___________________________________________________________
STUDIA POLONIJNE T. 31. Lublin 2010
AGNIESZKA GRE;DZIK-RADZIAK
POLSKIE ZESPO&Y I CHÓRY
NA WSPÓ&CZESNEJ BIA&ORUSI (PO 1989 R.)
GENEZA, DZIA&ALNOS´C´, DOROBEK, PROBLEMY, PERSPEKTYWY (cz. II)*
„Nies´wiezGanie” J Nies´wiezG
Z inicjatywy rodowitej nies´wiezGanki J Ireny Pilaszewskiej, czSonka Stowa-rzyszenia Nies´wiezGan, mieszkaj ;acej w Polsce, powstaS w Nies´wiezGu przy Nies´wieskim Oddziale Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi w 1993 r. zespóS dzie-cie;co-mSodziezGowy o nazwie „Nies´wiezGanie”. I. Pilaszewska, zawodowy cho-reograf, opracowaSa dla zespoSu program choreograficzny i c´wiczySa z dziec´-mi jezGdzG ;ac do Nies´wiezGa. Z jej inicjatywy zespóS otrzymaS pie;kne krakowskie stroje. ZorganizowaSa takzGe dla dzieci z zespoSu wakacje w Polsce. W 2003 r. zespóS „Nies´wiezGanie” obchodziS swoje dziesie;ciolecie. Z tej okazji wyst ;apiS na scenie Domu Kultury w swoim mies´cie, podczas koncertu dla mieszkan´-ców Nies´wiezGa i tych, którzy przybyli juzG po raz dziesi ;aty ze Stowarzysze-niem Nies´wiezGan do swego rodzinnego miasta. ZespóS „Nies´wiezGanie” tan´czyS tan´ce polskie i tan´ce nowoczesne. Publicznos´c´ przyje;Sa wyste;p bardzo ser-decznie1.
Dr AGNIESZKA GRE;DZIK-RADZIAK, dr nauk humanistycznych w zakresie socjologii; e-mail: agredzik@interia.pl
* Cze;s´c´ pierwsza opracowania: „Studia Polonijne” 29(2008), s. 237-260.
1I. P i l a s z e w s k a z domu Krasin´ska, Te"sknota i pasja, w: Nies´wieskie wspomnie-nia… Ci "ag dalszy, red. B. Petrozolin-Skowron´ska, Warszawa 2004, s. 259-264.
„Niezapominajki” J Kamaje
Kierownikiem dziecie;cego zespoSu ,,Niezapominajki” bySa Anna Radwanik. ZespóS uczestniczyS m.in. w Festiwalu Piosenki Polskiej w PSocku i Festiwalu Twórczos´ci Mniejszos´ci Narodowych w Miorach2.
„Odrodzenie” – WoSkowysk
W styczniu 1989 r. polski chór kos´cielny w WoSkowysku przyj ;aS nazwe; „Odrodzenie”. W 2000 r. dziaSaS pod patronatem WoSkowyskiego OddziaSu Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi, pod kierownictwem organizacyjnym i artys-tycznym Janiny Drozd. W tamtym czasie skupiaS 30 solistów: 18 kobiet i 12 me;zGczyzn. Prezentowali oni polskie pies´ni religijne oraz popularne piosenki kresowe. Chórzys´ci z WoSkowyska wielokrotnie uczestniczyli w rózGnych konkursach i przegl ;adach chóralnych, zdobywaj ;ac nagrody i dyplomy uznania. Chór „Odrodzenie” braS udziaS w Festiwalu Polskiej Pies´ni w Piotrkowie Trybunalskim (1992), Glinojecku (1995) i Siemiatyczach (1995, 1997 i 1998). Po raz pierwszy przybyS do Koszalina na zaproszenie Stowarzyszenia „Wspól-nota Polska” i uczestniczyS w X S´wiatowym Festiwalu Chórów Polonijnych3.
„Odrodzenie” J Stare Wasiliszki
Prowadzenie zespoSu, który przyj ;aS nazwe; „Odrodzenie”, w pocz ;atkowej fazie jego istnienia (powstaS w 1991 r.) bySo przedsie;wzie;ciem wymagaj ;acym duzGego wysiSku organizacyjnego i finansowego. Szczególne zasSugi w jego powstaniu i rozwoju miaSa Teresa Nasuto, która od pocz ;atku istnienia grupy bySa jego kierownikiem. Najstarsz ;a artystk ;a „Odrodzenia” bySa matka Teresy Nasuto J Regina (w 2001 r. miaSa 74 lata). Repertuar zespoSu zawieraS pies´ni religijne, patriotyczne, ludowe i rozrywkowe. „Odrodzenie”, maj ;ace sw ;a staS ;a siedzibe; w Wasiliszkach, duzG ;a wage; przywi ;azywaSo do kultury i historii re-gionu szczuczyn´skiego, dlatego podczas swych wyste;pów prezentowaSo utwo-ry zwi ;azane z t ;a ziemi ;a. Dzie;ki temu zespóS wyrózGniaS sie; ws´ród innych grup wokalnych na BiaSorusi i Grodzien´szczyz´nie. W doborze repertuaru pomoc ;a sSuzGyS MirosSaw Nalaskowski J starszy instruktor ds. muzyki ludowej z Re-gionalnego Os´rodka Kultury i Sztuki w SuwaSkach. Chór wielokrotnie wyste;-powaS na koncertach w Polsce, m.in. na XV Suwalskim Jarmarku Folkloru
2A. O d l a n i c k i, Trudne pocz "atki. Wspomina Maria Dawidowska, „GSos znad
Niem-na” 2002, nr 21, s. 5.
3Program X S´wiatowy Festiwal Chórów Polonijnych Lato I Koszalin 2000, 9-30 VIII,
i XXIII Mie;dzynarodowym Jarmarku Folklorystycznym w We;gorzewie, a tak-zGe na XXX Ogólnopolskim Festiwalu Kapel i S´piewaków Ludowych w Kazi-mierzu Dolnym nad WisS ;a. MiaS tezG wiele wyste;pów na Litwie, w Rosji i na BiaSorusi. Do znanych i lubianych pies´ni wykonywanych przez „Odrodzenie” nalezG ;a m.in.: Hej, my Polacy, Jak dRugo w sercu naszym, Niedaleko od Kra-kowa, PRakac´ z miRos´ci, Nie przytulaj mnie do siebie, W tym maRym kwiatku, Na starym zamku4.
„Pierwiosnek” J Baranowicze
Chór „Pierwiosnek” powstaS w 1995 r. W pocz ;atkowej fazie swojej dzia-Salnos´ci liczyS 25 osób w wieku 12-16 lat. Kierownikiem chóru bySa Halina Stawropolcew. W programie „Pierwiosnka” znajdowaSy sie; inscenizacje pa-triotyczno-historyczne, poS ;aczone z tan´cami ludowymi z rózGnych regionów Polski oraz pies´niami religijnymi.
W 1995 r. polski mSodziezGowy zespóS „Pierwiosnek” z Baranowicz wyste;-powaS z programem historyczno-patriotycznym Polska to jest Wielka Rzecz dla polonijnej publicznos´ci w stanach Nowy Jork, New Jersey, Pensylwania i Connecticut. Na program skSadaSy sie; wiersze, pies´ni patriotyczne i tan´ce, przypominaj ;ace historie; Polski od czasów piastowskich do zakon´czenia II wojny s´wiatowej oraz piosenki wspóSczesne. Do wyjazdu doszSo dzie;ki wspóSpracy z Fundacj ;a Pomocy SzkoSom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza i jej prezesem J Józefem Adamskim, który towarzyszyS zespoSowi w podrózGy, oraz ofiarnos´ci i gos´cinnos´ci organizacji i s´rodowisk polonijnych w Stanach Zjednoczonych5. Jednym z problemów byS zmieniaj ;acy sie; skSad zespoSu, a takzGe przeciwnos´ci wynikaj ;ace z ludzkiej natury6.
