R O C Z N I K I H U M A N I S T Y C Z N E T o m X X I V , z e s z y t ł — 1 9 76
R O M A N T A B O R S K I
Z A P O M N IA N Y D E B IU T D R A M A T O P 1 S A R S K I JE R Z E G O S Z A N IA W S K IE G O
We wszystkich dotychczasow ych op raco w an iach tw órczości Jerzego S zaniaw skiego, zarów no w ogólnych w ydaw nictw ach bibliograficznych ja k też i osobnych książkach za debiut d ram ato p isarsk i tego a u to ra jest uw ażany M urzyn, k tó reg o p ra prem iera odbyła się w 1917 r .1 Szaniawski był już w ów czas człow iekiem 31-letnim . Pięć iat wcześniej, w 1912 r., debiutow ał ja k o p ro zaik n a łam ach „ K u rie ra W ar szaw skiego” , a od r. 1914 w spółpracow ał z w arszaw skim tygodnikiem satyrycznym „S ow izdrzał” . O kazuje się jed n ak , że i d atę jego d eb iu tu d ram ato p isarsk ieg o trze ba będzie przesunąć nieco wstecz.
W grudniu 1913 r. rozpoczął w W arszaw ie działalność T e a tr N ow oczesny, k tó rego zadaniem m iało być w ystaw ianie utw orów jed n o ak to w y ch w n ow atorskich inscenizacjach. K ierow nikiem tego teatru był najpierw A d o lf N ow aczyński, a póź niej — od kw ietnia ro k u następnego — R yszard O rdyński. W celu ożyw ienia ro d zi mej produkcji jed n o ak tó w ek T e a tr N ow oczesny ogłosił k o n k u rs n a tego ro d zaju utw ory. Rozstrzygnięcie k o nkursu, w którego ju ry zasiadali m. in. Ignacy Baliński, M ieczysław Frenkiel, W acław G ru b iń sk i, A d o lf N ow aczyński i O r-O t, nastąpiło 7 IV 1914 r.2 Pierwszą nagrodę otrzym ała E ugenia D o m iniow a (lau reatk a k o n k u r su im. W yspiańskiego w P o zn an iu sprzed 2 lat) za farsę Odgrzewane zaloty, d rugą nagrodę M aria M orozow icz-Szczepkow ska za farsę K orepetytor, n a to m ia st w śród sztuk odznaczonych znalazł się m . in. Lotnik Ju lian a K rzew ińskiego (pseudonim Ju lian a M aszyńskiego), Spóźniony tancerz W incentego R apackiego-syna o raz
Lekcja niejakiego Jerzego Szaw łow skiego, oznaczona godłem „ Ż a k ” , W tydzień
później, 15 kw ietnia, „ K u rie r W arszaw ski” p o inform ow ał, że n a praw dę au to re m
Lekcji „jest Jerzy Szaniaw ski, ukryw ający się p o d pseudonim em »Szaw low ski«” .3
Jak zresztą wiemy, k ry p to n im u „ Ż a k ” Szaniaw ski używ ał i w innych okolicznoś ciach.
1 P or. m .in. Sło w n ik w spółczesnych p isa rzy polskich. P o d . red. E. K o rzen iew sk iej. T . 3 : r-z. W a r szaw a 1964. s. 252; L. S i m o n . Bibliografia dram atu polskiego ¡765-1939. O p ra ć , i red. E. H eise, T . Si- vert. T . 2: N - Ż . W arszaw a [1973] s. 908; W . N a t a n s o n . Ś w ia t Jerzego Szan ia w skieg o . Ł ó d ź 1971 ; K . N a - s t u l a n k a . Je rzy S za n ia w ski. W arsz aw a 1973 passim .
2 P o r. „ K u r ie r W arsz aw sk i” z 8 IV 1914 n r 98 (d o d a te k p o ra n n y ) s. 1 n. (ru b ry k a w iad o m o ści bie
żące).
152 R O M A N T A B O R S K I
Część nadesłanych na k o n k u rs sztuk została jeszcze przed w erdyktem ju ry wy staw io n a an onim ow o na scenie T eatru N ow oczesnego. W niedzielę 5 kw ietnia odbyła się prem iera Lekcji. W edług recenzenta K uriera W arszaw skiego” farsa ta „jest zręcznym żartem satyrycznym , nie pozbaw ionym dow cipu” .4 W ystępow ała w niej m a tk a , członkini Z w iązku M atek N ow oczesnych, k tó ra w raz z innym i członki niam i tego Z w iązku nie m ogła się zdecydow ać, czy należy dzieci uśw iadam iać, czy też nie, oraz tró jk a jej własnych dzieci, k tóre wobec zaabsorbow ania m atki działal nością „sp o łeczn ą” sam e m usiały n ad ra b iać braki swej edukacji. „ Ja k widzimy — zak o n k lu d o w ał cytow any ju ż tu taj recenzent — a u to r w ybrał tem at drażliw y i tym większej d o k o n ał sztuki, że um iał w ybrnąć z niego szczęśliwie, sprytnie m anew rując sy tu acją ryzykow ną” .5
N ie tru d n o dostrzec, że Lekcja bliska była pow stałym w tym sam ym czasie sa tyrycznym d ro b iazg o m Szaniaw skiego z „Sow izdrzała” , n ato m iast bardzo odległa od jego całej późniejszej tw órczości scenicznej. To chyba zadecydow ało, że a u to r
Dwóch teatrów do swego szybko zapom nianego dram ato p isarsk ieg o debiutu nigdy
się nie przyznaw ał...
T e a tr N ow oczesny jest zjaw iskiem zupełnie ja k d o tą d przez naszą nau k ę nie- op raco w an y m . Z o rganizow any przez ten te a tr k o nkurs na jed n o ak tó w k i został p rzeoczony w tak sk rupulatnej sk ąd in ąd pracy M ieczysław a R ulikow skiego o k o n k u rsach d ram aty czn y ch .6 W Bibliografii dramatu polskiego L udw ika Sim ona L ek
cja w praw dzie figuruje, ale po pierw sze p o d nierozszyfrow anym przez wydawców
nazw iskiem Szaw low skiego, a p o drugie b ra k tam inform acji o w ystaw ieniu tej sztu ki n a scenie T e a tru N ow oczesnego (chociaż przy farsach D om iniow ej, M orozo- w icz-Szczepkowskiej i K rzew ińskiego inform acje takie zostały zamieszczone).
O zapom nianym debiucie d ra m a to p isarsk im Jerzego Szaniaw skiego w spo m niałem p o raz pierw szy w książce o życiu literackim m łodopolskiej W arszaw y.7 N a to m ia st T eatrem N ow oczesnym zam ierzam się szerzej zająć w przygotow yw a nej m onografii w arszaw skich tea tró w pryw atnych w okresie m iędzy rew olucją 1905 r. a zakończeniem pierw szej w ojny światowej.
4 P. T ea tr N o w o cze sn y ( „ L e k c ja " , je d n o a k to w a fa r sa k o n k u rso w a ). „ K u r ie r W arsz aw sk i” z 6 I V 1914 n r 96 s. 6.
5 T am że.
6 M . R u l i k o w s k i . K o n k u rsy d ra m a ty czn e. „ T w ó rc z o ść ” 1947 z. 10 s. 86-120.
