View of Homerycka i biblijna terminologia gościnności

R O C Z N IK I H U M A N ISTY C Z N E Tom X X X III, zeszyt 3 — 1985

KS. HENRYK WÓJTOWICZ

HOMERYCKA I BIBLIJNA

TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI

Gościnność n a le ż y do podstawowych p o ję ć w k u ltu r z e i r e - l i g i i . W r e l i g i i zn a jd u je ona swe n a jg łę b s z e u za s a d n ien ie . Re­ l i g i j n y nakaz g o ś c in n o ś c i s t r z e ż e lu d z i p rzed w z a je m n ą .iz o la ­ c ją i um ożliw ia w s p ó łży c ie ic h różnych grup. Obcy jako w y ję t y p ie rw o tn ie spod prawa poza swoją grupą j e s t wrogiem, k tó r y mo­ że budzić uzasadniony lę k i obawę, a zarazem gościem , któremu n a le ż y okazać szacunek, zgod n ie z nakazem r e l i g i i . A. Walde p o d a je , że p ierw otn a forma sanskrytu " g h o s t is " zn a jd u je swą kontynuację w ła ciń sk im " h o s t i s " , niem ieckim "G a st" i s ta r o - cerkiew no-słow iańskim " g o s t b " , co odpowiada w ję zy k u polskim wyrazowi " g o ś ć ". W język u greckim n ie ma w o g ó le in d o e u ro p e j-

sk iego wyrazu " g h o s t is " , a g r e c k i w yraz t,evoę, i s t n i e j ą c y ju ż w o k r e s ie mykeńskim, oznacza i "p rz y b y s z a p r z y ję t e g o w g o ś c i­ n ę ", i "gosp od arza go szczącego p r z y b y s z a ", co odpowiada ta k że łacińskiem u w yrazow i "h o s p e s ", używanemu ju ż p rz y końcu I I I w. p rzed Chr. na ozn aczen ie " g o ś c ia " i "g o s p o d a rza ".

Przedmiotem te g o a rty k u łu j e s t z w ię z łe p rz e d s ta w ie n ie te r m in o lo g ii d o ty c zą c e j g o ś c in n o ś c i w Nowym Testam encie w

na-2 w ią za n iu do t e r m in o lo g ii g o ś c in n o ś c i u Homera .

Id ea g o ś c in n o ś c i, u j ę t e j p rz e z Homera w normy e t y k i dwor­ s k ie j i re a liz o w a n e j na za s a d z ie k o r z y s tn e j w zajem hości wobec członków pochodzących z a ry sto k ra ty c zn y c h rodów, utrzym ywała s ię i w y w iera ła niem ały wpływ na rozw ój stosunków m ięd zylu d z­ k ich także w o k r e s ie pohomeryckim aż do późnego antyku. J e s z ­ cze w w. po Chr. J u lia n A p o stata p o le c a "wyznawcom w ia ry h e lle ń s k ie j" naśladować wzór dobroczyn n ości wobec g o ś c i i żeb­ raków z Od. 14, 56-58, g d z ie Eumajos wypowiada s ię o nakaza­ n e j p r z e z bogóV g o ś c inno ś c i. Tę dobroczynność Eumajosa p r z e c iw ­

sta w ia ces a rz g o ś c in n o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j jako w artość rów- 5

6 KS. H E N R Y K W Ó JTO W IC Z

Do h om eryck iej i d e i g o ś c in n o ś c i naw iązywała l it e r a t u r a p r z e d c h rz e ś c ija ń s k a w o k r e s ie archaicznym , klasycznym i gre c ­ ko-rzym skim , jak rów n ież l i t e r a t u r a c h rze ś c ija ń s k a ^ , czego wy­ mownym przykładem j e s t Klemens A le k s a n d ry js k i, k tó r y powołując s ię b ezp o śred n io ńa Homera w każdym c złow iek u jako b r a e ie każe w id z ie ć Boga ("S tro m a ta " 1, 94, 5; 2, 41, 5 - 6 )'’ .

Leksykalna i semantyczna tr a d y c ja homerycka w za k re s ie t e r ­ m in o lo g ii i d e i g o ś c in n o ś c i j e s t kontynuowana, p rzyn ajm n iej w pewnym s to p n iu , ta k że w Nowym Testam encie.

I . Homerycka te r m in o lo g ia g o ś c in n o ś c i

1. Gościnność wyrazem k u ltu ry h e lle ń s k ie j

Homer d z i e l i lu d z i, m iasta i k r a je na dwie grupy. Do je d ­ n e j z a l i c z a lu d z i zuchwałych (ŁippioiaC), okrutnych (x a \ e n o (), d z ik ic h (a y p c o i) i n ies p ra w ied liw y c h (ouóe ó t K a io i), a do d ru g ie j - gościn n ych (qpL\ó£;etvoi) i bogobojnych (^eouóąę) Gościnność i bogobojność łą c z ą s ię w ięc z sobą n ie r o z e r w a ln ie i nakładają n ie ja k o na s i e b i e według aż c zte ro k ro tn e g o ośw iad czen ia Homera (Od. 6, 121 = 9, 176 = 13, 202; 8, 576). Tak w ięc gościn n ość, k t ó r a u Homera zn a jd u je swą n a jw ięk szą motywację w r e l i g i j n e j b o g o b o jn o ś c i, j e s t wyrazem k u ltu ry g r e c k ie j w p rzeciw sta w ien iu do b a rb a rz y ń s k ie j postawy n ieg ościn n ego dzikusa Polyfem a, k tó ­ r y k p i s o b ie z r e l i g i i i z bogów, b lu ź n i nawet "Zeusow i, o p ie ­ kunowi i m ś c ic ie lo w i b ła ga ln ik ó w i g o ś c i" (Od. 9, 270 n . ) , s tw ie r d z a ją c c h e ł p liw ie , że Cyklopowie " z pewnością są o w ie le l e p s i " (Od. 9, 276).