Rok 1998 pos´wie;cony byS Adamowi Mickiewiczowi z okazji 200. rocznicy jego urodzin. Z tej okazji zespóS „Pierwiosnek” wyst ;apiS z montazGem poe-tycko-muzycznym pt. „Ten, który Polske; gSosiS” w Berlinie. Przyjmowany byS tam przez organizacje; Towarzystwa Szkolnego „Os´wiata”. Pomoc finansow ;a
4L. P r o t a s i u k, Wierni ziemi swych ojców, „Nasza Polska” (Warszawa) 2001,
nr 40, s. 12; J. K i r w i e l, Pies´n´ polska, „GSos znad Niemna” 1997, nr 47, s. 4; I. T o-d r y k, Trwac´ be"o-dziemy jak ojcowie, „GSos znao-d Niemna” 2001, nr 29, s. 5; Teresa Nasuto I kierownik zespoRu „Odrodzenie”, „GSos znad Niemna” 2001, nr 29, s. 5.
5Archiwum Fundacji Pomocy SzkoSom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza,
23 II 1999 r. Tekst w posiadaniu autorki. (ms), „Pierwiosnek” w Ameryce, „Biuletyn Stowa-rzyszenia «Wspólnota Polska»” 1996, nr 1, s. 20. Obszerny artykuS dotycz ;acy wizyty chóru w Ameryce, zostaS zamieszczony w „Rocie” 1995, nr 4, s. 88-90.
6Archiwum Fundacji Pomocy SzkoSom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Goniewicza,
w realizacji tego przedsie;wzie;cia zapewniS Zarz ;ad GSówny Stowarzyszenia „WspóSnota Polska” w Warszawie. Z tym samym programem zespóS wyst ;apiS takzGe przed polsk ;a spoSecznos´ci ;a, zwi ;azan ;a ze szkoS ;a i Klubem Polskim w Baranowiczach7. „Pierwiosnek” koncertowaS równiezG na zaproszenie Towa-rzystwa Polskiej Kultury w Melbourne w Australii w 1999 r., gdzie spotkaS sie; z entuzjastycznym powitaniem, budziS podziw i wzruszenie (miaS 21 wy-ste;pów)8. Liczne grono Polaków zGyj ;acych w tym kraju wSozGySo wiele pracy w to, by zespóS mógS koncertowac´, ponadto KoSo Polek w Adelajdzie prze-prowadziSo zbiórke; na rzecz polskich szkóS na BiaSorusi i Ukrainie. Zebrano 3010 $, a czek na te; kwote; przekazano podczas koncertu pozGegnalnego w Centralnym Domu Polskim w Adelajdzie Józefowi Adamskiemu J prezeso-wi Fundacji Pomocy SzkoSom Polskim na Wschodzie im. Tadeusza Gonieprezeso-wi- Goniewi-cza9. ZespóS otrzymaS od Fundacji pomoc w postaci strojów ludowych, rekla-my, organizacji licznych koncertów w Polsce, USA, Europie Zachodniej, Australii10. Stowarzyszenie „Wspólnota Polska” OddziaS w Siedlcach spre-zentowaSo artystom m.in. koszulki z nadrukiem o tres´ci: „Pierwiosnek” J Baranowicze11. ZespóS koncertowaS takzGe w Polsce, m.in. w Siedlcach12, Lublinie, na Lubelszczyz´nie, w MaSopolsce, na S´l ;asku13.
„Pokój i Dobro” J SSonim
Dziecie;cy chór „Pokój i Dobro” powstaS przy kos´ciele p.w. Niepokalanego Pocze;cia NMP w SSonimie. Po raz pierwszy zespóS „Pokój i Dobro” uczestni-czyS w IX Ogólnopolskim Festiwalu Piosenki i Pies´ni Religijnej w oodzi w 1996 r. Zaj ;aS tam I miejsce, a solistka Helena Konan´czuk otrzymaSa nagro-de; Grand Prix14. ZespóS dobrze zaprezentowaS sie; równiezG na IV Festiwalu
7 Jeszcze o 200 rocznicy urodzin poety, „Polskie SSowo z Baranowicz” 1999, nr 30, s. 1. 8 Archiwum Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” OddziaS w Siedlcach, 22 V 2002. Tekst
w posiadaniu autorki.
9 „WP”, „Pierwiosnek” w Australii, „GSos znad Niemna” 1999, nr 42, s. 5. Obszerny
arty-kuS dotycz ;acy wizyty chóru w Australii zostaS zamieszczony w „Rocie” 1999, nr 4, s. 112-113.
10J. A d a m s k i, Oddalonym lecz bliskim. Moje wspomnienia z lat 1979-2005, Lublin
2005, s. 74.
11Wywiad autorki z p. Jackiem Grabin´skim J dyrektorem Stowarzyszenia „Wspólnota
Polska” OddziaS w Siedlcach, 28 V 1999, Siedlce.
12D. K., Gos´cie z Baranowicz, „Tygodnik Siedlecki” 26 I 1999. 13
Ksie"ga pami "atkowa Fundacji Pomocy SzkoRom Polskim na Wschodzie im. T. Goniewicza (1989-1998), oprac. J. Adamski i pracownicy Fundacji, Lublin 1999, s. 59, 61.
14Archiwum Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Warszawie, 11 IX 1996 r. Tekst w posiadaniu
Piosenki Polskiej w 1995 r. w SSonimie i na II Festiwalu Piosenki Dziecie;cej w Baranowiczach. Ze wzgle;du na brak funduszy nie uczestniczyS w V Festi-walu Piosenki Polskiej w S´wisSoczy i III FestiFesti-walu Piosenki Dziecie;cej w Grodnie15. Innym problemem chóru byS brak strojów. Pomimo przeciwno-s´ci zespóS wyste;powaS z powodzeniem ws´ród lokalnej spoSecznoprzeciwno-s´ci i z zaan-gazGowaniem prezentowaS program na wysokim poziomie artystycznym16. Kierownikiem grupy bySa LudmiSa Bogdan.
„Polesia Czar” J Brzes´c´
Z inicjatywy kierownika Klubu Polskiego w Brzes´ciu, Aliny Jaroszewicz, powstaS w 1999 r. zespóS „Polesia Czar” w ramach programu rozwoju utalen-towanej mSodziezGy. Jego uczestnikami bySy wybitnie uzdolnione pod wzgle;-dem muzycznym i recytatorskim dzieci i mSodziezG pochodzenia polskiego oraz biaSoruskiego. ZespóS odbyS wiele koncertów zarówno na BiaSorusi, jak i w Polsce. Gos´ciS w Niemczech, Francji, WSoszech. Swój dorobek artystycz-ny prezentowaS na spotkaniu z Ojcem s´wie;tym w Watykanie. BraS udziaS m.in. w festiwalu „Brzeska Jesien´ z Polsk ;a Piosenk ;a” dla mSodych wykonaw-ców polskiej muzyki popularnej, w I Polsko-BiaSoruskim Festiwalu Sztuki WspóSczesnej, I Mie;dzynarodowym Festiwalu Wokalnym MSodych Wykonaw-ców im. StanisSawa Moniuszki pod patronatem prof. Marii FoStyn (29 IV-4 V 2001). W styczniu i czerwcu 2000 r. czSonkowie zespoSu wyste;powali w Niemczech w Hanau, Dortmundzie, Frankfurcie, Wiesbaden, Karlsruhe, BadenJBaden, Pforzheim. MSodzi wykonawcy prezentowali wysoki poziom artystyczny. Pie;kne gSosy, doskonale dobrany repertuar i dobre podkSady muzyczne w peSni harmonizowaSy ze sob ;a. ozy wzruszenia pojawiSy sie; u starszych rodaków, gdy sSuchali utworów S. Moniuszki, F. Chopina, a takzGe pies´ni kresowych.
Istnienie zespoSu bySo w duzGej mierze zasSug ;a dobrze ukSadaj ;acej sie; wspóSpracy z Fundacj ;a Pomocy SzkoSom Polskim na Wschodzie im. T. Go-niewicza z Lublina, na czele z jej prezesem Józefem Adamskim17.
