościoła parafialnego, natom iast 100 należało do m iasta. Czynsz pochodzący od łaźni, kram ów i ław dzielono na trzy części — jedna należała do m iasta, drugą otrzym yw ał Zakon, wreszcie trzecią — soł­ tys 11. Nieco kłopotów przysparza lokacja K ętrzyna, w którym zam ek pobu­ dowano w 1329 roku. L otar W eber cofa początki zam ku drew nianego na 1325 rok 12. Zamek wzniesiono obok pruskiej w si Rast, czyli p a l ls, od której wzięło później nazw ę miasto (Rastenburg). Przyjm uje się, że lokacja K ętrzyna n a ­ stąpiła w 1357 roku, kiedy to Johann Schindekopp, kom tur Bałgi i w ójt Na- tangii, w ydał dokum ent lokacyjny 14. Mówi się w nim jednak, że sądy w No­ wym i S tarym Mieście należeć będą do sołtysa i jego następców 15. Czy zatem w 1357 roku chodziło o lokację Nowego M iasta? N ajpraw dopodobniej nie. Lo­ kując S tare Miasto przew idyw ano jednocześnie lokację Nowego M iasta w y­ chodząc z założenia, że problem sądow nictw a będzie rozw iązany w obu m ia­ stach jednakowo. Za lokacją K ętrzyna w 1357 roku przem aw ia rów nież fakt, że b ra k jest danych o ew entualnej wcześniejszej lokacji tego m iasta. W 1345 roku określane jest ono jako o p p id u m 1β, a więc osada o charakterze m iej­ skim, nie posiadająca jednak pełnych p raw m iejskich. Z podanych wyżej przyczyn należy zatem wykluczyć lokację wcześniejszą, pozostając przy 1357 roku, tym bardziej że w 1378 roku nastąpiło ponowienie dokum entu lokacyj­ nego dla Starego M iasta oraz lokacja Nowego M iasta 17. S tare Miasto założone zostało na 112 łanach, zasadźcą i pierw szym sołtysem, podobnie ja k w Sępo­ polu, został H enryk Padeluche. Zgodnie z postanow ieniam i dokum entu loka­ cyjnego czynsz m iał być dzielony na trzy części: dla sołtysa, Zakonu i m iasta I8. Identyczne postanowienia dotyczyły Nowego M iasta K ętrzyna.

Podstawow ym i źródłam i do badań osadnictw a na om aw ianym terenie jest Das grosse Zinsbuch des D eutschen R itterordens 1414— 1437 w opracow aniu

7 M . P o i l a k ó w n a , o p . c i t . , s . 178. 8 G . G e m l l i s , D i e a l t p r e u s s i s c h e n O r t s n a m e n , B e r l i n u n d L e i p z i g 1922, s . 168. 9 C o d e x D i p l o m a t i c u s P r u s s i c u s ( d a l e j C D P ) , B d . 3, K ö n i g s b e r g 1848, s . 87; W . H u b a t s c h , R e g e s t a h i s t o r i c o - d i p l o m a t i c a O r d i n i s S a n c t a e - M a r i a e T h e u t o n i c o r u m , G ö t t i n g e n 1948, R e g . 259. 10 C D P , B d . 3, s . 87. 11 l i b i d e m , s . 88. 12 L . W e b e r , P r e u s s e n v o n 500 J a h r e n i n c u l t u r i s t i s c h e r , s t a t i s t i s c h e r u n d m i l i t ä r i s c h e r B e z i e h u n g , D a n z i g 1878, s . 501. 13 C . B e c k h e r r n , R a s t e n b u r g h i s t o r i s c h - t o p o g r a f i s c h d a r g e s t e l l t , R a s t e n b u r g 1880, s . 3. 14 l i b i d e m , s . 97. 15 C . B e c k h e r r n , o p . c i t . , s. 99: U n d d e s G e r i c h t e d e m S c h u l z e n u n d s e i n e n E r h e n z u ­ g e h ö r e n s o l l . 16 C D P , B d . 3, s . 181. 17 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 429. 18 C . B e c k h e r r n , o p . c i t . , s . 98.

O s a d n ic t w o i sie ć p a ra fia ln a 377

P etera T h ie le n a IS, a do kw estii gospodarczych Das grosse Ä m terbuch des D eutschen Ordens W altera Ziesem era 20.

A L F A B E T Y C Z N Y W Y K A Z W S I C Z Y N S Z O W Y C H N A P R A W I E C H E Ł M I Ń S K I M , P R U S K I C H W S I C H Ł O P S K I C H O R A Z W S I R Y C E R S K I C H

Babieniec (Babenczien, Babziens). Wieś czynszowa na praw ie chełm iń­ skim. Obszar 40 łanów, z których 6 należało do sołtysa. Wysokość czynszu z łan u wynosiła 1/2 grzyw ny i 2 k u r y 21. We wsi znajdow ała się karczma, której właściciel płacił 1 grzyw nę i 8 skojców czynszu. Dla roku 1347 brak danych.

B ajdyty (Baydoyten, Baydutten). Wieś pruska, 4 służby rycerskie 2!. Bezławki (Bäslack, Beeslack, Beeslacken, Benslacken, B arslaw ki, K rause- lauken, Barsglawke). Wieś czynszowa ńa praw ie chełm ińskim lokowana w 1371 r o k u 2S. W 1426 roku F ry d ery k von W ehendorf nadał mieszkańcom Bezław ek 1 łan i 2 m orgi ł ą k i 21. Obszar wsi wynosił 28 łanów, czynsz — 1/2 grzyw ny i 2 k ury z łanu. Oprócz w spom nianych 28 łanów do wsi nale­ żały jeszcze 1 łan i 2 morgi. Czynsz z tego obszaru w ynosił 1 grzyw nę i 2 so­ lidy oraz 2 kury. Sum a czynszu z całej wsi — 15 grzyw ien i 2 solidy. W 1422 roku w Bezławkach był młyn, z którego m łynarz płacił 9 grzyw ien czynszu, właściciele 2 karczem płacili po 3 grzyw ny, w sum ie 15 g rz y w ie n 25. W 1437 roku zanikła danina z kur. We wsi były 3 służby rycerskie. W Bezławkach był kościół parafialn y 2б.

Banaszki (Bannaskeim, Beneskaym). Wieś pruska, 2 służby ry c e rsk ie 27. K arl K asiske podaje, że „pole B enekeim ” w 1373 roku obejm owało 60 łanów, jednakże przypuszcza on, iż nie było ono wówczas skolonizow ane28. Musiało to nastąpić zapewne w okresie późniejszym, skoro Agaton H arnoch w ym ienia w p arafii G arbno wieś Banaszki 29. W iemy ponadto, że w ielki m istrz H enryk von R ichtenberg nadał Georgowi von Scharffs i jego dzieciom 17 łanów i 15 mórg na praw ie m agdeburskim we wsi B an aszk i80.

Bieliny (Belynnen, Beliennen). Wieś pruska, 3 służby rycerskie sl. Błuskajm y W ielkie (Bluskeym, Plusekeym). Wieś pruska, chłopska. Ob­ szar — 4 radła. Czynszownicy oddaw ali po 4 1/2 korca żyta, pszenicy i jęcz­

19 P . T h i e l e n , o p . c i t . , 20 W . Z i e s e m e r , D a s p r o s s e Ä m t e r b u c h d e s D e u t s c h e n O r d e n s , D a n z i g 1921. 21 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 23. 22 I b i d e m , s . 72. 23 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 349. 24 C . B e c k h e r r n , V e r z e i c h n i s s d e r d i e S t a d t R a s t e n b u r g b e t r e f f e n d e n U r k u n d e n , K ö n i ' s - b e r g 1885, s . 15. 25 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 27. 26 A . H a r n o c h , C h r o n i k u n d S t a t i s t i k d e r e v a n g e l i s c h e n K i r c h e n i n d e r P r o v i n z e n O s t - u n d W e s t p r e u s s e n , N e i d e n b u r g 18Г0, s . 323. 27 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 71. 28 K . K a s i s k e , D i e S i e d l u n g s t ä t i g k e i t d e s D e u t s c h e n O r d e n s i m ö s t l i c h e n P r e u s s e n b i s 1410 J a h r e , K ö n i g s b e r g 1934, s . 108. 29 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 320. 30 C . B e r k h e r r n , B e i t r ä g e z u r T o p o g r a p h i e u n d S t a t i s t i k d e s e h e m a l i g e n A m t e s R a s t e n ­ b u r g , A l t p r e u s s i s c h e M o n a t s s c h r i f t , B d . 18, 1861, s . 403. 31 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 72.

378

m ienia oraz 12 korców owsa ” . Jeden z mieszkańców wsi, Bertholem us, płacił czynsz w wysokości 2 grzyw ien. Ponadto 4 służby rycerskie.

