SYLWIA WILCZEWSKA*
FILOZOFOWIE I FILOZOFIA W GEOGRAFII STRABONA Z AMASEI
ChoD Geografia Strabona z Amasei jest dzieLem z pogranicza historii i nauk przyrodniczych, filozoficzne wyksztaLcenie autora i waga, jakU majU dla niego zagadnienia zwiUzane z filozofiU, wielokrotnie dajU siV zauwaWyD na kartach jego ksiUWki. OpisujUc
!" #$%&'
, Strabon wspomina konkretnych filozofów tak przy opisie poszczególnych miast, jak i w dyskusji z Erato-stenesem na temat traktowania eposów homeryckich jako [ródeL wiedzy historycznej i geograficznej. WyLaniajUcy siV z Geografii niejednolity obraz()*+, ( )
jest czV\ciU zawartego w niej zapisu przemian, które zachodziLy w podej\ciu do filozofii i nauki na przeLomie epoki hellenistycznej i epoki Cesarstwa.RÓ^NE ZNACZENIA OKRE_LENIA ()*+, ( )
JuW we wprowadzeniu do Geografii Strabon zdradza swU afiliacjV filo-zoficznU, piszUc, We filozofia jest „naukU o rzeczach boskich i ludzkich” („
- /0 1 *#$230)4
[…]5" 6** # /)&+7 8,/)& 9 / : /; 30<4 "4= /;
>&3?@-10)4 81)B*%1 &/ 7, D&10? /E& ()* , (F4& 81),/G$'& (4,F&
”) – zgodnie z definicjU mUdro\ci uznawanU przez szkoLV stoickU1, w której tradycjiwy-ksztaLciL siV uczony z Amasei i z której poglUdami siV zgadzaL. Koncepcje
Mgr Sylwia WILCZEWSKA – Katedra Historii Filozofii NowoWytnej i WspóLczesnej, Instytut Filozofii Teoretycznej, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana PawLa II; adres do korespondencji: ul. DUbrowskiego 17, 18-106 Niewodnica Ko\cielna; e-mail: sylwia.wilczewska@kul.pl
1 S. S w i e W a w s k i, Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa–WrocLaw:
Wydaw-nictwo Naukowe PWN SA 2000, s. 160. Por. Sekstus Empiryk o stoikach: „/E& ()* , (F4& (4,=& 81)/GH0#,)& 0I&4) , (F47, /E& HJ , (F4& 81),/G$'& 30FK& /0 "4= >&3?K1F&K& 1?4L$2/K&” (SVF II.36).
stoików sU wyra[nie obecne w dziele Strabona – wskazujU na to choDby okre\lanie fizyki jako rodzaju
>?0/G
, wzmianki o ksztaLtujUcej \wiat opatrz-no\ci (1?+& )4
), pochwaLa opanowania (>34#$4,/F4
) i krytyka luksusu2,wielo\D i róWnorodno\D tematów poruszanych w zwiUzku z zagadnieniami geograficznymi3, a przede wszystkim specyfika jego empirycznych metod4.
Autor Geografii korzysta teW czasem z informacji zawartych w znanych mu czV\ciowo dzieLach Arystotelesa, ale do jego filozofii wydaje siV odnosiD sceptycznie, nieufnie odnoszUc siV do charakterystycznego dla perypate-tyków zamiLowania do poszukiwania przyczyn poszczególnych zjawisk5.
Nawet wiVc je\li pewne zwiUzane z filozofiU tezy Strabona – jak ta o opatrzno\ci stwarzajUcej jako pierwsze istoty Wywe6 – nie pokrywajU siV
z twierdzeniami stoików, to stoicyzm jest mu wyra[nie najbliWszy spo\ród szkóL filozoficznych jego epoki.
ZwaWywszy na silny zwiUzek Strabona ze stoicyzmem, nie moWe dziwiD, We wiVkszo\D z wymienianych przez niego filozofów to przedstawiciele tej szkoLy. Przy róWnych okazjach w Geografii pojawiajU siV tak waWne postacie jak Chryzyp z Soloi, Kleantes z Assos i Zenon z Kition, a takWe: Apollonios z Nyssy, Atenodoros ([ródLo wiedzy Strabona o mie\cie Petra), Panajtios z Rodos i Posejdonios z Apamei.
