S T U D I A
O N O M A S T Y C Z N E
ROCZNIKI HUMANISTYCZNE Tom LVIII, zeszyt 6 – 2010
AGNIESZKA KUTYĐA
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA
W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ
– ZARYS PROBLEMATYKI
Terminu patrocinium w znaczeniu tytuđ, wezwanie, rzadziej dedykacja, zapo-Īyczonego z jĊzyka prawa rzymskiego, uĪywamy na okreĞlenie patronatu ĞwiĊ-tych, nadawanego obiektom sakralnym: koĞciođom, klasztorom, kaplicom, ođta-rzom1. Pierwotnie patrocinium oznaczađo koĞcióđ, w którym zđoĪono relikwie ĞwiĊtego mĊczennika, a miejsca kultu opisywano przy uĪyciu okreĞleĔ odantro-ponimicznych, wskazujących na imiona ich wđaĞcicieli, np. domus Paulae, Petri2. Prawdopodobnie najwczeĞniej, bo juĪ od IV w., utrwaliđy siĊ wezwania dla koĞ-ciođów3, w tym bowiem czasie przyjĊto zwyczaj nadawania tym obiektom spe-cjalnych tytuđów, pođączonych z obrzĊdem poĞwiĊcenia – konsekracji4. PoniewaĪ
Mgr AGNIESZKA KUTYĐA – asystent Katedry JĊzyka Polskiego KUL; adres do
ko-respondencji: Katedra JĊzyka Polskiego, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawđa II, Al. Racđawickie 14, 20-950 Lublin.
1 A. G i e y s z t o r, J. S z y m aĔ s k i, Patrocinia, w: Sđownik staroĪytnoĞci sđowiaĔskich.
Encyklopedyczny zarys kultury Sđowian od czasów najdawniejszych do schyđku wieku XII, t. IV,
red. G. Labuda i Z. Stieber, Wrocđaw–Warszawa–Kraków 1970, s. 44-46.
2 A. W i t k o w s k a OSU, Titulus ecclesiae. Wezwania wspóđczesnych koĞciođów
katedral-nych w Polsce, Warszawa 1999, s. 49.
3 Prawo kanoniczne zaczĊđo interesowaü siĊ wezwaniami koĞciođów dopiero w początkach XVII w.; por. G i e y s z t o r, S z y m aĔ s k i, dz. cyt.
4 W. R o z y n k o w s k i, Patrocinia koĞciođów klasztornych fundacji wđadców polskich
(XI-XV wiek). Wokóđ patronatu wđadcy?, w: Klasztor w paĔstwie Ğredniowiecznym i nowoĪytnym,
red. M. Derwich i A. PobógLanartowicz, Wrocđaw–Opole–Warszawa 2005, s. 32; por. W i t -k o w s -k a, dz. cyt., s. 49.
AGNIESZKA KUTYĐA 96
kaĪdy koĞcióđ jako „Dom BoĪy” poĞwiĊcony byđ Bogu lub Boskim osobom, we-zwania o proweniencji wczesnochrzeĞcijaĔskiej dedykowane byđy zazwyczaj Chrystusowi, przy czym przedmioty związane z Jego Īyciem traktowano jak reli-kwie (np. ĝwiĊty KrzyĪ), oraz Jego Matce Maryi. W miarĊ rozwoju sieci parafial-nej dla odróĪnienia poszczególnych miejsc kultu znajdujących siĊ w jednym mie-Ğcie powstađa koniecznoĞü nadawania im okreĞleĔ odtoponimicznych, urabianych początkowo od miejsca wystĊpowania danego obiektu sakralnego, nastĊpnie po-jawiađy siĊ patrocinia tworzone od imion pierwszych apostođów, ĞwiĊtych i mĊ-czenników5. Dane te, zarówno antroponomastyczne, jak i toponomastyczne, umoĪliwiają opracowanie nomenklatury patrocinicznej w aspekcie jĊzykoznaw-czym, gdyĪ patrocinia są swoistego rodzaju grupą imion wđasnych, utrwalonych w spođecznej pamiĊci, zapisywanych w dokumentach koĞcielnych i paĔstwowych – stanowiących akty prawne.
Zwyczaj nadawania wezwaĔ obiektom sakralnym upowszechniđ siĊ w VII w. jako jeden z przejawów stopniowo narastającego kultu liturgicznego poszcze-gólnych ĞwiĊtych. Przyjrzenie siĊ wezwaniom ĞwiątyĔ w Ğredniowieczu wprowa-dza w zagadnienie tradycji kultowej dziĊki nim zainicjowanej oraz w dzieje insty-tucji koĞcielnych i lokalnych obyczajów. Patrocinia stanowią dziedzictwo minio-nych epok w zakresie nazywania (okreĞlania) obiektów sakralnych.
Zainteresowanie patrociniami ma w historiografii europejskiej dđugą tradycjĊ ze wzglĊdu na ich ogromną rolĊ Ĩródđoznawczą. Są one waĪnym, bo jednym z niewielu Ĩródeđ do poznania Ğredniowiecznej poboĪnoĞci6. W Polsce zauwa-Īamy sđabe zaawansowanie badaĔ nad najdawniejszymi patrociniami, wynikające gđównie z braku materiađu Ĩródđowego. Informacje dotyczące najstarszych we-zwaĔ koĞcielnych i zakonnych są fragmentaryczne. Zazwyczaj dysponujemy do-kumentacją póĨną, bo tylko sporadycznie pochodzącą sprzed XIV w.7 Na ogóđ nie zachowađy siĊ dokumenty erekcyjne i konsekracyjne najstarszych obiektów sa-kralnych. Dopiero od póĨnego Ğredniowiecza dysponujemy opisami parafii w ksiĊgach uposaĪeĔ biskupstw, a od koĔca XVI w. pierwszymi aktami wizyta-cyjnymi, pozwalającymi na ustalenie geografii wezwaĔ i zbadanie ich rozwar-stwienia chronologicznego. Od schyđku XVIII stulecia w badaniach nad
wezwa-5 Por. S. L i t a k, KoĞcióđ đaciĔski w Rzeczypospolitej okođo 1772 r. Struktury
administra-cyjne, Lublin 1996.
6 Por. G. K a r o l e w i c z , Z badaĔ nad wezwaniami koĞciođów, „Roczniki Humanistyczne” 22(1974), z. 2, s. 215-221; t aĪ, Komunikat o mapach wezwaĔ koĞciođów w Polsce w koĔcu XV w., „Roczniki Humanistyczne” 16(1968), z. 2, s. 138-140.
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 97
niami pomocne są schematyzmy koĞcielne, wykorzystane przez G. Karolewicz8. CzĊsto problematykĊ patrociniczną podejmuje siĊ w studiach nad rozwojem stru-ktur administracyjnych organizacji koĞcielnej. W tym nurcie badaĔ znajdują siĊ prace: A. Janeczka (zawiera dokđadną analizĊ rozwoju sieci katolickich koĞciođów parafialnych, klasztornych, szpitalnych oraz kaplic w woj. beđskim w okresie od schyđku XIV do początku XVII w.9) oraz S. Litaka (poruszająca m.in. problema-tykĊ wezwaĔ koĞcielnych i zakonnych z okresu póĨniejszego – przedrozbiorowe-go – ok. 1772 r.). Badacz ten przedstawiđ stan organizacyjny KoĞciođa katolickie-go obrządku đaciĔskiego w Rzeczypospolitej, na ĝląsku i w Mođdawii, poprzez udokumentowane zestawienie wszystkich parafii, ĞwiątyĔ i placówek zakonnych na tym obszarze10. Materiađ z tego samego okresu omawia równieĪ waĪna wcze-Ğniejsza praca dotycząca zakonów polskich pod red. L. BieĔkowskiego, J. Kđo-czowskiego i Z. Suđowskiego11.ĝredniowieczne wezwania byđy tematem najnow-szych prac J. Rajmana, który opracowađ katalog krakowskich patrociniów wedđug podziađu historyczno-administracyjnego12, oraz W. Rozynkowskiego, charaktery-zującego patrocinia koĞciođów klasztornych fundacji wđadców polskich13. A. Wit-kowska dokonađa analizy materiađu najnowszego, dotyczącego wezwaĔ wspóđ-czesnych koĞciođów katedralnych w Polsce14.
ProblematykĊ najstarszych patrociniów podejmuje siĊ równieĪ w powiązaniu z badaniami nad kultem liturgicznym poszczególnych ĞwiĊtych (np. Ğw. Floria-na15,Ğw. Wojciecha16,Ğw. Andrzeja17,Ğw. Jerzego18,Ğw. Klemensa19,Ğw.
Miko-8
Z badaĔ nad wezwaniami koĞciođów. Autorka opracowađa patrocinia z 1914 r.,
wykorzy-stując schematyzmy XX-wieczne. 9
Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo beđskie od schyđku XIV w. do
po-czątku XVII w., Wrocđaw 1991.
10 D z. cyt.
11Zakony mĊskie w Polsce w 1772 roku, t. I, Lublin 1972.
12ĝredniowieczne patrocinia krakowskie, Kraków 2002.
13 D z. cyt., s. 31-44. 14 Dz. cyt.
15 K. D o b r o w o l s k i, Dzieje kultu Ğw. Floriana w Polsce do pođ. XVI w., Kraków 1923. 16 J. N o w a c k i, Z dziejów kultu Ğw. Wojciecha, w: ĝwiĊty Wojciech 997-1947. KsiĊga
pa-miątkowa, red. Z. Bernacki i in., Gniezno 1947, s. 133-157.
