"Głos Robotniczy" : łódzki dziennik Polskiej Partii Robotniczej

Grzelewska, Danuta

"Głos Robotniczy" : łódzki dziennik

Polskiej Partii Robotniczej

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej 26/3, 107-130

Kwartalnik Historii Prasy Polskiej X X V I 3 PL ISSN 0137-2998

DANUTA GRZELEW SKA (Łódź)

„G Ł O S R O B O T N IC Z Y ” — Ł Ó D ZK I D ZIE N N IK POLSKIEJ P A R T II R O BO TN ICZEJ

P o w ybu ch u II w o jn y św iatow ej Łódź w łączona została do Trzeciej Rzeszy i zgodnie z planam i okupanta miała ulec całkow itej germ anizacji. Nazwę miasta zm ieniono na Litzmanstadt. Przestała się ukazyw ać prasa w ydaw ana w Łodzi do 1939 r. Na łódzkim rynku prasow ym , z gazet co­ dziennych, pozostała jed yn ie przekształcona z „F reie Presse” proh itle- row ska „Litzm annstädter Z eitu n g” . W ydaw ana w latach 1940— 1945, ga­ zeta ta zam ieszczała urzędow e ogłoszenia dla miasta i pow iatu łódzkiego O prócz niej w ydaw an e b y ły w języku niem ieckim dzienniki u rzędow e oraz niew ielka grupa czasopism.

M im o terroru ju ż w październiku 1939 r. rozpoczął działalność w Ł o ­ dzi ruch oporu. Przejaw iała się ona m. in. w prow adzeniu antyh itlerow ­ skiej propagandy i w ydaw aniu kon spiracyjn ej prasy. Podczas okupacji uk azyw ały się w Łodzi pism a ugrupow ań kom unistycznych, PPR, PPS, Z W Z -A K , Stronnictw a Pracy, Polskiej O rganizacji B o jo w e j „W o ln o ść” . Podczas pięcioletniej okupacji hitlerow skiej (od 9 w rześnia 1939 do 19 stycznia 1945 r.) Łódź poniosła znaczne straty ludn ościow e i m aterial­ ne. Jak w ykazał pow szech n y spis ludności przeprow adzon y 4 marca 1945 r., liczba m ieszkańców zm niejszyła się z 680 000 w ch w ili w ybuchu w o jn y do 292 328 osób zaraz po w y z w o le n iu *. W ym ordow an a została niem al całkow icie ludność żydow ska, stanow iąca w 1930 r. 1/3 m ieszkań­ có w m ia sta 2. O fiaram i represji b y li w dużej części dziennikarze łódz­ c y — w ielu z nich zginęło w egzekucjach lub obozach i w ięzieniach.

Bilans strat nie ograniczał się w yłączn ie do ubytku ludności. P ow aż­ n ych zniszczeń doznał przem ysł łódzki, k tórego m oc p rod u k cyjn a zm a­ lała o ok. 4 0 % w porów naniu z okresem przedw ojen n ym . Duże straty poniosła łódzka poligrafia. W 1939 r. b y ło w m ieście 40 drukarni śred­

1 Niemcy w ym ordow ali około 400 000 łodzian. Wyniki spisu ludności z dnia

4 marca, „Głos Ludu” , nr 102(143) z 24 IV 1945.

2 Getto łódzkie. Dokumenty i materiały do dziejów niem ieckiej okupacji w P ol­

niej w ielkości i 80 m ałych ; w okresie okupacji m ałe drukarnie zostały zniszczone, w iększe przeszły p od niem iecki zarząd kom isaryczny.

Po w yzw olen iu zrealizow ana została podstaw ow a zasada społecznego charakteru w łasności prasy. Prasa znajdująca się w dysp ozycji partii, stronnictw polityczn ych , organizacji społecznych, in stytu cji państw ow ych, Spółdzielni W ydaw n iczej „C zyteln ik ” uczestniczyła w zachodzących prze­ obrażeniach społecznych. Pow staw anie pism P P R uzależnione b y ło od tem pa reaktyw ow ania życia polityczn ego i zorganizow ania jaw n ej dzia­ łalności partii.