DrugU najliczniej reprezentowanU w Geografii szkoLU jest Perypat. Mimo stoickiej afiliacji Strabona, jego filozoficzne wyksztaLcenie nie ograniczaLo siV do nauki tej szkoLy – studiowaL równieW pisma Arystotelesa7, miaL wiVc
okazjV zapoznaD siV ze \rodowiskiem jego uczniów w wiVkszym stopniu niW z innymi szkoLami. Z perypatetyków, poza Arystotelesem, wymienieni sU w Geografii: Ariston z Keos, Atenajos, Boetos z Sydonu, Faniasz z Eressos, Ksenarchos z Seleucji i Teofrast z Eressos.
Strabon mówi o wymienionych wyWej my\licielach jako o znanych miesz-karcach opisywanych przez niego miast. W podobnym kontek\cie pojawiajU
2 D. D u e c k, Strabo of Amasia: A Greek Man of Letters in Augustan Rome, London–New
York: Routledge 2000, s. 62-67.
3 E.G. S i h l e r, Strabo of Amaseia: His Personality and His Works, „The American Journal
of Philology” 44:1923, z. 2, s. 139-140.
4 Ch.H. R o s e m a n, Reflections of Philosophy: Strabo and Geographical Sources, w: Strabo’s Political Geography: The Making of a Kolossourgia, red. D. Dueck, H. Lindsay, S. Pothecary,
New York: Cambridge University Press 2005, s. 40.
5 M. W r ó b e l, Strabon o Arystotelesie i jego dzieJach, „Acta Universitatis Wratislaviensis.
Classica Wratislaviensia” 1996, nr 20 (1877), s. 47.
6 A. P a c e w i c z, Strabon, Geografia XVII 1, 36, „Acta Universitatis Wratislaviensis.
Clas-sica Wratislaviensia” 2007, nr 27 (2972), s. 93.
siV równieW trzej filozofowie sceptyckiej Akademii: Arkesilaos z Pitane, Karneades z Kyreny (wedLug przywoLywanej przez Strabona opinii najlepszy spo\ród Akademików) i Metrodoros ze Skepsis, dwaj presokratycy: Demo-kryt z Abdery i Anaksymander z Miletu, dwoje kyrenaików: Arystyp i Arete z Kyreny, dwaj cynicy: Bion z Borystenes i Diogenes z Synopy, a takWe platonik Ksenokrates z Chalcedonu i zaLoWyciele odrVbnych szkóL filozoficz-nych: Epikur z Samos, Euklides z Megary i Menedemos z Erytrei. SLowem
()*+, ( 7
Strabon okre\la takWe Eratostenesa z Kyreny; nie wspomina przytym nic o jego poglUdach \ci\le filozoficznych, ale ilo\D cytatów i nawiUzar do uczonego z Kyreny wskazuje na to, We szczegóLowo znaL jego my\l – a wiVc prawdopodobnie wiedziaL, We ten zajmowaL siV równieW filozofiU i skLaniaL siV w swych poglUdach ku platonizmowi.