15Archiwum Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi w Grodnie J Zbiory DziaSu Os´wiaty, 6 I
1997. Tekst w posiadaniu autorki.
16A. K u s i e l c z u k, Dla najsRodszych maluchów, „GSos znad Niemna” 1999, nr 1, s. 1. 17A. G r e; d z i k - R a d z i a k, Polskie zespoRy i chóry po 1989 roku na ziemi po-leskiej, „WoSyn´ i Polesie” (Os´wie;cim) 2006, nr 4, s. 91-92.
„Poleskie Gwiazdki” J Pin´sk
ZespóS dziecie;cy „Poleskie Gwiazdki” powstaS w listopadzie 1995 r. przy oddziale ZPB w Pin´sku z inicjatywy Ireny Leonkowiec J nauczycielki muzy-ki w gimnazjum nr 2 w Pin´sku. W skSad zespoSu wchodziSy dziewczynmuzy-ki pochodz ;ace z polskich rodzin znad Piny. ZespóS debiutowaS podczas Festiwa-lu „Brzeska Jesien´”, gdzie na 24 zespoSy, które braSy udziaS, zaj ;aS wysokie II miejsce. Na scenie wyrózGniali sie; m.in.: Alina i Anna SzoSomickie, Anna WoSodz´ko, Irena Prokopczyk, Julia Czucharewa, Neli Newar, WoSodia Goreg-lad. CzSonkowie zespoSu us´wietniali swoj ;a obecnos´ci ;a wszystkie wazGne uro-czystos´ci, takie jak np.: Dzien´ NiepodlegSos´ci, Dzien´ Kobiet, Sylwester. Dzie-ci s´piewaSy równiezG pies´ni religijne podczas mszy s´w. w miejscowym kos´Dzie-cie- kos´cie-le. W 2001 r. zespóS braS udziaS w Festiwalu Kultur Narodowos´ciowych w Brzes´ciu, Festiwalu Kultur Narodowos´ciowych w PuStusku (fragment wy-ste;pu transmitowaSa TV „Polonia”). Dla zespoSu szczególnie udany byS rok 2002. „Poleskie Gwiazdki” koncertowaSy m.in. w Berlinie i Warszawie, braSy tezG udziaS w XV Ogólnopolskim i VII Mie;dzynarodowym Festiwalu Piosenki Religijnej. Duet solistek zespoSu Ireny Prokopczyk i Julii Czucharewej zdobyS trzecie miejsce na ok. 90 zespoSów i solistów przybySych z rózGnych miejsc BiaSorusi: Min´ska, Grodna, SSonimia, Dereczyna, a takzGe: Rosji, Ukrainy i Polski. Dziewcze;tom z zespoSu pomagali w ich rozwoju m.in.: Krystyna Kalinowska, prezes pin´skiego oddziaSu ZPB, WSodzimierz Czucharenow, równiezG z Pin´ska, oraz rodzice czSonkin´ „Poleskich Gwiazdek” poprzez pro-jektowanie i szycie oryginalnych strojów. Materialnego wsparcia udzielaSo Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”18.
„Polonez” J Min´sk
Chór powstaS w 2002 r. przy Min´skim Oddziale Miejskim Zwi ;azku Pola-ków na BiaSorusi. ZaSozGycielem i dyrygentem bySa Janina Bryczkowska. W 2003 r. chór wzi ;aS udziaS w festiwalu Polonijne Lato 2003 w Koszalinie. W 2004 r. zdobyS nagrode; na Mie;dzynarodowym Konkursie Muzyki Sakralnej w Mohylewie, wzi ;aS takzGe udziaS w festiwalach kole;dniczych „Ave Maria” (2003-2004). W repertuarze bySy pies´ni religijne, patriotyczne i ludowe19. W 2005 r. braS udziaS w I Mazowieckim Festiwalu Chórów Kresowych.
18TamzGe, s. 92-93.
19I Mazowiecki Festiwal Chórów Kresowych, www.pzchio.com.pl
„Polskie Echo Ostrowca” J Ostrowiec
W 1999 r. przy Oddziale ZPB w Ostrowcu powstaS chór „Polskie Echo Ostrowca”. DziaSaS on pod kierownictwem H. Stracino. W swoim repertuarze miaS rózGne piosenki polskie: patriotyczne, liryczne, humorystyczne20. Us´wiet-niaS swoimi wyste;pami uroczystos´ci np. z okazji s´wie;ta 11 Listopada.
„Polskie Kwiaty” J Ostrowiec
W lutym 1999 r. w Ostrowcu dzie;ki staraniom nauczycielki je;zyka pol-skiego Maryny Tararuk oraz mSodego ksie;dza PawSa, zostaS utworzony zespóS wokalno-instrumentalny „Polskie Kwiaty”. ByS pierwszym zespoSem na ziemi ostrowieckiej, w którym wyste;powaSa mSodziezG pochodzenia polskiego i s´pie-waSa pies´ni w je;zyku ojczystym. „Polskie Kwiaty” uczestniczySy we wszyst-kich imprezach kulturalnych Ostrowca. O ile pozwalaSy na to s´rodki finanso-we, wyjezGdzGaSy z koncertami do pobliskich wsi. ZespóS zostaS laureatem VII Festiwalu Piosenki Religijnej w Siedlcach w 2000 r. Na wyste;p artys´ci zostali zaproszeni przez dyrekcje; Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” OddziaS w Siedlcach. ByS to ich pierwszy koncert w Polsce. W repertuarze zespoSu obecne bySy piosenki religijne, ludowe, popularne, oraz piosenki napisane specjalnie dla ,,Polskich Kwiatów” przez kompozytora a zarazem kierownika muzycznego chóru J Aleksandra Olchowika21. W 2002 r. czSonkami zespoSu byli m.in.: Iwona Iwanowska, Maria Miedzieszko, RusSana Moroza, Diana Zacharewska, Wiera Kozak, Sergiusz Szaban, Maryna Biej, Anastazja Andruszkiewicz22.
„Praleski” J Pin´sk
Chór „Praleski” powstaS w 1975 r. w S´redniej Szkole nr 5 w Pin´sku. Pocz ;atkowo z oczywistych wzgle;dów w jego repertuarze znajdowaSy sie; tylko klasyczne utwory muzyczne w je;zyku rosyjskim. Dopiero na pocz ;atku lat dziewie;c´dziesi ;atych XX wieku rozszerzono repertuar, wprowadzaj ;ac do niego utwory muzyczne w je;zyku polskim. W 1995 r. dyrygentem chóru bySa Mary-na Wojtowa, opiekuMary-nami zas´ muzyk Natalia GawrySowicz i Igor Korolin´ski
20M. W a s i l o n o k, Ostrowiec, „GSos znad Niemna” 2002, nr 48, s. 5.
21M. W a s i l o n o k, Lubiany zespóR, „GSos znad Niemna” 2001, nr 14, s. 4; t e n zG e, Powód do spotkania I piosenka, „GSos znad Niemna” 2000, nr 9, s. 9; M. T a r a r u k, Pierwsza gRówna nagroda, „GSos znad Niemna” 2000, nr 39, s. 5. Zob. takzGe A. O d l a n i c-k i, Godna nagrody, „GSos znad Niemna” 2002, nr 10, s. 4.
J dyrektor szkoSy, a takzGe, wSadaj ;acy przepie;kn ;a polszczyzn ;a J Wiktor Mos-tek J prezes OddziaSu ZPB w Pin´sku, który wspólnie z dyrygentk ;a opracowy-waS repertuar w je;zyku polskim. CzSonkami chóru byli uczniowie klas IV-X. W 1994 r. chór zostaS zaproszony do OstroSe;ki. MSodzi artys´ci wyste;powali takzGe na konkursie im. R. Szyrmy, uczestniczyli w festiwalu w Brzes´ciu, mieli takzGe zaproszenie do Niemiec i Polski, z których J nalezGy przypuszczac´ J skorzystali23.