Każdy c u d zo ziem iec, p o z o s ta ją c y p r z e c ie ż pod opiek ą p re- h e lle ń s k ie g o bóstwa Zeusa, ok reślan ego u Homera e p itetem £ e i- v io ę (Od. 9, 271; 14, 284; I I . 13, 625) albo ęćvio ę (Od. 14, 389) o ra z mianem "opiekun a i m ś c ic ie la b ła ga ln ik ów i g o ś c i (Zeuę ó ’ e7UTtpr)iwp tne-iawy te £eivujv t e) , k tó r y i d z i e razem z

czcigodn ym i gośćm i" (5 e t v i o ę , £ e iv o io iv ap ' aló o to io u v óitpóe?) (Od. 9, 270 n . ) , może l i c z y ć na gościn n e p r z y ję c ie w p o trz e ­ b i e ty lk o u fa k ty c z n ie bogobojnego c zło w ie k a , k tó r y , jak Eu- m ajos, pod wpływem " b o ja ź n i p rzed Zeusem jak o opiekunem goś­ c i " , choć i zw y k łe j lu d z k ie j l i t o ś c i " d arzy Odysa jako cu­ dzoziem ca, ponieważ n ie ro zp o zn a ł w nim je s z c z e swego pana pow racającego do własnego, domu, "szacunkiem i p r z y ja ź n ią " (Od. 14, 388 n . ) .

H O M E R Y C K A I BIB LIJNA T E R M IN O L O G IA G O Ś C IN N O Ś C I 7 2. Podstawowe term iny g o ś c in n o ś c i

Na o k r e ś le n ie g o ś c in n o ś c i s to s u je Homer dwa w yrazy: £evtn (Od. 24, 286 i 314) i le ivo -a u vn (Od. 21, 3 5 ).

3. "G o ść", "g o ś c in n i" lu d z ie i "o p iek u ń cze bóstwo g o ś c i" Na ozn aczen ie " g o ś c ia " p o s łu g u je s ię p o e ta w ie lo k r o t n ie

v 7

zarówno w " I l i a d z i e " , jak i w "O d y s ei" wyrazem £etvoę

podczas gdy "gościn n ych " lu d z i nazywa (p ik ó -ę eiyo i (Od. 6 , 121; 8, 576; 9, 176; 13, 202). E p it e t £ evioę ł ą c z y Homer z "Zeusem jako. opiekunem g o ś c i" (Od. 14, 389) i ze "s to łe m d la g o ś c i" (Od. 14, 158; 17, 155; 20, 230 ). Odmianką le k s y k a ln ą te g o e p i­ t e t u o id e n ty c z n e j z a w a rto ś c i sem antycznej w o d n ie s ie n iu do Zeusa j e s t wyraz £ e iv io s (Od. 9 , 271; 14, 284; I I . 13, 625 ).

4. "G ościnne dary"

Odpowiednikiem p olsk im wyrazu £evta (Od. 15, 514 i 546) alb o ę e (v ia (O d. 3, 490; 5, 91; 9 , 229. 517; 15, 188; I I . 11, 779; 18, 387; Od. 14, 404; 19, 1 8 5 ), a w l i c z b i e p o je d y n c z e j

£ e iv io v (Od. 9,356. 365; 20, 2 9 6 ), są " p r z y j a c i e l s k i e dary otrzymane w g o ś c in ie " .

5. "Upominek d la g o ś c i" , "g o ś c in n y gospodarz" i " p r z y j ­ mowanie g o ś c ia "

Z id e ą g o ś c in n o ś c i łą c z ą s ię u Homera je s z c z e inne w yrazy. N a le ż y tu wymienić: £eivni.ov c z y l i' "upominek d la g o ś c i albo

O /

poczęstunek w g o ś c in ie " , £et.vo-óoxoę c z y l i "podejm u jący, go s zc zą c y obcych., gospodarz" (Od. 18, 64; 15, 55; 8, 210; 15, 70; I I . 3, 354; Od. 8 , 543) o ra z jak o wyraz u ż y ty na o k r e ś le n ie czyn n ości "g ościn n ego przyjm ow ania, przyjm ow ania w g o ś c in ę , podejmowania jako g o ś c ia , u g a szcza n ia " .