17 A. B a z i e l i c h, Początki kultu Ğw. Andrzeja w Polsce, „Nasza PrzeszđoĞü” 7(1958), s. 257-275.
18 J. S w a s t e k, Przedtrydencki kult Ğw. Jerzego Kapadockiego w diecezji krakowskiej
wĞwietle wezwaĔ koĞciođów, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 14(1967), z. 4, s. 7-26.
19 T. Đ aĞ, Przedtrydencki kult Ğw. Klemensa Rzymskiego w diecezji krakowskiej w Ğwietle
AGNIESZKA KUTYĐA 98
đaja20 oraz innych ĞwiĊtych21). Najlepiej opracowane są wezwania związane z patronatem Maryi, podejmowane w ujĊciu globalnym przez historyków (m.in. ks. W. Patykiewicz, ks. B. Kumor, Cz. Deptuđa, D. SzymaĔski)22. J Ċzykoznaw-czy aspekt tej warstwy nazewniczej znany jest w polskiej onomastyce dziĊki pracy J. Dziewiątkowskiego23 oraz artykuđom W. Makarskiego24.
Przedmiotem niniejszego artykuđu bĊdą najstarsze patrocinia obecne w do-kumentach kancelarii Wđadysđawa Đokietka, pochodzących z lat 1275-1333, wydanych drukiem w dziewiĊtnastowiecznych kodeksach dyplomatycznych, a czĊĞciowo w nowszych publikacjach25. Jest to materiađ rozproszony w wielu
20 R. M i c h ađ o w s k i, Kult Ğw. Mikođaja we wczesnopiastowskich oĞrodkach
rezydencjal-nych, w: SpođeczeĔstwo Polski Ğredniowiecznej, t. VI, red. S. KuczyĔski, Warszawa 1994, s. 63-74.
21 Obszerną bibliografiĊ na temat kultu poszczególnych ĞwiĊtych zgromadziđa Witkowska (dz. cyt.).
22 W. P a t y k i e w i c z, WniebowziĊcie NMP jako tytuđ koĞciođów w Polsce, „Duszpasterz Pol-ski” 2(1950), s. 562-567; B. K u m o r, NajĞwiĊtsza Maryja Panna jako patronka koĞciođów
para-fialnych w archidiakonacie sądeckim, wojnickim i prepozyturze tarnowskiej (do koĔca XVI w),
„Na-sza PrzeszđoĞü” 9(1959), s. 357-367; Cz. D e p t u đ a, Z zagadnieĔ historii kultu maryjnego w
Pol-sce, „Ateneum KapđaĔskie” 60(1960), s. 392-419; por. D. S z y m a Ĕ s k i, Wezwania koĞciođów
parafialnych w diecezji krakowskiej w koĔcu XVI w., „Roczniki Humanistyczne” 41(1993), z. 2,
s. 83-159.
23Wezwania koĞciođów i kaplic w archidiecezji gnieĨnieĔskiej, ToruĔ 2002. Praca dotyczy
analizy jĊzykoznawczej materiađu najnowszego.
24 Na uwagĊ zasđugują nastĊpujące artykuđy: Elementy zachodniochrzeĞcijaĔskie w toponimii
i nazwach obiektów sakralnych na kresach wschodnich (zarys problematyki), w: Czterechsetlecie
Unii Brzeskiej. Zagadnienia jĊzyka religijnego, red. Z. LeszczyĔski, Lublin 1998, s. 137-155;
We-zwania ĞwiątyĔ na Kresach Wschodnich, w: Poznawanie sąsiadów. Z zagadnieĔ religijnych w pol-skiej i ukraiĔpol-skiej kulturze, red. M. Ođdakowska-Kuflowa, M. Kawecka, Lublin 2008, s. 165-205;
Wezwania maryjne koĞciođów w Polsce – rozpoznanie, w: JĊzyk religijny dawniej i dziĞ. Materiađy
z konferencji w GnieĨnie 3-5 czerwca 2004 r., t. II, Gniezno 2004, s. 347-357.
25 Zestawienie nie obejmuje wszystkich wydaĔ Ĩródđowych i publikacji zawierających do-kumenty Đokietka, ale tylko te, które obejmują dyplomy wykorzystane w niniejszym artykule. Z polskich: Codex diplomaticus Poloniae, t. I, II cz. 1, t. III, wyd. L. Ryszczewski, A. Mucz-kowski, J. Bartoszewicz, Warszawa 1847 (dalej CDP I, II cz.1, III); A. M o s b a c h,
Wia-domoĞci do dziejów polskich z Archiwum prowincyi szląskiej, Wrocđaw 1860 (dalej Mosbach);
Zbiór dokumentów klasztoru mogilskiego, cz. 2, oprac. E. Janota, Kraków 1867 (dalej Janota,
Zbiór dok.); Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej Ğw. Wacđawa, t. I, wyd. F.
PiekosiĔ-ski, Kraków 1874 (dalej KDKK I); Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, cz. 1, wyd. W. KĊtrzyĔski, S. Smolka, Lwów 1875 (dalej KDKTyn I); Kodeks dyplomatyczny miasta
Kra-kowa, cz. 1, wyd. F. PiekosiĔski, w: Monumenta Poloniae Medii Aevii Historica Res Gestas
Poloniae Illustrantia, t. V, Kraków 1879 (dalej KDMK I); Kodeks dyplomatyczny Mađopolski,
Wiel-ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 99
róĪnej jakoĞci wydawnictwach Ĩródđowych, polskich i niemieckich. MoĪemy mówiü o ograniczeniach wpisanych w naturĊ badanego Ĩródđa, związanych czĊsto z przypadkowoĞcią pojawiania siĊ wezwaĔ w treĞci omawianych dy-plomów. Miejsce wystĊpowania patrociniów na tle struktury dokumentu Ğre-dniowiecznego moĪe stanowiü, obok chronologii i geografii wezwaĔ, odrĊbne zagadnienie badawcze, bĊdące przedmiotem analiz genologicznych. Elementy patrociniczne wraz z dodatkowymi komponentami nazewniczymi: antroponi-micznymi i toponiantroponi-micznymi, są wspóđwyznacznikami badanych kancelaryj-nych form wypowiedzi. W omawianej dokumentacji nomenklatura sakralna pojawia siĊ najczĊĞciej w formule zwanej dyspozycją, która tworzy treĞü wđa-Ğciwą dyplomu Ğredniowiecznego. Ta czĊĞü dokumentu przedstawia przyczy-ny stworzenia nowego stanu prawnego, wynikające z woli wystawcy, bądĨ potwierdza stan istniejący wczeĞniej26.
W badanej dokumentacji wyróĪniamy patrocinia koĞcielne i klasztorne. Nomenklatura sakralna wystĊpuje w tekstach okreĞlonego typu bądĨ o okre-Ğlonej tematyce. NajczĊĞciej są to dokumenty poĞwiĊcone takim obszarom dziađalnoĞci wđadcy, jak regulacja wđasnoĞci ziemskiej oraz obrót nierucho-moĞciami i uposaĪeniami. Zakđadając znajomoĞü stosunków prawnych, obo-wiązujących w Ğredniowieczu, wĞród wymienionych grup dokumentów go-spodarczych moĪemy wyróĪniü donacje, czyli wieczyste darowizny na rzecz instytucji koĞcielnych27, zatwierdzenia donacji28, zatwierdzenia sprzedaĪy
kopolski, t. I-II, wyd. E. RaczyĔski, PoznaĔ 1887-1888; t. VI, wyd. A. Gąsiorowski, H.
Kowa-lewicz, Warszawa–PoznaĔ 1982 (dalej KDW I, II, VI); M. N i w i Ĕ s k i, Dokumenty Đokietka
dla dóbr đĊczyckich opactwa wąchockiego, „Kwartalnik Historyczny” 46(1932), s. 371-377
(dalej NiwiĔski KH 46(1932)); J. M i t k o w s k i, Początki klasztoru cystersów w Sulejowie.
Studia nad dokumentami, fundacją i rozwojem uposaĪenia do koĔca XII w., PoznaĔ 1949 (dalej
Mitkowski); K. M a l e c z yĔ s k i, KilkanaĞcie dokumentów Wđadysđawa Đokietka z lat
1296-1329, „Studia ħródđoznawcze” 6(1961), s. 129-149 (dalej MaleczyĔski); Zbiór dokumentów
mađopolskich, t. I, IV, wyd. S. KuraĞ, Lublin 1965-1975 (dalej ZDM I, IV); niemieckie:
Po-mmerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1882 (dalej Perlbach); Pommersches
Urkundenbuch, Bd. III, wyd. R. Prumers, Stettin 1891 (dalej Prumers PU).
26 Propozycje rozbioru dyplomatycznego dokumentu Ğredniowiecznego zawarte są w pod-rĊczniku dyplomatyki: S. K Ċ t r z y Ĕ s k i, Zarys nauki o dokumencie polskim wieków Ğrednich, PoznaĔ 2008, s. 59-60; por. J. S z y m a Ĕ s k i, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2008, s. 448-450, 707-712.
27 CDP I nr 84; CDP II cz. I nr 149; KDKTyn cz. I nr 41, 42; KDM I nr 139, 140; KDM II nr 588, 593; KDW II nr 783; MaleczyĔski nr 3; Mosbach s. 34, 37-38, 38-39.
