• Nie Znaleziono Wyników

Na marginesie "Polskich pieśni historycznych"

N/A
N/A
Protected

Academic year: 2021

Share "Na marginesie "Polskich pieśni historycznych""

Copied!
6
0
0

Pełen tekst

(1)

Świeczkowski, Władysław

Na marginesie "Polskich pieśni

historycznych"

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 3-4, 511-515

1987

(2)

A R T Y K U Ł Y

R E C E N Z Y J N E

i

P O L E M I K I

Władysław M. Swieczkowski

N A MARGINESIE

„POLSKICH PIEŚNI HISTORYCZNYCH” *

W p r a w d z i e z a k r e s z n a j o m o ś c i p o l s k i e j p i e ś n i h i s t o r y c z n e j w ś r ó d s z e ­ r o k i c h k r ę g ó w s p o ł e c z e ń s t w a t r u d n o o k r e ś l i ć , j e d n a k p o p y t n a t e g o r o d z a j u w y d a w n i c t w a m o ż e ś w i a d c z y ć o w y r a ź n y m z a i n t e r e s o w a n i u . S ą ­ d z i ć n a l e ż y , że n i e t y l k o t e k s t e m , a l e r ó w n i e ż m e l o d y k ą p i e ś n i . I s t o t a m e l o d y k i t k w i w p r z e b i e g u d ź w i ę k ó w r ó ż n e j w y s o k o ś c i u p o ­ r z ą d k o w a n y c h p r z e z r y t m ( w z a j e m n y s t o s u n e k d ł u g o ś c i n u t ) i m e t r u m ( r o z l o k o w a n i e a k c e n t ó w ) . W y z n a c z a j ą n a d t o p e w n a p r a w i d ł o w o ś ć t o n a l n a c h a r a k t e r y s t y c z n a d l a o k r e ś l o n e j k u l t u r y i e p o k i h i s t o r y c z n e j . P o d o b n i e j e s t z t e k s t e m , k t ó r y — r z ą d z ą c s ię s w o i m i z k o l e i s p e c y f i c z n y m i p r a ­ w a m i — i n s p i r u j e n i e j e d n o k r o t n i e k o m p o z y t o r ó w d o w z b o g a c e n i a g o l i n i ą m e l o d y c z n ą . S ą t o w i ę c ś c i ś l e z i n t e g r o w a n e i n a w z a j e m p o d p o ­ r z ą d k o w a n e e l e m e n t y . W y p a c z e n i e j e d n e g o z n i c h w p r o w a d z a d e z o r g a ­ n i z a c j ę w o d t w a r z a n i u f r a g m e n t u l u b c a ł o ś c i d a n e g o u t w o r u w o k a l n e g o . S ą d z ę , że p r z y p o m n i e n i e t y c h s p r a w j e s t o t y l e i s t o t n e , g d y ż a u t o r z y w o m a w i a n e j p u b l i k a c j i p r e z e n t u j ą t e k s t y p i e ś n i f u n k c j o n u j ą c y c h w z a ­ s a d z i e i o b e c n i e , c h o c i a ż g ł ó w n i e w ś r ó d s t a r s z e g o i ś r e d n i e g o p o k o l e n i a . W i e l e s p o ś r ó d t e k s t ó w w p r o w a d z i c z y t e l n i k ó w w p e w n e z a k ł o p o t a n i e , b o w i e m n i e w s p ó ł t w o r z ą o n e w s p ó l n e j p ł a s z c z y z n y z l i n i ą m e l o d y c z n ą . N i e s p o s ó b w y m i e n i a ć w s z y s t k i c h t e g o r o d z a j u m a n k a m e n t ó w . D l a p r z y ­ k ł a d u z w r ó ć m y u w a g ę c h o c i a ż b y n a : — p o z . 10 (s. 24, Ś p ie w w ło ś c ia n k r a k o w s k ic h ) , g d z i e c z w a r t a z w r o t k a w i n n a r o z p o c z y n a ć s i ę o d s ł ó w : „ N a u c z w a s z o ł d r ę n y g u s a ” ( w g w a r z e : , , N a u c w a s o ł d r ę n y g u s a ” ); — p o z . 14 (s. 3 0, Pie ś n i F i l a r e t ó w — I : „ H e j , u ż y j m y ż y w o t a ! ” ), g d z i e r e f r e n p i e r w s z e j z w r o t k i w i n i e n b y ć : „ H e j ż e d o n i e j w e s o ł o ! N i e c h a j o b i e g a w k o ł o . C h w y t a j i d o d n a c h y l Z w i a s t u n k ę s ł o d k i c h c h w i l ! ” ; * P o l s k i e p i e ś n i h i s t o r y c z n e . W y b r a l i J a n u s z J a s i ń s k i i T a d e u s z M a t u l e w i c z , w s t ą p J a n u s z J a s i ń s k i , n o t y i n f o r m a c y j n e T a d e u s z M a t u l e w i c z , O ś r o d e k B a d a ń N a u k o w y c h i m . W o j c i e c h a K ę t r z y ń s k i e g o , „ B i b l i o t e k a O l s z t y ń s k a ” n r 13, O l s z t y n 1986, 180 ss. K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1987, n r 3 - 4 (1 7 7 -1 7 8 )