I I . B i b l i j n a te r m in o lo g ia g o ś c in n o ś c i 10

G. St& h lin w swym a r ty k u le o g o ś c in n o ś c i przykładow o ty lk o wymienia n astęp u jące term in y, k tó r e mają zw iązek z cnotą go ś c in n o ś c i: <pi.Ao-!;evia: "g o ś c in n o ś ć " (p o r . Rz 12, 13; Hbr 13, 2 ), £ evo ę: " p r z y j a c i e l g o ś c i" (R z 16, 2 3 ), q>i.4o'-£evoę ; " g o ś ­ cin n y" (1 Tm 3, 2; T t 1, 8; 1 2 4 , 9 ) , £ evo-óoxeiv (1 Tm 5, 10) a lb o £ev(ęe(,v‘ (Dz 10, 23; 28, 7; Hbr 13, 2 ): "p r z y ją ć jako g o ś c ia " , med. "m ieszkać jako go ś ć" (1 K or 16, 19; Dz 10, 6. 18. 32; 21, 1 6 ), a także ouv-aYeiv (H t 25, 35 i m . ) , i>rco-\ap0aveiv

KS. H E N R Y K W Ó JTO W IC Z

(3 J 8) i U v ta : "p o k ó j gościn n y" (Plm w. 2 2 ). Tymczasem t e r ­ m in o lo g ia i d e i g o ś c in n o ś c i w Nowym Testam encie j e s t fa k ty c z n ie d alek o b o g a ts za n iż to p od aje G. S t& h lin .

1. Podstawowe term in y g o ś c in n o ś c i ( " h o s p i t a l i t a s " ) a) "P o k ó j go ścin n y" ("h o s p itiu m ")

W g re c e b i b l i j n e j - Nowego Testamentu n ie ma homeryckiego wyrazu ęetYO-auyT], j e s t n atom iast homerycki wyraz £ev£a a le jak o odmianka semantyczna u ż y ta w Dz 28, 23 na ozn aczen ie "po­ k o ju g o ścin n eg o" i w l i ś c i e św. Pawła do Pilem ona (.w. 2 2 ), k tó ­ re g o a p o s to ł narodów p r o s i o p rzygotow an ie mu "p ok oju go ścin ­ n e g o ".

b ) "G ościn n ość" ( " h o s p i t a l i t a s " )

Odpowiednikiem "g o ś c in n o ś c i" j e s t n atom iast znany w l i -11

t e r a t u r z e g r e c k ie j od czasów B a k ch ylid esa - wyraz zło żo n y w p o s t a c i <pi\o-£evCa, u ż y ty w l i ś c i e do-Rzymian, g d z ie zn a jd u je s ię za ch ę ta a p o s to ła do " p r z e s t r z e g a n ia g o ś c in n o ś c i" (1 2 , 1 3 ), i w l i ś c i e do H ebrajczyków , k tó r z y otrzym u ją z a le c e n ie : " n ie za p o m in a jcie o g o ś c in n o ś c i (-iTję tpi\oęeviaę pn I n i\avdav£Te), bo d z ię k i n i e j n ie k t ó r z y , choć n ie w i e d z i e l i o tym, u g o ś c ili

(£ evC cavteę) an io łów " (1 3 , 2 ).

c ) "G ościnny gospodarz" i "g o ś ć " ("h o s p e s ")

Podm iot i p rzed m iot g o ś c in n o ś c i j e s t o k reś lo n y w Nowym

/ 12

Testam encie tym samym wyrazem £ęvoę , k tó r y u Homera zos­ t a ł u ż y ty w fo rm ie e p ic k ie j ęe"ivoę. 0 "g osp od a rzu ", określonym

/ 13

wyrazem £evoę, j e s t mowa t y lk o w l i ś c i e do Rzymian . A p ostoł p r z e s y ła w nim Rzymianom p ozd ro w ien ie od swego współpracownika, G aju sza, jako "sw o jego gospodarza i c a łeg o K o ś c io ła " (1.6, 23). W innych te k s ta c h te n sam wyraz £evoę oznacza "g o ś c ia " ("h o s ­ p e s " ) . Są to n a stęp u ją ce te k s t y : Mt 25, 35. 38. 4-3. 44; Dz 17, 21; E f 2, 12. 19.

0 "g o ś c iu "ja k o w c ie le n iu Chrystusa (M t 25, 4 0 ), któremu dano je ś ć i p i ć , za co j e s t obiecan e k ró les tw o n ie b ie s k ie , a za odmówienie g o ś c in y p ie k ło (M t 25, 46) - mówi e w a n g e lis ta Mateusz (2 5 , 35. 38. 43. 4 4 ). ¿ w ię ty Łukasz "gośćm i" (" h o s p i- t e s " ) nazywa przybyszów ( " a d v e n a e " ), k t ó r z y m ieszkają w A te ­ nach ( Dz 17, 2 1 ), a św. Paweł E fe z ja n o k r e ś la mianem " g o ś c i" n ie mających u d z ia łu "w przym ierzach o b ie t n ic y " , danej

spo-B P* * ! * ! * ! * * . 1 » tSMINA TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI 9 łecznosoi iz ra e ls k ie j, gdy b y li jeszcze "bez boga" (£~&eoi) jako "bezbożni" poganie (E f 2, 12), b© teras już nie są "gośćmi" ("hospites") jako chrześcijanie (E f 2» 19).

d) "Pielgrzym", "cudzoziemiec", "pielgrzymi, zagra­ niczny" ("peregrinus")