PPR, która jako pierw sza rozpoczęła zorganizow aną działalność poli­ tyczną, odegrała dużą rolę w odbu dow ie i tw orzeniu n ow ych form życia społeczn o-polityczn ego w Łodzi. W styczniu 1945 г. К С P P R skierow ał tu grupę operacyjną, której zadanie polegało na nawiązaniu kontaktu z u jaw n iającym i się kom órkam i i członkam i partii, na utw orzeniu w o­ parciu o te kadry k ierow nictw a organizacji w ojew ód zk iej, m iejskiej i po­ w iatow ej oraz pow ołaniu organ ów w ła dzy lu dow ej. W skład tej grupy, działającej pod przew odn ictw em członka К С P P R Ignacego L o g i-S o w iń - skiego, w eszli m. in. M ieczysław M oczar, K azim ierz W itaszewski, K azi­ m ierz M ijał, W ładysław Nieśm iałek, A leksander Litwin, M arian P otap- czuk. 23 stycznia od b y ło się pierw sze legalne zebranie człon k ów P P R z lat okupacji, b y ły ch człon ków K P P i K Z M P . P ierw szym sekretarzem K om itetu W ojew ódzk iego został I. L oga-Sow iński, K om itetu M iejskie­ go — W. Nieśmiałek.

Etap kształtowania się łódzkiej organizacji p a rty jn e j: jej struktury w ew nętrznej i szeregów członkow skich trw ał od w iosn y do końca 1945 r . 3 A k tyw n ość polityczn o-orga n iza cyjn a łódzkiej organizacji P P R nie znalazła początkow o odzw ierciedlenia w lokalnej działalności w yda w n i­ czej. P ierw szy num er „G łosu R ob otn iczego” , organu K W i K Ł PPR, uka­ zał się 20 czerw ca 1945 r. W in n ych ośrodkach na terenie Polski pisma peperow skie pow staw ały bezpośrednio po w yzw oleniu. Jednym z p ierw ­ szych teren ow ych pism P P R b y ł krakow ski „G łos P ra cy ” (31 I 1945). Następne, w kolejności, p ow staw ały: w K atow icach — „T ry b u n a Śląs­ ka” (później „T ry b u n a R obotn icza” ) od 11 III 1945; w Lublinie — „Sztandar L udu” od 13 III 1945; w Poznaniu — „W o la L udu” od 1 IV, 1945; w B ydgoszczy — „T ry b u n a P om orska” od 5 IV 1945; w Radom iu (dla K ielecczyzn y) — „S w it ” od 15 IV 1945.

Na późniejsze pow stanie lokalnego organu P P R (podobnie zresztą jak pepesow skiego „K u riera P opularnego” i innych lokalnych tytu łów ) m ia­ ło w p ły w zlokalizow anie w Łodzi przeniesionych z Lublina pism central­ nych.

Bilans ogóln ych strat poniesion ych przez Łódź na skutek oku pacji był

a N. K o l o m e j c z y k , R ozw ój Polskiej Partii R obotniczej w w ojew ództw ie

„ G Ł O S R O B O T N I C Z Y ” 1 0 9

nieporów n yw aln ie m n iejszy od zniszczeń, k tórych doznała W arszawa, to­ też przejęła ona po L ublinie ,,ciężar pełnienia obow iązk ów stolicy” 4, sta­ ją c się po w yzw olen iu centrum kulturalnym i in fo rm a cy jn o -w y d a w n i­ czym . W okresie od lutego do kw ietnia 1945 r. przeniosło się z Lublina do Łodzi trzynaście redakcji pism. W śród n ich: „G łos L udu” — organ К С PPR, „T ry b u n a W oln ości” — organ p olityczn o-sp ołeczn y К С PPR, a także m. in. „R o b o tn ik ” — centralny organ PPS, 'czytelnikowska „R zeczpospolita ” , „Z ie lo n y Sztandar” — organ SL, „P olsk a Z b rojn a ” — centralny organ MON, „W alka M łod y ch ” — organ ZW M , „M łodzi idą” — organ К С OM TUR, „W ic i” — organ Z M W R P „W ic i” , „W ie ś” —· pism o społeczno-kulturalne. W szystkie te tytu ły po kilku m iesiącach lub p o kilku latach w ydaw ania w Łodzi zostały przeniesione do W arszaw y.

W raz z prasą znalazły się p rzejściow o w Łodzi SW „C zyteln ik ” ze sw oją A gen cją P u b licystyczn o-In form a cyjn ą (АРІ) i A g en cja P A P „P o l- p res” .

„G ło s L udu” ukazyw ał się w Łodzi od 6 lutego do 19 czerw ca 1945. W Lublinie pism o to redagow ali: Izabela B ychow ska, Szczęsny D ob ro­ wolski, Halina Lewińska, Helena Stańczakowa, Stefan Stolarczyk, R o ­ m an W erfel, Tom asz Zabłudow ski. W Łodzi skład redakcji pow iększył się, p rzy b yli: Ostap Dłuski, Z ofia Babina, Edward A dam D rozdow icz, Helena Jaworska, W ilhelm ina Skulska i Edward Uzdański, k tóry został sekretarzem redakcji. F unkcję redaktora naczelnego pełnił R. W erfel. K olportaż pisma, w porów naniu z okresem lubelskim , działał spraw niej. B ył to przede w szystkim kolportaż w ew n ątrzpartyjn y i sprzedaż uliczna. Nakład w yn osił 30— 40 tys. egz.