Boże (Bosemb, Bosin, Bosems, Busse, Bussen). Wieś pruska, 5 służb ry ­ cerskich ” .

Bogusław ki Małe (Buxlawken, K lein Bogslack). P ruska wieś chłopska. Obszar 5 1/2 radła. Danina po V 1/2 korcy żyta, pszenicy i jęczmienia oraz 24 korce o w sa 3i. Znaczna ilość owsa wskazuje, że na świeżo karczow anym polu upraw iano przede w szystkim owies. Można zatem przypuszczać, że była to wieś lokow ana na surowym korzeniu. 2 służby rycerskie.

Cullebelyn (zagiń.). Wieś pruska, 4 służby rycerskie ” .

Czerniki (Schwarzstein, Sw arzstein, Sw arzstyn, Swerczensteyn). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim , 41 łanów. Wysokość czynszu — 14 skoj- ców i 2 k u ry z łanu ” . K arl K asiske błędnie podaje, że mieszkańcy wsi płacili tylko 14 skojców z łanu ” . M łynarz płacił 4 grzyw ny czynszu, natom iast karcz­ m arz 3 grzyw ny i pół kopy k u r ” . K arol Górski om aw ia tę wieś, zajm ując się osadnictwem okręgu B arciany ” . W Czernikach znajdow ał się kościół p ara­ fialny ” .

Dojewo (Dowen, Dawer), obecnie na terenie ZSRR. Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 50 łanów. We wsi były 4 karczm y. Ich właściciele płacili po 4 grzywny, natom iast właściciel m łyna zobowiązany był do 5 grzywien czynszu. H anus Cleberg płacił z 6 łanów 3 grzyw ny ” . M artin Rousselle om a­ w iając kolonizację okręgu G ierdaw podaje, że około 1400 roku zakończyła się kolonizacja „wielkich lasów ”. Jako wsie graniczne między okręgam i G ierdaw i K ętrzyna w ym ienia miejscowości Bollen i D aw er (Dojewo) ” , a zatem druga z wym ienionych była najdalej na północ w ysuniętą wsią okręgu kętrzyń­ skiego.

G ałw uny (Galwonen, Gross G albuhnen, Wallewona). P ruska wieś chłop­ ska, 9 radeł. M ieszkańcy wsi daw ali po 11 korców żyta, pszenicy i jęczmienia oraz 15 korców owsa ” . W 1422 roku były 2 karczmy, których właściciele pła­ cili po 3 grzyw ny czynszu ” .

G arbniki (Garbinicken), 3 służby rycerskie ” .

G arbno (Lamegarben, L am garben, Langarben). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim . W 1422 roku w G arbnie było 10 ogrodników, którzy płacili w sum ie 9 w iardunków i 2 skojce czynszu. H eynrich K uppryn płacił 1 grzyw ­

32 l i b i d e m , s. 72. 33 l i b i d e m . 34 I b i d e m , s . 71. • 35 I b i d e m . 36 I b i d e m , s . 78. 37 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 129. 38 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 28. 39 K . G ó r s k i , м. A r s z y ń s k i , B a r c i a n y . D z i e j e г а т к и i z i e m t d o p o ł o w y X V w i e k u , O l ­ s z t y n 1967, s . 28. 40 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 239. 41 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 27. 42 M . R o u s s e l l e , D a s S i e d e l w e r k d e s D e u t s c h e n O r d e n s i m L a n d e G e r d a u e n , A l t p r e u s s i s c h e F o r s c h u n g e n , B d . 6, 1929, s . 251. 43 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 44 I b i d e m , s . 27. 45 I b i d e m , s. 71.

O s a d n ic t w o i sie ć p a ra fia ln a ₃₇₉ nę od radła, H ensil L innyn 3 w iardunki od łanu. Niclas L usyn płacił czynsz 1/2 grzyw ny z łanu, Prem og — 3 w iardunki, m łynarz od m łyna i 1 łanu — 4 grzyw ny oraz 1 w iardunek od ogrodu. We wsi były 4 karczm y — karczm arz jednej z nich płacił 4 grzyw ny czy n szu 18. W 1437 roku m łynarz oddawał 4 grzyw ny, dw aj karczm arze również po 4 grzyw ny, trzeci natom iast — 3 grzywny. 11 ogrodników płaciło w sumie 7 grzyw ien czynszu, 3 służby ry ­ cerskie 48. We wsi był kościół p arafialny 49.

G arbno (Laggarben, L ahgarben, Langarben). Wieś pruska, 23 radła, 4 służ­ by rycerskie. We wsi były 2 karczm y, z których czynsz w ynosił po 4 grzyw ­ ny 49. K arol G órski om aw ia tę wieś w pracy poświęconej Barcianom 50. M artin Rousselle podaje, że w 1480 roku były tu ta j 4 służby rycerskie, a ponadto 15 łanów pola oraz 6 m orgów łąki — własność braci Nicela i Jacoba R ittau 5I. L otar W eber w ym ienia miejscowość G arbno jako wieś lokow aną na praw ie niem ieck im 52. Możemy zatem przypuszczać, że posiadłość braci R ittau jako pierwsza otrzym ała praw o chełm ińskie, na które w okresie późniejszym prze­ niesiono całą, dotychczas pruską, wieś.

G awduckaym (zagiń.). Wieś drobnoszłachecka, 7 służb rycerskich 5S. G litajny (Glitten, G littehnen, G łittenen, Gliteyn). Wieś lokowana była przez W inricha von K niprode w 1359 roku. Obszar wynosił 10 łanów. Doku­ m ent lokacyjny został odnowiony w 1409 r o k u 54. Powinności mieszkańców w skazują, że była to wieś pruska. Obszar 4 1/2 radła. Wieś daw ała po 6 kor­ ców żyta, pszenicy i jęczm ienia oraz 18 korców owsa; 3 służby ry c e rsk ie 55. Praw dopodobnie wieś otrzym ała praw o chełm ińskie, ale lokacja nie udała się i m ieszkańcy wsi powrócili do praw a pruskiego. Jednakże L otar W eber zali­ cza ją do wsi na praw ie chełm ińskim 58.

Głobie (Glubenstein, G luenstein). Folw ark płacił 1 1/2 grzyw ny czynszu 5?. Guberm ole (zagiń.). Czynsz z m łyna w ynosił 6 grzywien. Od 1 łanu i 9 mórg m łynarz płacił 1/2 grzyw ny i 9 skojców, a zatem suma czynszu w yno­ siła 7 grzyw ien i 9 skojców 88. Poniew aż podano jedynie czynsz m łynarza w y­ daje się, że był tam tylko sam młyn, co w ynika zresztą z nazw y (młyn nad Gubrem), natom iast nie było lokow anej wsi. Przypuszczenie to potwierdza L otar W eber 89.

Gudniki (Gudenicke, Gudnick, G utheniten). Wieś pruska chłopska, 5 ra- deł, 5 służb rycerskich 80.

46 I b i d e m , s . 27. 47 I b i d e m , s . 72. 48 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 230. 49 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 71. 50 K . G ó r s k i , M . A r s z y ń s k i , o p . c i t . , s . 24. 51 M . R o u s s e l l e , o p . c i t . , s . 243. 52 L . W e b e r , o p . c i t . , S. 511. 53 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 71. 54 K . K a s i s k e , o p . c i t . , S. 108. 55 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 72. 56 L . W e b e r , o p . c i t . , S. 500. 57 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 70. 58 I b i d e m , s . 69. 59 L . W e b e r , o p . c i t . , s . 500. 60 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72.

380

Gudziki (Godocken). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokowana w 1329 roku na 10 łanach S1.

K ałw ągi (Kaltwangen). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 50 łanów, z czego 5 należało do sołtysa. W 1359 roku W inrich von K niprode nadał K ał- wągom dodatkow o 2 m orgi pola 62. Czynsz w ynosił z 45 łanów po 1/2 grzyw ­ ny i 2 k ury z każdego łanu. K arczm arz płacił 2 grzyw ny is.

K askajm y (Gross Köskeim, Kasekaym). P ruska wieś chłopska, 4 1/2 radła, m ieszkańcy daw ali po 6 korców pszenicy, żyta i jęczmienia oraz 18 korców owsa M, 2 służby rycerskie.

K ętrzyn (Rastenburg). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , rozw inę­ ła się obok m iasta. Obszar — 40 łanów, z tego czynsz po pół grzyw ny od łana, ogrodnik płacił 1/2 w iardunku od 8 m o rg ó w S5. W K ętrzynie-m ieście czynsz łazienny w ynosił 20 denarów , czynsz od kram ów po 3 w iardunki z każdego kram u, od 9 ja te k mięsnych pobierano po 1 1/2 grzywny, od 10 ław chlebo­ wych po 20 skojców, od ław szewskich po 1 w iardunku. Sum a czynszu z m ia­ sta wynosiła 20 grzyw ien ee.

