R
E
C
E
N
Z
J
E
ROCZNIKI HUMANISTYCZNETom LIX, zeszyt 6 – 2011
Jackie Nordström, Modality and Subordinators,
Amsterdam–Philadel-phia: John Benjamins Publishing Company 2010, ss. 341
Ksika, opublikowana przez znane holenderskie wydawnictwo specjalizujce si w publikacjach z zakresu j zykoznawstwa, jest 116 cz !ci ukazujcej si od 1978 roku serii Studies in Language Companion Series, stanowicej swego ro-dzaju rozszerzenie czasopisma „Studies in Language”, po!wi conego badaniom j zyka z perspektywy pragmatycznej, funkcjonalnej i typologicznej. W t pro-blematyk wpisuje si praca szwedzkiej badaczki z Uniwersytetu w Lund, zaj-mujcej si j zykami germa"skimi, podejmujca problem relacji mi dzy dwoma zjawiskami j zykowymi – modalno!ci i spójnikami podrz dnymi, w uj ciu ty-pologicznym. Charakter ogólny ma przede wszystkim pierwsza z dwóch g_ów-nych cz !ci ksiki, zatytu_owana Modality and subordinators in the languages of
the world. Autorka stawia w niej tez , e istnieje !cis_y zwizek mi dzy modalno-!ci a spójnikami podrz dnymi. Aby to pokaza#, naley zacz# od wyja!nienia, jak rozumie ona modalno!# i jakie spójniki bierze pod uwag .
Kategoria j zykowa modalno!ci, rozumianej najogólniej jako wyraz postawy nadawcy wypowiedzi wobec przekazywanej tre!ci, zw_aszcza w ostatnich latach cieszy si ogromnym zainteresowaniem badaczy. Powstaje wiele prac zarówno o charakterze ogólnym, jak i takich, które po!wi cone s temu zjawisku w posz-czególnych j zykach1. Istnieje w zwizku z tym wiele sposobów rozumienia modalno!ci, a co za tym idzie, wiele propozycji wyróniania jej typów. Autorka omawianej pracy nie podaje definicji modalno!ci jako takiej, poniewa nie trak-tuje modalno!ci jako jednej, jak to okre!la, „superkategorii”. Zamiast tego mówi
1
Z nowszych prac mona wymieni#: P. P o r t n e r, Modality, Oxford 2009; A. H o l v o e t,
RECENZJE 202
o trzech rónych dziedzinach czy obszarach modalno!ci: modalno!ci aktów mo-wy, modalno!ci propozycjonalnej i modalno!ci zdarzeniowej: „[…] modality is best divided into tree different domains: speech act (speaker-oriented) modality, propositional (epistemic) modality and event (agent-oriented) modality” (s. 15). Podzia_ ten jest kompilacj propozycji pochodzcych z dwóch niezwykle wa-nych opracowa" dotyczcych kategorii modalno!ci, mianowicie z pracy F. R. Palmera Mood and modality2 oraz ze zbioru pod redakcj J. Bybee i S. Fleisch-man Modality in Grammar and Discourse3. Palmer wyrónia dwa typy modal-no!ci: modalno!# propozycjonaln i modalno!# zdarzeniow, natomiast Bybee i Fleischman mówi o modalno!ci skierowanej na agensa (agent-oriented mo-dality), modalno!ci epistemicznej (epistemic modality) i modalno!ci skierowanej na nadawc (speaker-oriented modality). Modalno!# aktów mowy (speaker-
-oriented modality) reprezentuje akty mowy, za pomoc których nadawca próbuje sk_oni# odbiorc do okre!lonego dzia_ania, obejmuje zatem m.in. wypowiedzi o charakterze dyrektyw, takie jak rozkazy, zakazy, yczenia itp. Na modalno!# zdarzeniow (event modality) sk_adaj si równie dwa podtypy: modalno!# de-ontyczna (deontic modality) i modalno!# dynamiczna (dynamic modality). Ró-nica mi dzy nimi sprowadza si do tego, e ta pierwsza jest warunkowana czyn-nikami zewn trznymi w stosunku do odbiorcy, natomiast ta druga wewn trznymi. W zwizku z tym modalno!# deontyczna okre!la zobowizanie (obligation) albo pozwolenie (permission), które wyp_ywaj ze $ród_a zewn trznego, natomiast modalno!# dynamiczna wyraa zdolno!# (ability) lub wol (willingnes) w_a!ciw odbiorcy. Z punktu widzenia omawianej pracy najwaniejsza jest modalno!# pro-pozycjonalna (propositional modality), wyraajca stosunek nadawcy wobec prawdziwo!ci albo stanu faktycznego propozycji. Sk_adaj si na ni: modalno!# epistemiczna (epistemic modality) i modalno!# ewidencjalna (evidential
moda-lity). Poprzez modalno!# epistemiczn nadawca wyraa swoj ocen co do stanu faktycznego propozycji, podczas gdy poprzez modalno!# ewidencjaln wskazuje na to, skd pochodzi informacja na temat tego stanu faktycznego. Wyk_adnikami modalno!ci propozycjonalnej s morfemy epistemiczno-ewidencjalne (na
2
Cambridge 2001. Jest to drugie wydanie pracy po tym samym tytu_em, które znacznie róni si od wydania pierwszego z roku 1986, take w kwestii wyodr bniania typów modalno!ci.