P rzez cały okres w ydaw ania w I,odzi „G łos L udu” zach ow yw ał pro­ fil organu centralnego, z uw zględnieniem publikacji o lokalnołódzkim cha­ rakterze. Prócz zam ieszczanych stale na ostatniej stronie in form a cji m ie j­ skich, tem atyka łódzka gościła także w ew nątrz num eru. Pisano o tw o ­ rzeniu n ow ych w ładz teren ow ych i realizacji reform y rolnej w w o je ­ w ództw ie łódzkim . A nalizow ano i oceniano sytuację w przem yśle w łó ­ kienniczym , podkreślając konieczność szybkiej odb u d ow y i u ruchom ie­ nia f a b r y k 5. Z a jm ow an o się w n ikliw ie problem am i m ie szk a n io w y m i6. Częstym m otyw em przew odnim artyku łów o charakterze lokalnym była sprawa a p r o w iz a c ji7.

W iele m iejsca zajm ow ały m ateriały pośw ięcon e historii miasta, w któ­ rych naw iązyw ano do tradycji w alk robotniczych. (A rtykuł w stępny w nr. z 6 II 1945 Ł ódź — miasto p ra cy i w alki b y ł obszern ym rysem historyczn ym d ziejów miasta od 1863 r.) R egularnie ukazyw ały się om ó­ w ienia m ają cych m iejsce w Łodzi w ydarzeń kulturalnych. Często

za-4 Por. Tranzytem przez Łódź (oprać. I. Bołtuć-Staszewska i in.), Łódź 196za-4. 5 Odbudowa przemysłu włókienniczego, „Głos Ludu” , nr 35(74) z 11 II 1945. 6 Mieszkanie dla robotników, tamże, nr 34(73) z 10 II 1945.

m ieszczano reportaże z urucham iania n ow ych fabryk. Od m arca 1945 r. pojaw iła się specjalna rubryka lokalna „Ł ó d ź ” (przez kilka w cześn iej­ szych num erów nosiła tytuł „K ron ik a łódzka” ), w której zam ieszczano m. in. w iadom ości z życia partii polityczn ych , spraw ozdania z posiedzeń W ojew ód zk iej i M iejskiej rad narodow ych . Pisano o problem ach szkolni­ ctwa, p om ocy dla repatriantów . Interesow ano się uruchom ieniem k om u­ nikacji m iejskiej i estetycznym w yglądem miasta.

N ajogóln iej m ateriały lokalne w „G łosie L udu” podzielić m ożna na dw ie kategorie: pierw szą stanow iły in form a cje niezbędne dla fu n k cjo n o ­ wania miasta, do drugiej zaliczyć m ożna artykuły o bardziej uniw ersal­ nej tem atyce, dla których Łódź stanowiła jed yn ie egzem plifikację.

Zapoczątkow ane w p ołow ie 1945 r. stopniow e przenoszenie redakcji pism centralnych do W arszaw y w płyn ęło na pow stanie i rozw ój prasy lokalnej. P ow sta ły w tym okresie w Ł odzi: „G łos R obotn iczy” (20 V I 1945) — organ K W i K Ł PPR, „K u rie r P opu larn y” (27 X 1945) — organ W K PPS, „P ob u d k a ” (30 IX 1945) — pism o W K PPS. W lipcu 1945 p o­ n ow nie zaczął się ukazyw ać „czyteln ik ow sk i” „D ziennik Ł ódzki” (pierw ­ sze dziesięć nu m erów w ydan o w lutym ). W śród pism codziennych p o ja ­ w iły się rów nież dw ie popołu dn iów ki : „E xpress Ilustrow any” (17 I 1946) i „E ch o W ieczorn e” (9 X I 1946).

O bok lokalnych organ ów P P R i PPS pow staw ały w Łodzi rów nież pisma SL i ZM W , w śród n ich: „Ł ódzk i Dziennik L u dow y” (10 V I 1948 — 15 X I 1949), w yda w a n y przez N K W SL, m utacja „D ziennika L u dow e­ g o ” ; „W icio w a D roga” (16 V I 1946 — 11 V 1947), dw utygodn ik Ł ódzkie­ go Zw iązku M łodzieży W iejsk iej; „C hłopskie Ż y cie G ospodarcze” (25 I 1946 — X I /X II 1947).

Od 17 czerw ca 1945 do 29 września 1946 r. w ydaw an y b y ł rów nież organ SD w Łodzi ·—· „T y god n ik D em okratyczn y” .