Rzeczownik je st ponadto nosicielem wartości seman­ tycznej odpowiadającej polskiemu rzeczownikowi "pielgrzym, cu­ dzoziemiec" w takich tekstach, jak: Mt 27, 7 i Hbr 11, 13 oraz przymiotnikowi "pielgrzymi, zagraniczny" w 3 Liście, św. Jana, gdzie jest mowa o "zagranicznych" misjonarzach, których apos­ toł wysyłał de poszczególnych gmin (w. 5)

e) "Gościnny" ("h o s p ita lis ")

Cnota gościnności czyni "gościnnym" (pvX6-ęeva<) "gospoda­ rza" (£śvoę) jako przyjaciela gości« Według zalecenia św. Paw­ ła (1 ©z 3, 2; I t 1, 8) "gościnny" powinien być w sposób dos­ konały przede wszystkim biskup. Gościnność bowiem je st warun­ kiem biskupiego powołania. •'Gościnni" CfvXó-£cvot) mają być dla siebie (clę aXXnXouę) i bez szemrania (aveu yorfwaaou) oczywiś­ cie wszyscy chrześcijanie, zgodnie z upomnieniem św. Piotra, który obowiązek chrześcijańskiej gościnności uzasadnia sądem Bożym (1 P 4, 9 ), tak samo jak Chrystus gościnność uczynił jed­ nym z Warunków zbawienia (Et 25, 35. 38. 44. 46).

W sformułowaniu nakazu chrześcijańskiej gościnności pos­ ługują się apostołowie, zarówno św. P iotr jak i św. Paweł, homeryekim przymiotnikiem ftXÓ-£evoę, użytym w tym samym zna­ czeniu jak u Homera w formie epickiej^"«

f ) "Gościć, ugaszozać" ("h ospitic recipere")

Udzielanie gościny w czasach apostolskich określa podsta­ wowy w tym temaeie homeryoki wyras (cvtCw $ tym samym znacze­ niem: "przyjmować gościnnie, przyjąć w gościnę, podejmować ja ­ ko gościa, gościć u siebie, ugościć" w Dziejach Apostolskich, gdzie je st mowa o św. Piotrze, który "p rzy ją ł w gościnę * (¿(evio£v) w domu Szymona, garbarza w J a fie , na jedną noc wys­ łańców centuriona Korneliusza (10, 23), i w liś c i e do Hebraj­ czyków, zachęcanych do pamiętania o gościnności aluzyjnie przy­ wołanym przykładem gościnności Abrahama i Lott którzy "ugoś­ c i l i " (ęevio«vzcę) aniołów (13, 2).

10 KS HENRYK W0 JTOW1CZ

g) "Utrzymywali jaka gościa" ("eachibere")

Ten sam czasownik £cvCęu ze znaczeniem: "utrzymywać jako go ścia” w Dz 28, 7 odnosi się do Publiusza, namiestnika wyspy M alty, który życzliw i© i p rzyja źn ie (ęilo^póywę) "utrzymywał

jako go ści" (e&evicev) p rzez tr z y dni Pawła jako rozb itk a okrę­ towego wraz z towarzyszącymi mn osobami.

h) "Być gościem" ("h o sp itari")

C zęściej występuje w dziejach apostolskich tan czasownik w stro n ie b iern e j Ccv(ccc*at ze znaczeniem: "być przyjętym w gościnę, być gościem". I tak Szymon, many Piotrem, " j e s t goś­ ciem" (C cyiC ctai) w J a fie u Szymona, k tóry był garbarzem (10, 6. 3 2 ), a św. Paweł mówi: "zostaliśm y p r z y ję c i w gościnę” (ę e w o -

*Hicv) u Hnazona z Cypru jako dawnego ucznia (21, 16}. i ) "Mieć pokój gościnny" ("hospitlum habere") Bierna forma czasownika ¿eirtCeotaw ze znaczeniem: "mieć pokój gościnny, mieszkać jako gość" znajduje się w Dz 10, 18 z inform acją o wysłannikach Korneliusza w domu Szymona garba­ rz a w J a fie , k tó rzy p y t a li: "c z y tu mieszka jako

gość

j ) "Przyjmować g o ś c i, cudzoziemców" ("h o s p itio r e c i-p e re ")

Drugim podstawowym czasownikiem należącym do tematu goś­ cinności je s t wyraz złożony ęevo-óoxćw ze znaczeniem: "p rz y j­ mować g o ś ci, cudzoziemców, udzielać gościn y". Ta kompozycja

4 0

n ie znana jeszcze Homerowi , jako Innowacja leksykalna wyra- zu ttvo-óoHEw znanego ju ż Herodotowi 1 Eurypidesowi ■*, wystę­ puje ty lk o w 1 Tm 5, 10 i odnosi się do k ob iety w wieku przy­ najmniej s ze ś ć d z ie s ię c iu l a t , żony jednego męża, mającej dobrą opin ię z powodu dobrych uczynków i dobrego wychowania d z ie c i, a w cią g n ię te j na l i s t ę wdów (XDP<*) d latego , że "u d z ie la ła goś­ cin y" (ctcvoóóxn

0

2. Dodatkowe terminy gościnności

Wymienione wyżej podstawowe b ib lijn e terminy dotyczące gościnności w Uowym Testamencie mają w swych strukturach e le ­ ment -£ev- W słownictwie Howego Testamentu znajdują się Jed­