„Promien´” J Szczuczyn
Chór „Promien´” powstaS w 1989 r. w Szczuczynie z inicjatywy Rejonowe-go OddziaSu Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi. Kierownikiem zespoSu byS Edward Hajdukiewicz. Pocz ;atki pracy zespoSu bySy trudne ze wzgle;du na brak lokalu, strojów, transportu. Zbierano sie; na próby w rejonowym Domu Kultury. ZespóS koncertowaS w Grodnie na Festiwalu Piosenki Polskiej. Póz´niej wyjezGdzGaS do Olecka, Min´ska, Karelicz, Lidy. Wsze;dzie byS ser-decznie przyjmowany i zapraszany do ponownego przyjazdu. Brak transportu, strojów oraz poparcia ze strony wSadz rejonowego oddziaSu ZPB zmusiSy chór do rozpocze;cia staSej dziaSalnos´ci przy rejonowym Domu Kultury, gdzie kie-rownikiem DziaSu Kultury w rejonie szczuczyn´skim bySa Alina Maksymowicz, specjalistka w dziedzinie sztuki chóralnej. Repertuar chóru zawieraS klasyczne utwory kompozytorów polskich, pies´ni religijne, patriotyczne, znane i lubiane piosenki ludowe i biesiadne.
W 1994 r. szczuczyn´ski polski zespóS „Promien´” wyste;powaS w Nowym Dworze i Górnofelu. KoncertowaS z okazji 200. rocznicy powstania kos´ciusz-kowskiego. Do udanych nalezGaS wyste;p na III Republikan´skim Festiwalu Piosenki Polskiej w Grodnie, gdzie zostaS nagrodzony dyplomem. W 1995 r. chór „Promien´” otrzymaS tytuS zespoSu „ludowego”, obroniS go w 1997 r. Artys´ci wykazali sie; szczególn ;a aktywnos´ci ;a w 1999 r. Wzie;li m.in. udziaS w VIII Festiwalu Piosenki Polskiej w Szczuczynie i Miorach. S´piewali takzGe z okazji otwarcia Domu Polskiego w Szczuczynie. Egzamin dojrzaSos´ci zdali podczas wyste;pu na S´wiatowych Spotkaniach Chórów Polonijnych w Koszali-nie24. W 2001 r. odszedS z chóru jego wieloletni kierownik Edward Hajdu-kiewicz, zast ;apiS go czSonek zespoSu Aleksy Micaj. Pomimo tej zmiany zespóS
23G r e; d z i k - R a d z i a k, Polskie zespoRy i chóry, s. 91.
24O. G o S o m b o w s k a, J. M i c h a S o w s k a, Wiwat „Promien´”, „GSos znad
Niemna” 1999, nr 34, s. 5; H. J u r e w i c z, Na ziemi szczuczyn´skiej, „GSos znad Niemna” 1994, nr 27, s. 1; A. K u s i e l c z u k, „Promien´” ze Szczuczyna rozjas´nia rejon ostro-wiecki, „GSos znad Niemna” 1997, nr 44, s. 3.
zdoSaS obronic´ honorowy tytuS zespoSu ludowego25. Chór w 2002 r. na za-proszenie Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” OddziaS w oomzGy braS udziaS w obchodach s´wie;ta Konstytucji 3 maja.
„Przyjaciele” J Lida
W styczniu 1992 r. w Lidzie powstaS kolejny, amatorski polski ZespóS Pies´ni i Tan´ca „Przyjaciele” pod kierownictwem artystycznym Lecha Pyrskie-go i Olgi oowkis. Lech Pyrski zdolnos´ci muzyczne odziedziczyS po rodzi-cach. Jego ojciec graS na skrzypcach, matka s´piewaSa w chórze kos´cielnym i przez caSe zGycie pozostawaSa miSos´niczk ;a polskiej pies´ni. ZamiSowanie to wywodziSo sie; z koSa mSodziezGowego, które dziaSaSo jeszcze w okresie przed-wojennym. ZespóS na pocz ;atku swojej dziaSalnos´ci liczyS okoSo 70 czSonków. Artys´ci-amatorzy polskiej piosenki wyste;powali przed lokaln ;a spoSecznos´-ci ;a26. Koncertowali m.in. w Iwiu, Szczuczynie, Lenino i Górkach na Mohy-lewszczyz´nie oraz w Polsce na Festiwalu Piosenki Kresowej w Siemiatyczach, w Warszawie, BiaSymstoku, SokóSce, uczestniczyli takzGe w I Festiwalu Kultu-ry Kresowej w Mr ;agowie27.
„PrzyjacióSka” J Radun´
W miejskim Domu Kultury w 1990 r. powstaS zespóS „PrzyjacióSka”. BraS on udziaS w trzech festiwalach folkloru w We;gorzewie, w Przegl ;adzie Kreso-wej Piosenki w Turku. W 2000 r. uczestniczyS w spotkaniu artystycznym „GrodnoJBiaSystok” w BiaSymstoku. Wielokrotnie wyjezGdzGaS z koncertami do Grodna, Iwia, Werenowa, koncertowaS równiezG w wiejskich domach kultury Werenowszczyzny. „PrzyjacióSka” uczestniczySa w wielu uroczystos´ciach i spotkaniach o randze lokalnej. Od samego pocz ;atku istnienia zespoSu s´pie-wali: Danuta Trzeciak, Jan Daglis, Irena Zdoniec, Gelena JeswiS, Maria SwietSowicz, Antonina Jarmakowicz, WacSaw Andrukonis, Maria Minakowska. Osobami z mSodszym stazGem artystycznym bySy: Maria Wiencis, NadiezGda ZGegzdryn, Wiera Czechan, Halina Balcewicz, Walentyn Niewiero, Ryszard Mazol, BronisSaw Czyryca, Tadeusz i LudmiSa Jarmakowie, Nina
Weremo-25F. W a r a k s a, Honorowy egzamin, „GSos znad Niemna” 2001, nr 18, s. 5. 26Z zaycia Polaków na BiaRorusi, „Magazyn Polski” 1992, nr 2, s. 14; D. K r u p i c a, Pie"kno uratuje s´wiat, „GSos znad Niemna” 1992, nr 23, s. 4.
27L. P y r s k i, KoRo przyjacióR rozszerza sie", „GSos znad Niemna” 1995, nr 36, s. 1;
M. W o j c z y k, Wiadomos´ci z Lidy, „GSos znad Niemna” 1995, nr 9, s. 1; J. G i r y k, Wies´ci z Lidy, „GSos znad Niemna” 1996, nr 48, s. 1; Kronika Ziemi Lidzkiej i Nowogród-czyzny, „Ziemia Lidzka” 1996, nr 21-22, s. 4.
wicz, SwietSana Ulaszko, Lilia R ;aczko, Maria Skrypska oraz inni28. Kierow-nikiem chóru bySa Halina ZGegzdryn.
„Radosny Dzwon” J S´wisSocz
Chór „Radosny Dzwon” utworzono w 1992 r. BraS on udziaS w V Festiwa-lu Piosenki Polskiej w S´wisSoczy, Spotkaniach Artystycznych BiaSystokJ Grodno w Grodnie w 1996 r., w Festiwalu Piosenki Polskiej w WoSkowysku. Wyste;powaS m.in. na BiaSostocczyz´nie i Turku. „Radosny Dzwon” uzyskaS poparcie Rejonowego Domu Kultury, przy którym dziaSaS. Kierownikiem zespoSu bySa Tatiana Karnacewicz, która zebraSa oryginalny, niespotykany u innych chórów i zespoSów repertuar. ZSozGySy sie; nan´ piosenki religijne, pa-triotyczne, ludowe i rozrywkowe29. Chór us´wietniaS swoimi wyste;pami uro-czystos´ci zwi ;azane z rózGnymi s´wie;tami.