Poza tymi z Greków, których dzi\ okre\liliby\my jako filozofów, w\ród wymienionych przez Strabona
()*+, ( )
znajduje siV takWe Homer i logo-graf Hekatajos z Miletu. ChoD na kartach Geologo-grafii przy okazji omawiania poszczególnych miast i krain pojawiajU siV czasem pochodzUcy z ich okolic znani twórcy literaccy, tylko Homer, którego pozycja w dziele Strabona jest wyjUtkowa, jako jedyny poeta okre\lany jest sLowem()*+, ( 7
.Mianem
()*+, ( )
Strabon okre\la takWe grupy ludzi, uznawanych za kapLanów lub mVdrców, niezwiUzane z kulturU greckU – zamieszkujUce Indie, Egipt, GaliV i Wyspy Brytyjskie. Druidzi zajmowali siV wedLug niego (4.4.4) filozofiU naturalnU i moralnU, a kapLani egipscy – filozofiU i astronomiU (17.1.3). Szczególnie duWo miejsca po\wiVca Strabon opisowi indyjskich vwxyz{v{w, jak nazywa „najwaWniejszU i najmniej licznU” (15.1.39) spo\ród indyjskich grup spoLecznych, wedLug opisu Megastenesa, na którym opiera siV tu Strabon, dzielUcU siV na Brachmanes i Garmanes (15.1.59). Ich zajVcie polega na kierowaniu obrzVdami, doradzaniu wLadcom i spisywaniem przydatnej wiedzy; Strabon porównuje ich funkcjV do funkcji perskich Magów (15.1.68). Autor Geografii okre\la teW w ten sposób Babilorczyków i Egipcjan jako ogóL, podajUc jako powód charakterystyczne cechy ich kultury (2.3.7) – tu jednak chodzi raczej o ich zamiLowanie do wiedzy, podobnie jak Aterczycy, okre\leni obok jako()*+* L )
i przeciwstawieni Spartanom, charakteryzujU siV miLo\ciU do sLów.Grupa osób kojarzona przez Strabona z filozofiU jest wiVc rozlegLa i róWnorodna: zaliczajU siV do niej filozofowie zawodowi, dla których dzia-Lalno\D w konkretnej szkole filozoficznej stanowi gLównU aktywno\D, poeta, historyk i charakterystyczne grupy spoLeczne spoza kultury greckiej: indyj-scy bramini, egipindyj-scy kapLani i celtyccy druidzi.
MoWe siV wydawaD, We w oczach Strabona
()*+, ( 7
to konkretny za-wód. PiszUc o Metrodorze ze Skepsis, Strabon odnotowuje, We ten z filozofa staL siV czLowiekiem uczestniczUcym w Wyciu publicznym (/M& 1 *)/)"M&
BF &
) (13.1.55); jest to zgodne z definicjU polityka podanU przez Strabona w pierwszej ksiVdze8: polityk – adresat Geografii – jako czLowiek wy-ksztaLcony zna podstawy filozofii, ale sam nie ma czasu na badania, bo jego zajVcie polega na czym innym. Na oddzielanie przez Strabona roli filozofa od roli polityka wskazuje takWe wzmianka o generale Diodorze, zabójcy rady miasta Adramyttion, który, by przypodobaD siV wLadcy, podawaL siV za re-tora i filozofa Akademii (13.1.66). WedLug Strabona (4.1.5) kaWdy, kto pre-tenduje do miana czLowieka cywilizowanego, powinien mieD podstawowe wyksztaLcenie filozoficzne; jest ono czym\ wLa\ciwym dla ludzi wolnych, ale nie czyni jeszcze filozofem, który pisze i naucza w ramach szkoLy.Autor Geografii odróWnia tych zawodowych filozofów od innych uczo-nych: gdy wymienia najwaWniejszych mieszkarców poszczególnych miast, mianem
()*+, ( )
okre\la tylko przedstawicieli poszczególnych szkóL filo-zoficznych, odróWniajUc ich od pozostaLych uczonych, jak i od artystów. WagV, jakU dla uczonego z Amasei ma to rozróWnienie, ukazuje równieW jego irytacja Pentathlosem Eratostenesem, który wedLug niego nie moWe siV zdecydowaD, czy chce zajmowaD siV filozofiU, czy traktuje jU tylko jako odskoczniV od swego wLa\ciwego zajVcia (trudno powiedzieD, którU dzie-dzinV zainteresowar swego adwersarza Strabon ma tu na my\li): „$%, 7
[…]/ : /0 B #* $%& # ()* , (0<& "4= / : $E 34?? :&/ 7 8LN0)?FO0)& P4#/M&
0!7 /E& Q1+,N0,)& /4R/'&, >**; $+& & $%N?) / : H "0<& 1? S+&/ 7, 9 "4=
14?2B4,F& /)&4 /4R/'& >1M /T& 6**K& /T& 8L"#"*FK& 101 ?),$%& # 1?M7