3
Amsterdam–Philadelphia 1995. Na marginesie nasuwa si tu pewna uwaga krytyczna: praca ta, cho# jest cytowana jako ca_o!#, sk_ada si z wielu artyku_ów rónych badaczy, poruszajcych róne aspekty modalno!ci, dlatego te nie jest jasne, skd w_a!ciwie Autorka zaczerpn _a taki w_a-!nie podzia_ modalno!ci. Mona si jedynie domy!la#, e pochodzi on z wprowadzenia napisanego przez redagujce zbiór, bo tam, na s. 6, jest on zarysowany w zblionej formie.
RECENZJE 203
czy$nie leksykalnej czasowniki i partyku_y modalne) oraz system trybów: opo-zycja indicativus–subiunctivus oraz realis–irrealis, a take tryb warunkowy.
Je!li za! chodzi o spójniki podrz dne (subordinators), Autorka dzieli je na trzy typy, zgodnie z ich funkcj: ogólne spójniki podrz dne (general subordinators), wzgl dne spójniki podrz dne (relative subordinators) i przys_ówkowe spójniki podrz dne (adverbial subordinators). Praca koncentruje si na ogólnych spójni-kach podrz dnych (general subordinators), rozumianych jako spójniki pozbawio-ne bogatej warto!ci leksykalpozbawio-nej (w odrónieniu od spójników przys_ówkowych), tzn. takich, które zyskuj znaczenie jedynie w powizaniu z wprowadzanym przez nie zdaniem (podrz dnym).
Po szczegó_owym i wnikliwym zaprezentowaniu problemów zwizanych z modalno!ci i ze spójnikami podrz dnymi i wprowadzanymi przez nie zdaniami podrz dnymi Autorka przechodzi do udowodnienia postawionej w pracy hipo-tezy, wed_ug której ogólne spójniki podrz dne (general subordinators), takie jak THAT (e), IF (je!li) i WHETHER (czy) wyraaj modalno!# propozycjonaln (propositional modality). Sprowadza si to do tego, e opozycja
indicativus–sub-iunctius przejawia si w zdaniach podrz dnych, przy czym indicativus i spójnik THAT (e) s zwizane ze zdaniami deklaratywnymi, a subiunctivus i IF (je!li) ze zdaniami warunkowymi. Co wi cej – w wielu j zykach spójniki podrz dne same w sobie wyraaj opozycj indicativus–subiunctius. Autorka dowodzi swojej tezy, pos_ugujc si danymi przede wszystkim z j zyków skandynawskich, an-gielskiego, niemieckiego, ale take holenderskiego, islandzkiego, j zyków ro-ma"skich i wielu innych.
W drugiej cz !ci ksiki Autorka koncentruje si na omówieniu problemu za-leno!ci mi dzy modalno!ci a spójnikami podrz dnymi w j zykach germa"-skich.
Praca, mimo e zawiera wiele szczegó_owych rozwiza", które mog by# dys-kusyjne (jak cho#by szeroko omawiana przez badaczy kwestia w_czania w za-kres modalno!ci ewidencjonalno!ci), stanowi niewtpliwie nowatorskie uj cie obu powizanych tu ze sob zagadnie" j zykowych i z ca_ pewno!ci powinni si z ni zapozna# wszyscy ci, którzy zajmuj si zagadnieniami modalno!ci, trybów i hipotaksy.
Ma>gorzata Górska Katedra J!zykoznawstwa Ogólnego KUL