K inw ągi (K innw angen, Kynnenwagen), 2 służby rycerskie. Czynsz z 51 morgów w ynosił 3 grzywny, 20 skojców i 1 solid 67.

K onradowo (W altersmbhle, W altersmühl). Wieś lokow ana na praw ie cheł­ mińskim. Czynsz z całej wsi w 1422 roku wynosił 9 grzyw ien i 2 skojce *8, natom iast w 1437 roku — 3 grzyw ny ” .

Kotkowo (Kotittlack). Wieś lokow ana na praw ie m agdeburskim , 8 ła­ nów 70.

K owalewo (W atterkeim , W otterkeim , W ötterkeim , W utterkaym ). Wieś drobnoszłachecka, 5 służb ry c e rsk ic h 71. Obok niej istniała wieś czynszowa, zachowała się wiadomość o oddaniu tej wsi w 1343 roku w dzierżawę 72. Ob­ szar wsi w ynosił 27 łanów; 12 łanów i 15 morgów w 1416 roku w ielki m istrz M ichał K üchm eister zapisał Hansowi i From holdow i Rejm anom, pozostałe 14 łanów i 15 m orgów w ielki m istrz M arcin Truchsess zapisał w 1481 roku Anzelmowi von T ettau i jego dzieciom. W obu przypadkach obowiązywało praw o m agdeburskie 7i.

K raskowo (Schoneflies, Schönefliess). Wieś czynszowa na praw ie chełm iń­ skim. Lokowana w 1372 roku z 14 latam i wolnizny 74, obszar 65 łanów, z czego 6 należało do sołtysa, a 4 stanow iły uposażenie kościoła parafialnego. Czynsz płacono z 55 łanów w wysokości 1/2 grzyw ny i 2 kury z łanu. K arczm arz pła­

61 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 109. 6 2 'C . B e c k h s r r n , V e r z e i c h n t e s d e r d i e S t a d t R a s t e n b u r g , s . 11. 63 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 72. 64 I b i d e m , s . 72. 65 I b i d e m , s . 69. 66 I b i d e m , s . 69. 67 I b i d e m , s s . 26, 71. 68 I b i d e m , s . 25. 69 I b i d e m , s. 70. 70 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 71 I b i d e m , s . 71. 72 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 213. 73 C . B e c k h e r r n , B e i t r ä g e z u r T o p o g r a p h i e u n d S t a t i s t i k , s. 415. 74 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 106.

O s a d n ic t w o i sie ć p a ra fia ln a 381

cił 2, m łynarz 3 grzyw ny — w sumie 34 1/2 grzyw ny czynszu z całej wsi ” . W 1437 roku danina z k u r zanikła ” .

K rasnołąka (Schönewiese). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim loko­ w ana w 1374 roku z 14 latam i w olnymi od czynszu ” , obszar 26 łanów; czynsz wynosił 1/2 grzyw ny i 2 kury z łanu 7S.

K relikiejm y (Kröligkeim). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim zało­ żona w 1374 roku z 11 latam i w olnizny 79. M arcin Rousselle podaje, że 44 łany leżały w samej wsi K relikiejm y, natom iast 10 łanów na pograniczu z Sątocz­ nem 8°. W 1422 roku obszar wsi w ynosił 54 łany, 6 z nich zajm ow ał sołtys, a z pozostałych pobierano czynsz w wysokości 1/2 grzyw ny i 2 k ury z każde­ go ła n u 81. W 1437 roku były we wsi 2 karczmy, których właściciele płacili

po 2 grzyw ny czynszu 82.

Krzeczewo (Sonnenberg). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 60 ła­ nów, z których 6 należało do sołtysa, a 4 stanow iły uposażenie kościoła. Czynsz z pozostałych 50 wynosił 1/2 grzyw ny i 4 k ury z każdego łanu 8*.

Kwiedzina (Queden). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim . Czynsz pła­ cono z 26 łanów po 1/2 grzyw ny z każdego; w sum ie 13 grzyw ien. Z m łynu w Kwiedzinie czynsz w ynosił 5 grzyw ien 81. W 1492 roku m łyn ten posiadał Matzke, który otrzym ał go od Jordana von Berehenrode, p ro k u rato ra kętrzyń­ skiego 85. Początki wsi sięgają roku 1343, kiedy to w ielki m istrz Ludolf König nadaje W arpunow i, W eysnorowi, M eirunow i i Bartoldow i 33 łany w lesie Kwiedzina 8б.

Lam yn (zagiń.), 2 służby rycerskie 87. L ayn (zagiń.), 2 służby rycerskie 88.

Linkowo (Schrengen). Wieś lokow ana w 1400 roku na 10 łanach, praw o m a g d eb u rsk ie8S. P eter Thielen nie podaje jej w W ielkiej księdze czynszów. Lwowiec (Lawenstein, Lebenstein, Löwenstein). Wieś czynszowa na p ra ­ wie chełm ińskim lokow ana w 1386 roku na 75 ła n a c h 80. W 1422 roku wieś m iała 64 łany; 6 z nich zajm ował sołtys, a 4 wchodziły do uposażenia kościoła. , Czynsz w wysokości 1/2 grzyw ny i 2 k u ry pobierano z 54 łanów. Z 2 znajdu­

jących się we wsi karczem płacono po 2 grzyw ny 9I.

Ł abędnik (Gross Schw ansfeld, Swanfeld). Wieś czynszowa na praw ie cheł­ m ińskim założona w 1366 roku 92. Obszar 64 łany, z których 4 stanow iły upo­

75 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 26. 76 I b i d e m , s . 70. 77 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s. 108. 78 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 28. 79 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 106. 80 M . R o u s s e l l e , o p . c i t . , s . 241. 81 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 26. 82 I b i d e m , s . 71. 83 I b i d e m , s . 25. 84 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 70. 85 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3682. 86 C . B e c k h e r r n , V e r z e i c h n i s s d e r d i e S t a d t R a s t e n b u r g , s. 2. 87 P , T h i e l e n , o p . c i t . , s. 71. 88 I b i d e m , s . 71. 89 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 90 I b i d e m , s . 108. 91 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 70. 92 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 323-13, J u l i 1366; H a n d f e s t e ü b e r S c h w a n s f e l d .

382

sażenie kościoła parafialnego, a 6 należało do sołtysa. Czynsz 1/2 grzyw ny z łanu. Ponadto były tu 2 karczmy, których właściciele płacili po 2 grzyw ny i 7 skojców " .

Ł ękajny (Landkeim, Landheim , Langkeim , Lankau). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokow ana na 8 łanach w 1308 roku 91.

Łazdoje (Laxdoen, Laxdoyen). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokow ana w 1374 roku — osadnicy otrzym ali 14 la t wolnizny *5. Obszar wsi w ynosił 30 łanów, z których płacono po 1/2 grzyw ny z łanu; z oddzielnych 7 1/2 m orga oddawano 7 1/2 skojca. W sumie daw ało to 15 grzyw ien i 7 1/2 skojca czynszu " .

M asuny (M arsaunen, M assaunen). P ruska wieś chłopska, 17 radeł; miesz­ kańcy zobowiązani byli daw ać po 17 korców żyta, pszenicy i jęczmienia oraz 48 korców owsa. Jedna służba rycerska 97.

M ikielnik S tary albo S tary M ikielnik (Aldig M ickelnick, Mickeling). Wieś pruska, 8 1/2 radła. Mieszkańcy je j daw ali po 10 1/2 korca żyta, pszenicy i jęczmienia oraz 14 korców owsa " . W tejże wsi G udenne płacił 1 grzywnę, a Satirm e 1 1/2 grzyw ny " . W ielki m istrz Hans von Tieffen zapisał w 1492 roku 8 łanów braciom H ansowi i Piotrow i Straussom nadając im jednocześnie praw o m agdeburskie 10°, na które później przeniesiono całą wieś U1.

M oklikajny (Mockelkeim, Muckelkeym). Wieś pruska, 3 radła, 3 służby rycerskie I02.

M uław ki (Muhlack, M ulawken). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim, 44 łany. Wysokość czynszu — 3 w iardunki i 2 k ury z łanu; w sum ie 33 grzyw ­ ny. K rystian N athor z M uław ek posiadał 4 łany, z których płacił po 1/2 grzyw ­ ny i 2 k ury I0S. W. 1347 roku danina z k u r zanikła 194. W 1412 roku mieszkańcy wsi oddaw ali proboszczowi po 1 korcu owsa i jęcz m ien ia105. W ielki m istrz H enryk Reuss von P lauen w 1469 roku oddał wieś M uławki w zastaw Nicku-

sowi Scholcze i A ndrcasow i P rew n in g o w i196.