H)4LKLE& 9 "4= 14)H)2&
”(1.2.2).Z drugiej strony, nie da siV ukryD, We wielu
()*+, ( )
z Geografii to nie tyle zawodowi filozofowie, co w ogóle uczeni (Strabon, \ladem tradycji, zalicza do nich takWe – jak wspomniano – Homera), niekiedy za\, szczególnie w opisie Indii, sLowem tym okre\lani sU mVdrcy: mistrzowie sztuki Wycia. TV pozornU niespójno\D moWe wyja\niD fakt, We Strabon to uczer i zadeklarowany zwolennik szkoLy stoickiej, w której wVWsze, praktyczne rozumienie filozofii wystVpowaLo równolegle z szerszym, bardziej teoretycznym9,8
„1 *)/)"M& *%L $0& 5N= /M& 14&/214,)& >14FH0#/ &, >**; /M& $0/4,N+&/4 /U7 /0 8L"#"*F # "4= ,#&G3 #7 >LKLU7 / <7 8*0#3%? )7 "4= / <7 ()* , ( :,)& (1.1.22), ale:
/ :/ [= B*%10)& /M H); /F] / : ()* , ( :&/ 7 $+& #, /V HJ 1 *)/)"V ,N *U7 5 / ,4R/'7 $%/0,/)& 9 5" >0F”(1.1.21).
9 A.-H. C h r o u s t, Philosophy: Its Essence and Meaning in the Ancient World, „The
dlanym przez definicjV podanU przez Strabona na poczUtku dzieLa. W wVW-szym rozumieniu filozofia miaLa byD przede wszystkim wiedzU o szczV\li-wym Wyciu – i na tej wLa\nie wiedzy koncentrowaLy siV wspóLczesne Stra-bonowi szkoLy filozoficzne, zrzeszajUce filozofów zawodowych. W sensie szerszym filozofiU byLa kaWda w ogóle wiedza; nauki przyrodnicze byLy w tym ujVciu istotne ze wzglVdu na charakteryzujUce stoików przekonanie o silnym zwiUzku etyki z naukU o przyrodzie (fizykU), którU trzeba zgLVbiD, by poznaD swe miejsce w \wiecie i wynikajUce z niego konsekwencje10.
Zakres i wzajemne relacje filozofii i poszukiwanej przez niU mUdro\ci róWniU siV u poszczególnych stoickich autorów, ale dla wiVkszo\ci z nich celem zajmowania siV filozofiU rozumianU szerzej jest dotarcie do filozofii wLa\ciwej – etyki pojVtej jako eudajmonistyka. Wskazuje na to fakt, We wiVkszo\D stoików (choD np. nie Posejdonios z Apamei i Chryzyp z Soloj, obaj pojawiajUcy siV na kartach Geografii) ukLada je w kolejno\ci od logiki przez fizykV do etyki. Tylko u Chryzypa etyka nie jest owocem dwóch poprzednich nauk11.
ChoD Strabon nie odnosi siV tu bezpo\rednio do tego trójpodziaLu, otwie-rajUcy jego dzieLo wykLad o relacji miVdzy filozofiU a geografiU nosi zna-miona dominujUcego w\ród stoików poglUdu12. Uczony z Amasei zaczyna swe dzieLo tezU, We geografia stanowi odpowiedni temat badar filozoficz-nych, a na jej poparcie podaje trzy argumenty (1.1.1-1.1.19): po pierwsze – zajmowanie siV geografiU przez filozofów naleWy do tradycji, po drugie – do badania geografii potrzebna jest
1 *#$230)4
, wszechstronna wiedza, po trzecie wreszcie – znajomo\D geografii przynosi praktyczne korzy\ci, a to ich wLa\nie dotyczy sztuka szczV\liwego Wycia. Trzeci argument Strabona mówi wiVc, We geografia sLuWy (wUsko pojmowanej) filozofii, bo dostarcza praktycznych narzVdzi do osiUgniVcia szczV\cia. Drugi odwraca tV kolejno\D: to filozofia (pojmowana szeroko) sLuWy geografii, bo tylko ona zajmuje siV tak szerokU tematykU, by dostarczyD geografowi wszystkich potrzebnych narzVdzi.W *#$230)4
, odgrywajUca istotnU rolV tak w pierwszym, jak w drugim argumencie, nie jest niczym innym niW wiedzU o rzeczach boskich i ludzkich – a taka przysLuguje tylko filozofowi zgodnie z poglUdami stoi-ków. WedLug Strabona, podobnie jak wedLug wiVkszo\ci stoików, jej10 W. J o r d a n, Ancient Concepts of Philosophy, London–New York: Routledge 1990, s. 154. 11 A.A. L o n g, D.N. S e d l e y, The Hellenistic Philosophers, t. 1: Translations of the Prin-cipal Sources, with Philosophical Commentary, Cambridge–London-New York–New Rochelle–
Melbourne-Sydney: Cambridge University Press 1987, s. 160.