(3)

5 1 2 W ł a d y s ł a w M. Ś wi e c z k o w s k i — p o z . 16 (s. 3 3, Pieśń F i l a r e t ó w — I I : „ P r e c z , p r e c z o d n a s s m u t e k w s z e l k i ” ), g d z i e s ł o w a p i e r w s z e g o w e r s e t u c z w a r t e j z w r o t k i k ł ó c ą s ię n i e c o z l i n i ą m e l o d y c z n ą ; z n a n a m i w e r s j a j e s t n a s t ę p u j ą c a : „ J e s z c z e s ł o ń c e n a m ( l u b : „ r a z ” — j a k w p u b l i k a c j i ) z a ś w i e c i , w i w a t b r a c i a F i l a r e c i ! ” , p r z y c z y m z n a n e są r ó w n i e ż i n n e d w i e w e r s j e c a ł e g o u t w o r u ; — p o z . 31 (ss. 5 6 — 57, K r a k o w i a k K o ś c iu s z k i — „ B a r t o s z u , B a r t o s z u ” ), g d z i e ó s m a z w r o t k a w i n n a m i e ć s ł o w a : „ W s z y s t k o w z i ą ł p o d ł y w r ó g , I w i a r ę n a m k ł ó c i , M y ś l i , że n a s d u s z ą , D o s i e b i e n a w r ó c i ” , c o t e ż j e s t b a r d z i e j l o g i c z n e z n a s t ę p u j ą c ą p o t y m t e k ś c i e z w r o t k ą ; — p o z . 4 6 (s. 7 5, P o b u d k a — „ W k r w a w y m p o l u s r e b r n e p t a s z ę ” ), g d z i e r e f r e n d r u g i e j z w r o t k i n i e z g o d n y j e s t z l i n i ą m e l o d y c z n ą ; t e k s t w i ­ n i e n b y ć n a s t ę p u j ą c y : „ H u h a , k r e w g r a , D u c h g r a , h u h a , M a t k o P o l s k o ż y j , J e z u s M a r i a b i j ! ” , p r z y c z y m i s t n i e j e j e s z c z e i n n a w e r s j a s ł ó w p i e r w s z e g o i d r u g i e g o w e r ­ s e t u r e f r e n ó w — w p i e r w s z e j i d r u g i e j z w r o t c e : „ H u h a , h u h a ! K r e w g r a , d u c h g r a ” w t r z e c i e j z w r o t c e : „ H u h a , h u h a ! W i a t r g r a , h u h a " . T e i t y m p o d o b n e u s t e r k i t e k s t o w e n i e m o g ą b y ć u z a s a d n i a n e t r u d ­ n o ś c i ą z d e c y d o w a n i a s i ę n a j e d n ą z w i e l u n i e r a z w e r s j i , p o n i e w a ż m e l o ­ d y k a j e s t n a o g ó l j e d n a d l a k a ż d e j z p i e ś n i . N i e w ą t p l i w i e n a j i s t o t n i e j s z y m n i e d o p e ł n i e n i e m o m a w i a n e j p u b l i k a c j i j e s t b r a k z a p i s u n u t o w e g o . O b n i ż a t o n i e w s p ó ł m i e r n i e w a r t o ś ć t e g o p r z e d s i ę w z i ę c i a , a s t o p i e ń p o p u l a r y z a c j i z o s t a ł z n a c z n i e o g r a n i c z o n y . J e ż e l i j e d n a k z d e c y d o w a n o s i ę n a p u b l i k a c j ę j e d y n i e t e k s t ó w , t o n a l e ż a ł o w y k a z a ć n i e c o w i ę c e j s t a r a n n o ś c i o d n o ś n i e d o p o s z c z e g ó l n y c h w e r s e t ó w , a n a w e t c a ł y c h z w r o t e k . D l a p r z y k ł a d u : — p o z . 20 (ss. 3 7 — 38, U ł a n i dzie wcz yn a), w c z w a r t e j i p i ą t e j z w r o t c e p r z e m i e s z c z o n o r e f r e n y (z p i ą t e j d o c z w a r t e j i z c z w a r t e j d o p i ą t e j ; w i n n o b y ć o d w r o t n i e ) ; — p o z . 21 (ss. 3 9 — 4 0, W a r s z a w ia n k a z 1831 r . ) , w c z w a r t y m w e r s e c i e

