12 Ziemniak Polski 2006 nr 1
Agrotechnika i mechanizacja
PRZYSPIESZANIE ZBIORU ZIEMNIAKÓW BARDZO WCZESNYCH
dr Barbara Lutomirska
IHAR Oddział Jadwisin, 05-140 Serock, e-mail: b.lutomirska@ihar.edu.pl
ardzo wczesne i niektóre wczesne od-miany ziemniaka w dobrych warunkach uprawy zapewniają opłacalny zbiór „młodych ziemniaków” już po 55-60 dniach od posa-dzenia. Oznacza to, że na odpowiednio przygotowanej i prowadzonej plantacji do wykopków można przystąpić już na przeło-mie maja i czerwca. Nagromadzenie wyso-kiego plonu bulw odpowiedniej wielkości w tak krótkim czasie to wynik bardzo szybkiego tempa ich przyrastania, właściwego odmia-nom o krótkim okresie wegetacji. Jednak wykorzystanie tej cechy daje pełny efekt tylko wtedy, gdy zawiązanie bulw, czyli tube-ryzacja, nastąpiło odpowiednio wcześnie. Prace dotyczące tego zagadnienia wskazują, że u prawidłowo rozwijających się roślin wczesnych odmian ziemniaka faza tubery-zacji ma miejsce 2-3 tygodnie po wschodach i trwa 5-7 dni.
Przeprowadzając proste wyliczenie, w którym zgodnie z wynikami licznych badań przyjmiemy, że:
- dobowy przyrost masy bulw na plantacji wynosi 0,6-1,0 t/ha,
- opłacalny plon ziemniaków zbieranych na wczesny zbiór to ok. 15 t bulw handlo-wych z 1 ha (czyli plon ogólny 17 t/ha), wyznaczamy następujący „terminarz” rozwo-ju roślin i gromadzenia plonu w produkcji ziemniaków na wczesny zbiór:
• okres od posadzenia do zbioru 60 dni • akumulacja plonu minimum 20 dni (im dłuższy, tym wyższe plony)
• czas od wschodów do zakończenia tube-ryzacji 19-24 dni
• liczba dni „pozostająca” na okres od po-sadzenia do wschodów – 15-21 dni.
Wystąpienie fazy wschodów w tak krótkim czasie jest możliwe tylko wówczas, gdy stan
bulw użytych jako sadzeniaki gwarantuje wysoki potencjał rozwoju kiełków, a warunki w glebie – zarówno w okresie sadzenia, jak i po posadzeniu – są sprzyjające dla ich wzrostu.
W okresie decydującym o terminie wschodów ziemniaków uprawianych na wczesny zbiór naturalny poziom czynników środowiska na ogół nie zapewnia dobrych warunków dla tego etapu ich rozwoju. Można je zdecydowanie poprawić, stosując odpo-wiednie zabiegi. Należy jednak bezwzględ-nie pamiętać, że w praktyce rolniczej, uza-leżnionej od warunków naturalnych, każdy zabieg agrotechniczny znajduje uzasadnie-nie tylko wtedy, gdy te naturalne warunki są na tyle dobre, iż dodatkowe nakłady i zabiegi zapewnią uzyskanie spodziewanych korzy-ści. Dlatego podstawą decyzji o uprawie ziemniaków na ten kierunek jest ocena, czy rejon, w którym znajduje się gospodarstwo, charakteryzuje się odpowiednim dla niej układem warunków klimatycznych i glebo-wych.
Do głównych czynników determinujących osiąganie dobrych wyników uprawy należy tempo ogrzewania się gleby wczesną wio-sną: III dekada marca – I i II dekada kwietnia oraz występowanie i poziom przymrozków w kwietniu i maju. Bardzo ważny jest też po-ziom średnich temperatur powietrza w maju i czerwcu. Zgodnie z wynikami badań powi-nien on kształtować się następująco (Roz-tropowicz, Lutomirska 1997):
- średnia temperatura maja 14oC, - średnia temperatura czerwca 17oC, - bądź też taki ich układ, w którym niższa temperatura w jednym z miesięcy jest odwiednio rekompensowana jej wyższym po-ziomem w drugim.