N akom iady (Eichmedien). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim . Loka­ cja jej nastąpiła w 1402 r o k u 107. Obszar — 55 łanów. Wysokość czynszu — 1/2 grzyw ny z łanu. We wsi znajdow ały się 2 karczmy; 1 karczm arz płacił 3, drugi natom iast 2 grzyw ny. Czynsz z całej wsi w ynosił 33 1/2 grzyw ny 108.

93 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 23. 94 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 95 I b i d e m , s . 108. 96 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 70. 97 I b i d e m , s . 71. 98 I b i d e m , s . 71. 99 I b i d e m , s . 27. 100 C . B e c k h e r r n , B e i t r ä g e z u r . T o p o g r a p h i e u n d S t a t i s t i k , s . 410. 101 L . W e b e r , o p . c i t . , s . 502. 102 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 103 I b i d e m , s . 28. 104 I b i d e m , s . 70. 101 C . B e c k h e r r n , V e r z e i c h n i s s d e r d i e S t a d t R a s t e n b u r g , s . 11. 10Π W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3198: H e n r y k R e u s s v o n P l a u e n v e r p f ä n d e t N i e l u s S c h o l c z e u n d A n d r e a s P r e w n l n g d a s D o r f M u l a c k . 107 I b i d e m , R e g . 687: U l r i c h v o n J u n g i n g e n k o m t u r z u B a l g a b e s t e t l g t H a n d f e s t e v o n E i c k m e d i e n f ü r T i l e L e w e . 108 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 71.

O s a d n ic t w o i s ie ć p a ra fia ln a 383

N awdithen, N aydithen (zagiń.). Wieś pruska, 4 radła, Czynsz oddawano w naturze — po 6 korców żyta, jęczm ienia i pszenicy oraz 18 korców owsa 10S, 5 służb rycerskich.

Nowa Wieś K ętrzyńska (Neuendorf, N uwedorf, Nuedorf). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokow ana w 1372 roku no, 31 łanów; 3 z nich należały do ogrodników z K ętrzyna, którzy oddaw ali po 16 skojców i 2 kury z łanu. Z pozostałych łanów czynsz w ynosił 18 grzyw ien U1.

Notyst (Notis, Nottis, Noltis, N otister See). K arczm arz płacił 3 grzywny. We wsi był rów nież młyn, ale n ie c z y n n y U2. K onrad von Erlichschausen w 1444 roku nadał na praw ie m agdeburskim Paw łow i z N otystu i Piotrow i L eistener z M rągowa 22 łany we wsi Notyst. W ielki m istrz M artin Truchsess nadał B urhartow i Pom ianowi w 1480 roku w dożywocie 30 łanów na praw ie m agdeburskim , zw alniając go jednocześnie od płużnego oraz pomocy przy sta­

w ianiu zamków us.

N unkajm y (Nonkeim, Nunkeymen). Wieś pruska, 4 1/2 radła. Danina w y­ nosiła po 2 korce jęczmienia, pszenicy i żyta oraz 6 korców owsa lu , 3 służby rycerskie.

Ostre B ardo (Klingenberg, Clyngenberg). Wieś czynszowa na praw ie m a­ gdeburskim nB. Czynsz z całej wsi wynosił 35 grzyw ien lls.

Ostry Róg (Scharfenort). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim założo­ na w 1377 roku, 8 łanów m .

Parcz (Partsch, Partslaw ke). Wieś pruska chłopska, 16 radeł. Mieszkańcy wsi daw ali z nich po 18 1/2 korca jęczmienia, żyta i pszenicy oraz 56 korców owsa. M łynarz płacił 4 grzyw ny i 10 skojców czynszu; 1 służba rycerska lls. W 1392 roku K onrad W allenrod nadał braciom Więckowi i Michałowi 60 ła­ nów na praw ie chełm ińskim nad jeziorem Parcz. Emilia S ukertow a-B iedra- w ina przyjm uje, że skoro jeden z uprzyw ilejow anych nosił im ię W enzken — Więcek, Wieńczysław, bracia ci byli Polakam i, gdyż wśród Niemców nie spo­ tyka się tego im ienia n ’.

Parys (Paaris, Paarys, Paris). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim, 64 łany, z których 6 zajm ował sołtys, a 4 stanow iły uposażenie kościoła. Czynsz po 1/2 grzyw ny i 2 k ury z łanu. Ponadto we wsi znajdow ały się 2 karczm y, właściciel jednej z nich płacił 3, drugi zaś 2 grzyw ny 12°. W 1465 roku w ielki m istrz H enryk Reuss von Plauen oddał P arys w zastaw braciom Anzelmowi i Hansowi T ettau m .

109 I b i d e m , s , 72. 110 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s. Ю8. 111 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s s . 28, 69. 112 I b i d e m , s . 71. 113 W . K ę t r z y ń s k i , O l u d n o ś c i p o l s k i e j w P r u s i e c h n i e g d y ś k r z y ż a c k i c h , L w ó w 1882, s . 326. 114 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 115 C . B e c k h e r r n , B e i t r ä g e z u r T o p o g r a p h i e u n d S t a t i s t i k , s . 407. 116 P . T h i e l e n , o p . : c i t . , s. 26. 117 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 118 I b i d e m , s. 71. 119 E . S u k e r t o w a - B i e d r a w i n a , K o m u n i k a t d o t y c z ą c y n o t o o z n a l e z i o n y c h d o k u m e n t ó w , P r z e g l ą d Z a c h o d n i , t . 5, 1949, s s . 131 n . 120 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 26. 121 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3211.

384

P aystkaym (zagiń.). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 6 łanów, z których czynsz w ynosił 3 grzyw ny i 22 skojce 122.

Pom nik (Pomnick, Pomnig). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim zało­ żona w 1370 r o k u 12S. Od 6 łanów i 2 młynów czynsz w ynosił 16 grzyw ien oraz 1 1/2 kopy k u r 124. W 1437 roku danina z k u r zanikła 125.

Podław ki (Podlacken, Poglauken). Wieś lokow ana w 1379 roku na praw ie chełm ińskim , z 10 latam i w olnizny 12δ, 5 służb rycerskich. K arol Górski omó­ w ił tę wieś w pracy poświęconej Barcianom 127.

Prosną (Passey, Prassen). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim . Do­ kum ent lokacyjny pochodzi z grudnia 1376 r o k u 128. Czynsz ze wsi wynosił 2 grzyw ny i 4 skojce 129.

Pluselaw ken (zagiń.). Wieś pruska, 2 służby rycerskie lao.

P rętław k i (P rantlaw ken, P ertilauken). Wieś czynszowa na praw ie cheł­ mińskim. Czynsz w ynosił 4 grzyw ny i 4 skojce. M łynarz nazw iskiem H erdwigs płacił 7 grzyw ien i 5 skojców czynszu lsl. Jorge Hogensten, zapew ne urzędnik krzyżacki, nadał w 1480 roku Hanusowi Jordanow i i Ju rg ę Nagelowi 9 łanów we wsi P rętław k i 132.

Rastekaym (zagiń.). Wieś pruska, 6 radeł, 2 służby rycerskie 1SS. Nazwa wsi dziś nie istnieje. W edług przypuszczeń H ansa i G ertrudy M ortensenów jest to część wsi R ädekeim koło G ierdaw ш .

Rogielkajm y (Rockeln, Ruckelkeym). Wieś pruska, 3 służby ry c e rs k ie 13S. Równina (Plehnen). Drobnoszlachecka wieś pruska, 27 radeł, 5 służb ry cer­ skich. D anina po 42 1/2 korca żyta, pszenicy i jęczmienia oraz 57 korców owsa tso. Obok wsi pruskiej znajdow ały się 2 zagrody na praw ie chełmińskim, z jednej oddawano 3 grzyw ny czynszu, z drugiej natom iast po 3 w iardunki od każdego z 3 łanów. W 1422 roku egzystowały we w si 3 karczm y, których w łaściciele płacili po 3 grzywny, czynsz od m łyna w ynosił 4 grzyw ny, zaś od 4 łanów będących w posiadaniu m łynarza — 2 grzyw ny. W sum ie 15 grzy­ wien. Ponadto w 1422 roku w Równinie było 11 ogrodników, którzy płacili w sumie 3 grzyw ny ls?. W roku 1437 ogrodników było 12 i płacili 3 1/2 grzyw ­ ny lss.