AGNIESZKA KUTYĐA 100
ziem29, zamiany dóbr30 i zatwierdzenia zamiany31, nadania przywilejów32 i ich konfirmacje33, przeniesienia posiadđoĞci koĞcielnych/klasztornych z prawa pol-skiego na niemieckie34, cesje dóbr koĞcielnych celem dokonania lokacji35. WĞród dyplomów sądowych zauwaĪamy: wyroki36 i ich zatwierdzenia37, za-twierdzenia ugody38 bądĨ umowy39, przysądzenia40, zwolnienia mieszkaĔców dóbr klasztornych spod jurysdykcji Ğwieckiej41, oĞwiadczenia w sprawie po-winnoĞci klasztoru wobec wđadcy42. WĞród pozostađych dyplomów poruszają-cych kwestie, które dotyczą spraw koĞcielnych, moĪemy wyróĪniü mandaty skierowane do urzĊdników królewskich43, dokumenty dotyczące przyjĊcia przez instytucje koĞcielne opieki monarszej44, nadania kaplic i koĞciođów45. Wymienione dyplomy, które zawierają w swej treĞci elementy opisu obiektów sakralnych, charakterystyczne dla nomenklatury patrocinicznej, stanowią aĪ 38,5% spuĞcizny kancelaryjnej Wđadysđawa Đokietka. Dane te stanowią po-tencjalny materiađ do badania rozwoju patrociniów na ziemiach polskich i ich zróĪnicowania stratygraficznego, szczególnie jeĪeli zostanie on skonfronto-wany z dokumentami pochodzącymi z innych kancelarii, np. wystawców
ko-28 CDP I nr 87, 88; CDP II cz. I nr 163; KDM I nr 119, 145, 156; KDW II nr 759, 767, 804, 821, 988, 1000, 1014, 1050 (zapis testamentarny), 1053, 1098; KDW VI nr 53, 84, 105; Mos-bach s. 35-36; PerlMos-bach nr 649; Prumers III nr 1825, 1894; ZDM IV nr 897, 909.
29 KDM I nr 138; KDW II nr 748, 1010, 1079; MaleczyĔski nr 11. 30 CDP III nr 70; KDM I nr 581; ZDM IV nr 889; NiwiĔski KH 46(1932), s. 376-377. 31 CDP II cz. I nr 166; KDW II nr 814. 32 KDM I nr 140; KDM II nr 545, 557; KDW II nr 772, 1043. 33 CDP I nr 107; CDP III nr 74; KDKK I nr 120; KDKTyn cz. I nr 50; KDM I nr 185, 190, 191; KDM II nr 546, 567, 571, 573, 576, 604; KDW II nr 774, 790, 828, 1044, 1049, 1072, 1095, 1115; KDW VI nr 63; Mitkowski nr 21, 26; Perlbach nr 574; Prumers PU III nr 1894.
34 CDP III nr 76; KDM I nr 141, 185; KDM II nr 567, 576, 605; ZDM IV nr 906.
35 CDP II cz.I nr 156; KDKTyn cz. I nr 46; KDM I nr 140; KDW II nr 804, 1049; Janota nr 50; MaleczyĔski nr 5. 36 CDP I nr 75; KDKTyn cz. I nr 43; KDMK I nr 7; KDW II nr 983, 1055; KDW VI nr 62, 90; Mitkowski nr 20, 22, 27; Perlbach nr 552, 561, 573. 37 KDM I nr 152. 38 KDM II nr 570; KDW II nr 805. 39 KDM I nr 180. 40 KDW VI nr 102; ZDM I nr 29. 41 KDW II nr 708; Mitkowski nr 25. 42 KDW VI nr 61. 43 KDM II nr 574; Mitkowski nr 23. 44 KDW II nr 772, 1043, 1085. 45 KDW VI 52; Mosbach s. 37-38.
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 101
Ğcielnych46. Takie analizy porównawcze, bĊdące elementem Īmudnych studiów wycinkowych, dađyby z pewnoĞcią peđniejszy obraz najdawniejszej nomenklatury sakralnej tak szczątkowo zachowanej do naszych czasów, jak równieĪ mogđyby stanowiü podstawĊ jej globalnego opracowania w aspekcie geograficzno-chronologicznym (stratygrafia nazewnicza), jĊzykowym i kulturowym.
PROPOZYCJE KLASYFIKACJI PATROCINIÓW
W literaturze przedmiotu pojawiđy siĊ róĪne propozycje klasyfikacji patro-ciniów obiektów sakralnych. Najbardziej przydatna i przejrzysta wydaje siĊ typo-logia wezwaĔ, uwzglĊdniająca piĊü podstawowych ich typów semantycznych, wyodrĊbnionych zgodnie z przyjĊtą tradycją taksonomiczną. Są to patrocinia: trynitarne, chrystologiczne, maryjne, anielskie i hagiograficzne. W skđad patroci-niów trynitarnych wchodzą tytuđy Trójcy ĝwiĊtej, Ducha ĝwiĊtego, OpatrznoĞci
BoĪej. WĞród chrystologicznych wyróĪniamy wezwania: osobowe (np. ĝwiĊta Rodzina), dogmatyczne (Zmartwychwstanie, BoĪe Ciađo), ewangeliczne (np. ĝwiĊty KrzyĪ). Na wezwania maryjne skđadają siĊ: dogmatyczne (WniebowziĊcie NMP, Niepokalane PoczĊcie NMP), ewangeliczne (Nawiedzenie NMP),
dewocyj-ne (MB RóĪaĔcowa), związane z przywilejami maryjnymi (MB Đaskawa), nawią-zujące do patronatu miejsc (MB CzĊstochowska) i szczególnego orĊdownictwa (Królowa Korony Polskiej). W patrociniach anielskich, obok Aniođów StróĪów,
mogą wystĊpowaü wezwania Archaniođów: Michađa, Gabriela, Rafađa47.
Prezentowany materiađ patrociniczny, wyekscerpowany z dyplomów mo-narszych, zostađ podzielony na dwie podstawowe grupy tematyczne zgodnie z typologią wezwaĔ wystĊpujących w badanych dokumentach. Jak juĪ wspo-mniano, są to patrocinia koĞcielne i klasztorne, zebrane w zestawieniach ta-belarycznych, prezentowanych w dalszej czĊĞci artykuđu.
Materiađ Ĩródđowy, widoczny w tabelach, prezentuje nomenklaturĊ nie tyl-ko patrociniczną, ale równieĪ toponimiczną i antroponimiczną. Analiza mate-riađu toponimicznego uwidacznia problem geografii nominowanych koĞciođów i klasztorów. Dane antroponimiczne natomiast, zawierające imiona osób zwią-zanych z omawianymi instytucjami wraz z informacją o sprawowanej przez nie funkcji, stanowią dodatkowy istotny element struktury badanych
dyplo-46 NomenklaturĊ patrociniczną wystĊpującą w badanych dyplomach moĪna porównaü np. z zachowaną w dokumentach arcybiskupa gnieĨnieĔskiego Jarosđawa Bogorii Skotnickiego, pochodzącą czĊĞciowo z tego samego okresu.
AGNIESZKA KUTYĐA 102
mów, mogący byü przedmiotem osobnych analiz. Ciekawa badawczo wydaje siĊ analiza tych mian jako pozostających bądĨ niepozostających w korelacji z patrociniami wystĊpującymi w dokumentach. Chodzi tu o zbadanie na pod-stawie zachowanych danych, czy kult poszczególnych ĞwiĊtych miađ odbicie w nominacji wiernych w Ğredniowieczu.
W treĞci badanej dokumentacji licznie pojawiają siĊ imiona osób czynnie związanych z instytucjami sakralnymi, co daje moĪliwoĞü bliĪszego przyjrzenia siĊ Ğredniowiecznej antroponimii. Badania w tym zakresie mogą obejmowaü tak stratygrafiĊ imion, jak i analizĊ pozaimiennych komponentów nazewniczych, stanowiących o sposobach identyfikacji ludnoĞci w omawianym okresie. WĞród osób związanych ze wspomnianymi instytucjami byli nosiciele imion chrzeĞcijaĔ-skich w postaci peđnej: Alberyk // Ađbrzyk, Andrzej [3], Bartđomiej, Dyjonizy,
Franciszek, Gerard [2], Goczađek(-ko), Gotfryd, Henryk [5], Herman [2], Idzi, Izak, Jakub [2], Jan [4], Klemens [2], Krystian, Maciej, Marcin [2], Michađ, Mi-kođaj [3], Paweđ, Piotr [4], Stefan [2], Szymon, Tomasz [2], Wilhelm i skróconej: Franek(-ko); mian sđowiaĔskich dwuczđonowych: Boguchwađ > Bogufađ, DzierĪy-kraj; hipokorystyków sđowiaĔskich: DzierĪek(-ko), Manek(-ko), Sđawnik, Strze-szek(-ko); mian pochodzących od apelatywów germaĔskich: Herbord, Nanker, Rudger, Teodoryk, Zyfryd. Z imion ĪeĔskich wystĊpują tylko trzy: chrzeĞcijaĔskie Jolenta i OĪanna i sđowiaĔskie skrócone Dobroszka. Z wymienionych mian
jedy-nie piĊü pozostaje w korelacji z patrociniami. Są to imiona mĊskie: Jan [4], Piotr [3], Andrzej [2], Idzi [1], Paweđ [1]. Analiza porównawcza ma ograniczony cha-rakter, co jest spowodowane faktem, Īe omawiana dokumentacja nie rejestruje wszystkich obiektów sakralnych, istniejących w Ğredniowieczu, ale te, o których wzmianka w dokumentach wynika z dziađalnoĞci fundacyjnej lub prawodawczej wđadcy – wystawcy dyplomu. Osoby wymienione w omawianym materiale iden-tyfikowane byđy za pomocą trzech najczĊĞciej wystĊpujących konstrukcji:
1. okreĞlenie honoratywne + imiĊ + okreĞlenie miejsca sprawowania posđugi w postaci patrocinium: dominus Isaak de Sancto Paulo;
2. imiĊ + tytulatura informująca o sprawowanej funkcji + przyimek lokalizujący de + nazwa miejscowa, np. Vilhelmo abbati de Lysecz,
Henricus de Polplyn. Jednokrotnie do opisu osoby wykorzystano
dodat-kową informacjĊ wprowadzoną za pomocą imiesđowu dictus ‘zwany’:
Henricus dictus Saxo;
3. okreĞlone przymioty wyróĪnione przez pisarza + imiĊ + tytulatura + miejsce sprawowania posđugi (klasztor i wezwanie) + przyimek loka-lizujący de (in) + nazwa miejscowa, np. religioso viro (honorabile viro,
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 103 honorando viro, vir discretus ac honestus, pius) fratri Paulo, abbati monasteri sancte Marie in Lubin; Theodoricus religiosus vir, frater ho-spitalis beati Iohannis Baptiste et commendator de Zagoszcz,
których treĞü mogđa ulegaü nieznacznym modyfikacjom. Czasami w opisie osób pojawia siĊ równieĪ informacja o Ĩródle pochodzenia stanowiska (funkcji) w hierarchii koĞcielnej/zakonnej, np.: diuina miseracione ‘z BoĪej opatrznoĞci’,
dei paciencia ‘z BoĪej cierpliwoĞci’. PowyĪsze analizy uzasadniają tab. 1 i 2.