(4)

d r u g i e j z w r o t k i , o i l e z d e c y d o w a n o s i ę n a p r z y j ę c i e w e r s j i : „ W s z y s t k o j e d e n z g n i e c i e l o t ” ( c h o d z i o s ł o w o „ l o t ” ), t o z p e w n o ś c i ą n i e „ z g n i e c i e ” , l e c z w i n n o b y ć „ z m i e c i e ” ; p r z y u ż y c i u s ł o w a „ z g n i e c i e ” w i n n o n a s t ą p i ć s ł o w o „ g r o t ” , a n i e „ l o t ” , W t r z e c i m w e r s e c i e t r z e c i e j z w r o t k i w i n n o b y ć u ż y t e s ł o w o „ s ł a w n y c h ” , a n i e „ w ł a s n y c h ” ; r ó w n i e ż w s z ó s t y m w e r s e c i e t e j ż e z w r o t k i z w y k ł a s ię u ż y w a ć s ł o w a : „ g r o d a c h ” l u b „ z i e m i a c h ” p i ą t y w e r s e t s z ó s t e j z w r o t k i ( f a k t y c z n i e s i ó d m e j ) w i n i e n r o z p o c z y n a ć s i ę o d s ł ó w : „ L u b z w y c i ę ż y m ” ; — p o z . 2 4 (ss. 4 5 — 4 6 , M a z u r — „ P i ę k n a n a s z a P o l s k a c a ł a ” ), p i e r w ­ sze d w a w e r s e t y t r z e c i e j z w r o t k i w i n n e r o z p o c z y n a ć s i ę o d s ł ó w : „ B o z a N i e m n e m ” ( l u b : „ P o z a N i e m n e m ” — j a k w p u b l i k a c j i ) w i e l k i e b ł o t a , A z a B u g i e m , R u ś , s r o m o t a ” ; — p o z . 82 (s. 118, H y m n B a ł t y k u — p o p r a w n y t y t u ł : H y m n do B a ł ­ t y k u ) , t r z e c i w e r s e t c z w a r t e j z w r o t k i w i n i e n r o z p o c z y n a ć s i ę o d s ł ó w : „ P o m o r s k i e s t r a ż e ” , a n i e „ P o m o r s k i e f a l e ” ;