Różanka Nowa albo Nowa Różanka (Neu Rosenthal, Nuwe Rosenthal). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 54 łany, w ty m 13 w olnych od

czyn-122 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 25. 123 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 124 P . T h i e l e n , s . 28. 125 I b i d e m , s . 70. 125 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 108. 127 K . G ó r s k i , M . A r s z y ń s k i , o p . c i t . , s. 28. 128 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 387. 129 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 130 I b i d e m , s . 72. 131 I b i d e m , s . 26. 132 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3460; J o r g e H o g e r s t e r n v e r l e i h t H a n n u s J o r d a n u n d J u r g e N a g e l 9 h u f e n i n P r a t l ä c k ( P r e t l e u c k e n ) . 133 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 71. 134 K . G ó r s k i , M . A r s z y ń s k i , o p . c i t . , s . 29. 135 P . T h i e l e n , o p . C it . , S. 71. 136 I b i d e m , s . 72. 137 I b i d e m , s . 27. 138 I b i d e m , s . 69.

O s a d n ic t w o i sie ć p a ra fia ln a ₃₈₅ szu, wysokość czynszu — 1/2 grzyw ny i 2 k ury z łanu, w sum ie 20 1/2 grzyw ny ” 9.

Różanka S tara albo S tara Różanka (Aide Rosenthal, Alt Rosenthal). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokow ana w 1399 roku 14°, 50 łanów, z każ­ dego z nich płacono 1/2 grzyw ny i 2 kury. K arczm arz daw ał 2 1/2 grzyw ny 141. Wieś leżała na pograniczu okręgu kętrzyńskiego i barciańskiego — omawia ją K arol Górski w pracy poświęconej okręgow i barciańskiem u 142. Zdaniem M ar­ cina Roussella wsie S tara i Nowa Różanka, leżące na południe od W opławek, należały do okręgu kętrzyńskiego 14S.

Różyna (Rosenort, Rosenorth). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim założona w 1356 roku 144 , 50 łanów, z czego 6 należało do sołtysa, z pozosta­ łych 44 płacono czynsz po 1/2 grzywny. Ogólna sum a czynszu, w raz z czynszem od karczmy, wynosiła 25 grzyw ien, 5 skojców i 10 denarów 145. W 1437 roku, oprócz 1/2 grzywny, oddaw ano po 2 k ury z łanu, sołtys i karczm arz płacili po 1 grzyw nie 148. Znajdow ał się tam również młyn, ale nieczynny 147.

R ygarby (Rickegarben, Rückegarben). Wieś czynszowa na praw ie cheł­ m ińskim lokow ana w 1376 roku 14S, 1 służba rycerska 149.

Rydwągi (Ruckwangen, Rudwangen). Wieś lokow ana na praw ie chełm iń­ skim w 1373 roku, 10 łanów 15°.

Ryn (Rhein). Zam ek zbudowano w 1377 roku na terytorium plem iennym Galindów 15;. Obok niego rozw inęła się wieś oraz pobudowano m łyn, o którym wzm ianki pochodzą z 1405 roku 152. W 1422 roku obszar wsi w ynosił 63 łany, w tym 2 puste. Sum a czynszu z łanów, m łyna i karczem wynosiła 59 grzyw ien i 11 skojców 153, 4 służby rycerskie 164.

Saduny (Sdunkeim, Sedumetnkeym). Wieś pruska, 4 radła. Danina po 6 kor­ ców jęczmienia, żyta i pszenicy oraz 8 korców owsa; 3 służby rycerskie lss.

S ajna (Schrankheim ). W 1410 roku odnowiony został dokum ent lokacyjny dla Sajny lokow anej na 20 ła n a c h lsl. L otar W eber wym ienia ją jako wieś pruską 457, a więc praw dopodobnie lokacja na praw ie chełm ińskim nie udała się i powrócono do praw a pruskiego.

Salpik (Salpkeim, Selbkeim). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim.

139 I b i d e m , s . 28. 140 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , s. 583: H a n d f e s t e f ü r R o s e n t h a l . 141 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 28. 142 K . G ó r s k i , M . A r s z y ń s k i , o p . c i t . , s . 29. 143 M . R o u s s e l l e , o p . c i t . , s . 225. 144 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 107. 145 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 26. 146 I b i d e m , s . 71. 147 I b i d e m , s . 73. 148 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 386. 149 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 72. 150 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s . 107. 151 M . T o e p p e n , o p . c i t . , s . 205. 152 W . K e y s e r , D e u t s c h e s S t ä d t e b u c h . H a n d b u c h s t ä d t i s c h e r G e s c h i c h t e , B e r l i n - S t u t t g a r t 1939, s . 171. 153 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 5. 154 I b i d e m , s . 71. 155 I b i d e m , s . 71. 156 K . K a s i s k e , o p . c i t . , s. 108. 157 L . W e b e r , o p . c i t . , s . 500. 25. K o m u n i k a t y . .

386

Pierw sza lokacja pochodzi z 1399 roku läJ, w rok później w ydane zostały 2 do­ kum enty lokacyjne na następne 4 i 6 łanów lss. M łynarz płacił na św. M arcina 5 grzyw ien 16°.

S arkajm y (Scharkeim , Schauw erkeym ). Wieś czynszowa na praw ie cheł­ mińskim, karczm arz płacił 5, m łynarz rów nież 5 grzyw ien czynszu 1βΙ.

Sątoczno (Leunenburg, Lunenburg). Wieś czynszowa na praw ie chełm iń­ skim, 20 łanów. Wysokość czynszu 1/2 grzyw ny i 2 k ury z łanu. Od 9 łanów leżących w puszczy płacono po 15 skojców, z nadanych dodatkow o 12 mórg po 1/2 grzyw ny — w sum ie 15 1/2 grzyw ny lt2. Właściciel m łyna płacił 30 grzy­ wien, ogrodnicy — 7 grzyw ien i 5 1/2 skojca Iis. W Sątocznie było ponadto 8 karczem, których właściciele płacili po 4 grzyw ny i 8 skojców — w sumie 35 grzyw ien i 8 skojców. W 1437 roku zm niejszył się czynsz od karczem — właściciele ich daw ali po 2 grzyw ny leJ.

Sępopol (Schiffenburg, Schippenbeil, Schippenpil, Schipenbiehl, Schipen- peil). Miasto lokowane na praw ie chełm ińskim oraz D ługa Wieś rozw inęły się wokół zamku. Obszar wsi w ynosił 70 łanów, z których płacono po 15 skojców i 2 k ury z łanu 16s. D anina z m łyna w Sępopolu wynosiła 120 grzyw ien rocz­ nie. W 1422 roku było 13 ogrodników, którzy płacili 4 grzyw ny lie.

Sławkowo (Reimsdorf, Ronisdorf). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim, 54 łany, 6 z nich należało do sołtysa, wysokość czynszu z łan u — 20 skojców i 2 kury. Johann Rive płacił od swego pola 5 w iardunków . W sum ie czynsz w ynosił 47 grzyw ien i 3 w ia rd u n k i1C?.

Słępy albo Strom e (Schlbmpen, Slympen). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim , 14 1/2 łana. Czynsz — 5 w iardunków i 2 k u ry — w sum ie z ca­ łej wsi 18 grzyw ien i 1/2 w ia rd u n k u liS. W 1483 roku w ielki m istrz M artin Truchsess oddał Słępy w zastaw Jorge T u sty re ro w ils'.

Sm olanka (Landiscrone, Landskron). Wieś czynszowa na praw ie chełm iń­ skim, 80 łanów, 8 z nich zajm ow ał sołtys, z 72 płacono czynsz po 15 skojców i 2 k ury z łanu, ponadto 13 solidów z 13 mórg — w sum ie 45 grzyw ien i 13 so­ lidów 17°.

Sokolica (Falckenaw, Falkenau, Falkenaw ). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokow ana w XIV wieku, 64 łany, 6 z nich należało do sołtysa, 4 stanowiło uposażenie kościoła parafialnego. Czynsz w ynosił 1/2 grzywny i 2 k u ry z łan u — w sum ie 29 grzyw ien, w tym 1 grzyw na od karczm y ш .

158 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 590. 159 I b i d e m , R e g . 604: H a n d f e s t e ü b e r в H u f e n b e i S a l p k e i m , p o d o b n i e R e g . 605. 160 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 73. 161 I b i d e m , s . 26. 162 I b i d e m , s . 26. 163 i b i d e m , s . 25. 164 I b i d e m , s . 70. 165 I b i d e m , s . 35. 166 I b i d e m , s. 25. 167 I b i d e m , s . 72. 168 I b i d e m , s s . 27, 71. 169 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3516: M a r t i n T r u c h s e s s v e r p f ä n d e t d e m J o r g e T u s t y e r e r d a s D o r f S c h l ö m p e n . 170 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 25. 171 I b i d e m , s . 25.

O s a d n ic t w o i s ie ć p a ra fia ln a 387

Sówka (Eulenhof. Tulnerhoff). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim . Z 6 łanów czynsz w ynosił 3 grzyw ny, 1 służba rycerska m .

Spanden (zagiń.). Wieś lokow ana w 1367 roku na 74 łanach ш , 3 służby rycerskie 17‘.