HOMERYCKA I BIBLIJNA TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI 11 nak jeszcze takie wyrazy, które n ie mają wprawdzie wspomniane­ go elementu, a le ich treść łą c zy s ię z tematem gościnności i wzbogaca j e j ideę. Wypada więc wymienić najw ażniejsze z nich. Są to przede wszystkim czasowniki, w w iększości m iejsc wystę­ pujące jaka czasowniki złożone.

a) Czasownik 6exon«> i jego zło że n ia

Czasownik 6ex.opcu i pochodzące od niego złożen ia:ava-6e-XOpai, ano-óejopai i uito-óexopai., znane od czasów Homera w gre c k ie j lite r a tu r z e przedch rześcijań sk iej i b ib li jn e j, jak również znany dopiero od czasów Herodota20 czasownik eni.-óexonav można ogólnie przetłumaczyć na język p o ls k i w ten sposób: "przyjmować, przyjmować u s ie b ie , przyjąć w gościnę,

podejmo-P A wać jako gościa" ("e z c ip e r e , re c ip e re , suscipere") .

- ótxopat

Gościnność je s t ważnym czynnikiem w rozszerzan iu się Ewan­ g e l i i . Sam Chrystus dokładnie o k r e ś lił apostołom, ja k ie m iej­ sce powinni wyznaczyć gościnności w p ełn ien iu m is ji ewangeli­ zacyjnej (Ht 1.0, 5-16; Mk 6, 7-13ł łk 9, t - 6 ): j e ś l i ich w ja ­ kimś mieście "przyjmą w gościnę" (6 e x w v i«0 , mają jeść podane

im potrawy ( ł k t.0, 8 )22, a j e ś l i ich "n ie przyjmą w gościnę" (p>) óeęątai) ktoś (Mt 10» 14)2^ albo jakaś miejscowość (Mk 6, 11)2^ i j e ś l i ich "n ie przyjmą w gościnę" (m*1 6exi»>vxak) jacyś lu d zie (ł k 9, 5 )2^ albo mieszkańcy miasta (ł k 10, 10)28, powin­ n i odejść stamtąd i strząsnąć nawet p ył ze swych nóg (ł k 10, 11). W dzień sądu spadnie na ta k i niegościnny dom albo miasto kara cięższa od t e j , jaka spadła na Sodomę i Gomorę ( ł k 10, 12). "P rz y ję c ie w gościnę" (6cxó|iCvoę, 6śxe*ai.) zwiastuna Ewangelii jako kluczowe określen ie powtarzane k ilk a k ro tn ie w ewangelicz­ nym tek ście (Ht 10, 40 n .) oznacza p r z y ję c ie Chrystusa, a na­ wet samego Boga Ojca i akcentuje mocno nagrodę obiecaną przez Chrystusa, dla którego gościnność je s t n ie tylko współczuciem

27 d la b liź n ie g o , le c z także jednym z warunków zbawienia : "Kto was przyjmuje w gościnę (óexóne''oę), mnie przyjmuje (6 e x e ta i), a kto mnie przyjmuje (óex<Vevoę), przyjmuje (6£xexa\.) tego, k tóry mnie p osła ł. Kto przyjmuje (óexÓMev° i ) proroka jako pro­ roka, otrzyma zapłatę (ptodóv) proroka. I kto przyjmuje (6exó- pevos) sprawiedliwego, otrzyma zapłatę sprawiedliwego" (K t 10, 40 n . ) 28.

12 KS. HENRYK WÓJTOWICZ

San bw i osaJMnmik ócyopai występują takt« w informacji o "gościnnym przyjęciu" (¿óćęawto) Chrystusa przez Galii#jeży­ ków (J 4, 45) 1 o odmówieniu Ru "gościnnego przyjęci»" (o&*

eóe£avto) w niegościnnej wiosce samarytańskiej (łk 9, 53). Święty Paweł wyznacza wiernym w Kolosach obowiązek "goś­ cinnego przyjęcia" (óć(aofte) jednego st swych współpracowników, j e ś l i tylko do nich przyjdzie (Kol 4, 10)' .

Wśród bohaterskich przykładów wiary dla chrześcijan autor lis t u do Hebrajczyków wymienia przykład nierządnej Eahaby, któ­ ra dzięki wierze (zio te i) nie zginęła razem s niewierzącymi

(śzei«ńo«oiv), ponieważ życzliwie "przyjęła w gościnę" (6etapevt)) wywiadowców (11, 31).

- ava-óexon«w

Tym czasownikiem m znaczeniem: "przyjmowań u siebie jako

gościa" ("suseipere") został określony w Dz 28, 7 Publiusa, namiestnik wyspy Hal ty, który na trzy dni "p rzyjął u siebie jako gościa" (iva-óeęajievoę) Pawła wraz z towarzyszącymi mu osobami i serdecznie ioh "ugościł" (Hevwcev).