W tab. 1 pokazano wezwania koĞciođów katedralnych, kolegiackich, para-fialnych i klasztornych. TreĞü badanej dokumentacji poĞwiadcza patrocinia dla wszystkich wymienionych obiektów. WĞród nich widoczne są cztery z piĊciu wspomnianych wczeĞniej typów semantycznych. Są to wezwania hagiograficzne, maryjne, chrystologiczne i trynitarne. Brak w badanym materiale wezwaĔ aniel-skich. Dominującą grupĊ stanowią wezwania hagiograficzne, upamiĊtniające kult nastĊpujących ĞwiĊtych i bđogosđawionych: bđ. Andrzeja, bđ. Idziego, Ğw. Floria-na, bđ. KatarzynĊ, pannĊ i mĊczennicĊ, bđ. MariĊ MagdalenĊ, Ğw. Pawđa, bđ. Pio-tra, bđ. Piotra i Pawđa,Ğw. bđ. Stanisđawa oraz bđ. Wojciecha. Jest to dosyü wąski,
ze wspóđczesnego punktu widzenia, rejestr najdawniej wykorzystywanych w no-menklaturze Ğwiątynnej imion ĞwiĊtych biblijnych, związanych z mĊczeĔskimi dziejami KoĞciođa. Drugą pod wzglĊdem iloĞciowym pozycjĊ zajmują patrocinia maryjne o charakterze ogólnym, nie rozróĪniające oddzielnych wezwaĔ wskazu-jących na tajemnice Maryi. Sama Matka BoĪa okreĞlana jest jako sancte ‘ĞwiĊta’,
beate ‘bđogosđawiona’, gloriose ‘chwalebna’, które to okreĞlenia nie mają
charak-teru onimicznego. Badana dokumentacja nie potwierdza innych wezwaĔ koĞcio-đów poĞwiĊconych Matce BoĪej, chociaĪ rejestruje znajomoĞü Ğwiąt Oczyszczenia – Purificatio, Narodzenia – Nativitas, WniebowziĊcia – Assumptio, widocznych chociaĪby w datacjach omawianych dokumentów, co moĪe stanowiü przedmiot odrĊbnych analiz. WĞród wezwaĔ chrystologicznych jednokrotnie wystĊpuje symbol MĊki PaĔskiej Ğw. KrzyĪ. Patrocinia trynitarne reprezentuje równieĪ jed-nokrotnie ĝwiĊta Trójca. W opisie ĞwiątyĔ oprócz wezwania widoczne są
elemen-ty toponomaselemen-tyczne, wprowadzane przy uĪyciu przyimków lokalizujących: apud,
de, in. Są to koĞciođy zlokalizowane w najwaĪniejszych oĞrodkach miejskich
Ğre-dniowiecznej Polski: w GdaĔsku (in Gdanczk sic!), Krakowie (apud Cracouiam,
in Cracouia), Poznaniu (in ciuitate Poznaniensi sic!), Sandomierzu (de Sandomi-ria), bądĨ w miejscowoĞciach bĊdących siedzibami zgromadzeĔ zakonnych:
Đy-sej Górze (de Lysecz), JĊdrzejowie (de Andreow). Jak wczeĞniej wspomniano, nie są to wszystkie obiekty sakralne istniejące w omawianym okresie. Proces budo-wania sieci parafialnej na ziemiach polskich trwađ do koĔca wieku XV.
AGNIESZKA KUTY%A 104
Tabela 1. Patrocinia ko!cio&ów
Nu m er do ku m en tu KD M I n r 1 63 KD M II n r 6 02 (1 33 0 r.) KD M I n r 1 88 , ZD M IV n r 9 13 (1 33 2 r.) , KD M II n r 6 07 Za pi s w d ok um en cie „r el ig io so vi ro fr at re Cl em en te Ab ba te Ec cle sie e t m on as te rj Se ce ch ou ie ns is” „D irs co ne m ca no ni cu m sa nc ti Fl or ia ni ” “d om in o Pe tro p re po sit o ec cle sie be at i F lo ria ni : Im ię i f un kc ja do st oj ni ka ko śc ie ln eg o zw ią za ne go ze św ią ty ni ą Kl em en s, op at br ak d an yc h Dz ie rż ek (-ko ), ka no ni k Pi ot r, pr ep oz yt br ak d an yc h br ak d an yc h Pa tro na t/ Ty p ko śc io ła klasztorny (bened yk ty ni (S ie cie ch ów ) kr ól ew sk i, na da ni e kl as zt or o-w i k la ry se k w S ka le ko le gi ac ki (k ol eg ia ta św . Fl or ia na na K le pa rz u) pa ra fia ln y klasztorny (d uc ha cy K ra kó w ) Nu m er do ku m en tu KD M I n r 1 63 (1 32 0 r.) KD M I n r 1 63 (1 32 0 r.) CD P III n r 7 0 (1 29 8 r.) KD M II n r 6 07 (1 33 3 r.) Pe rlb ac h nr 5 61 (1 29 8 r.) KD M I n r 1 41 (1 30 9 r.) Za pi s w d ok um en cie „in e cc le sia b ea ti (s an ct i) An dr ee ap ud Cr ac ou ia m ” „e cc le sie b ea ti (s an ct i) Eg id ii i n Cr ac ou ia ” „in e cc le sia b ea ti Eg id ii” „e cc le sie b ea ti /s an ct i Fl or ia ni ” „e cc le sia b ea te K at ha -rin e v irg in is et m ar tir is in G da nc zk ” „a d Ec cle sia m sa nc te Cr uc is” M ie jsc ow oś ć Kr ak ów Kr ak ów Kr ak ów -K le pa rz Gd ań sk Kr ak ów Pa tro cin iu m Bł og os ła w io ny // Św ię ty A nd rz ej Bł og os ła w io ny // Św ię ty Id zi Św ię ty Fl or ia n Bł og os ła w io na Ka ta rz yn a p an na i m ęc ze nn ica Św ię ty K rz yż
"REDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 105 KD M I n r 1 20 KD M I n r 1 38 KD M I n r 1 38 ZD M IV n r 9 04 (1 32 4 r.) KD W V I n r 5 2 KD M I n r 1 19 M os ba ch , s. 37 -3 8, 38 -3 9 M os ba ch , s . 3 4 „d om in us Sy ffr id us cu st os ec cle sie sa nc te M ar ie d e S an do m iri a” „d om in o He rb or do D ec an o ec cle sie Sa nd om iri en sis sa nc te M ar ie ” „M ag ist ro Fr an cis co [. ..] R ec to re Ec cle sie S an ct e M ar ie in C ra co ui a” „Io ha nn e G ro th on is ca no ni co Cr ac ou ie ns i e t p le ba no S. M ar ia e” „d om in us Th om as cu st os e cc le sie Po zn an ie ns is” „d om in us Is aa k d e S an ct o Pa ul o” „A nd re e p le ba ni e cc le sie b ea ti Pe tri in ciu ita te B re st he ns i” „d om in us A nd re as R ec to r E cc le sie Br es ce ns is” Zy fry d, ku st os z He rb or d, d zie ka n br ak d an yc h Fr an cis ze k, re kt or Ja n Gr ot , p le ba n br ak d an yc h To m as z, ku st os z Iza k, w ik ar iu sz An dr ze j, pl eb an An dr ze j, re kt or ko le gi ac ki (S an do m ie rz ) kl as zt or ny (c ys te rs i J ęd rz ej ów ) ka te dr al ny Klasztorny (c ys te rs i H en ry kó w ) klasztorny (d om in ik an ki p o-zn ań sk ie ) pa ra fia ln y pa ra fia ln y (n ad an ie kl as zt or ow i du ch ak ów b rz es ki ch ) KD M I n r 1 20 (1 29 2 r.) KD M I n r 1 38 (1 30 8 r.) ZD M IV n r 9 09 (1 32 9 r.) KD M I n r 1 38 (1 30 8 r.) Ja no ta , Zb ió r d ok . n r 50 (1 31 9 r.) KD W V I n r 5 3, KD W II n r 7 67 (1 29 7 r.) KD M I n r 1 19 (1 29 0 r.) M os ba ch , s. 38 -3 9 (1 31 3 r.) „e cc le sia m sa nc te M ar ie d e Sa nd om iri a” „E cc le sie S an do m iri en sis Sa nc te M ar ie ” „B . M ar ia e e cc le sia e de A nd re ow ” „e cc le sie sa nc te M ar ie in C ra co ui a” „e cc le sia m g lo rio sa e v irg in is M a-ria e” „e cc le sia m b ea te M ar ie M ag da le ne sit am in ci vi ta te P oz na ni en si” „d e Sa nc to P au lo ” „e cc le sia m b ea ti Pe tri p ha rro ch ia -le m in ci ui ta te B re st he ns i” Sa nd om ie rz Ję dr ze jó w Kr ak ów He nr yk ów Po zn ań br ak d an yc h Br ze ść (K uj aw sk i) Bł og os ła w io na // Św ię ta M ar yj a Ch w al eb na M ar yj a Pa nn a Bł og os ła w io na Maria Mag dalena Św ię ty P aw eł Św ię ty P io tr