Sporw iny (Sporwinen, Spurynen). Wieś drobnoszlachecka, 4 służby ry cer­ skie 175. W 1492 roku została ona zapisana w raz z w ielom a innym i w siam i b ra ­ ciom Jorge, Hansowi D ietrichowi i Eustachem u von Schliebenom I7e.

Sprzęgło (Springelyn), folw ark obecnie nie istniejący, 3 służby rycerskie 177. Stabław ki (Stablack, Stabelaw ken, Stablacken). Wieś pruska, 5 służb ry ­ cerskich 178.

Stąpław ki (Aldig Stum plack, Stum plaw ke). Wieś szlachecka, 15 służb rycerskich 173.

Stopki (Stolczenfeld, Stolzenfeld). Wieś czynszowa na praw ie chełmińskim, 60 łanów, z których 6 należało do sołtysa. Czynsz w ynosił 1/2 g r z y w r f y i 2 k u ­

ry. K arczm arz płacił 3 w iardunki I8°. W 1437 roku b ra k w zm ianek o karczmie. Studzieniec (Wormen). P ruska wieś chłopska, 4 radła. Danina po 4 korce jęczmienia, żyta i pszenicy oraz 12 korców owsa, 4 służby rycerskie ial.

S undersdorf (zagiń.). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim . W 1422 roku wieś płaciła 1 grzywnę, w 1437 roku czynsz z 8-łanowej wsi wynosił 2 grzyw ny 182.

Teresówka (Theresenthal, Tresseyn, Tresenthal), obecnie na terenie ZSRR. Wieś pruska, 4 służby rycerskie 183.

Tękiny (Tenknitten, T m itheniken, Tm itheniten), obecnie n a terenie ZSRR. P ruska wieś chłopska. M ieszkańcy je j daw ali po 4 korce jęczmienia, pszenicy i żyta oraz 12 korców owsa 184.

T ru n tław k i (Truntlaw ken), obecnie na terenie ZSRR. Drobnoszlachecka wieś pruska, 4 służby rycerskie ш .

W anguty (W angotten, Wamgutkeym), folw ark obecnie nie istniejący, drobno­ szlachecka wieś pruska, 5 służb rycerskich ls6.

W ągniki (Wangnick, W angnikaym , W angnicken), 1 służba ry c e rs k a I87. W eitingsdorf (zagiń.). Wieś czynszowa n a praw ie chełmińskim, 31 łanów. Wysokość czynszu — 13 skojców z łanu, w sumie 16 grzyw ien 18S.

W enede (zagiń.), 4 służby rycerskie ш .

172 I b i d e m , s . 70. 173 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 328. 174 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 175 I b i d e m , s . 71. 176 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , R e g . 3656. 177 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 178 I b i d e m , s . 72. 179 I b i d e m , s . 71. 180 I b i d e m , s . 25. 181 I b i d e m , s. 72. 182 I b i d e m , s . 71. 183 I b i d e m , s . 72. 184 I b i d e m , s . 72. 185 I b i d e m , s . 71. 188 I b i d e m , s . 71. 187 I b i d e m , s . 72. 188 I b i d e m , s . 28. 189 I b i d e m , s . 72. 2 5 '

388

W arnikajm y (W arnikeim, W ernekaim , W ernekain, W ernikaym ). P ruska wieś chłopska, 14 radeł. Danina po 22 korce jęczmienia, pszenicy i żyta oraz 31 korców owsa, 4 służby rycerskie 199.

Wielewo (Willkam, W ilkiinen). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokowana na 7 łanach z 15 latam i wolnizny. Lokacja nastąpiła w 1409 roku m . Wilkowo (Wilkendorf). Wieś czynszowa na praw ie chełm ińskim lokowana na 12 łanach z 15 latam i wolnizny 199, 5 służb rycerskich.

W odukajm y Małe (Cleine W odunethen). P ruska wieś chłopska. Mieszkańcy jej daw ali po 12 korców jęczmienia, pszenicy i żyta oraz 36 korców owsa 19S.

W odukajm y (W adunethen, W oduhnkeim). P ruska wieś chłopska, 36 radeł. Danina po 23 korce jęczmienia, pszenicy i żyta oraz 1 łaszt i 18 korców owsa 184.

W opław ki (W opelauken, Woplauken). Wieś czynszowa na praw ie chełm iń­ skim, 54 łany, wysokość czynszu — 13 skojców i 2 k ury z łanu, w sumie 29 g rz y w ie n 195. W 1437 roku wieś zajm owała 51 łanów, danina z k u r za­ nikła 196.

S I E C P A R A F I A L N A

Z osadnictw em ściśle łączy się sieć parafialna n a danym terenie, bowiem erekcja kościołów najczęściej szła w ślad za akcją osadniczą. Diecezja w ar­ mińska utw orzona została 4 lipca 1243 roku, kiedy to legat papieski, biskup W ilhelm z Modeny, dokonał podziału P ru s i ziemi chełm ińskiej na 4 diecezje: chełm ińską, pomezańską, sam bijską oraz w arm ińską m . K ętrzyński okręg pro­ k u ratorski należał do diecezji w arm ińskiej, nie wchodził jednak w skład bi­ skupstw a w armińskiego, a tylko z nim bezpośrednio graniczył. Wspomniany okręg należał do części diecezji podlegającej Zakonowi, gdzie jurysdykcję du­ chowną w ykonyw ał biskup, natom iast św iecką — Zakon. W diecezji w arm iń­ skiej instancją pośrednią między parafią a biskupem były archiprezbiteriaty — sedes archipresbyterales — na czele których stali archiprezbiterzy. A rchi­ prezbiteriaty stanow iły jakby odpow iednik dekanatów na terenie P o ls k i198. Nie znamy daty erekcji archiprezbiteriatów diecezji w arm ińskiej, a pierwsza w zmianka o nich pochodzi z pisma biskupa H erm ana z 1341 roku w związku z ogłoszeniem subsidium charitativum 199. Podstaw ą źródłową do badania sieci parafialnej w końcu XV w ieku jest spis Sedes archipresbyterales dioecesis

190 I b i d e m , s . 71. 191 K . K a s i s k e , o p . e i t . , s . 10». 192 W . H u b a t s c h , o p . c i t . , H e g . 322: 31 M a i 1366 H a n d f e s t e ü b e r W i l k e n d o r f . 193 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 72. 194 I b i d e m , s . 72. 195 I b i d e m , s . 72. 196 I b i d e m , s . ' 25. 197 C o d e x D i p t o m a t i c u s W a r m i e n s i s ( d a l e j C D W ) , B d . 1, M a i n z - B r a u n s b e r g - L e i p z i g 1860, h r s g . v . C . P . W o e l k y , J . S a a g e , s . 6. 198 T . S i l n i c k i , O r g a n i z a c j a a r c h i d i a k o n a t u го P o l s c e , L w ó w 1927, s . 136; A . O l c z y k , S i e c p a r a f i a l n a b i s k u p s t t r a l o a r m i ń s k i e p o d o r o k u 1525, L u b l i n 1961, s. 19. 199 C D W , B d . 3, B r a u n s b e r g 1874, h r s g . v . C . P . W o e l k y , s . 564 — s u b s i d i u m c h a r i t a t i v u m t o j e d n o r a z o w y p o d a t e k n a ł o ż o n y n a d u c h o w i e ń s t w o d i e c e z j a l n e p r z e z m i e j s c o w e g o b i s k u p a n a p o t r z e b y w y n i k ł e w s k u t e k n a d z w y c z a j n y c h k l ę s k .

O s a d n ic t w o i s ie ć p a ra fia ln a 389

W arm iensis 20°; m am y tam w ym ienione archiprezbiteriaty w raz z określeniem ich granic i podaniem parafii doń należących. Niejako uzupełnieniem tego jest spis Arch-ipresb-yterales sedes dioecesis W arm iensis cum suis last is et mansis decim arum m .