„Radun´skie SSowiki” J Radun´
ZespóS „Radun´skie SSowiki” powstaS w 1992 r. LiczyS na pocz ;atku swojej dziaSalnos´ci 38 osób. Na zaproszenie Towarzystwa PrzyjacióS Grodna i Wilna OddziaS w We;gorzewie w 1992 r. zespóS wyste;powaS na ziemi mazurskiej. W repertuarze znalazSy sie; przede wszystkim polskie piosenki i tan´ce, ale nie zabrakSo takzGe utworów biaSoruskich, rosyjskich, a takzGe ludowego tan´ca ukrain´-skiego. WyrózGniali sie;: Jurek Kuz´micki, Ala Symonowicz, Artur SepciSko. Kie-rownikiem zespoSu byS MieczysSaw Kuz´micki, jego zaste;pc ;a J Franciszka Gabis, choreografem J Helena Stacenko. Nazwe; zespoSu wymys´lono w We;gorzewie, odwoSuj ;ac sie; do wyobraz´ni publicznos´ci. Z kilkudziesie;ciu propozycji wybrano „Radun´skie SSowiki”. Nazwe; te; zaproponowaS ksi ;adz proboszcz Józef Pietruszka, który zostaS „ojcem chrzestnym” zespoSu30. Grupa przede wszystkim upo-wszechniaSa polsk ;a piosenke; w swoim miejscu zamieszkania, a takzGe okolicach: w Paszkowicach, Werenowie i ZG yrmunach. ZespóS uczestniczyS w rejonowych, obwodowych, republikan´skich i mie;dzynarodowych festiwalach i konkursach. Wyste;powaS równiezG w BiaSymstoku, GizGycku, gminach: Powidz, Witkowo,
28H. B u S g a k, PrzyjacióRka wielbicieli kultury polskiej, „GSos znad Niemna” 2000,
nr 6, s. 9; H. ZG e g z d r y n, S´piewamy razem, „GSos znad Niemna” 2000, nr 36, s. 9.
29T. M a l e w i c z, Radosny Dzwon w Sopoc´kiniach, „GSos znad Niemna” 1997, nr 20,
s. 2; H. ZG u r, Ludzi R "aczy kultura, „GSos znad Niemna” 1998, nr 38, s. 3; „GSos znad Niem-na” 1996, nr 18, s. 1.
30 T. K a r a z´ n i e w i c z, „Radun´skie SRowiki”, „GSos znad Niemna” 1992, nr 13,
StrzaSkowo. W 1998 r. kierownikiem zespoSu bySa Franciszka Gabis, zas´ kierow-nikiem artystycznym Walentyna Drobyszewska. Istnienie i powodzenie zespoSu w duzGej mierze bySo udziaSem ówczesnego Konsula Generalnego RP w Grodnie Sylwestra Szostaka, który m.in. sprezentowaS grupie kostiumy, magnetofon marki „Philips” oraz pewne kwoty pienie;zGne na jej potrzeby. Stroje krakowskie ofiarowaS w 1998 r. senator Tadeusz Kopacz31. Aktywnym rokiem dla „Radun´-skich SSowików” byS 2000. Brali oni udziaS m.in.: w XI Festiwalu Pies´ni Pol-skiej w Iwiu, w XI Mie;dzynarodowym Dziecie;cym Festiwalu Mniejszos´ci Naro-dowych w We;gorzewie, w X Mie;dzynarodowym Festiwalu Pies´ni, Tan´ca i Fol-kloru w Siedlcach (na zaproszenie dyrektora OddziaSu Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” w Siedlcach Jacka Grabin´skiego)32. Do udanych pod wzgle;dem wyste;pów artystycznych nalezGaS równiezG rok 2002.
„Rude Dziewczyny” J Pin´sk
W 1998 r. w Pin´sku powstaS zespóS pod nazw ;a „Rude Dziewczyny”. W tym tezG roku zespóS zdobyS pierwsze, a w 1999 r. drugie miejsce na Festi-walu Piosenki Polskiej w Brzes´ciu. ZespóS tworzySy cztery osoby: Tatiana Czuszewa, Irena ZG uk, Irena Dmitruk, Oksana SoSoncowa. Dziewcze;ta poS ;aczy-Sa miSos´c´ do muzyki rockowej, zw;aczy-Saszcza polskiej. Rozpocze;Sy pierwsze pró-by, a póz´niej J pierwsze koncerty. Dzie;ki pomocy zespoSu „Pieriekriostok” dziewcze;ta miaSy staSy akompaniament. W repertuarze „Rudych Dziewcz ;at” obok piosenek polskich znajdowaSy sie; równiezG rosyjskie. MSodziezGowy zes-póS zyskaS popularnos´c´ nie tylko w Pin´sku, ale i Brzes´ciu oraz w innych miejscach na ziemi poleskiej33.
„Ruta” J Nowe Gerniki
Chór „Ruta” powstaS w miejscowos´ci Nowe Gerniki pod koniec lat szes´c´-dziesi ;atych XX wieku. Na pocz ;atku twórczego szlaku zespoSu w repertuarze dominowaSy pies´ni biaSoruskie. Polskie melodie rozbrzmiewaSy tylko w gronie
31F. G a b i s, Wies´ci z Radunia, „GSos znad Niemna” 1998, nr 48, s. 4; F. W i t
o-w i c z, „SRoo-wiki” o-w Polsce, „GSos znad Niemna” 1999, nr 30, s. 5; I. S z k u d e l s k a, Z darami dla rodaków, „GSos znad Niemna” 1998, nr 49, s. 1; E. C., Dary dla Polaków na BiaRorusi, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»” 1999, nr 3, s. 26; S. G a b i s, O. B S a s z k o, H. L a w r u k i e w i c z, D. T r a f i m o w i c z, S. B a z y l e-w i c z, O. K o l e n d a, S. ZG e m o j t u k, Dobry duch „Radun´skich SRoe-wikóe-w”, „Rota” 2000, nr 4, s. 98.
32F. G a b i s, Gos´cinne Siedlce, „GSos znad Niemna” 2002, nr 30, s. 4. 33G r e; d z i k - R a d z i a k, Polskie zespoRy i chóry, s. 91.
rodzinnym lub podczas spotkan´ przyjacielskich. Po przemianach w wyniku „pierestrojki” M. Gorbaczowa chór zas´piewaS po polsku. Artys´ci-amatorzy wykonywali pies´ni, które s´piewali w przeszSos´ci ich przodkowie, wspóSczes´nie juzG prawie zapomniane.W repertuarze zespoSu bySy m.in. takie utwory, jak: Rano, rano, raniusien´ko, SzedR zaoRnierz lasem, Nasza wioska, kraj daleki, Tam za lasem, tam za borem i inne. Kierownikiem „Ruty” bySa Maria Szpar-ko J na co dzien´ kierownik wiejskiego klubu. CzSonkami chóru byli: Marian Szparko, Jan Szparko, Jadwiga i Józefa Sajdak, Bernarda Pilczyk, Józefa Agiel i inni. „Ruta” nie tylko us´wietniaSa swoimi wyste;pami lokalne uroczys-tos´ci, ale i wyste;powaSa w Min´sku i na Litwie34.
„Szarotka” J Kobryn´
ZespóS wokalno-muzyczny pod nazw ;a „Szarotka” powstaS prawdopodobnie na pocz ;atku lat dziewie;c´dziesi ;atych XX wieku w Kobryniu przy szkole nr 5. Jego czSonkami byli uczniowie starszych klas, którymi kierowaS Jerzy Tak-mienin. W 1994 r. „Szarotka” braSa udziaS w Festiwalu Piosenki Polskiej w Grodnie, gdzie zostaSa wyrózGniona. W nagrode; dziewcze;ta otrzymaSy blu-zeczki, których brakowaSo do skompletowania strojów ludowych. W 1996 r. zespóS przebywaS m.in. na mie;dzynarodowych warsztatach artystycznych w Bydgoszczy. Na zakon´czenie warsztatów zorganizowano koncert galowy, podczas którego czSonkowie zespoSu „Szarotka” zaprezentowali wSasny reper-tuar. ZostaS on bardzo dobrze przyje;ty przez widownie;35.