AGNIESZKA KUTY%A 106 KD W II n r 9 65 KD KK I b ra k n r s. 15 7-15 8 „v en er ab ili in C hr ist o pa tri d om in o An dr ee , D ei g ra tia ep isc op o Po zn a-ni en si” „d om in i N an ke ri de i g ra cia Ep isc op i Cr ac ou ie ns is” An dr ze j, bi sk up p oz na ńs ki Na nk er , b isk up br ak d an yc h br ak d an yc h ka te dr al ny (P oz na ń) ka te dr al ny (K ra kó w ) kl as zt or ny (b en ed yk ty ni Ły sa Gó ra ) kl as zt or ny (c ys te rs i J ęd rz ej ów ) KD W II n r 9 65 (1 31 4 r.) KD KK I b ra k n r s. 15 7-15 8 (1 30 0 r.) KD KK I n r 1 17 (1 31 0 r.) KD M II n r 5 76 (1 31 9 r.) ZD M IV n r 9 09 (1 32 9 r.) “b ea to ru m P et ri et P au li ec cle sie Po zn an ie ns is” „e cc le sie sa nc ti St an isl ai in C ra co ui a” „e cc le sie b ea ti St an isl ay ” „e cc le sie sa nc te Tr in ita tis m on as te rii d e Li se cz ” „b . A da lb er ti ec cle sia e de A nd re ow ” Po zn ań Kr ak ów Ły sa G ór a Ję dr ze jó w Bł og os ła w ie ni Pi ot r i P aw eł Bł og os ła w io ny // Św ię ty St an isł aw Św ię ta Tr ój ca Bł og os ła w io ny W oj cie ch
"REDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 107 Tabela 2. Patrocinia klasztorów m#skich i $e%skich
Nu m er do ku m en tu 9 KD W II n r 9 88 , 10 00 KD W II n r 1 01 4 KD M II n r 5 76 ZD M IV n r 9 08 (1 32 8 r.) Li te s t . 1 , s. 10 -1 1 (1 32 0 r.) KD M I n r 1 63 KD KT yn cz . I n r 41 , 4 2, 4 3, 5 0 Za pi s w d ok um en cie 8 „r el ig io so vi ro fr at ri Pa ul o, ab ba ti m on as te ri sa nc te M ar ie in Lu bi n” „d om in o M ar tin o ab ba ti do m us b ea te M ar ie vi rg in is m on as te rii d e Lu by n” „r el ig io su s v ir do m in us ab ba s S te ph an us n om in e” „V ilh el m o ab ba ti de Ly se cz ” „r el ig io so vi ro fr at re Ni ch ol ao ab ba te d e M og yl na Or di ni s b ea ti B en ed ict i ” „r el ig io so vi ro fr at re Cl em en te , d ei p ac ie nc ia Ab ba te Ec cle sie e t m on as te rij Se ce ch ou ie ns is” „d om in us M ich ae l a bb as Ti nc ie ns is (d iu in a m ise ra cio ne )” Imię i fu nkcja os ob y z w ią za ne j z z ak on em 7 Pa w eł , o pa t od ro ku 1 31 9: M ar cin , o pa t St ef an , o pa t W ilh el m , o pa t M ik oł aj , o pa t Klemens , o pa t M ich ał , o pa t Li cz ba 6 1 1 2 1 1 2 2 1 Nu m er do ku m en tu 5 KD W II n r 9 88 (1 31 6 r.) KD W II n r 1 00 0 (1 31 8 r.) , 1 01 4 (1 31 9 r.) KD M I n r 1 38 (1 30 8 r.) KD M II n r 5 76 (1 31 9 r.) KD W V I n r 6 3 (1 29 9 r. regest) KD M I n r 1 63 (1 32 0 r.) KD KT yn cz . I n r 4 1 (1 31 1 r.) , 42 (1 31 9 r.) nr 4 3 (1 32 0 r.) , 5 0 (1 32 8 r.) nr 4 6 (1 32 6 r.) Za pi s w d ok um en cie 4 „m on as te rii sa nc te M ar ie in Lu bi n, O rd in is sa nc ti Be ne di ct i” „d om us b ea te M ar ie vi rg in is m on as te rii d e Lu by n, O rd in is sa nc ti Be ne di ct i” „d om us S. B en ed ict i d e Li se cz , sa nc te Cr uc is” „m on as te rii M og iln en sis ” „m on as te rij S ec ec ho ui en sis [. ..] or di ni s b ea ti Be ne di ct i” „m on as te rio Th yn cie ns i o rd in is sa nc ti Be ne di ct i d io ce sis Cr ac ou ie ns is” „c on ue nt us d e Ty nc ia ” „conventus Tynieziensis” Pa tro cin iu m 3 Św ię ta M ar yj a Bł og os ła w io na M ar yj a Pa nn a Św ię ty B en ed yk t, Św ię ty K rz yż br ak d an yc h Św ię ty B en ed yk t Św ię ty B en ed yk t M ie jsc ow oś ć 2 Lu bi ń Ły sa G ór a M og iln o Si ec ie ch ów Ty ni ec Kl as zt or // Za ko n 1 Be ne dy kt yn i
AGNIESZKA KUTY%A 108 9 CD P III n r 7 6 KD M II n r 5 88 KD M II n r 5 44 8 “v iri re lig io si fra tri s S tre zc on is or di ni s s an ct i B ee di ct i p re po sit i Ce no bi i d e St an en th ki , a c M ag ist re Sl au ni ce [. ..] ei us de m M on as te rii ” „v iri re lig io si He nr icu s pr ep os itu s” “P et ri ei us de m lo ci pr ep os iti ” “H en ric i c us to di s” “B og up ha li pr io ris ” 7 St rz es ze k( -k o) pr ep oz yt Sł aw ni k, m ag ist er He nr yk , p re po zy t Pi ot r, pr ep oz yt He nr yk , k us to sz Bo gu ch w ał > B og uf ał , p rz eo r 6 1 1 1 3 1 5 CD P III n r 7 6 (1 31 7 r.) KD M II n r 5 88 (1 32 5 r.) KD M II n r 6 04 (1 33 1 r.) ZD M IV n r 8 89 (1 30 5 r.) , K DM II nr 6 05 (1 33 2 r.) KD M II n r 5 44 (1 30 7 r.) 4 „S an ct i B en ed ict i C en ob ii de St an en th ki ” „o rd in is Do m in ici S ep ul ch ri Hi er os ol ym ita ni d om us M ie ch ou ie ns is” „f ra tru m C ru cif er or um o rd in is Do m in ici S ep ul ch ri in M ie ch ou ia ” „m on as te rij d om us M ec ho ui en sis ” „d om us M ec ho ni en sis “ 3 Św ię ty B en ed yk t Św ię ty D om in ik 2 St an ią tk i (d o 15 92 r. kl as zt or p od le ga ł be ne dy kt yn om ty ni ec ki m ) M ie ch ów 1 Be ne dy kt yn ki Bo żo gr ob cy (z ak on kr zy żo w y)
"REDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 109 9 Pr um er s I II nr 18 25 ZD M I nr 2 9 CD P III n r 7 4, K DM I nr 1 56 KD M I n r 1 90 8 “d om in i H en ric i a bb at is de Hy ld a Ca m in en sis d io ce sis , or di ni s C ys te rc ie ns is” “r el ig io su s v ir do m in us a bb as Jo ha nn es m on as te rii Ko pr iu in ce ns is” „h on or ab ili s v ir do m in us G er al du s. Ab ba s d om us A nd rz eo w ie ns is“ „v ir re lig io su s f ra te r F ra nc o ab ba s An dr eo ui en sis “ 7 He nr yk , o pa t Ja n, o pa t Ge ra rd , o pa t Fr an ek (-ko ), op at 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 5 Pr um er s I II nr 18 94 (1 29 9 r.) KD W II n r 8 05 (1 29 9 r.) KD W II n r 1 04 9 (1 32 5 r.) KD W II n r 1 05 0 (1 32 5 r.) Pr um er s I II nr 1 82 5 (1 29 8 r.) Ja no ta , n r 5 0 (1 31 9 r.) ZD M I nr 2 9 (1 32 8 r.) KD M I n r 1 39 (1 30 8 r.) nr 1 45 (1 31 0 r.) CD P III n r 7 4, KD M I n r 1 56 (1 31 8 r.) ZD M IV n r 9 09 (1 32 9 r.) KD M I n r 1 90 (1 33 3 r.) 4 „c on ue nt us B uc ow e” „c on ve nt um B ys se vy en se m in C uy av ya Or di ni s C ys te rc ie ns is” „c on ve nt us d e By ss ov ia O rd in is Cy st er -cie ns is, W la di sla vi en sis d yo ce sis ” „m on as te rio B ys so vi en si” „d e Hy ld a or di ni s C ys te rc ie ns is“ „o rd in is Ci st er cie ns is de H en ric ho w ” „m on as te rii K op riu in ce ns is” „d e An dr eo w o rd in is Ci „d e An dr eo w or di ni s C ist er cie ns is” „de An dr ze io w a bb at i e t f ra tri bu s d eo ” „dom u s A nd rz eo ui en sis ” „monasterii de Andreiow” „mon as te riu m A nd re ou ie ns e or di ni s Ci st er cie ns is“ 3 br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h 2 Bu ko w o By sz ew o El de na He nr yk ów Ko pr zy w ni ca Ję dr ze jó w 1 Cy st er si