zwierczeniem jest wiedza praktyczna, pomagajUca osiUgnUD szczV\cie – od-powiednik etyki wyrastajUcej z fizyki i logiki.
ChoD tu analogia jest bardziej odlegLa, we wstVpnych uwagach Strabona moWna teW dopatrzyD siV zgodno\ci z przypisywanym przez Stobajosa13
stoi-kom wyliczeniem trzech typów dobrego Wycia: królewskiego, politycznego i naukowego; kaWde z nich ma inne obowiUzki i [ródLa dochodu, ale kaWde powinno opieraD siV na cnocie14. Zadaniem polityka nie jest dochodzenie przyczyn – tym zajmuje siV filozof. Sam Strabon przy omawianiu poglUdów poszczególnych filozofów sporo miejsca po\wiVca filozofii politycznej15,
która najwyra[niej wydaje mu siV szczególnie interesujUca.
FILOZOFIA I FILOZOFOWIE W KONTEK_CIE SPORU STRABONA Z ERATOSTENESEM
Uwagi Strabona o filozofii przeplatajU siV w tek\cie z jego polemikU z Eratostenesem w sprawie wiarygodno\ci Homera – nie moWe wiVc dziwiD, We w niektórych z nich moWna siV dopatrzyD argumentacji w homeryckim sporze. Strabon, który uwaWa Homera za filozofa (1.1.1), przekonany jest, We eposy homeryckie sU wiarygodnym [ródLem informacji geograficznych, nawet je\li powstaLy tak dawno, We naleWy przyglUdaD im siV krytycznie, biorUc pod uwagV postVp wiedzy o \wiecie od czasu ich spisania (1.2.30-31, 3.2.12 i.a.). Dla Strabona nie ulega wUtpliwo\ci, We Homera charakte-ryzowaLa czyniUcU go (w ujVciu stoickim) filozofem
1 *#$230)4
, którU posLugiwaL siV przy pisaniu swych eposów, nadajUc im warto\D edukacyjnU; wedLug autora Geografii Homer to autor, w którego poezji zawsze znajduje siV ziarno prawdy: „>0= / X7 $R3 #7 >1+ /)&K& Y,/ ?)T& 8&2LK&
” (3.2.12). Eratostenes, przeciwnie, uwaWa Homera po prostu za poetV, piszUcego z zamiarem poruszenia odbiorców (Z#N4LKLF4
), a nie nauczania ich (H)H4,-"4*F4
) (1.1.10). Strabon, w przeciwierstwie do Eratostenesa, uznaje, We Homer to zarówno poeta, jak i filozof, a jego zamiarem byLa zarównoZ#N4LKLF4
, jak teWH)H4,"4*F4
(1.1.10, 1.2.3).Przyczyny niezgody Strabona z Eratostenesem w sprawie interpretacji Homera sU zLoWone, ale po\ród innych na pewno ma ona kontekst
13 SVF III.686.
14 A. E r s k i n e, The Hellenistic Stoa: Political Thought and Action, Ithaca: Cornell
Uni-versity Press 1990, s. 65.