- <|xo-óćxoiuti

Tym czasownikiem został zaznaczony wprawdzie motyw "ser­ decznego, chętnego, miłego przyjęcia lub powitania" Jezusa (¿xeóe£a-io) przez tłum (Łk 8, 40) 52 i tłumów przez Jezusa (Łk 9, 11): anoóe£apeva*r^, jak również "przyjęcia jako gościa lub powitania" apostoła narodów (a«c6ć(avto) przaz "braci", czyli

chrześcijan, w Jerozolimie (Dz 21, 17)^ i "przyjmowania* (óneóćjcTo) przez niego przez całe dwa la ta w Szynie w prywat­ nym, wynajętym domu (pio-fcupa) wszystkich przychodzących (elozo- pcuopevou$) do niego (Dz 28, 30)* a ponadto "przyjęcia w goś­ cinę" (&'&o6ć£ao6aO Apollosa przez uczniów w Achał, zgodnie z listem polecającym napisanym dla niego przez braci (Dz 18, 2 7 )^ , ale nie w każdym - jak widaó - miejscu wyraźna je st myśl także o gościnności .

- lx i-ó e x o im

Czasownik ezi-óeyopai. ze znaczeniem: "przyjmowań gościn­ n ie , przyjąć w gościnę" występuje jako jeden raz tylko użyty wyraz w Iłowym Testamencie, a mianowicie w 3 liś c ie św. Jana

HOMISYCKA I «B Ł O N A TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI 13 autorytetu a p o sto ł« (w. 9 )^ , a ponadto n ic tylko sam n ie "przyjmuje w gościnę1* : (e *t6 e x c ta i) nawet b raci chrześcijan , le c z takie "przeszkadza i wyrzuca z K ościoła tych, k tórzy chcą (0ovko|j.ćvovO ich przyjmować gościnnie" (w. 10).

- 6*o-6ixopai

S«a o s ta tn i w omawianej tu grupie czasownik, z tym samym znaczeniem jak w poprzednim wypadku: "przyjmować gościnnie, przyjąć w g o ś c in ę " ^ , zo s ta ł utyty w Howym Testamencie tylko cztery razy. I tak św. hukasz podaje, że Marta "p r z y ję ła goś­ cin n ie" (w«e6et«To) Jezusa w swoim domu (ł k 10, 3S)^2* "Gościn­ n ie przyjął'-’ (&*e6e£a*o) ®0 takż« Zacheusz (Łk 19,

S ) Ąy ,

żyd o greckim imieniu Jazon (Dz 17, 7 ) ^ , który w ie le u c ie r­ p ia ł z tego powodu ze strony zazdrosnych Żydów i podburzonych przez nich tłumów i urzędników m iejskich, iiwięty Jakub zazna­ cza, że nierządnica Rahab doznała uspraw iedliwienia ( tćixa<.£*r' d zięk i dobrym uczynkom (ł ę epywv), ponieważ "p rzy jęła gościn- n ie" (i»*oÓ££ap£vT)) wywiadowców i wyprawiła ich inną drogą (Jk 2, 25).

b) Czasownik ouv-ayu

Homerycki wyraz ouv-aye:v ze znaczeniem w Howym Testamen­ c ie "przyjąć g o ś c in n ie " ^ , zo s ta ł użyty tr z y razy tylko w ewan­ g e l i i św. Mateusza (25» 35. 38. 4 3). Chrystus mówi o sobie: "Byłem gościem i p r z y ję liś c ie (ow-tiiraYfse) Mnie w gościnę" (25» 35). P r z y ję c ie Chrystusa w gościnę następuje przez przy­ ję c ie przychodnia, k tó ry potrzebuje pomocy i o p iek i w p o trze ­ b ie , czego n ie b y l i świadomi nawet spraw iedliw i jako zbawieni d zię k i gościnności okazywanej ludziom, skoro p ytają: "Panie, kiedy w idzieliśm y Cią jako gościa i p rzyjęliśm y (ow -ą yaY op t») Cię w gościnę?" (25, 38). Do potępionych za brak gościnności odnoszą się słowa Chrystusa: "Byłem gościem, a n ie p r z y ję liś c ie (ovv-tiYdhrcx£) Mni® w gościnę (25, 43).

c) Czasownik uw>-Xaupavw

. w

Homerycki czasownik 6no-Xappiwetv za znaczeniem w Howym Testamencie: "podejmować gościnnie, udzielać pomocy, wziąć w o p ie k ę "^ ', można znaleźć ty lk o w 3 L iś c ie św. Jana, k tóry chwali n ieja k ie go Cajusza za to , że pomaga braciom w w ierze 1 zaopatruje na drogę wędrowców, t j . misjonarzy, k tó rzy wyru­

14 KS. HENRYK. WÓJTOW1CZ

s z y li w imię Jezusa i n ie przyjmują niczego od pogan, dodając przy tym (w. 8 ), że takich przychodniów "powinniśmy podejmować gościnnie" (uno—XapPcrveiv)^®.

d) Czasownik xaxa-X<Suj

• Hcmerycki również w formie czasownik złożony xata-Xćeiv ze znaczeniem w tek ście ewangelicznym: "być czyimś gościem" ("d lw e rte re ") i w połączeniu z czasownikiem elo-epyopai je s t użyty w ew angelii św. Łukasza w o p is ie udania się Chrystusa w gościnę do Zacheusza, k tó ry uchodził za publicznego grzesz­ nika jako główny poborca c ła (19, 7 ). Wszyscy świadkowie t e j sceny szem rali na to i mówili: "poszedł do grzesznika, aby być jego gościem" (elor|XSev HaiaXuoat).

e) Rzeczownik xata-Xupa

Sen rzeczownik ma etymologiczny związek z ostatnim czasow­ nikiem i je s t znany w greckich utworach zachowanych do naszych dni od czasów Polybiusza. Został on użyty trzyk ro tn ie w nowym Testamencie tylko w tek ście ewangelicznym na określenie "gos­ pody, kwatery, zajazdo, h otelu" (Łk 2, 7 ) ^ , gd zie n ie było m iejsca d la Maryl i Józefa po ich przybyciu do Betlejem , i na określen ie "iz b y , s a l i ja d a ln e j" (Mk 14, 14; Łk 22, 11) , po­ szukiwanej dla Chrystusa i Jago uczniów z przeznaczeniem na spożycie w n ie j Paschy®*.