Ziemniak Polski 2006 nr 1 13
Obok warunków termicznych duże zna-czenie ma właściwy rozkład opadów w obu wymienionych miesiącach. Odpowiednie zaopatrzenie roślin w wodę stanowi przecież jeden z najważniejszych elementów decydu-jących o tempie akumulacji plonu. Szybkie tempo rozwoju ziemniaków zapewniają gleby charakteryzujące się:
- optymalnymi stosunkami powietrzno- -wodnymi, co zapewnia ich szybkie nagrze-wanie się,
Poprawę potencjału produkcyjnego sa-dzeniaków do uprawy na wczesny zbiór za-pewnia ich podkiełkowywanie. Ten najwcze-śniej poznany i powszechnie stosowany za-bieg zapewnia inicjację procesów, w których następstwie kiełki na bulwach matecznych rozwijają się w środowisku pozaglebowym. Ważnym aspektem podkiełkowywania, ma-jącym znaczenie agrotechniczne, jest to, że wykształcone kiełki po wysadzeniu do gleby rosną nadal, nawet w mniej korzystnych wa-runkach termicznych, podczas gdy dla zapo-czątkowania ich rozwoju korzystniejsza jest wyższa temperatura. Zastosowanie sadze-niaków podkiełkowanych przyspiesza więc rozwój roślin w glebie, skracając okres od wysadzenia do wschodów.
- dobrą zasobnością w łatwo dostępne składniki pokarmowe,
- odpowiednim odczynem.
Wymagania takie spełniają gleby lżejsze, przewiewne, ale w dobrej kulturze, zasobne w próchnicę i składniki mineralne, o pH wy-noszącym ok. 5,5. W rejonach o większym urzeźbieniu terenu pod ziemniaki na wcze-sny zbiór bardziej nadają się pola usytuowa-ne na skłonach o wystawie południowej.
Działania rolnika - producenta „młodych ziemniaków”, mające na celu optymalizację warunków rozwoju roślin i gromadzenia plo-nu, to zabiegi związane z przygotowaniem pola i nawożeniem, zapewnieniem odpo-wiedniego potencjału plonotwórczego sa-dzeniaków oraz poprawą warunków termicz-nych w glebie po obsadzeniu plantacji.
Wybór i przygotowanie stanowiska pod ziemniaki przeprowadza się znacznie wcze-śniej – w poprzednich sezonach wegetacyj-nych. Ten kierunek uprawy należy bowiem do członów zmianowania, które wymagają dobrego przygotowania pola, ale też zapew-niają dobre wykorzystanie zabiegów podno-szących ogólną żyzność i sprawność gleby. Zalicza się do nich przede wszystkim nawo-żenie organiczne oraz zabiegi ograniczające zachwaszczenie pola, które są przeprowa-dzane po zbiorze przedplonu. Do prac zwią-zanych bezpośrednio z uprawą ziemniaków należą nawożenie mineralne i wiosenne za-biegi uprawowe.
Określenie poziomu nawożenia mineral-nego powinno być poprzedzone analizą gle-by w Stacji Chemiczno-Rolniczej. Jeśli z jakiś względów nie została ona wykonana, przy ustalaniu dawki nawozów należy uwzględnić, że fosfor i potas powinny być stosowane w takiej samej proporcji do azotu jak dla ziemniaków jadalnych zbieranych po dojrzeniu, tj. 1:1:1,5-2,0, a dawka azotu nie
powinna przekraczać 50-80 kg/ha (Wierzej-ska-Bujakowska 1996).