AGNIESZKA KUTY%A 110 9 CD P I n r 8 4, 8 8 CD P I n r 1 07 , KD W II n r 1 05 3, 10 55 , 1 07 2, KD W V I n r 1 05 KD W II n r 9 83 KD W V I n r 5 2, KD W II n r 7 59 KD W II n r 8 21 KD W II n r 1 01 0 KD W II n r 1 07 9 8 „v iri s r el ig io sis , d om in o Ab ba te Ge ra rd o do m us Le nd en sis ” „r el ig io su s v ir do m in us M at hi as Ab ba s d e Le nd a or di ni s Ci st er cie ns is” “d om in us Ia co bu s a bb as d e La nd a Or di ni s C ist er cie ns is” „J o[ ha nn es ] a bb as d e Lu ck na ” „v iri re lig io si, fr at er H en ric us d ict us Sa xo e t F ra te r C ris tia nu s c el le ra riu s, m on ac hi d om us Lu ck ne ns is” “r el ig io so vi ro e t d isc re to d om in o Go cz al ko a bb at i d e Lu kn a Or di ni s Ci st er ... ” „h on or an do vi ro d om in o He rm an o, a bb at i d e Ob ra ” 7 Ge ra rd , o pa t M ac ie j, op at (1 32 4-13 40 ) Ja ku b, o pa t Ja n, o pa t He nr yk zw an y S ax o i Kr ys tia n ek on om kl as zt or ny , m ni si Go cz ał ek (-ko ) o pa t He rm an , o pa t 6 3 1 1 5 4 1 1 1 1 1 2 1 5 CD P I n r 8 4 (1 29 3 r.) , 88 (1 29 8 r.) , KD W V I n r 9 0 (1 31 9 r.) CD P II cz . I n r 1 63 (1 29 7 r.) CD P I n r 8 7 (1 29 7 r.) KD W V I n r 6 1, 6 2 (1299 r.), KD W II nr 10 44 (1 32 4 r.) , 10 53 , 1 05 5 (1 32 5 r.) KD W V I n r 8 4 (1314 r.), KD W II nr 98 3 (1 31 6 r.) , C DP I nr 1 07 (1 32 4 r.) , KD W II n r 1 07 2 (1 32 6 r.) KD W V I n r 1 05 (1 32 8 r.) KD W II n r 7 59 (1 29 7 r.) CD P II cz . I n r 1 66 (1 29 8 r.) KD W II n r 8 21 (1 29 9 r.) KD W II n r 1 01 0 (1 31 9 r.) KD W II n r 7 72 (1 29 8 r.) , 10 43 (1 32 4 r.) KD W II n r 1 07 9 (1 32 7 r.) 4 „d om us Le nd en sis ” „m on as te rio d e Le nd a in te rra Cu ya ui en si” „m on as te rio d e La nd a“ „d om us Le nd en sis O rd in is Ci st er cie ns is“ „d e La nd a Or di ni s C ist er cie ns is” „m on as te rii [. ..] La nd en si or di ni s Ci st er cie ns is, d io ce sis G ne zn en sis ” „m on as te riu m d e Lu ck na ” „d e Lu ck na o rd in is Ci st er cie ns is“ „d om us Lu ck ne ns is” „c on ve nt ui d e Lu kn a Or di ni s Ci st er cie ns is” „c on ve nt um d om us d e Ob ra ” „m on as te rii d e Ob ra ” 3 br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h 2 Ląd Łe kn o Ob ra 1 Cy st er si
"REDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 111 9 Pe rlb ac h nr 56 1, 5 73 , 5 74 KD W II n r 7 48 KD W II n r 1 09 8 Pe rlb ac h nr 5 52 (1 29 8 r.) Pe rlb ac h nr 6 49 CD P III n r 7 0, M itk ow sk i, nr 2 6, KD M I n r 1 52 , KD M II n r 5 70 , M itk ow sk i n r 2 7 M itk ow sk i n r 2 2 8 „v ir re lig io su s d om in us R od ge r ab ba s” « f ra tri bu s T ho m a, S te ph an o et Di rz icr ag io ” „d om in o He rm an no a bb at i d e Pa ra dy so ” „a bb at em H en ric um d e P ol pl in “ „d om in o Go df ry do a bb at i d e Po lp lin “ „d om in us P et ru s a bb as Su le io ui en sis ” „f id el is no st er ca pe lla nu s e t pr oc ur at or fr at er A br i[c us ] or di ni s C ys te rc ie ns is de Sy lio v” 7 Rudger , o pa t To m as z, St ef an , Dz ie rż yk ra j, br ac ia He rm an , o pa t He nr yk , o pa t Go tfr yd , o pa t Pi ot r, op at Al be ry k / / A łb rz yk , ka pe la n, za rz ąd ca 6 3 1 1 1 3 3 1 1 4 2 5 Pe rlb ac h nr 5 61 (1 29 8 r.) , 5 73 (1 29 9 r.) , 5 74 (1 29 9 r.) KD W II n r 7 48 (1 29 6 r.) KD W II n r 1 09 8 (1 32 9 r.) Pe rlb ac h nr 6 49 (1 30 6 r.) CD P I n r 7 5 (1 29 1 r.) , M itk ow sk i, nr 2 0 (1 29 6 r.) , C DP II I nr 7 0 (1 29 8 r.) CD P II cz . I n r 1 56 (1 29 5 r.) M itk ow sk i, nr 2 1 (1 29 6 r.) , K DM II nr 5 46 (1 30 8 r.) , M itk ow sk i, nr 2 6 (1 31 8 r.) Mitkowski nr 22 (1 29 8 r.) Mitkowski nr 23 (1 30 7 r.) KD M I n r 1 52 (1 31 5 r.) , Z DM IV n r 89 7, K DM II n r 5 70 , 57 4 (1 31 8 r.) Mitkowski nr 27 (1 32 2 r.) , 2 5 (1 33 0 r.) 4 „s an ct e M ar ie d om us d e O liv a Or di ni s Ci st er cie ns is di oc es is W la di sla vi en sis ” „c on ve nt ui d e Pa ra di zo ” „d om ui d e Pa ra dy so ” „c la us tri d e Po lp lin “ „m on as te rio d e Su le ge w ” „c on ve nt ui b ea te M ar ie d e Su le ge w ” „m on as te riu m b ea te M ar ie V irg in is de Su le go w ( Su le io w )” „o rd in is Cy st er cie ns is de Sy lio v” „d om um Sa nc ta e M ar ia e i n Su le io w ” “D om us S ul ei ou ie ns is” „d om us in (d e) Su le io w ” 3 Św ię ta M ar yj a br ak d an yc h br ak d an yc h Bł og os ła w io na M ar yj a Pa nn a Św ię ta M ar yj a 2 Ol iw a Pa ra dy ż Pe lp lin Su le jó w 1 Cy st er si
AGNIESZKA KUTY%A 112 9 KD M I n r 1 80 Ni w iń sk i, s.3 76 -3 77 (1 28 8 r.) KD M II n r 5 71 , 57 3, KDKK I nr 120 KD W II n r 7 74 (1 29 8 r.) KD W II n r 1 11 5 8 „d om in o Di on isi o ab ba te m o-na st er ij de C zir icz ” „p iu s S ym on q uo nd am a bb as d e W an ch oc sk ” „d om in o Eg id yo a bb at e de W an ch oc sk ” „d om in us P et ru s a bb as d e W an ch oc zs co ” „v en er ab ili s d om in a Do br os ca , ab ba tis sa d e Ow en sk o” „r el ig io se d om in e Os an ne ab ba tis se sa nc tim on ia lib us ce no bi i O ve ns is” 7 Dy jo ni zy , o pa t śp . S zy m on , o pa t Id zi, o pa t Pi ot r, op at Do br os zk a, p rz eo ry sz a Oż an na , p rz eo ry sz a 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 2 1 1 5 KD M I n r 1 40 (1 30 8 r.) KD M I n r 1 80 (1 32 9 r.) Ni w iń sk i, s.3 76 -3 77 (1 28 8 r.) KD M II n r 5 71 (1 31 8 r.) KD M II n r 5 73 (1 31 8 r.) KD W II n r 1 09 5 KD W II n r 1 11 5 (1 33 1 r.) M al ec zy ńs ki , n r 3 (1 29 7 r.) KD W II n r 8 14 (1 29 9 r.) KD M I n r 1 19 KD W V I n r 5 3 (1 29 7 r.) , K DW II nr 7 67 (1 29 7) KD W II n r 8 04 (1 29 9 r.) KD W V I n r 1 02 (1 32 7 r.) 4 „s ac ro sa nc tu m o rd in em C ist er cie n-siu m d e Sz cz yr zy cz ” „m on as te rij d e Cz iri cz ” „c on ve nt ui d e W an ch oc sk ” „m on as te rio C ist er cie ns em d e W an ch oc zs co ” „d om us C ist er cie ns is or di ni s” „[ de O lo bo k] O rd in is Ci st er cie ns is” br ak d an yc h „monasterio Owenscens i” „d om ui in La nc ici a” „in d om o fra tru m P re di ca to ru m ” „d e Do m o Sa nd om iri en si” „o rd in is Be at i D om in ici ” „d om ui sa nc tim on ia liu m b ea ti Do m in ici O rd in is Pr ed ica to ru m in civ ita te P oz na n” „o rd in is sa nc ti Do m in ici a pu d Po sn an ia m ” 3 br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h br ak d an yc h Bł og os ła w io ny // Św ię ty D om in ik 2 Sz cz yr zy c W ąc ho ck Oł ob ok Ow iń sk a Łę cz yc a Sa nd om ie rz Po zn ań 1 Cy st er si Cy st er ki Do m in ik an ie Do m in ik an ki
"REDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 113 9 KD M II n r 5 93 KDW I nr 581 CD P II cz . I nr 1 49 KD M II n r 5 67 KD W II n r 7 83 8 „r el ig io so vi ro d om in e Io ha nn e pr ep os ito d e M st ho w ” „d om in o M ar tin o p re po sit o co nv en tu de Tr em es na ” „v ir di sc re tu s a c h on es tu s d om in us Ja co bu s P ro cu ra to r h os pi ta lis d e sa nc to sp iri tu in B rz es cz ie a nt e C iu ita te m ” „T he od or icu s r el ig io su s v ir, fr at er ho sp ita lis b ea ti Io ha nn is Ba pt ist e et co m m en da to r d e Za go sz cz ” „ d om in a Jo le nt a su b ha bi tu sa nc te Cl ar e” 7 Ja n, prepozyt M ar cin , p re po zy t Ja ku b, za rz ąd ca Te od or yk , b ra t i p op le cz ni k Jo le nt a, ks ię żn a pó źn ie jsz a bł og os ła w io na 6 1 1 1 1 3 1 1 1 1 1 1 5 KD M II n r 5 93 (1 32 7 r.) KDW I nr 581 (1 28 7 r.) KD W II n r 7 08 (1 29 3 r.) CD P II cz . I n r 1 49 (1 29 4 r.) M os ba ch , s . 3 4 (1 29 5 r.) , s . 3 5-36 (1 29 7 r.) , C DP II cz . I nr 1 64 (1 29 7 r.) M os ba ch , s . 3 7-38 (1 30 8 r.) M os ba ch , s . 3 8-39 (1 31 3 r.) KD W II n r 8 28 (1 29 9 r.) KD M I n r 1 41 (1 30 9 r.) KD M II n r 5 67 (1 31 7 r.) KD W II n r 7 83 (1 29 8 r.) 4 „c on ue nt u de M st ho w ” „c on ve nt u de Tr em es na ” „m on as te rii d e Tr em es na ” „h os pi ta lis d e sa nc to sp iri tu in Br ze sc zie ” „h os pi ta le a nt e (p ro pe ) ciu ita te m B re st en se m ” „d om ui o sp ita li in B re sc ze o rd in is sa nc ti Au gu st in i d e do m o W ra tis la ui en si Cr uc em su pe r st el la m p or ta nt ib us ” „o rd in is st el lif er or um e t d om ui os pi ta lis sa nc ti sp iri tu s i n su bu rb io ci ui ta tis ” „hospitalis sa nc ti Sp iri tu s” „o rd in is sa nc ti Sp iri tu s a d ho sp i-ta le in ci ui ta te C ra co w ie ns i” „hospitalis be at i I oh an ni s B ap ti-st e d e Za go sz cz ” „m on as te rio sa nc te Cl ar e i n civ ita te G ne zn en si” 3 br ak d an yc h br ak d an yc h Św ię ty D uc h, Św ię ty A ug us ty n Św ię ty D uc h Św ię ty D uc h Bł og os ła w io ny Ja n Ch rz cic ie l Św ię ta K la ra 2 M st ów Tr ze m es zn o Br ze ść Kalisz Kraków Zago ść Gn ie zn o 1 Ka no ni cy re gu la rn i l at er ań sc y Ka no ni cy re gu la rn i od Św . D uc ha (s zp ita ln icy ) Kl ar ys ki
AGNIESZKA KUTY%A 114 9 ZD M IV n r 9 06 KD M I n r 1 85 M al ec zy ńs ki nr 5 M al ec zy ńs ki nr 1 1 8 „d om in us N ico la i p re po sit i d om us ” „h on or ab ili s v iri d om in i B ar th ol om ey Ab ba tis ” « d om in o Jo ha nn i p re po sit o, f ra tri bu s Or di ni s Pr em on st ra te ns is ” „c ap el la nu s n os te r d om in us N yc ol au s pr ep os itu s S tre lie ns is” 7 M ik oł aj , prepozyt Ba rtł om ie j, op at Ja n, p re po zy t M ik oł aj , p re po zy t 6 1 1 1 1 1 1 1 1 1 5 KD M I n r 1 91 (1 33 3 r.) KD M K I n r 7 (1 31 0 r.) KD M II n r 5 57 (1 31 2 r.) ZD M IV n r 9 06 (1 32 6 r.) KD W II n r 7 90 (1 29 8 r.) KD M I n r 1 85 (1 33 1 r.) KD W II n r 7 90 (1 29 8 r.) M al ec zy ńs ki n r 5 (1 31 4 r.) nr 1 1 (1 32 8 r.) 4 „s an ct e C la re m on as te rij d e la pi de sa nc te M ar ie n un c a d sa nc tu m An dr ea m in C ra co ui a” „o rd in is sa nc te Cl ar e d e do m o Sa nd ec ze ns i” “m on as te riu m sa nc te Cl ar e or di ni s M in or um fr at ru m , t er re Sa nd ec en sis ” „d om us P lo ce ns is” „c la us tri sa nc ti Pe tri in B el bo ch ” „m on as te rij d e Br es sc o” „m on as te rii sa nc ti Ni co la i sa nc tim on ia liu m in St ol p” „S tre ln en sis o rd in is Pr em on -st ra te ns is” „c on ve nt us S tre ln en sis ” 3 Św ię ty A nd rz ej Św ię ta K la ra Św ię ta K la ra br ak d an yc h Św ię ty P io tr br ak d an yc h Św ię ty M ik oł aj br ak d an yc h 2 Kr ak ów Są cz Pł oc k Bi ał ob ok i Br ze sk o Sł up sk St rz el no 1 Kl ar ys ki No rb er ta nk i Pr em on st ra nc i Pr em on st ra nt ki
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 115
W tabeli 2. przedstawiono wezwania klasztorne. NaleĪy zwróciü uwagĊ na fakt, Īe, w przeciwieĔstwie do nomenklatury koĞcielnej, treĞü badanej doku-mentacji nie poĞwiadcza patrociniów dla wszystkich wymienionych obiektów klasztornych. Luka w opisie tych miejsc kultu jest znaczna. Badana dokumentacja nie odnotowuje informacji o wezwaniu dla zakonów: benedyktynów w Mogilnie, cystersów w Bukowie, Byszewie, Eldenie, Henrykowie, Koprzywnicy, J Ċdrzejo-wie, Lądzie, Đeknie, Obrze, ParadyĪu, Pelplinie, Szczyrzycu, Wąchocku, cysterek w Ođoboku i OwiĔskach, dominikanów w ĐĊczycy i Sandomierzu, kanoników regularnych lateraĔskich w Mstowie i Trzemesznie, norbertanek w Pđocku, pre-monstrantów w Brzesku i premonstrantek w Strzelnie. W wypadku tych obiektów gđównymi komponentami nazewniczymi, uđatwiającym ich identyfikacjĊ w Ğre-dniowiecznym dokumencie, są: informacja o regule zakonnej, jaką kieruje siĊ dane zgromadzenie, i/lub element lokalizujący w postaci nazwy miejscowej, wy-stĊpującej w formie przymiotnikowej, która jest czĊsto jedynym elementem opisu. Dopiero z póĨniejszych Ĩródeđ moĪemy siĊ dowiedzieü, Īe np. zakon cystersów erygowađ obiekty poĞwiĊcone NMP.
W wypadku pozostađych klasztorów opis ich wezwaĔ jest peđniejszy. Po-jawiają siĊ szczegóđowe informacje dotyczące, obok patrocinium, reguđy zakonnej wraz z okreĞleniem lokalizującym. Są to klasztory: benedyktynów w Lubiniu, na Đysej Górze, w Sieciechowie, TyĔcu, benedyktynek w Staniątkach, boĪogrobców w Miechowie, cystersów w Oliwie, Sulejowie, dominikanek w Poznaniu, kanoni-ków regularnych od ĝwiĊtego Ducha w BrzeĞciu, Kaliszu, Krakowie, ZagoĞciu, klarysek w GnieĨnie, Krakowie, Sączu, premonstrantów w Biađobokach, premon-strantek w Sđupsku. Trudno okreĞliü, dlaczego w wypadku niektórych placówek zakonnych nomenklatura jest peđna, tzn. wykluczająca pomyđkĊ w ich identyfika-cji, a w wypadku innych jest szczątkowa. Tendencja do niejednorodnych opisów moĪe wynikaü zarówno z niedoskonađoĞci organizacji XIV-wiecznej kancelarii, jak i z osobistych upodobaĔ osób nadających dokonanym czynnoĞciom prawnym szatĊ sđowną. Pewne braki mogą wynikaü równieĪ z niedostatków zachowanego materiađu paleograficznego.