15 N. G r e s e n s, Genres of History in Strabo’s Geography, praca doktorska, Indiana
zoficzny. Wielokrotnie dostrzegano zwiUzek tego sporu z poglUdami filo-zoficznymi obu uczonych i wynikajUcymi z nich róWnicami w uznawanych przez nich reguLach interpretacyjnych: Strabon, zgodnie z tradycjU stoickU, miaL skLaniaD siV ku interpretacji alegorycznej, za wszelkU cenV doszukujUc siV u Homera prawdy, natomiast platonik Eratostenes nieufnie odnosiL siV do literatury jako no\nika prawdy o \wiecie. CzVsto zauwaWa siV przy tym trudno\D sprzeciwienia siV w tej kwestii greckiej tradycji traktujUcej Homera jako podstawV wszelkiego wyksztaLcenia; to, We Eratostenesowi udaLo siV jej oprzeD, Pfeiffer16 przypisuje oryginalno\ci jego metod, zaczerpniVtych
z nauk formalnych i przyrodniczych.
Nawet je\li nie jest oczywiste17, We stoicy byli zwolennikami interpretacji
alegorycznej (sam Strabon tylko raz (1.2.7) okre\la Homera jako
>**'-L ?T&
, wymieniajUc „alegoryzowanie” w zestawie retorycznych ozdobnikówmajUcych uatrakcyjniD odbiór tekstu), to poglUdy filozoficzne Strabona nadal odgrywajU istotnU rolV w jego argumentacji. Autor Geografii broni nie tylko konkretnego sposobu interpretacji Homera, ale teW konkretnej, przedsta-wionej wyWej, wizji filozofa, innej niW ta, którU mógL mieD Eratostenes – stoicki odstVpca, uczer sceptycyzujUcego Akademika, Arkesilaosa18.
~ródLem nowego w Akademii sceptycyzmu Arkesilaosa – nauczyciela Eratostenesa – prócz opozycji wobec stoickich poglUdów Zenona, byLa nowa interpretacja poglUdów Sokratesa przedstawionych w dialogach Platona19,
uwypuklajUca pojawiajUcU siV w nich negacjV optymizmu poznawczego. Taki wLa\nie optymizm, w naiwnym wydaniu, przejawia Ion, reprezentujUcy krytykowany przez Eratostenesa i kontynuowany przez Strabona poglUd o wszechstronnej wiedzy Homera, o\mieszony przez platorskiego Sokratesa. Do takiej teW sceptycyzujUcej interpretacji pasuje jednoznacznie negatywny u Platona – mimo wyrafinowanej stylistycznie formy samych dialogów – obraz poezji jako no\nika prawdy, na pewno znany Eratostenesowi, w któ-rego twórczo\ci i poglUdach filozoficznych platonizm odgrywaL istotnU rolV20. ChoD sam Eratostenes zajmuje siV zarówno poezjU, jak i filozofiU,
16 R. P f e i f f e r, History of Classical Scholarship: From the Beginnings to the End of the Hellenistic Era, Oxford: Clarendon Press 1968, s. 166.
17 A.A. L o n g, Stoic Studies, Cambridge–New York–Melbourne: Cambridge University
Press 1996, s. 60-61.
18 P f e i f f e r, History of Classical Scholarship, s. 154.
19 L o n g, Stoic Studies, s. 13-17; H. T h o r s r u d, Arcesilaus and Carneades, w: The Cam-bridge Companion to Ancient Scepticism, red. R. Bett, CamCam-bridge–New York: CamCam-bridge
Uni-versity Press 2010, s. 59-61.