W zakończeniu tego artykułu można więc s tw ierd zić, że Ho- wy Testament kontynuuje użycie w ielu wyrazów homeryckich zwią­ zanych z ideą gościnności, a ponadto zawiera wyrazy z okresu pohomeryckiego i późn iejszego, świadczące o niemałym bogactwie leksykalnym w te k śc ie biblijnym .

Hiektórych wyrazów homeryckich, jak np. określen ia "goś­ cinnych darów" lub "upominków", n ie ma w ogóle w Howym Testa­ mencie. Te "dary gościnne" i "upominki d la go ści" w epoce home- ry c k ie j wym ieniali sobie goście i p r z y ja c ie le zgodnie z obowią­ zującą wtedy zasadą interesownej wzajemności. Obdarowywanie • natomiast b raci w w ierze w czasach apostolskich i udzielan ie koniecznej pomocy wędrownym misjonarzom następowało na zasadzie bezinteresownej gościnności jako formy m iło ści do b liźn ieg o i jednego z warunków zbawienia ustalonego w Ewangelii, według k tó re j gość s ta je się tera z wcieleniem samego Chrystusa(por. Mt. 25, 35. 40. 46). Uczniowie Jezusa przyjmują tę naukę i przekazują Innym. Gościnność je s t s iłą pociągającą w nauce

HOMERYCKA 1 BIBLIJNA TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI 15 Chrystusa i w całym Howym Testamencie. Jako cnota praktykowana w większości wypadków wśród pierwszych ch fześcija n w c ie p łe j i serdecznej atmosferze braterstwa (p or. Hor 13, 1), je s t jed­ ną z n ajpiękniejszych i najważniejszych form m iło śc i, określo­ nej wyrazem

bya*r\

PRECPIST

1 Lateinische etymologisches WBrterbuch. 3. A u fl. Heidelberg 1938 s.t. "h o s tie ".

2

Hor. H. W ó j t o w i e z. Gościnność u Homera (a rtyk u ł od­ dany w październiku 1984 r . do druku w UMK w Toruniu). Wszyst­ k ie przekłady poszczególnych wyrazów i zwrotów homeryckich i b ib lijn y c h w artykule o homeryckiej i b ib lijn e j term in o lo gii gościnności są własne.

L i s t 84; zob. J u l i a n A p o s t a t a . L is ty . P rz e ł. W. Klinger. Wrocław 1962 s. 40 n.

Por. C. H i l t b r u n n e r . Gastfreundschaft. RAC 8: 1972 s. 1061 nn.

5 GCS 52, 60. 134. 150.

6 Od. 6, 120 n. «* 9, 175 n. = 13, 201 n .; 8 , 575 n. 7

Wyczerpujące zestaw ienie m iejsc występowania u Homera tego wyrazu podaje A. Gehring (Index Homericus. Lip sią e 1891). ® Od. 8, 389 e t c . ; U . 10, 269 e t c .; zob. G e h r i n g, j.w . S . T .

Od. 3» 355 e t o .; U . 3, 207 e t c .; zob. G e h r i n g, j.w . S . T .

10 £evoę [ . . . ] . W: Theologisches WBrterbuch zun heuen Testa­ ment. Bd. 5. S tu ttg a rt 1954 s. 13.

Zab. W. B a u e r . Griechisch-deutsches WBrterbuch zu den S ch rifte n des Heuen Testaments u. der ttbrigen u rch ristlich en lit e r a t u r . 5. A u fl. B e r lin 1963 s.t.

Łaciński odpowiednik tego wyrazu w p osta ci "hospes" oznacza tak samo "gospodarza", jak i "g o ś c ia ".

* Ha określen ie gospodarza u d zielają cego gościny występuje u Homera także wyraz złożony £evo-óóxoę (Od. 18, 64; 8, 210; 15, 55. 70; I I . 3, 354; Od. 8, 543: p lu r.),, którego nie ma w Howym Testamencie. Por. jednak oixo-öeauoxTK (Kk 14, 14; Łk 22, 11): "gospodarz", "gospodarz domu" ("dominus donus").