Schemat identyfikacji sakralnych obiektów klasztornych w badanej doku-mentacji przedstawia siĊ nastĊpująco:
1. tylko nazwa miejscowa:
– w formie przymiotnikowej, np.: monasterii Mogilnensis
– w formie rzeczownikowej, np.: conuentus Bucowe, lub z przyim-kiem lokalizującym de, np.: conuentus (de) Tyncia;
AGNIESZKA KUTYĐA 116
2. nazwa miejscowa w formie przymiotnikowej czasem z dodatkowymi czđonami lokalizujacymi + reguđa zakonna, np.: conventum Byssevyensem
in Cuyavya Ordinis Cysterciensis, ordinis Cisterciensis de Henrichow;
3. nazwa miejscowa w formie przymiotnikowej + reguđa zakonna zawie-rająca imiĊ ĞwiĊtego, np.: monasterij Secechouiensis [...] ordinis sancti
Be-nedicti;
4. patrocinium + nazwa miejscowa z de, np.: sancti Benedicti Cenobii
de Stanenthki;
5. patrocinium + nazwa miejscowa z de lub in + reguđa zawierająca imiĊ ĞwiĊtego, np.: monasterii sancte Marie in Lubin Ordinis sancti Benedicti. Zastanawiające jest, czy na przykđadzie zaprezentowanego materiađu moĪ-na badaü zaleĪnoĞci miĊdzy wezwaniem klasztoru/zakonu a jego reguđą. Z ca-đą pewnoĞcią moĪna stwierdziü, Īe przedstawiona w tabeli 2. grupa wezwaĔ odzwierciedla ogromną rolĊ zakonów Ğredniowiecznych i ich preferencji na-zewniczych w propagowaniu kultu religijnego Maryi. Badana dokumentacja potwierdza zasđugi zakonu benedyktynów (dom klasztorny pod wezwaniem Maryi w Lubiniu), cystersów w Oliwie, Sulejowie. Są to równieĪ patrocinia bez specyfikacji, wyraĪone tylko okreĞleniami ĞwiĊta lub bđogosđawiona,
Be-atae Marie Virginis ‘Bđogosđawiona Maryja Panna’, gloriosae Virginis Marie
‘chwalebna Maryja Panna’, które nie osiągnĊđy statusu nazwy. O popularnoĞci kultu maryjnego Ğwiadczy równieĪ fakt wystąpienia wyraĪenia Sancta Maria w nazwie miejscowoĞci. Toponim ĝwiĊtomarz > ĝwiĊtomarza (kieleckie) od-zwierciedla proces zamiany grupy rj na rz, zaniechany wobec imienia Matki BoĪej na rzecz formy Maryja48.
W wezwaniach klasztornych zauwaĪamy, Īe ĞwiĊci wystĊpują niekiedy w podwójnej roli: jako patrocinium i patroni klasztoru (reguđa), np. domus
S. Benedicti i ordinis sancti Benedicti, czasami w funkcji patricinium wystĊpuje
kilku ĞwiĊtych, np. s a n c t e C l a r e monasterij de lapide s a n c t e M a r i e
nunc ad s a n c t u m A n d r e a m in Cracouia. Patronami odnotowanych w
dy-plomach klasztorów byli: Ğw. Benedykt (klasztory benedyktynów na Đysej
Gó-rze, w Sieciechowie, TyĔcu; benedyktynek w Staniątkach), Ğw. Dominik (klasz-tor boĪogrobców w Miechowie, dominikanek w Poznaniu), bđ. Jan Chrzciciel (szpitalnicy w ZagoĞciu), Ğw. Klara (klaryski w GnieĨnie, Krakowie, Sączu),
48 W. T a s z y c k i, Pierwiastek chrzeĞcijaĔski w polskich nazwach miejscowych, w:
Roz-prawy i studia polonistyczne, t. I: Onomastyka, Wrocđaw 1958, s. 276; por. M a k a r s k i,
ĝREDNIOWIECZNE PATROCINIA W DOKUMENTACH KANCELARII MONARSZEJ 117 Ğw. Mikođaj (klasztor premonstrantek w Sđupsku), Ğw. Piotr (premonstranci
Bia-đobok). Bardzo czĊstą praktyką w okreĞlaniu domów zakonnych jest uĪycie tylko nazwy miejscowej w formie przymiotnikowej, np. monasterii
Kopriuin-censis, Mogilnensis, domus Lucknensis, Mechouiensis, rzeczownikowej, np. conuentus Bucowe, w konstrukcjach z przyimkiem lokalizującym de, np. domus de Lukna, de Obra, de Paradyso, claustri de Polplin, monasterij de Cziricz.
PODSUMOWANIE
OkreĞlenia obiektów sakralnych, pomimo swej fragmentarycznoĞci, stanowią dziedzictwo kulturowe, bĊdące fundamentem dzisiejszych wezwaĔ. Znaczna licz-ba wspóđczesnych ĞwiątyĔ, siĊgających swym rodowodem Ğredniowiecza, w no-menklaturze zachowađa tradycje ówczesnego wezwania. CzĊsto patrocinia tej grupy obiektów sakralnych są starsze od istniejących dziĞ budowli, wielokrotnie rekonstruowanych po przebytych w ciągu wieków poĪarach czy najazdach zbroj-nych. Wezwania koĞciođów wspóđczesnych równieĪ czerpią z zachowanego w Ĩródđach zasobu starych wezwaĔ.
Wymieniona w niniejszym opracowaniu nomenklatura patrociniczna naleĪy do najstarszej na ziemiach polskich. Tworzyđy ją, oprócz osobowych wezwaĔ maryj-nych, najczĊstsze patrocinia hagiograficzne: bđ. Andrzeja, Ğw. Benedykta, Ğw.
Dominika, bđ. Idziego, bđ. Jana Chrzciciela,Ğw. Floriana, bđ. Katarzyny, dziewicy i mĊczennicy, Ğw. Klary, bđ. Marii Magdaleny, Ğw. Mikođaja, Ğw. Pawđa, bđ. Pio-tra, bđ. Piotra i Pawđa, Ğw. bđ. Stanisđawa oraz bđ. Wojciecha, poĞwiadczające
tradycje kultu ĞwiĊtych KoĞciođa đaciĔskiego. Mniej liczną grupĊ stanowią we-zwania TrójcyĝwiĊtej, KrzyĪa ĝwiĊtego i Ducha ĝwiĊtego. Wspomniane podsta-wowe typy semantyczne wezwaĔ wyznaczają trzy najsilniejsze nurty tej no-menklatury w czasach póĨniejszych. Osobnymi zagadnieniami są: analiza antro-ponimii – imion oraz pozaimiennych czđonów leksykalnych, wystĊpujących w opisie osób duchownych, związanych z omawianymi obiektami sakralnymi, oraz ich geografia.
WYKAZ SKRÓTÓW UĩYTYCH W TEKĝCIE
CDP – Codex diplomaticus Poloniae, t. I, II, cz. 1, t. III, wyd. L. Ryszczewski, A. Muczkow-ski, J. Bartoszewicz, Warszawa 1847.
AGNIESZKA KUTYĐA 118
KDKK – Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej Ğw. Wacđawa, t. I, wyd. F. PiekosiĔski,
Kraków 1874.
KDKTyn – Kodeks dyplomatyczny klasztoru tynieckiego, cz. 1, wyd. W. KĊtrzyĔski, S. Smol-ka, Lwów 1875.
KDM – Kodeks dyplomatyczny Mađopolski, t. I, II, wyd. F. PiekosiĔski, Kraków 1876-1877. KDMK – Kodeks dyplomatyczny miasta Krakowa cz. I, wyd. F. PiekosiĔski, w: Monumenta
Poloniae Medii Aevii Historica Res Gestas Poloniae Illustrantia, t. V, Kraków 1879.
KDW – Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. I, II, wyd. E. RaczyĔski, PoznaĔ 1887-1888; t. VI, wyd. A. Gąsiorowski, H. Kowalewicz, Warszawa–PoznaĔ 1982.
MaleczyĔski – K. M a l e c z y Ĕ s k i, KilkanaĞcie dokumentów Wđadysđawa Đokietka z lat
1296-1329, „Studia ħródđoznawcze” 6(1961), s. 129-149.
Mitkowski – J. M i t k o w s k i, Początki klasztoru cystersów w Sulejowie. Studia nad
doku-mentami, fundacją i rozwojem uposaĪenia do koĔca XII w., PoznaĔ 1949.
Mosbach – A. M o s b a c h, WiadomoĞci do dziejów polskich z Archiwum prowincyi szląskiej,
Wrocđaw 1860.
NiwiĔski KH 46(1932) – M . N i w i Ĕ s k i, Dokumenty Đokietka dla dóbr đĊczyckich opactwa wąchockiego, „Kwartalnik Historyczny” 46(1932), s. 371-377.
Perlbach – Pommerellisches Urkundenbuch, wyd. M. Perlbach, Danzig 1882. Prumers PU – Pommersches Urkundenbuch, t. III, wyd. R. Prumers, Stettin 1891. ZDM – Zbiór dokumentów mađopolskich, t. I, IV, wyd. S. KuraĞ, Lublin 1965-1975.
MEDIEVAL PATRON NAMES
IN THE DOCUMENTS OF THE ROYAL CHANCELLERY – AN OUTLINE OF THE PROBLEM
S u m m a r y
This paper discusses the question of church and monastery invocations in the light of the most ancient sources in from the turn of the thirteenth and fourteenth centuries. An analysis of sacral names has been based on detailed excerpts from the documents of Wđadysđaw Đokietek (1275-1333). They were printed in the nineteenth-century diplomatic codes, and partially in more recent publications. In the sources under study we can find church and monastery invoca-tions. The description of sacral objects contain not only elements corresponding to patron names, but also anthroponymic and toponymic; they compose a considerable part of the ana-lyses here. The material presented, if only in a szczątkowa scale, presents some basic semantic types of the names under analysis.
Translated by Jan Kđos
Sđowa kluczowe: nomenklatura sakralna, patrocinia koĞcielne i klasztorne, antroponimia,
toponimia, dokument.
Key words: sacral names, church and monastery patron names, anthroponymy, toponymy,