20 F. S o l m s e n, Eratosthenes as Platonist and Poet, „Transactions and Proceedings of the
wedLug niego samo zajmowanie siV poezjU nie czyni nikogo filozofem. Inaczej uwaWa Strabon, dla którego poezja to
1?@/' ()* , (F4
(1.1.10) – pierwotna forma filozofii, u\wiVcona tradycjU i pozwalajUca przekazywaD wiedzV o \wiecie tym, dla których filozofia jest zbyt trudna.Mimo wielu oznak sceptycyzmu w poglUdach Eratostenesa, wiadomo, We zajmowaL siV on z powodzeniem zagadnieniami z zakresu licznych dziedzin wiedzy, a Strabon, jak kilkakrotnie zaznacza w Geografii, darzyL go duWym powaWaniem jako matematyka i geografa. Sceptycyzm uczonego z Kyreny, jak moWna wywnioskowaD z polemicznych wypowiedzi Strabona, wyraWaL siV przede wszystkim w negatywnej odpowiedzi na pytanie o wzajemne po-wiUzanie wszystkich naukowych zagadnier w ramach jednoczUcej je i wy-korzystujUcej dla potrzeb etycznych filozofii – powiUzanie odgrywajUce istotnU rolV w bliskiej Strabonowi tradycyjnej greckiej edukacji. To wLa\nie Eratostenes miaL byD pierwszym uczonym, który okre\laL siV jako
()*+* L 7
(Suet. De Gramm. 10), a – jak pisze Janina Gajda-Krynicka – „termin
()*+* L 7
naleWy rozumieD jako swego rodzaju opozycyjny wobecokre\-lenia
()*+, ( 7
, kojarzUcego siV w \rodowisku aleksandryjskim z filozofiU w jej znaczeniu Arystotelesowym, pojmowanU jako wiedza o pierwszych zasadach i przyczynach, obejmujUcU swym zakresem caLoksztaLt wiedzy o rzeczywisto\ci fenomenalnej i pozafenomenalnej; termin()*+* L 7
w \ro-dowisku aleksandryjskim oznaczaL uczonego, który uprawia jakU\ konkretnU dyscyplinV naukowU”21.Wizja filozofii i filozofów w dziele Strabona stanowi zatem \wiadectwo wspóLwystVpowania w czasach jej autora dwóch róWnych koncepcji filozofii i roli filozofa: wedLug jednej z nich
()*+, ( 7
to mVdrzec, który dziaLajUc w ramach konkretnej szkoLy przekazuje innym swU znajomo\D sztuki Wycia, a wedLug drugiej – wszechstronny uczony. Autor Geografii traktuje te kon-cepcje LUcznie, przypisujUc filozofom rolV badaczy, ale takWe nauczycieli i wychowawców w stosunku do odbiorców ich dzieL. Spór Strabona z Erato-stenesem pokazuje moWliwe konsekwencje takiego ujVcia dla metodologii poszczególnych dziedzin wiedzy, która w czasach obu uczonych dopiero zaczynaLa siV formowaD, ale takWe dla samej filozofii, podlegajUcej istotnym przemianom w zwiUzku ze stopniowym oddzielaniem siV od niej nauk szczegóLowych.
21 J. G a j d a - K r y n i c k a, PiUmiennictwo filozoficzne epoki hellenistycznej, w: Literatura Grecji staroVytnej, t. II: Proza historyczna – krasomówstwo – filozofia i nauka – literatura chrzeUcijaYska, red. Henryk Podbielski, Lublin: TN KUL 2005, s. 775.
BIBLIOGRAFIA
C h r o u s t A.-H.: Philosophy: Its Essence and Meaning in the Ancient World, „The Philo-sophical Review” 56 (1947), z. 1, s. 19-58.
D u e c k D.: Strabo of Amasia: A Greek Man of Letters in Augustan Rome, London–New York: Routledge 2000.
E r s k i n e A.: The Hellenistic Stoa: Political Thought and Action, Ithaca: Cornell University Press 1990.
G a j d a - K r y n i c k a J.: Pi\miennictwo filozoficzne epoki hellenistycznej, w: Literatura Grecji staroWytnej, t. II: Proza historyczna – krasomówstwo – filozofia i nauka – literatura chrze\cijarska, red. H. Podbielski, Lublin: TN KUL 2005.
G r e s e n s N.: Genres of History in Strabo’s Geography. Praca doktorska, Indiana University 2009, http://gradworks.umi.com/3380153.pdf (dostVp: 20.04.2012).
J o r d a n W.: Ancient Concepts of Philosophy, London–New York: Routledge 1990.
K i m L.: Homer between History and Fiction in Imperial Greek Literature, Cambridge: Cam-bridge University Press 2010.