Na obszarze okręgu kętrzyńskiego parafie należały do dwóch archiprezbi- teriatów , mianowicie w Reszlu i Sępopolu. Pierw szy z nich obejm ow ał część południow ą okręgu kętrzyńskiego i skupiał parafie w Bezławkach, Czernikach, G arbnie (Lamgarben), Ł ankiejm ach, K ętrzynie i K raskow ie 202, do drugiego natom iast, obejm ującego część północną omawianego okręgu, należały parafie w G arbnie (Laggarben), Lwowcu, Łabędniku, Parysie, Sątocznie, Sępopolu i Sokolicy. Po dokonaniu podboju ziem pruskich K rzyżacy prow adzili polity­ kę oddzielania ludności miejscowej od napływ ow ej ludności niem ieckiej osie­ dlając pierwszą w kom ornictwach, drugą natom iast w okręgach leśn y c h 20J. N ierzadko nie pozwalano chodzić do tych sam ych kościołów i budowano lud­ ności pruskiej niew ielkie drew niane kościółki albo też zmuszano ją do cho­ dzenia do kościołów bardzo oddalonych. Ciekaw ie przedstaw ia się ten pro­ blem w okręgu kętrzyńskim . Tylko w jednym w ypadku kościół parafialny po­ budow ano we wsi pruskiej — G arbnie (Laggarben). Mamy jednak wzmianki, że w 1480 roku 15 łanów w tejże wsi, należących do braci Jacoba i Nicela R ittau, przeniesiono na praw o chełm ińskie 204. Przypuszczalnie jednak kościół pochodził z okresu wcześniejszego, sprzed 1480 roku, kiedy to wieś była p ru s­ ka. W większości w ypadków parafie obejm owały swym zasięgiem wsie z n a j­ bliższej okolicy i to zarówno wsie niemieckie, ja k i pruskie. Zatem ludność pruska spotykała się z ludnością niem iecką, w brew założeniom polityki koloni- zacyjnej. Spotykam y jednak parafie, do których należały wsie lokow ane w y­ łącznie na praw ie chełm ińskim , ale były to parafie niew ielkie. W okręgu kętrzyńskim parafiam i o wsiach w yłącznie chełm ińskich były Sokolica i K ras­ kowo. Interesująco przedstaw ia się parafia w G arbnie (Lamgarben). Do koś­ cioła w tejże wsi przychodziła ludność z chłopskich wsi pruskich oddalonych o 9—10 km, takich ja k W am ikajm y, Saduny, S tary M ikielnik czy Banaszki, oraz wsi na praw ie chełm ińskim — Podław ek czy Gudzik. Nie wiadomo, dla­ czego m ieszkańcy wsi Linkowo i Kotkowo, lokow anych na praw ie m agdebur­ skim, chodzili do kościoła w K ętrzynie, mimo że bliżej było do G arbna.

Kościoły parafialne jako uposażenie otrzym yw ały 4 łany zwolnione od czynszu na rzecz Zakonu. Na obszarze om awianego okręgu żaden kościół nie m iał jako patrona biskupa lub kap itu ły katedralnej, co spotykam y na W armii. T utaj z reguły patro n at pełnił Zakon lub też osoby pryw atne, jak można przy­ puszczać — fundatorzy kościołów 2°5.

200 S c r i p t o r e s r e r u m W a r m i e n s i u m ( d a l e j S R W ) , B d . 1, B r a u n s b e r g 1866, s s . 384— 400, S e d e s a r c h i p r e s b y t e r a l e s d i o e c e s i s W a r m i e n s i s . 201 S R W , B d . 1, A r c h i p r e s b y t e r a l e s s e d e s d i o e c e s i s W a r m i e n s i s c u m s u i s l a s t l s e t m a n i s d e c i m a r u m . 202 K o ś c i ó ł w N a k o m i a d a c h p o c h o d z i ? 1554 r . ( S R W , B d . 1, s . 388, p r z y p . 19) i n a l e ż a ł o n w X V I w i e k u d o a r c h i p r e z b i t e r i a t u w R e s z l u ( i b i d e m , s . 388; r ó w n i e ż A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 341). 203 K . G ó r s k i , P a ń s t i u o k r z y ż a c k i e w P r u s a c h , s. 52. 204 M . R o u s s e l l e , o p . c i t . , s . 243. 205 O m ó w i e n i e m p a t r o n a t ó w z a j m u j e s i ę G . M a t e r n , D e r k i r c h l i c h e n V e r h ä l t n i s s e i m E r m l a n d w ä h r e n d d e s s p ä t e n M i t t e l a l t e r s , P a d e b o r n 1953,

390

P rzyjrzyjm y się bliżej kościołom, należącym do archiprezbiteriatu w Sępo­ polu.

G a rb n o 2°8. Kościół p arafialny pod w ezwaniem św. A n n y 207 otrzym ał w uposażeniu 4 łany, ponadto jako dziesięcinę 3 łaszty zboża oraz 4 grzyw ny i 11 solidów 208. P atro n at spraw ow ał Zakon K rzy żack i20i. Przed reform acją była tam kaplica dla pielgrzym ów pod w ezwaniem św. Anny. N abożeństw a ce­ lebrow ał wówczas proboszcz z Lwowca 81°. Do p arafii w G arbnie (Laggarben) należała wieś Dojewo z okręgu kętrzyńskiego, ponadto w iele wsi z sąsiadują­ cych okręgów — Barcian i G ierdaw .

Lwowiec. Kościół we Lwowcu w ybudowano praw dopodobnie w XIV w ie­ ku. W połowie XVI w ieku był on filią kościoła parafialnego w G arbnie {Lag­ garben). Uposażenie kościoła wynosiło 4 łany, natom iast dziesięcina — 3 łaszty zb o ża2n. P atronem kościoła był Nicolaus R e u te r 812, w obecności którego w 1480 roku proboszczem tej parafii ustanow iono kapłana (presbyter) diecezji w arm ińskiej — Grzegorza Sartorisa 218. W ezwanie kościoła nieznane, do parafii należała wieś K relikiejm y.

Łabędnik. W ybudowano kościół oraz utw orzono parafię praw dopodobnie w połowie XIV w ieku 214 i od początku należał on do archiprezbiteriatu w Sę­ popolu 21S. Uposażenie kościoła wynosiło 4 łany 21°, zaś dziesięcina — 3 łaszty zb o ża217. 18 sierpnia 1481 roku proboszczem p arafii został Nicolaus D akau (D ackauw )21β. W ezwanie nieznane, p atro n at Zakonu K rzyżackiego219. Do pa­ rafii w Ł abędniku należały wsie B ajdyty, Bieliny, Krzeczewo i S p o rw in y 2t0. Parys. Kościół należał do archiprezbiteriatu w Sępopolu. Uposażenie w y­ nosiło 4 łany, dziesięcina natom iast — 4 łaszty i 6 korców zboża 221. W 1481 roku, w obecności pro k u rato ra B arcian W altera Voise, powołano proboszcza parafii Parys. Od 28 listopada 1484 roku proboszczem tej p arafii był P etru s E brehardi (sic!) 222. P a tro n a t należał do Zakonu K rzyżackiego228. Wezwanie

206 S R W , B d . 1, s s . 343, 415; A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 100. 207 E . T i d i c k , B e i t r ä g e z u r G e s c h i c h t e d e r K i r c h e n - P a t r o z i n i e n i n D e u t s c h o r d e n s l a n d e F r e u s s e n b i s 1525, Z e i t s c h r i f t f ü r d i e G e s c h i c h t e u n d A l t e r t u m s k u n d e E r m l a n d s , B d . 22, 1924— 1926, s . 238. 208 S R W , B d . 1, S. 415. 209 G . Ą l a t e r n , o p . c i t . , s. 133. 210 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 100. 211 S R W , B d . 1, s. 415: L a w e n s t e i n m a n s . U I I l a s t , I I I . 212 G . M a t e r n , o p . c i t . , s . 135 l u b j a k p o d a j e S R W , B d . 1, s . 365: R e u w t e r . 213 S R W , B d . 1, s . 365: G r e g o r i u s S a r t o r i s p r e s b y t e r W a r m t e n s i s d i o e c e s i s a d e c c l e s i a m p a r o c h i a m i n L e w e n s t e i n f u i t i n u e s t i t u s . 214 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 95. 215 S R W , B d . 1, S. 393. 216 I b i d e m , s. 417: S i o a n / e l d d a s d o r f h a t 84 h u b e n , d e r s i e n 8 f r e y c z u m s c h o l t i s a m p t u n d v i e r c z u r w e d e m e . 217 P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 26. 218 S R W , B d . 1, s . 369: d o m i n u s N i c o l a u s D a c k a u t u a d e c c l e s i a m i n S w a n f e l d f u i t i n ­ v e s t i t u s . 219 G . M a t e r n , o p . c i t . , s . 133. 220 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 95. 221 S R W , B d . 1 , s . 416; P a r i s z m a n s . I I I I l a s t . І І І І m o d . V I ; A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 235. 222 S R W , B d . 1, s . 378: i n w e s t i t u s f u i t a d p r e s e n t a t i o n e m m a g n i f i c i d o m i n i M a g l s t r i g e n e -r a l i s i n e c c l e s i a m p a -r o c h i a l e m v i l l e P a -r y s d o m i n u s P e t -r u s E b -r e h a -r d i . 223 G . M a t e r n , o p . c i t . , s . 131.

O s a d n ic t w o i sie ć p a ra fia ln a 391

nieznane. P arafia P arys skupiała ludność wsi Parys, Bogusław ki Małe, Rów­ nina.