— w p o z . 2 8 (ss. 5 1 — 5 2, P ie rw sz a roczn ica 29 list o p a da — „ B r a c i a , r o c z n i c a — w i ę c p o z w y c z a j u ” ) 2 o s t a t n i e w e r s e t y s z ó s t e j z w r o t k i w i n n y b y ć n a s t ę p u j ą c e :

„ Z u c z u c i e m k r z y w d y c a ł e j l u d z k o ś c i , A z m i e c z e m s w e g o n a r o d u ” ,

n a c o w s k a z u j e p o n a d t o z a s t o s o w a n y w t y m u t w o r z e r y m . T o s a m o d o ­ t y c z y n a p r z y k ł a d p o z y c j i 33 (s. 5 9, O gwiazd ec zko , coś błyszczała), g d z i e r e f r e n p i e r w s z e j z w r o t k i w i n i e n b y ć n a s t ę p u j ą c y : „ C z e m u ż m i j u ż t a k n i e p l o n i e , J a k w d z i e c i n n y c h d n i a c h , G d y m n a m a t k i i g r a ł ł o n i e , W m a l o w a n y c h s n a c h . ” ; l o g i c z n i e r z e c z b i o r ą c s ł o w o „ p ł o n i e s z ” b y ł o b y w ł a ś c i w s z e , l e c z n a l e ż a ł o m i m o w s z y s t k o z a c h o w a ć r e g u ł y r y m u , a w i ę c s ł o w o „ p ł o n i e ” . J e ż e l i w z i ą ć p o d u w a g ę j e s z c z e i n n y p r z y k ł a d — p o z . 3 2 (s. 5 8, Roz­ łączenie) — t o o k a z u j e s ię , że i s t n i e j ą j e s z c z e 3 i n n e w e r s j e t e g o u t w o r u , a z a p r e z e n t o w a n a p r z e z a u t o r ó w s p r a w i a w r a ż e n i e k o m p i l a c j i , u t w o r z e ­ n i a z u p e ł n i e n o w e j , c z w a r t e j w e r s j i . P o d k r e ś l a m , że t a k i e o d n o s i s i ę w r a ­ ż e n i e . B y ć m o ż e , t r u d n o b y ł o u n i k n ą ć w y k a z a n y c h w y ż e j n i e d o s t a t k ó w . N a l e ż a ł o j e d n a k p o d a ć s k ą d p o c h o d z i d a n y t e k s t . B r a k t y c h a d n o t a c j i m o ż e r o d z i ć t a k i e w ą t p l i w o ś c i , j a k n a p r z y k ł a d p r z y w s p o m n i a n e j j u ż p o z y c j i 14 ( „ H e j , u ż y j m y ż y w o t a ! ” ), g d z i e p o z a z a s y g n a l i z o w a n ą n i e ś c i ­ s ł o ś c i ą r ó w n i e ż d r u g a z w r o t k a ( ł ą c z n i e z r e f r e n e m ; i n a c z e j t r z e c i a

(5)