1/f Wyraz £evoę z przymiotnikowym znaczeniem "obeji" (" p e r e g r i- nus") je s t użyty w odniesieniu dc rozmaitych błędnych nauk, przed którymi p rzestrzega ch rześcijan autor L is tu do Hebraj­ czyków (zob. 13, 9 ). To znaczenie nie dotyczy jednak omawiane­ go tn tematu gościnności, podobnie jak i w pozostałych teks­ tach, w których wyraz £evoę je s t n osicielem przymiotnikowego znaczenia "nowy, obcy" ( "noirus") w pogardliwym określeniu bóstw (óaipovia) przez filo z o fó w epikurejskich i stoick ich w Dz 17, 18 i "nowy? niezwykły, osobliwy" ("n ovu s") w określeniu omawia­ nego przez św. P io tr a zdarzenia (oupßotvov) w p osta ci "ogn io­ wej próby" (nupuoię) c z y l i f a l i prześladowań zagrażających chrześcijanom (zob. 1 E 4, 12).

16 KS. HENRYK «O lTO W IC Z

15 Od.

6

8

16

1s

V

20

("noTa"). Bierna forma tego czasownika w postaci ęevięovxat ("admirantur") as znaczeniem 'dziwię s ię B w i M ic ie św. Piotra określa postawi pogan wobec ataseócija», rfcórzy a le rywalizują z nimi w rospasanej rozwiązłości. (4, 4 ). Czasownik gcvtCeofeu ze znaczeniem: "bycnieobecnym, oddalonym, niechętnym, oburzo­ nym, säxiMimjm” ( "peregrinari" i 'Jest umieszczony w zakazie św. Piotra skierowanym do. shrzaścijan zagrożonych ^prześladowa­ niami: j*Tj. leviCecte (

4

12

18 U Homera je st natopiaat rzeczownik 1 tym samym tematem jako wyras złożony tevo-ooxoę, użyty na określenie "gospodarza przyjmującego gości" (Od, 18, 64; 15, 55;

8

8

1Q

Zob. B a u e r , j.w . s.T.

20

Por. g a s tlic h aafnehmisa; zob. Bauer, j.w .

s.v.-22

27

29

-i1

1 1

17

obietnic esfljańskich. %0 ... ■ «xe-iper« *5 .Ä e ip eriB tA ezcipere łS suscipere ^ suscipere 37 *

Myśli o godności pozbawione są zupełnie wyraźnie dwa pozos­ tałe teksty dopełniające wyczerpująco wyka* miejsc w Nowym Tes­ tamencie s . omawianym tu czasownikiem, ze zwyczajnym już tylko s n a e s e a i « "prayjąó* (De

2

24

recipere

To drugie miejno# występowaniu w Howym Testamencie omawiane-39

HOMERYCKA I BIBLIJNA TERMINOLOGIA GOŚCINNOŚCI ₁₇ go czasownika n ie ma tu jednak żadnego związku z ideą gościn­ n ości.

10

susoipere

^ fo r. gastlich aufnełnam; zob. B a u. e r , j.w. a.v. 42 excipere AC ezcipere l i sus cip er e AC suecipere

4€i e o llig e r e j por. g a s tlic h aufnehraan. Zob. B a u e r , j.w . s.w. 4^ suscipere; por. B a u e r , j.w . s .v .

48 Inne ponadto znaczenia tego samego czasownika zob. w pozos­ tałych tekstach: Łk 7, 13} 10, 30; Dz 1, 9; 2, 15. Zestawienie d la Howego testamentu wyczerpujące.

48 diversorinm r e f e e tio

C4

,

Por. wyraz picrOwpa użyty na określen ie "wynajętego prywatne­ go domu, mieszkania" dla św. Pawła w Rzymie, gd zie apostoł przyjmował wszystkich, k tó rzy tam p rzy c h o d zili (Dz 28 , 30).

Zob. 1. Kor 8, 1; zwłaszcza 1 Kor 13. ^ Zob.- B a u e r , j.w . s .v .

BE HOSPItAIHAtlS TOCIBUS HOKERICIS SE BIBH CIS IB HOVO tEStAMEHIO OCCÜBEHTIBUS

A r g u m e n t u m

In hac dissertatiuncula variae atque diversae h o sp itali- tatis voces Homericae et b ib licae i n Hoto testamento occuren­ tes aiferuntur lo c i que earum enumeran tor nec non lingua Polona redduntur et breviter describuntur.

Voces, quae ad h osp ita litatem in carminibus Homeri a t t i - nent, haee 8unt:(ev¿T|, Ec>v o-o o v t i, ¿eivos, q>iXo-¿eivos, ¿cvtos,

¿ e ív ios, ¿¿via, ¿ c iv ia , ¿ e ivio v , ¿eiv^iov, ¿eivo-6óxos, ¿civiCu. Vocqm autem bi a lia e praecipuae habentur

(

9

-ótxopai, auv-ayu, uco-Xappavu. waia-Xó«, natá-Xupa)

additamentum quondam necessaríum dicuntur, quarum c e te r is omissis dúo tantum verba, i . e . ouv-áVw e t O*o-Xau0ávw, a Gus­ tavo Stflhlin (Theologisches Wftrterbuch sum Heuan Testament. Bd. 5. Stuttgart 1954 p. 19) respiciuntur.

Vox h o sp ita lita tis, quae in culta atque humanitate nec non in religione max imam vim habet, prima inter ceteras v l r - tus una cum caritate in doctrina Christ! et in Hovo testamen­ to permagni aestimatur. Quae in christianae vitae actione exer- citationeque pulcherrima et maxima anoris est forma, quae voce

áyáap l a li t t e r i s Graeois longissims ignota ab apostolo gen­ tium deflnitur.