„Sybirak” J Lida
Chór „Sybirak”, podobnie jak chór „Memoria”, dziaSaS w Domu Polskim w Lidzie. PowstaS w marcu 1998 r. z inicjatywy Heleny Giebien´ J prezes KoSa Stowarzyszenia Ofiar Represji w Lidzie przy Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi. Pocz ;atkowo kierownikiem chóru bySa Eleonora Gordziej, a od 2002 r. Danuta Cichanowicz, peSni ;aca równiezG funkcje; dyrygentki. Akompaniatorem chóru od pocz ;atku jego powstania byS Marian BoS ;adz´. Od 2002 r. funkcje; te; peSniS Kons-tanty Koziaczy. Do chóru gSównie nalezGaSy osoby, które w czasach sowieckich bySy represjonowane, deportowane na Sybir i do Kazachstanu, oraz byli zGoSnierze Armii Krajowej. W ci ;agu kilku lat swojej dziaSalnos´ci „Sybirak” wypracowaS zrózGnicowany repertuar, obejmuj ;acy polskie pies´ni patriotyczne, religijne, legiono-we, ludowe oraz popularne piosenki biesiadne. Wokalis´ci z chóru „Sybirak”,
po-34W. P r e c k a j S o, Nie rzucim ziemi sk "ad nasz ród, Min´sk 2000, s. 64. 35G r e; d z i k - R a d z i a k, Polskie zespoRy i chóry, s. 90.
dobnie jak chórzys´ci z „Memorii”, uczestniczyli w festiwalach Kultury Polskiej na Grodzien´szczyz´nie. W Polsce koncertowali m.in. w Siedlcach, gdzie przyje-chali na zaproszenie Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” OddziaS w Siedlcach, w BiaSymstoku, gdzie przybyli na zaproszenie Zwi ;azku Sybiraków, oraz w Cze;s-tochowie. W 2002 r. po raz pierwszy brali udziaS w XI S´wiatowych Spotkaniach Chórów Polonijnych, zorganizowanych w ramach Polonijnego Lata J Koszalin 200236. W 2003 r. chór wyst ;apiS w Mr ;agowie oraz w KSodzku, Mie;dzylesiu, Polanicy Zdroju, L ;adku Zdroju w czasie obchodów 75-lecia Zwi ;azku Sybiraków, w Bystrzycy KSodzkiej J na zaproszenie tamtejszego KoSa Zwi ;azku Sybiraków, a takzGe na mie;dzynarodowym spotkaniu chórów w Dusznikach Zdroju, gdzie s´piewaS wraz z chórami z Trutnova i Bystrzycy KSodzkiej37. Dzie;ki wspóSpracy z Gorzowskim OddziaSem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska” i przedstawicie-lami Zwi ;azku Sybiraków zespóS otrzymaS komplet strojów38.
„Te;cza” J Min´sk
Chór „Te;cza” powstaS ok. 1998 r. przy szkole niedzielnej je;zyka polskiego w Min´sku. Jego czSonkami bySy dzieci i mSodziezG w wieku od 9 do 25 lat. 30-osobow ;a grup ;a artystów kierowaSa Tatiana WoSoszyn. Na repertuar skSa-daSy sie; pies´ni patriotycze, religijne, ludowe i klasyczne. Dzie;ki pomocy ze strony Ambasady RP w Min´sku „Te;cza” uczestniczySa w 2000 r. w IX S´wia-towym Festiwalu Poezji Marii Konopnickiej, gdzie chórzys´ci otrzymali gSów-n ;a nagrode; w kategorii „ZespoSy”. ByS to ich pierwszy mie;dzynarodowy laur39. Pomocy chórzystom udzielaS m.in. Komitet Pomocy Polakom na Wschodzie Kongresu Polonii Amerykan´skiej WydziaSu PoSudniowa Kalifornia w Los Angeles w Stanach Zjednoczonych40.
36 Program Polonijne Lato I Koszalin 2002, 7-27 VII, Koszalin 2002, s. 24; H. G
o-t ó w k o, Zaeby Polska byRa Polsk "a. ZespóR „Sybirak” I w Siedlcach, „GSos znad Niemna” 1999, nr 48, s. 3; I. T y r k i n, Wiadomos´ci z Lidy, „GSos znad Niemna” 1999, nr 47, s. 6; Zob. takzGe H. B o h d a n, Lec´, Orle BiaRy, „GSos znad Niemna” 2002, nr 47, s. 5; L. S o-r o k a, Lida, „GSos znad Niemna” 2002, no-r 49, s. 10.
37
We wrzes´niu 2003 roku gos´ciR w Bystrzycy, na zaproszenie KoRa Zwi "azku Sybiraków w Bystrzycy KRodzkiej, chór „Sybirak” z Lidy, http://www.republika.pl/sybirak/chor.html. Tekst w posiadaniu autorki.
38
Program Polonijne Lato I Koszalin 2002, s. 24; S. J a r o s z e w i c z, Z wizyt "a na Litwie i BiaRorusi, „Biuletyn Stowarzyszenia «Wspólnota Polska»” 1999, nr 12, s. 36.
39J. J a s i n´ s k a, Niech nam ls´ni te"cza, „GSos znad Niemna” 2000, nr 34, s. 5. 40Archiwum Komitetu Pomocy Polakom na Wschodzie Kongresu Polonii Amerykan´skiej
WydziaSu PoSudniowa Kalifornia w Los Angeles w Stanach Zjednoczonych, 29 VII 2000. Tekst w posiadaniu autorki.
„Wiara” J Grodno
ZespóS „Wiara” utworzono 15 kwietnia 1999 r. w Grodnie. Jego czSonkami byli uczniowie Liceum Polskiej Macierzy Szkolnej: Weronika Misiewicz, Andrzej Parman´czuk, Irena Rapiejko i Weronika Kolokolowa. W repertuarze zespoSu znalazSy sie; utwory o rózGnej tematyce: patriotycznej, religijnej, ludo-wej (s´piewane po polsku, angielsku, niemiecku, rosyjsku). Jednym z wazGniej-szych osi ;agnie;c´ zespoSu bySo zaje;cie I miejsca w konkursie Moniuszkowskim „Pies´n´ Wieczorna” w BiaSymstoku41. Ponadto zespóS zostaS wyrózGniony na Festiwalu Piosenki Religijnej w Wasiliszkach (w 1999 r.) i Festiwalu Piosen-ki PolsPiosen-kiej. KoncertowaS równiezG w Warszawie, Krakowie, Lublinie, BiaSym-stoku, Siedlcach, Gniez´nie, PuSawach, Kazimierzu, Janowcu42.
„Wilejka” J Wilejka
ZespóS pies´ni i tan´ca „Wilejka” zostaS utworzony ok. 1990 r. z inicjatywy dos´wiadczonego choreografa z BiaSegostoku J Borysa ZGeszko, który przy-jezGdzGaS do Wilejki. Jego czSonkami bySy dzieci, które uczySy sie; je;zyka pol-skiego. „Wilejka” swoje istnienie zawdzie;cza równiezG Podlaskiemu Oddzia-Sowi Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, który zaprosiS zespóS (24 osoby) do BiaSegostoku na kolonie artystyczne. Kierownikiem zespoSu bySa dziaSacz-ka spoSeczna Danuta BakinowsdziaSacz-ka. Jednym z problemów, jakie miaS zespóS, byS brak strojów43.
„Wspomnienie” J Pin´sk
Chór „Wspomnienie” powstaS w 1995 r. z inicjatywy ówczesnego prezesa OddziaSu ZPB w Pin´sku J Wiktora Mostka. ZrzeszaS on entuzjastów, przedsta-wicieli najstarszego pokolenia Polaków. W 1998 r. liczyS 22 osoby. Opiekuna-mi bySy Nina Daniluk, z wyksztaScenia muzyk (nauczycielka gimnazjum nr 2 w Pin´sku), i Halina OzGereljewa. Najstarsz ;a czSonkini ;a bySa Nina Iljenkowa. Chór zyskaS popularnos´c´ nie tylko w ojczystym mies´cie nad Pin ;a, ale i w Brzes´ciu, Baranowiczach, oohiszynie, Koszalinie. W 1998 r. chór zaj ;aS I miejsce na Festiwalu Piosenki Polskiej w Pin´sku. Wsze;dzie sSuchaczy
za-41A. G r e; d z i k - R a d z i a k, Os´wiata i szkolnictwo polskie na BiaRorusi 1989-2001,
cz. II, Kielce 2001, s. 198.
42A. P a r m a n´ c z u k, ZespóR „Wiara” w Krakowie, „SSowo Ojczyste” 1999, nr 11,
s. 13.