5 1 4 W ł a d y s ł a w M. Ś w ie c z k o w s k i i c z w a r t a z w r o t k a ) w e d ł u g p u b l i k o w a n y c h t e k s t ó w l i t e r a c k i c h j e s t i n n a o d z a p r e z e n t o w a n e j , a m i a n o w i c i e : „ P o c o t u o b c e m o w y , P o l s k i p i j e m y m i ó d ; L e p s z y ś p i e w n a r o d o w y I l e p s z y b r a t n i r ó d . W k s i ę g a c h g r e c k i c h , r z y m s k i c h s t e k i W l a z ł e ś , n i e ż e b y ś g n i ł ; B y ś b a w i ł s i ę j a k G r e k i , A j a k R z y m i a n i n b i ł . ” J a k w y n i k a z e w s t ę p u i z a m i e s z c z o n e j b i b l i o g r a f i i , a u t o r z y z d a w a l i s o b i e s p r a w ę z i s t n i e n i a w i e l u w a r i a n t ó w n i e k t ó r y c h p i e ś n i , t y m n i e ­ m n i e j s k r o m n e c h o c i a ż b y i n f o r m a c j e ( t e n w a r u n e k n i e m u s i d o t y c z y ć w y ł ą c z n i e e d y c j i n a u k o w y c h ) w p ł y n ę ł y b y k o r z y s t n i e n a o g ó l n ą w a r t o ś ć p u b l i k a c j i — p o w t ó r z m y j e s z c z e r a z — w ł a ś n i e t e g o r o d z a j u p u b l i k a ­ c j i , o p a r t e j j e d y n i e n a t e k s t a c h . C z y z a p r e z e n t o w a n e w e r s j e t e k s t ó w są o b e c n i e n a j b a r d z i e j p o p u l a r n e t o k w e s t i a d y s k u s j i , t a k s a m o j a k p o m i n i ę c i e w i e l u z w r o t e k w p o s z c z e ­ g ó l n y c h u t w o r a c h . B y ć m o ż e , b y ł y j a k i e ś o b i e k t y w n e p o w o d y d o k o n a n i a t y c h c i ę ć , j e d n a k ż e n i e z a z n a c z o n o t e g o a n i w e w s t ę p i e , a n i w t e k ś c i e . P r z e c i w n i e , p r z e z s t w i e r d z e n i e , że — „ B y ł o b y n a s z y m n i e w y b a c z a l n y m z a n i e d b a n i e m , g d y b y ś m y t o t a k p i ę k n e d z i e d z i c t w o d u c h o w e i h i s t o ­ r y c z n e n a s z y c h p r a o j c ó w z a t r a c i l i w n i e p a m i ę c i ” — o k r e ś l o n o j a s n o c e l : s p o p u l a r y z o w a ć t e k s t y p r z y n a j m n i e j n i e k t ó r y c h p i e ś n i . W t y m k o n ­ t e k ś c i e r ó w n i e ż o b i e t n i c y n i e s p e ł n i o n o w s p o s ó b z a d o w a l a j ą c y . N p . w p o z . 12 p o m i n i ę t o a ż 8 z w r o t e k (3 — 1 0), w p o z . 13 d w i e z w r o t k i (7 i 8), w p o z . 21 j e d n ą (6 ), w p o z . 27 w e d ł u g j e d n e j w e r s j i p o m i n i ę t o 4 , w e d ł u g i n n e j 5 z w r o t e k , w p o z . 29 d w i e z w r o t k i (5 i 6), w p o z . 36 — 4 (3 i 4 o r a z 7 i 8), w p o z . 6 9 — 5 (2 — 4 o r a z 6— 7), w p o z . 5 0 : G ó r a lu czy ci nie żal d w i e z w r o t k i (6 i 7), p r z y c z y m n a l e ż y s t w i e r d z i ć , że z a p r e z e n t o w a n y t e k s t t e j t a k p o p u l a r n e j p i o s e n k i o d b i e g a r ó w n i e ż w w i e l u w e r s e t a c h o d z n a ­ n e j m i w e r s j i — c z y p o w s z e c h n i e z n a n e j . . . ? T a w ą t p l i w o ś ć t o w a r z y s z y ł a m i w c z a s ie a n a l i z o w a n i a t e j p u b l i k a c j i . C z y ż n a p r z y k ł a d p a m i ę t a d z i s i a j j e s z c z e w i e l u , że w e r s e t o m p i ą t e g o i ó s m e g o d r u g i e j z w r o t k i Wa rs za ­ w i a n k i z 1905 r. ( p o z . 53, s. 8 3 ) n a d a n o w s w o i m c z a s ie n a s t ę p u j ą c y t e k s t : „ N i k t za i d e ę n i e g i n i e m a r n i e , Z c z a s e m z w y c i ę ż a C h r y s t u s J u d a s z a ! N i e c h ś w i ę t y z a p a ł m ł o d o ś ć o g a r n i e , C h o ć w i e l u p a d n i e — l e c z p r z y s z ł o ś ć n a s z a ! ” ?

