View of Walerian Sobiesiak, W sprawie badań nad kulturą rodzimą emigrantów

Walerian S o b i e s i a k . W spraw ie badań nad ku ltu rą rodzim ą em igran­

tów . „Kultura i Społeczeństw o” 18:1974 nr 1 s. 235-246.

Dogłębne poznanie środow iska em ig ran tó w n ie m oże się opierać tylko na litera tu rz e (wiele problem ów z t e j ' dziedziny dotąd nie opracow ano, b rak rów nież katalogów b ib lio g raficzn y ch )1. P o trzeb n a je s t do tego p rze­ de w szystkim czy nna ob serw acja środow iska będącego p rzedm iotem n a u ­ kowych zainteresow ań. W ym aga o n a od badacza fachow ego i g ru n to w n e­ go przygotow ania, zorganizow anej bazy poznawczej w teren ie, czasu n a zapoznanie się z lite ra tu rą w k ra ju osiedlenia em igrantów , zgrom adzenia bibliografii do danego przedm iotu, w łaściwego przygotow ania kw estio­ n ariuszy i ankiet, zlokalizow ania m iejsc obserw acji i inform atorów , zna­ lezienia środków finansow ych n a pokrycie kosztów b adań, akceptacji b a - dacźa przez badane środowisko. Bardzo w skazana dla naukow ca Z Polski, o ile czasami nie w prost konieczna, je s t w spółpraca z n aukow cam i em i­ gracyjnym i n a teren ie k ra ju osiedlenia.

Zagadnieniu bad ań rodzim ej k u ltu ry em ig ran tó w pośw ięcona je s t cie­ kaw a praca docenta U niw ersy tetu im. A dam a M ickiew icza w P ozn aniu dra hab. W aleriana Sobisiaka: W spraw ie badań nad k u ltu rą rodzim ą

em igrantów .

A utor, po uw agach w stępnych, w ychodząc od przyczyn em igrow ania, pisze o now ym środow isku em igrantów , lite ra tu rz e przedm iotu 2, p o trze­ bach i korzyściach badań, problem atyce b a d ań i trudnościach w a rszta to ­ wych, ilu stru jąc n iek tó re zagadnienia przy k ład am i z w łasnego w a rsz ta tu badawczego zachodniej E uropy: NRD, RFN, H o la n d ii3.

W. Sobisiak, w ykładow ca histo rii k u ltu ry U n iw e rsy te tu im. M ickie­ wicza w Poznaniu, a u to r szeregu prac, szczególnie z dziedziny k u ltu ry ludow ej, postulu je kilka ko n k retn y ch w skazań. W b ad aniach n ad k u ltu rą rodzim ą em igrantów trz e b a n a jp ie rw ustalić: a) jak im rodzim ym bagażem kulturow ym d y sponują em igranci; b) jak ie procesy m iały n a to w pływ ;

1 Ostatnią pozycją w dziedzinie katalogów jest K atalog książki p olskiej w y ­

danej na em igracji (Londyn 1974).

2 Oprócz bogato cytowanej literatury polskiej Autor przytacza ciekaw e pozycje z literatury angielskiej, niem ieckiej i francuskiej.

c) jak ie z tego w y n ik a ją konsekw encje poznawcze i praktyczne. N astępnie zbadać: a) ja k dalece i w jak im zakresie em igracyjne środow isko uzupeł­ n ia i ro zw ija rodzim ą k u ltu rę ; b) pod jak im w pływ em badane środowisko to czyni; c) czy to uzupełnianie i rozw ijanie rodzim ej k u ltu ry dokonuje się w o p arciu o tra d y c y jn e elem enty; d) czy i w jakim procencie proces te n dokonuje się w oparciu o współczesne osiągnięcia k u lturow e k raju pochodzenia.

W k u ltu rz e em igrantów , obejm ującej ich życie, A utor w yróżnia 4 pod­ staw ow e elem en ty : 1. dem ograficzno-osadniczy, 2. życia rodzinnego, 3. pracy , 4. spędzania wolnego czasu. A u to r rozpraw y pom inął lub nie dostrzegł elem entu ogrom nie w ażnego w polskim środow isku em igracyj­ n y m : czy n n ik a religijnego. Być może pragnie go rozm ieścić w 4 w yróżnio­ n y ch elem entach 4. P ie rw ia ste k relig ijn y jed n a k w środow isku polonijnym jest ta k silny, n iek ied y w p ro st dom inujący i determ in ujący w ym ienione p rzez a u to ra elem enty, iż dom aga się oddzielnego p o trakto w ania go jako: „ k u ltu ra relig ijn a ”, „elem en t” lub „p ierw iastek relig ijn y ” . O istnieniu czynnika religijnego n a em igracji m ogłem się przekonać w czasie badań p rzeprow adzonych od la ta 1973 do końca r. 1974 n a teren ie Niemiec Za­ chodnich 5, Belgii, H olandii, F ran cji 6, A u strii 7. Moim zdaniem takie po­ tra k to w a n ie zagadnienia może dać pełn y obraz rodzim ej k u ltu ry środo­ w iska polonijnego.

A rty k u ł w sp raw ie b a d ań n a d k u ltu rą rodzim ą em igrantów wskazuje, że A u to r d y sp onu je ju ż określonym zebranym m ateriałem badaw czym i m im o iż w p ew nych dziedzinach opracow anie to nie je s t tw órczo-od- kryw cze i wiodące, z pew nością jest godne uw agi i zainteresow ania ze stro n y osób zajm ujących się tą dziedziną nauki.

4 W pew nym sensie w skazyw ałby na to materiał z własnego warsztatu badań Autora, w którym badacz nie pomija pierwiastka religijnego, pisząc np.: „Nad grobem, naw et w niew ielkich skupiskach rodaków, śpiew a się pieśń Serdeczna

M atko” (s. 245) lub „[...] chodzą na nabożeństwa albo uczestniczą w piegrzymkach”

(tamże).

5 Na przykład szkółka polska w Essen znajduje się w domu prowincjonalnym księży chrystusowców, podobnie polski dom dla samotnych zorganizowany i prowa­ dzony jest przez to zgromadzenie zakonne. Jedyny polski dom starców w Dussel­ dorfie prowadzą polskie siostry sercanki, a jedyny polski dom dziecka w Carlsbergu — polskie felicjanki. Por. J. S l i w a ń s k i . P olski dom dziecka w N iem czech Za­

chodnich. „Migrant Echo” 2:1974 s. 88-90.

a Na przykład stałe transmisje radiowe nabożeństw w języku polskim z pol­ skiego kościoła w Paryżu, polskie seminarium duchowne w Paryżu, gimnazjum księży palotynów, internat im. Św. Kazimierza księży oblatów w Vaudricourt, szko­ ła drukarska księży palotynów w Paryżu — uchodząca za jedną z najlepszych na terenie Francji — w ydaw nictw a księży palotynów i oblatów.

7 Na przykład w Wiedniu trudno byłoby m ów ić o środowisku polonijnym, nie uwzględniając 2 polskich kościołów i działalności księży zmartwychwstańców.