Na czas podkiełkowywania sadzeniaki na-leży przesypać do skrzynek, umieszczając w każdej po 2-3 warstwy bulw. Skrzynki usta-wia się piętrowo w pomieszczeniu, w którym utrzymuje się temperaturę 10-15ºC i wilgot-ność ok. 90%. Do dobrego rozwoju kiełków niezbędne jest też światło o natężeniu 5-7 tys. luksów dostępne przez 10-12 godzin na dobę. Okres podkiełkowywania powinien być dostosowany do potrzeb odmiany, dla prze-ważającej ich liczby wynosi on 6-8 tygodni (Wierzejska-Bujakowska; Szutkowska 1996; Szutkowska, Wierzejska- -Bujakowska 2000). Jeżeli termin sadzenia opóźnia się, wskazane jest obniżenie temperatury w po-mieszczeniu do ok. 5-7ºC z zachowaniem dostępu światła. Kiełki na bulwach powinny być krótkie, grube, o typowym dla odmiany zabarwieniu, z dobrze wykształconymi za-wiązkami korzeni u podstawy.
Podkiełkowane bulwy mateczne należy wysadzać w pole, gdy gleba ogrzeje się do 5-6oC. Dla plantacji prowadzonej z zastoso-waniem okrywy wystarczające jest, by tem-peratura na głębokości 10 cm w okresie 3-5 dni poprzedzających sadzenie utrzymywała się na poziomie 3-4oC. Ważnym aspektem wpływającym na opłacalność prowadzenia plantacji na wczesny zbiór jest obsada roślin. Z prac Gójskiego (1996) wynika, że zwięk-szenie obsady do 500 tys. pędów/ha stanowi istotny czynnik plonotwórczy, ale jego opła-calność jest uzależniona od relacji wartości sadzeniaków i sprzedanego plonu. Im
wcze-14 Ziemniak Polski 2006 nr 1
śniejszy, drożej sprzedawany plon, tym bar-dziej opłacalne jest zwiększanie obsady, czyli gęstsze sadzenie. Dla upraw z zasto-sowaniem okryw, sadzeniaków średniej wielkości i rozstawy redlin 67,5 cm wskaza-ne jest zachowanie gęstości 25-28 cm.
Zastosowanie okrywy na obsadzone i wy-redlone pole zapewnia utrzymanie korzyst-niejszej dla rozwijających się kiełków tempe-ratury gleby. Pozwala to na przyspieszenie terminu sadzenia, umożliwia wcześniejsze wschody, a w razie niekorzystnych warun-ków termicznych w okresie rozwoju młodych roślin pomaga chronić je przed przymrozka-mi. Do okrywania stosowane są folia poliety-lenowa i agrowłóknina polipropypoliety-lenowa. Zróżnicowana struktura chemiczna obu tych tworzyw sprawia, że cechują się one od-miennymi parametrami technicznymi (prze-puszczalność światła, przewiewność, masa), czego efektem są odmienne warunki mikro-klimatyczne pod każdą z nich. Różnice te mają znaczenie po wschodach ziemniaków, zatem ważne jest, by prowadzenie plantacji było dostosowane do użytej okrywy.
Folia dobrze przepuszcza promienie sło-neczne, ale jest mało przewiewna, młode rośliny pozostające pod taką okrywą mogą więc ulegać poparzeniu, są też bardziej deli-katne w porównaniu z uprawianymi w polu odkrytym czy pod agrowłókniną. Dlatego by pozostająca nad nimi folia nie powodowała uszkodzeń, niezbędne jest jej usunięcie, gdy plantacja jest w pełni wschodów. Dla zacho-wania dobrej kondycji roślin należy to zrobić tak, aby suchy wiatr i nagła zmiana tempera-tury nie uszkodziły młodych liści. Najkorzyst-niej – w dzień pochmurny lub w godzinach przedwieczornych, by rośliny miały kilka go-dzin na zaadaptowanie się do nowych wa-runków.