(6)

O m a w i a n a p u b l i k a c j a n o s i c h a r a k t e r i l u s t r a c j i d z i e j ó w P o l s k i z a p i ­ s a n y c h w p i e ś n i a c h . S u g e r u j e t o z a s t o s o w a n i e u k ł a d u c h r o n o l o g i c z n e g o o r a z p r z e w a g a u t w o r ó w o c h a r a k t e r z e p a t r i o t y c z n y m . O b o k n i c h z a m i e ­ s z c z o n o r ó ż n e g o r o d z a j u p i o s e n k i . T ę f o r m ę , p o c h o d n ą c o p r a w d a o d p i e ś n i ( r o z r ó ż n i a s ię w s z a k ż e p i e ś n i b i e s i a d n e , m y ś l i w s k i e , m i ł o s n e i i n n e ) , c e c h u j e n i e c o i n n y ł a d u n e k e m o c j o n a l n y , r a c z e j r o z r y w k o w y , r ó w n i e ż o c h a r a k t e r z e l u d o w y m . P i e ś ń n a t o m i a s t t o b a r d z i e j w z n i o s ł a , p o w a ż n a f o r m a w y r a ż a n i a u c z u ć , t r e ś c i i t p . O g ó l n ą k o n c e p c j ę z p e w n o ś c i ą z a k ł ó c a n p . p o z y c j a 88 (s. 124, W a l c z y k ) — „ W y l e c i a ł p t a s z e k z Ł o b ­ z o w a ” . B a r d z i e j p r z e k o n u j ą c e i u z a s a d n i o n e t y t u ł e m p u b l i k a c j i b y ł o b y z a s t ą ­ p i e n i e t e g o r o d z a j u i t y m p o d o b n y c h p i o s e n e k u t w o r a m i z w i ą z a n y m i — n a j o g ó l n i e j r z e c z b i o r ą c — z d a w n y m i o b s z a r a m i R z e c z y p o s p o l i t e j : r e ­ g i o n e m l w o w s k i m , w o ł y ń s k i m , s t a n i s ł a w o w s k i m , t a r n o p o l s k i m — r ó w ­ n i e ż n i e k t ó r y m i z e t n i c z n y c h k r ę g ó w k u l t u r o w y c h , z k t ó r y m i w s p ó ł ż y l i P o l a c y p r z e z d ł u g i o k r e s s w y c h d z i e j ó w . S ą o n e — o b o k w i l e ń s k i c h i i n n y c h — n a d a l p o p u l a r n e , s z c z e g ó l n i e w n i e k t ó r y c h k r ę g a c h s p o ł e c z e ń ­ s t w a ( r ó w n i e ż w o j . o l s z t y ń s k i e g o ) . I c h z a k r e s o d d z i a ł y w a n i a w s k u t e k p o w o j e n n e j m i g r a c s j i l u d n o ś c i i b e z p o ś r e d n i e j s t y c z n o ś c i w i e l u k r ę g ó w k u l t u r o w y c h ( g ł ó w n i e n a z i e m i a c h o d z y s k a n y c h ) s i ł ą r z e c z y z n a c z n i e s ię p o s z e r z y ł . N i e s t e t y , b a d a n i a s o c j o l o g i c z n e n i e u w z g l ę d n i a j ą n a o g ó ł t e g o w a ż n e g o c z y n n i k a i n t e g r a c y j n e g o . B e z p o ś r e d n i e j e d n a k o b s e r w a c j e s k ł a n i a j ą d o p r z y p i s y w a n i a p i e ś n i o m w a ż n e j r o l i w e w z a j e m n y m p r z e n i ­ k a n i u i k r z y ż o w a n i u s ię k u l t u r , c o w i ę c e j : n i e m a t u n a o g ó ł w i ę k s z e g o z n a c z e n i a p o s t a w a i d e o w a , ś w i a t o p o g l ą d c z y z a a n g a ż o w a n i e p o l i t y c z n e . O p r z y w i ą z a n i u d o p i e ś n i d e c y d u j e s e n t y m e n t . S t ą d t e ż n a s u w a s ię w n i o s e k — p o s t u l a t : c z y n i e b y ł o b y i n t e r e s u j ą ­ c y m d o k o n a n i e m z e b r a n i e i o p u b l i k o w a n i e z b i o r u p i e ś n i i p i o s e n e k u w z g l ę d n i a j ą c y c h z n a c z n i e j s z e k r ę g i k u l t u r o w e , j a k i e w w y n i k u p o w o ­ j e n n e g o o s a d n i c t w a z n a l a z ł y s ię w g r a n i c a c h w o j e w ó d z t w a o l s z t y ń s k i e g o , a m o ż e i n a c a ł y m o b s z a r z e z i e m o d z y s k a n y c h ? Pol sk ie pi e ś n i h is t o ry c z n e m o g ł y z a t e m s t a ć s ię b o d ź c e m d l a r o z s z e ­ r z e n i a r e g i o n a l n e g o z a k r e s u b a d a ń z w i ą z a n y c h z p r o b l e m a t y k ą l u d n o ­ ś c i o w ą . N i e z a l e ż n i e o d p o w y ż s z y c h u w a g s ą d z ę , że k s i ą ż k a t a s p o t k a s i ę z z a ­ i n t e r e s o w a n i e m c z y t e l n i k ó w , b o w i e m p o t r z e b y t e g o r o d z a j u są j a k d o t ą d n i e z a s p o k o j o n e . N i e w ą t p l i w y m j e j w a l o r e m są z w i ę z ł e n o t y i n f o r m a c y j n e o k a ż d e j p i e ś n i i p io s e n c e , j a k r ó w n i e ż i c h w y k a z y . N i e m o ż n a n e g o w a ć c e l o w o ś c i j e j w y d a n i a . T a i n i c j a t y w a w y d a w n i c z a j e s t g o d n a u z n a n i a .