43Archiwum Zwi ;azku Polaków na BiaSorusi w Grodnie J Zbiory DziaSu Os´wiaty, 24 X
1993. Tekst w posiadaniu autorki. L. K u k s i n o w i c z, Na Ziemi Wilejskiej, „GSos znad Niemna” 1995, nr 12, s. 4.
chwycaS wysokim poziomem artystycznym i szczeros´ci ;a wykonania rózGnych piosenek: s´wieckich, religijnych, klasycznych i humorystycznych. W 2000 r. w chórze s´piewaSa takzGe prezes OddziaSu ZPB w Pin´sku Krystyna Kalinowska. Liczba uczestników w tym czasie wynosiSa 30 osób, których, pomimo odmien-nych zainteresowan´ i zawodów, poS ;aczySa miSos´c´ do polskiej piosenki44.
„Zgoda” J Brzes´c´
Chór „Zgoda” powstaS we wrzes´niu 2000 r. przy Miejskim Oddziale ZPB w Brzes´ciu. Pocz ;atkowo nosiS nazwe; „Polska Grupa Wokalna przy Oddziale Miejskim Zwi ;azku Polaków w Brzes´ciu”. JuzG 14 paz´dziernika 2000 r. zespóS zaprezentowaS sie; po raz pierwszy przed polsk ;a publicznos´ci ;a. Pocz ;atek 2001 r. przyniósS przeksztaScenie Grupy Wokalnej w Polski Chór Akademicki „Zgoda”. W swoim repertuarze miaS klasyczne pies´ni chóralne rózGnych kom-pozytorów ze StanisSawem Moniuszko na czele, pies´ni religijne, patriotyczne, ludowe. W 2002 r. kierowniczk ;a 22-osobowego zespoSu, który skupiaS wy-S ;acznie kobiety, bySa Tatiana Ponomarenko. ZespóS cze;sto koncertowaS dla polskiej spoSecznos´ci w Brzes´ciu. Szczególnym powodzeniem cieszySy sie; wyste;py chórzystek wzbogacaj ;ace kos´cielne nabozGen´stwa. Od 17 do 27 lipca 2002 r. chór uczestniczyS w XI S´wiatowych Spotkaniach Chórów Polonijnych, zorganizowanych w ramach Polonijnego Lata J Koszalin 2002. ByS najmSod-szym z uczestników spotkania pod wzgle;dem stazGu artystycznego. MozGliwos´c´ spotkan´ z Polakami z caSego s´wiata chór zawdzie;czaS prezesowi Stowarzysze-nia „Wspólnota Polska” OddziaS w Koszalinie J Gabrieli Cwojdzin´skiej45.
„Ziemia Naddz´win´ska” J Witebsk
Chór „Ziemia Naddz´win´ska” rozpocz ;aS swoj ;a dziaSalnos´c´ w 1995 r. w Witebsku. W 2000 r. kierownikiem zespoSu, licz ;acego 23 osoby, w tym 13 kobiet i 10 me;zGczyzn, byS Edward Gatustow, a dyrygentem Antoni Wiszniakow. Repertuar „Ziemi Naddz´win´skiej” obejmowaS polskie pies´ni religijne i patrio-tyczne, polskie utwory klasyczne, polskie i biaSoruskie piosenki ludowe oraz wspóSczesne piosenki popularne. Chórzys´ci z Witebska uczestniczyli w organizo-wanych na BiaSorusi festiwalach: Pies´ni Polskiej (1998) i Kultury Polskiej (1999). Po raz pierwszy wyst ;apili w Polsce w Koszalinie podczas X S´wiatowe-go Festiwalu Chórów Polonijnych Polonijne Lato J Koszalin 200046.
44G r e; d z i k - R a d z i a k, Polskie zespoRy i chóry, s. 90. 45TamzGe, s. 93; Program Polonijne Lato I Koszalin 2002, s. 24-25. 46
ZAKON´ CZENIE
Po 1989 r. na BiaSorusi funkcjonowaSy, oprócz wymienionych, naste;puj ;ace zespoSy i chóry: „Aksamit” w Homlu, „Dlaczego?” J chór dziecie;cy w Bara-nowiczach, „Drys´wiatskie SSowiki” w Drys´wiatach, „Dzwoneczki” w Ostrow-cu, „GSe;boczanie” w GSe;bokiem, „Gwiazdeczki” w BrasSawiu, „Jutrzenka” w Makarowcach, „Kamerata” w SSonimie, „Mioryca” J zespóS piosenki ludo-wej w Miorach, „Nadzieja” w Homlu, „Marzenie” w Klecku, „Nowogródczyz-na” w Nowogródku, „Odrodzenie” w S´wisSoczy, „Pin´ska Szlachta” J grupa folklorystyczna w Pin´sku, „PSomien´” w Min´sku, „Polacy z Kiemieliszek” w Kiemieliszkach, „Polskie Kwiaty” w Oszmianie, „Schola” J chór parafialny w Pin´sku, „Skowronki” w Min´sku, „SSoneczko” J zespóS dziecie;cy w Boryso-wie, „SSoneczko” w Drui, „SSonimskie Lilie” w SSonimie, „SSowianeczka” w Lidzie, „Strubczanka” w Strubnicy, „S´piewajmy Razem” J zespóS dziecie;cy w Witebsku, „Wierzba” w Drys´wiatach, „Wilia” w Kiemieliszkach, „WoSo-zGanka” w WoSozGynie, „Zaranica” J ludowy zespóS z Radunia, „Zaranica” J kapela z Nies´wiezGa, „Z´ ródeSko” J zespóS dziecie;cy w Klecku, „ZGytnica” z Korelicz. Ponadto dziaSaSy: grupa wokalna w MoSodecznie, zespóS artystycz-ny przy oddziale ZPB w PoSocku, zespóS dziecie;cy w Bobrujsku.
Z przedstawionej charakterystyki wynika, izG wie;kszos´c´ polskich chórów i zespoSów folklorystycznych funkcjonowaSa w zachodniej cze;s´ci BiaSorusi, gSównie w obwodzie grodzien´skim, najliczniej zamieszkiwanym przez Pola-ków w porównaniu z innymi obwodami. Najwie;ksze nasilenie powstawania polskich zespoSów przypadaSo na lata 1989-1992. Wszystkie polskie chóry i zespoSy folklorystyczne pracowaSy w trudnych warunkach i miaSy duzGo pro-blemów, gSównie natury finansowej. Wie;kszos´c´ kierowników chórów i zespo-Sów prowadziSa zaje;cia spoSecznie. W lepszej sytuacji bySy zespoSy, które otrzymaSy, a póz´niej w kolejnych latach obroniSy tytuS: „ludowego” b ;adz´ „wzorowego”, nadawany przez Komisje; Kwalifikacyjn ;a BiaSoruskiego Mi-nisterstwa Kultury, dzie;ki czemu uprawniaSo to ich do uzyskania pomocy finansowej od wSadz biaSoruskich. ZespoSami, które uzyskaSy tytuS „ludowe-go”, bySy: „Chabry”, „Grodzien´skie SSowiki”, „Lechici”, „Promien´”. Chóry i zespoSy folklorystyczne dziaSaSy w strukturach ZPB, b ;adz´ poza nimi, przy domach kultury, szkoSach, kos´cioSach. Kierownicy polskich amatorskich chó-rów i zespoSów folklorystycznych mieli zazwyczaj odpowiednie wyksztaSce-nie. Swoje kwalifikacje mogli doskonalic´ wyjezGdzGaj ;ac na warsztaty do Kosza-lina lub LubKosza-lina. Organizacj ;a tych warsztatów zajmowaSo sie; Stowarzyszenie „Wspólnota Polska”. Dla rozwoju i bytu chórów i zespoSów w BiaSorusi duzGe znaczenie miaSa pomoc udzielana w Polsce ze strony licznych organizacji
i instytucji, przedsie;biorstw, osób prywatnych oraz s´rodowisk emigracyjnych. Na uwage; zasSuguje mnogos´c´ form udzielanego wsparcia, na które skSadaSo sie; m.in.: zaopatrywanie w instrumenty muzyczne, mikrofony, stroje i rekwi-zyty, organizowanie tras koncertowych, reklamy, s´rodków transportu, przeka-zywanie kwot pienie;zGnych. Pomoc ta, choc´ cze;sto ograniczona do dziaSan´ doraz´nych i na niewielk ;a skale;, miaSa i ma duzGe znaczenie dla funkcjonowa-nia polskich zespoSów. SiS ;a mobilizacyjn ;a dla artystów bySy i s ;a nadal kon-certy i festiwale. Daj ;a one mozGliwos´c´ pokazania swojego dorobku artystycz-nego, wymiany dos´wiadczen´, sprzyjaj ;a wzrostowi poziomu wykonania. PozG ; a-dana i pozGyteczna jest wspóSpraca chórów i zespoSów z partnerami w Polsce. Amatorski ruch artystyczny to wazGny element odradzania sie; polskiej tozGsamos´ci narodowej na BiaSorusi. DziaSalnos´c´ chórów i zespoSów ma szcze-gólne znaczenie, zwSaszcza w tych rejonach, w których tylko niewielki pro-cent Polaków zna swój je;zyk ojczysty. SSowa pies´ni bowiem o wiele Satwiej docieraj ;a do tych, którzy z trudnos´ci ;a czytaj ;a, b ;adz´ nie czytaj ;a wcale. Zespo-Sy i chóry propaguj ;a polsk ;a kulture; i tradycje, pozwalaj ;a uczestnicz ;acym w niej dzieciom i mSodziezGy poznac´ korzenie swojego narodu. Wymierna pomoc ze strony Polski w ich utrzymaniu i dalszym rozwoju w sytuacji, gdy nie czyni ;a tego wSadze biaSoruskie, jest niezbe;dna.