Sątoczno. Zam ek został wzniesiony przez kom tura Bałgi D ietricha von A ltenburg w 1326 roku. W krótce potem m usiał być wzniesiony kościół, skoro w czasie najazdu L itw inów w 1347 roku został on spalony 221. Kościół należał do archiprezbiteriatu w S ąp o p o lu 22S. Uposażenie wynosiło 4 łany, natom iast dziesięcina 6 łasztów zboża 22'. Początkowo patronem był rycerz A lbrecht von Vogt, po jego śm ierci p atro n at nad kościołem przejął jego zięć, Botho zu E ulenburg 227. B rak danych o objęciu probostw a w XV wieku, natom iast w ia­ domo, że od 1526 roku proboszczem p arafii był V alentin Vuge z Elbląga 2!*. W ezwanie nieznane. Do p arafii w Sątocznie należały G litajny, K ałw ągi, Wąg- niki, B łuskajm y W ielkie, Studzieniec, Słępy, K askajm y, Prosną, Kinw ągi, S aj­ na, N unkajm y, S arkajm y 22V

Sępopol. D okum ent lokacyjny dla Sępopola w ydany przez wielkiego mi­ strza H enryka Tusm era 13 stycznia 1351 roku w ym ienia 4 łany kościelne zwol­ nione od czynszu na rzecz Z ak o n u 2S”. Kościół zaczęto budow ać praw dopodob­ nie już w 1351 roku, od początku był on siedzibą archidiakonatu w Sępopolu. P atro n at Zakonu 2S1, w ezwanie nieznane. Przy kościele było 5 w ikarii, dziesię­ cina wynosiła 8 łasztów zb o ża23!. Od 23 czerwca 1485 roku proboszczem w kościele parafialnym był Johannes R hebergk 25S. P arafia w Sępopolu sku­ piała ludność w si Sm olanka, M asuny, Stopki, R ygarby, Stabław ki, P rętław k i oraz W odukajm y 2a'.

Sokolica. Kościół został pobudow any w połowie XIV w ieku 2SS. Należał on do archiprezbiteriatu w S ęp o p o lu 2ÍÍ. Uposażenie kościoła wynosiło 4 łany, dziesięcina natom iast 4 łaszty zb o ża22·7. Począwszy od la t 1528—1533 był on jedną z filii kościoła w Ł a b ę d n ik u 2,e. W ezwanie i patro n at nieznane. Można jednak przypuszczać, że jak w większości kościołów w tym okręgu, był to pa­ tro n a t Zakonu. P arafia obejm owała Sokolicę i Różynę 2,i.

Parafie leżące w południowej części okręgu kętrzyńskiego należały do archiprezbiteriatu w Reszlu. 224 A . H a r n o C h , o p . c i t . , s . 233. 225 S R W , B d . 1, s . 393, s. 4X6. 226 I b i d e m , s . 416: L e u n e n b u r g k m a n s . I I I , l a s t . I V . T r e s v i c a r i i i b i d e m . 227 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 233. 228 I b i d e m , s . 234; W . C h o j n a c k i , Z b o r y p o l s k o - e w a n g e l l c k l e го X V I — X X w . , R e f o r m a c j a w P o l s c e , t . 12, 1956, s . 386. 229 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 234. 230 C D P , B d . 3, 1848, s . 89: d e r s a l d e r p h a r r e r d o s e l b i s t v y e r v r y h a b i n ; S R W , B d . 1, s. 415; A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 91. 231 G . M a t e m , o p . c i t . , s . 133. 232 S R W , B d . 1, S. 415. 233 I b i d e m , s. 379; H o n o r a b i l i s d o m i n u s J o h a n n e s R h e b e r g k a d p r e s e n t a t i o n e m M a g i s t r i -c e n e r a l i s f u t t i n e -c -c l e s i a m p a r o -c h i a l e m o p p l d t S -c h l f f e ń b u r g d i e J o v i s X X I I I J u n i m e n s i s ( i n v e s t i t u s ) . 234· A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 91. 235 I b i d e m , s . 87; W . H u b a t s c h , G e s c h i c h t e d e r e v a n g e l i s c h e n K i r c h e O s t p r e u s s e n s , B d . 2, G ö t t i n g e n 1968, s . 27. 236 S R W , B d . 1, s . 393. 237 I b i d e m , s . 417: F a l c k e n a w m a n s , н и l a s t . Ï I I I ; P . T h i e l e n , o p . c i t . , s. 2 6 :: F a l c k e n a u j d a s d o r f h a t 64 h u b e n v i e r c z u r w e d e m e . 238 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 87. 239 I b i d e m , s . 88,

392

Bezławki. Pierwsze w zm ianki o kościele należącym do archiprezbiteriatu w Reszlu pochodzą z 1402 roku 24i. Uposażenie praw dopodobnie 4 łany, dzie­ sięcina 2 łaszty 241. W XVI w ieku kościół został urządzony w północnym i po­ łudniowym skrzydle zamku krzyżackiego. 8 m arca 1480 roku proboszczem ad ecclesiam in B ayszelaucken został Johannes Tolk 242. Wezwanie nieznane, koś­ ciół m iał p atro n at A ntoniego Threna. Do parafii w Bezław kach należały na­ stępujące wsie: Wilkowo, Łazdoje, W anguty i S tą p ła w k i24S.

C zem iki. Kościół należał do archiprezbiteriatu w Reszlu. W A rchypresby- terales sedes dioecesis W arm iensis ani w W ielkiej księdze czynszów nie zn a j­ d u jem y wysokości uposażenia, nie podaje go również A gaton H arnoch 244. Za­ tem dokum ent lokacyjny Czernik nie mówił o wysokości uposażenia. Być może w czasie lokacji wsi nie przew idyw ano budow y kościoła, lecz uczyniono to w okresie późniejszym w związku z napływ em znacznej liczby osadników. P ar tro n at i wezwanie nieznane. Dziesięcina 3 łaszty zboża oraz 4 grzyw ny i 11 so­ lidów 245. Do p arafii w Czernikach należały Pracz, S tara Różanka, W opławki i K wiedzina

Garbno. Kościół pod w ezwaniem św. K atarzyny 247 należał do archiprezbi­ te ria tu w Reszlu 24e. We wsi znajdow ały się 4 łany wolne od opłat na rzecz Zakonu, stanow iące uposażenie kościoła; dziesięcina — 8 grzyw ien, 11 solidów oraz 20 korców zb o ża24S. Patronem kościoła był właściciel dóbr GaTbno. W XVI w ieku książę A lbrecht za długi oddał swe dobra w G arbnie Michałowi von Egloffstein, który przejął rów nież p atro n at 25°. Do parafii w G arbnie n ale­ żały Podław ki, Równina, Banaszki, Saduny, S tary Mikielnik, W arnikajm y i G u d zik i251.

Ł ekajny. P arafia należała do archiprezbiteriatu w Reszlu, uposażenie 4 łany, dziesięcina 3 łaszty zboża 252. Budowa kościoła odbyw ała się pod opieką rodzi­ ny Truchsess von W etzkaussen, praw dopodobnie rodzina ta przejęła również p atro n at nad kościołem. W ezwanie nieznane. Od 1528 roku filią omawianego kościoła był kościół w G udnikach. Do parafii należało Kowalewo, Sprzęgło, G udniki i S arkajm y 25a.

K ętrzyn. Na przedm ieściu królewieckim znajdow ał się kościół pod wezwa­ niem św. K atarzyny, który m iał uposażenie 4 łany 254. W 1359 roku został wzniesiony kościół parafialny pod w ezwaniem św. Jerzego, m ający jako upo­

240 J . V o i g t , G e s c h i c h t e P r e u s s e n s , B d . 6, K ö n i g s b e r g 1832, s . 225. 241 S R W , B d . 1, s . 405: P i l s e e t K r a u s e l a u c k e n m a n s o s V I U l a s t . І Ш . C a ł o ś ć m u s i m y p o ­ d z i e l i ć p o m i ę d z y d w a k o ś c i o ł y w y m i e n i o n e p r z y p o d a n i u u p o s a ż e n i a . 242 G . M a t e m , o p . c i t . , s . 135: A n t o n i u s T h r e n — K r a u s e l a u k e n . 243 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 229. 244 S R W , B d . l , s . 404; P . T h i e l e n , o p . c i t . , s . 28; A . H a r n o c h , o p . c i t . , s s . 239 n . 245 S R W , B d . 1, s . 404: S c h w a r t z e n s t e y n l a s t . I I I u n c i a l e s s o l i d o s m a r c a s І І П -246 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 240. 247 I b i d e m , s . 230; E . T i d i c k , o p . c i t . , s . 447. 248 S R W , B d . 1, s . 388. 249 I b i d e m , B d . 1, s . 404. 250 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s. 230, p r z y p . S. 21 I b i d e m , s . 231. 252 S R W , B d . 1 , s . 402. 253 A . H a r n o c h , o p . c i t . , s . 232. 254 I b i d e m , s. 236.