Cytaty

Powiązane dokumenty

W dojrzałej twórczości Zaleskiego potrzeba przetwarzania przyrody czy ra­ czej jej kreowania wyrastała zjego negacji rzeczywistości, strachu przed stepem, przed nagą

Om overigens begrijpelijke bedrijfs-econo- mische motieven werd getracht uit de extra loonkosten te komen door ondermeer veranderingen aan te brengen in hoogbouw

Prasa codzienna ogłosiła skład krajo­ wych komitetów wyborczych Lecha Wałę­ sy oraz Tadeusza

Nagłówki poszczególnych rozdziałów i nawet ich treść mogą nieraz wywoły- wać skojarzenia odimienne od oczekiwanych przez autorów, ale właśnie dlatego., i właśnie przez

Het gewolkte uiterlijk, zichtbaar op oude foto’s bevestigde dit en op basis van beide gegevens is uit de natuursteencollectie van de TU Delft een monster Napoléon Grand

W części wschodniej cmentarzysko kontynuuje się, zaś w części południowej natrafiono na osadę otwartą kultury łużyckiej z wczesnego okresu żelaza.. Układ

W tej kwestii istnieje znaczna różnorodność poglądów i opinii oraz koncepcji aspirujących do m iana szkół badawczych. Najwyraźniej problem ten postawiony został