Polskie zespoSy i chóry funkcjonuj ;ace na BiaSorusi w latach 1989-2003 1. „Aksamit” Homel 2. „AndzGelika” Lida 3. „BrasSawianki” BraSaw 4. „Chabry” Grodno 5. Chór mSodziezGowy Min´sk 6. „Credo” SSonim
7. „Czerwone Maki” Min´sk
8. „Dlaczego?” Baranowicze
9. „Dobro i Pokój” SSonim
10. „Drys´wiatskie SSowiki” Drys´wiaty
11. „Dzwoneczek” SSonim
12. „Dzwoneczki” Grodno
13. „Dzwoneczki” Ostrowiec
14. „Echo Grodna” Grodno
16. „Gerbera” Brzes´c´
17. „GSe;boczanie” GSe;bokie
18. „GSos znad Niemna” Grodno
20. „Grodnianeczka” Grodno
21. „Grodzien´skie SSowiki” Grodno
22. „Gwiazdeczki” BrasSaw 23. „Iwianka” Iwie 24. „Jutrzenka” WoSkowysk 25. „Jutrzenka” Makarowce 26. „Jutrzenka” Porozów 27. „Kamerata” SSonim 28. „Karolinka” Brzes´c´ 29. „Konsonans” Min´sk
30. „Kolorowe Nutki” Grodno
31. „Kraj Ojczysty” Karasino
32. „Kraj Rodzinny” Baranowicze
33. „Kresowe Krasnoludki” Putryszki
34. „Kresowe Zabawy” Lida
35. „Kresowianka” Iwieniec 36. „Kresowiacy” Lida 37. „KukuSeczka” Kobryn´ 38. „Laudate Dominum” bd 39. „Lechici” Grodno 40. „Lidzianie” Lida 41. „Maszeka” Mohylew
42. „Matczyna Piosenka” Taniewicze
43. „Memoria” Lida 44. „Michalinki” HoSowiczpole 45. „MiSos´c´” Lida 46. „Mioryca” Miory 47. „Marzenie” Kleck 48. „Mozyrzanka” Mozyrz 49. „Nadzieja” Kleck 50. „Nadzieja” Homel 51. „Nies´wiezGanie” Nies´wiezG 52. „Niezapominajki” Kamaje 53. „Nowogródczyzna” Nowogródek
54. „Odrodzenie” WoSkowysk
55. „Odrodzenie” S´wisSocz
56. „Odrodzenie” Stare Wasiliszki
57. „Pierwiosnek” Baranowicze
58. „Pin´ska Szlachta” Pin´sk
59. „PSomien´” Min´sk
60. „Pokój i Dobro” SSonim
61. „Polesia Czar” Brzes´c´
62. „Poleskie Gwiazdki” Pin´sk
63. „Polonez” Min´sk
64. „Polskie Echo Ostrowca” Ostrowiec 65. „Polacy z Kiemieliszek” Kiemieliszki
66. „Polskie Kwiaty” Oszmiana
67. „Polskie Kwiaty” Ostrowiec
68. „Praleski” Pin´sk
69. „Promien´” Szczuczyn
70. „Przyjaciele” Lida
71. „PrzyjacióSka” Radun´
72. „Radosny Dzwon” S´wisSocz
73. „Radun´skie SSowiki” Radun´ 74. „Rude Dziewczyny” Pin´sk
75. „Ruta” Nowe Gerniki
76. Schola J chór parafialny Pin´sk
77. „Skowronki” Min´sk
78. „SSoneczko” Borysów
79. „SSoneczko” Druja
80. „SSonimskie Lilie” SSonim
81. „SSowianeczka” Lida
82. „Strubczanka” Strubnicy
83. „Szarotka” Kobryn´
84. „Sybirak” Lida
85. „S´piewajmy Razem” Witebsk
86. „Te;cza” Min´sk
87. „Wiara” Grodno
88. „Wierzba” Drys´wiaty
89. „Wilia” Kiemieliszki
91. „Wilejka” Wilejka
92. „Wspomnienie” Pin´sk
93. „Zaranica” Radun´
94. „Zaranica” J kapela Nies´wiezG
95. „Zgoda” Brzes´c´
96. „Ziemia Naddz´win´ska” Witebsk
97. „Z´ródeSko” Kleck
98. „ZGytnica” Korelicze
99. grupa wokalna MoSodeczno
100. zespóS artystyczny PoSock przy oddziale ZPB
101. zespóS dziecie;cy Bobrujsk
POLISH ENSEMBLES AND CHOIRS IN CONTEMPORARY BELARUS (AFTER 1989)
GENESIS, INCOME, BUSINESS, PROBLEMS, AND PERSPECTIVES
S u m m a r y
According to official data, Poles in Belarus constitute a population of nearly 500,000 people; reality however deems this figure twice as high. The ZSRS authority has employed its absolute assimilative politics against the Poles, and as a result, over the past 40 years those people have been stripped of all identity preserving institutions. Only after well-known political alterations took place in this country, could the rebirth and development of Polish socio-cultu-ral life begin. The movements’ most important manifestations in the past decades have been various forms of Polish education and partly the developing Polish school system. In the year 1988, the Polish Cultural-Educational Association (Polskie Stowarzyszenie Kulturalno-Os´wiato-we) in the name of Adam Mickiewicz was founded, and shortly after in 1990 was reformed in to stand as the Polish Union in Belarus, whose sole purpose was to represent the cultural interests of the Polish minority in the country. With its formation began the development of Polish choirs', folklore ensembles and amateur acting companies for children, adolescents and adults. An author, unknown to the Polish audience, characterized 64 ensembles and choirs in Belarus, which operated, and still might be, between the years 1989-2003, in an article based on materials the author gathered in 2000-2003 years. Matters such as: genesis, income, busi-ness, and problems and perspectives of choirs and companies were pointed out. The functio-ning of these ensembles heavily relied on aid from numerous Polish organizations, institutions, enterprises, emigration societies and private donations. It should be noted that these contribu-tions took on a vast array of forms, ranging from instrumental supplies, microphones, costumes and essentials, organization of performance routes, advertising, transportation and financial transfers. After years of horrible losses and half a century of assimilating oppression, the amateur artist movement stands a key element in the rebirth of Polish identity in Belarus.
S@owa kluczowe: Republika BiaSorus´, Polacy na BiaSorusi, zespoSy i chóry polonijne Key words: Republic of Belarus, Poles in Belarus, polish ensembles and choirs.