Agrowłóknina ma bardzo dobrą prze-wiewność, ale gorzej przepuszcza promienie słoneczne. Można ją pozostawić na krótki okres nad roślinami po wschodach, lecz na-leży pamiętać o tym, że ograniczanie dostę-pu światła ujemnie wpływa na asymilację i gromadzenie plonu. Jeżeli występuje praw-dopodobieństwo nocnych spadków tempera-tury, agrowłóknina może zostać zdjęta parę dni późnej, natomiast folia musi być w takiej sytuacji zdejmowana rano i wieczorem na-kładana ponownie.
Planując uprawę z zastosowaniem okryw, powinno się uwzględnić, że ich rozłożenie uniemożliwia wykonywanie ewentualnych mechanicznych zabiegów zwalczających chwasty. Jedyną możliwością utrzymania plantacji w odpowiednim stanie jest zasto-sowanie herbicydu bezpośrednio po posa-dzeniu i wyredleniu pola, przed jego okry-ciem. W związku z tym konieczne jest sprawdzenie, czy odmiana, którą chcemy uprawiać, jest odporna na metrybuzynę. Jest to bowiem jedyna spośród zarejestrowanych w naszym kraju substancja aktywna herbicy-dów, która charakteryzuje się odpowiednio krótkim okresem karencji.
Uprawy, które zamierza się chronić okry-wą, muszą być odpowiednio zaplanowane także pod względem dostosowania rozstawy redlin do szerokości używanej folii czy agro-włókniny. W tym wypadku również należy zwrócić uwagę na różnice pomiędzy nimi. Folia jako nieprzewiewna i cięższa wymaga starannego zabezpieczenia wzdłuż redlin przed zerwaniem przez wiatr. Wiąże się z tym konieczność pozostawiania wolnej redli-ny, z której gleba posłuży jako materiał do obsypania boków wzdłuż jej szerokości. Lekką i przewiewną agrowłókninę wystarczy zabezpieczyć tylko w pojedynczych punk-tach i nie wymaga to pozostawiania nieob-sadzonych redlin.
Czynnikiem – zasygnalizowanym na wstępie – stanowiącym istotny warunek po-wodzenia uprawy na bardzo wczesny zbiór jest odpowiednia odmiana. W ostatnich la-tach liczba zarejestrowanych odmian o krót-kim okresie wegetacji znacznie wzrosła, co daje większą możliwość wyboru. Do cech odmiany, które rolnik planujący uprawę na bardzo wczesny zbiór (szczególnie z zasto-sowaniem okrywy) powinien uwzględnić, należą te, które decydują o szybkim uzyski-waniu plonu handlowego, a także o dobrym marketingu wyprodukowanych ziemniaków. Zalicza się do nich:
- okrągły bądź okrągłoowalny kształt bulw, - bardzo płytkie oczka i gładką skórkę, - duży udział plonu handlowego,
- pożądany na danym rynku kolor miąż-szu,
-
smakowitość.Ziemniak Polski 2006 nr 1 15
1. Gójski B. 1996. Wpływ obsady roślin na plonowanie wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 47: 77-90; 2. Roztropowicz S., Lutomirska B. 1997. Technologia produkcji ziemniaków na wczesny zbiór. [W:] Produkcja ziemniaków. Technologia – Ekonomika – Marketing. Pr. zbior. pod red. J. Chotkowskiego. IHAR Oddz. Bonin: 82-99; 3. Szutkowska M.,
Wie-rzejska-Bujakowska A. 2000. Rola prawidłowego
przygotowania sadzeniaków i nawożenia azotem jako
podstawowe elementy w produkcji ziemniaków na bardzo wczesny zbiór. – Biul. IHAR 213: 75-85;
4. Wierzejska-Bujakowska A., Szutkowska M. 1996:
Optymalna długość podkiełkowywania sadzeniaków wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 47: 91-98; 5. Wierzejska-Bujakowska A. 1996. Potrzeby nawozowe w stosunku do azotu wczesnych odmian ziemniaka. – Biul. Inst. Ziemn. 47: 99-109