L o n g A.A., S e d l e y D.N.: The Hellenistic Philosophers, t. 1: Translations of the Principal Sources, with Philosophical Commentary, Cambridge–London–New York–New Rochelle– Melbourne–Sydney: Cambridge University Press 1987.
L o n g A.A.: Stoic Studies, Cambridge–New York–Melbourne: Cambridge University Press 1996.
P a c e w i c z A.: Strabon, Geografia XVII 1, 36, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Classica Wratislaviensia” 2007, nr 27 (2972), s. 89-95.
P f e i f f e r R.: History of Classical Scholarship: From the Beginnings to the End of the Helle-nistic Era. Oxford: Clarendon Press 1968.
P l a t o n: Dialogi, tL. W. Witwicki, t. I-II, KVty: Wydawnictwo Antyk Marek Derewiecki 2005. R o s e m a n Ch.H.: Reflections of Philosophy: Strabo and Geographical Sources, w: Strabo’s
Political Geography: The Making of a Kolossourgia, red. D. Dueck, H. Lindsay, S. Pothecary, New York: Cambridge University Press 2005.
S c h e n k e v e l d D.M.: Strabo on Homer, „Mnemosyne”. Fourth Series 29 (1976), z. 1, s. 52-64. S i h l e r E.G.: Strabo of Amaseia: His Personality and His Works, „The American Journal of
Philology” 44 (1923), z. 2, s. 134-144.
S o l m s e n F.: Eratosthenes as Platonist and Poet, „Transactions and Proceedings of the Ame-rican Philological Association” 73 (1942), s. 192-213.
Stoicorum veterum fragmenta [skrót: SVF], t. II-III, red. I. ab Arnim, Studgardt: B.G. Teubner 1964.
The Geography of Strabo, tL. H.L. Jones, t. I-VIII, London–Harvard: William Heinemann Ltd., Harvard University Press 1923 oraz wznowienia: 1959-1969.
S u e t o n i u s, tL. J.C. Rolfe, t. II, London–Harvard: William Heinemann Ltd., Harvard Uni-versity Press 1914.
S w i e W a w s k i S.: Dzieje europejskiej filozofii klasycznej, Warszawa–WrocLaw: Wydawnictwo Naukowe PWN SA 2000.
T h o r s r u d H.: Arcesilaus and Carneades, w: The Cambridge Companion to Ancient Scepti-cism, red. R. Bett. Cambridge-New York: Cambridge University Press 2010.
W r ó b e l M.: Strabon o Arystotelesie i jego dzieLach, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Classica Wratislaviensia” 1996, nr 20 (1877), s. 37-50.
PHILOSOPHERS AND PHILOSOPHY IN STRABO’S GEOGRAPHY
S u m m a r y
Strabo of Amasia in his Geography often mentions philosophers, under whose name he includes the thinkers related to particular schools as well as Indian and Egyptian priests, Celtic druids, and Homer — the only poet referred to in the Geography as philosopher. In the narrower meaning, Strabo gives the name of philosophers only to the first group, but in the broader sense he includes all universal scholars, in accordance with the Stoic understanding of philosophy; the introduction to the Geography reflects also a general view of the Stoics that ethics stems from the natural sciences. The remarks in the introduction which concern philosophy serve also Strabo’s polemical goals in his dispute with Eratosthenes of Cyrene about the credibility of Homeric epics as a source of geographical and historical knowledge: Eratosthenes, a Platonist under the in-fluence of Academic skepticism, claims that poetry aims at entertaining and not at educating, whilst Strabo, a convinced Stoic, takes poetry to be the first form of philosophy which allows for delivering the truth about the world to unlearned recipients. Philosophical differences of Erato-sthenes and Strabo are also connected with their different perception of the role of particular disciplines — Eratosthenes separated them from each other, but Strabo, in accordance with the traditional view, united them in service of philosophy, which teaches the art of achieving hap-piness in one’s life and thus is the most important area of knowledge.
Summarized by Sylwia Wilczewska
S"owa kluczowe: Strabon, Eratostenes, Homer, stoicyzm, sceptycyzm, filozof, filozofia. Key words: Strabo, Eratosthenes, Homer, stoicism, skepticism, philosopher, philosophy.