W znaw iały tu rów nież sw oje egzystencje pisma o tradycjach w y d a w ­ n iczych sięgających okresu D rugiej R zeczypospolitej. 1 m arca 1945 r., z zachow aniem k olejn ej num eracji, ukazał się pierw szy num er w zn o w io ­ n ych po w o jn ie „S zp ile k ” . R eaktyw ow an o też w ydaw anie „P rzeglądu S p ortow ego” (od 12 V II 1945, początkow o w form ie dodatku do „M łodzi idą” ) i satyryczn o-polityczn ej „M u ch y ” (27 X 1946).

Szczególną rolę spełniały n ow o zakładane pism a społeczno-kultural­ ne i naukow e o zasięgu ogólnopolskim . Tak b y ło w przypadku „K u ź n icy ” (1 V I 1945) i „M y śli W spółczesn ej” (czerw iec 1946).

P ośród w ydaw an ych w Łodzi w okresie pow ojen n ym pism nau kow ych zn ajdow ały się m. in. „P rzegląd S ocjolog iczn y ” , „P race P olon istyczn e” , „ M iesięcznik P eda gogiczn y” .

Liczną grupę w yda w n ictw stan ow iły czasopism a specjalistyczne, poś­ w ięcon e najczęściej spraw om techniki i przem ysłu.

W okresie pow ojen n ym nastąpił w Łodzi intensyw ny, w porów naniu z innym i ośrodkam i, rozw ój prasy żydow skiej, tu bow iem m ieściło się

„G Ł O S R O B O T N I C Z Y ” 111

ów czesne centrum żydow skiego życia społecznego i centrale żydow skich organizacji działających w w y zw olon y m kraju. O bok „F ołks Sztym e” (22 II 1946), pism a PPR, potem P Z P R , u k azyw ały się organy rea k tyw o­ w an ych stronnictw żydow skich i organizacji m łodzieżow ych, m. in. P o - a lej-S y jon u , P o a le j-S y jo n u -le w icy , socjalistyczn ego Bundu, le w icow y ch m łodzieżow ych organizacji syjon istyczn ych , jak H aszom er Hacair, H e- chaluc i innych.

W pierw szych latach po w yzw olen iu ukazyw ała się w Łodzi następu­ jąca liczba pism :

1945 — 50 ty tu łów (w tym 5 żydow skich) 1946 — 66 ” (w tym 17 żydow skich) 1947 — 67 ” (w tym 16 żydow skich) 1948 — 64 ” (w tym 7 żydow skich).

W 1939 r. w ydaw an o w Łodzi 67 pism polskich, 18 niem ieckich, 9 ż y ­ dow skich i -1 rosyjskie. Jak w ynika z zestawienia, liczba ty tu łów z okre­ su przedw ojen n ego praw ie została osiągnięta, a czasopism żydow skich w 1946 r. naw et przekroczona. T en im pon u jący rozw ój prasy w Łodzi po odzyskaniu niepodległości nie b y ł wszakże jedn ozn aczn y z reprezen ­ tatyw nością na rynku prasow ym poszczególn ych partii i stronnictw p o ­ lityczn ych . Nie u k azyw ały się tu lokalne organy stronnictw lu dow ych . Podobnie jak w innych w iększych ośrodkach: K rakow ie, K atow icach, Poznaniu, W rocław iu obok tytu łów w ojew ód zk ich organów P P R i PPS ukazyw ał się w Łodzi ,,czytelnikow ski” „D ziennik Ł ódzki” . Jednocześnie zn ajdow ały się na m apie w ydaw n iczej takie ośrodki, ja k : Szczecin, K o ­ szalin, Rzeszów, Olsztyn, w k tórych nie była w ydaw ana prasa partyjna. W kilku miastach w ych od ził tylko organ P P R (Lublin, B ydgoszcz) lub PPS (Toruń, Grudziądz).

U kazującą się w Łodzi w okresie pow ojen n ym prasę P P R n ajogóln iej podzielić m ożna na pisma w yrażające oficja ln ie stanow isko partii, za­ w ierające w podtytu le in form acje o w y d a w cy (КС, K W , KŁ, PPR ), i w y ­ daw nictw a nie posiadające „pieczątki p a rty jn e j” . Do gru py pierw szej m ożna zaliczyć: „G łos R ob otn iczy ” — organ K W i K Ł PPR, „F o łk s- Sztym e” — czasopism o PPR, „N otatnik R eferen ta” — m iesięcznik К С P P R (o charakterze w ew nątrzpartyjnym ). W grupie drugiej zn ajdow ały się: „K u źn ica ” , „M y śl W spółczesna” i „E xpress Ilu strow an y” . Zasięg ogólnopolski posiadały: „K u źn ica ” , „M y śl W spółczesna” , „F ołk s-S ztym e” , „N otatnik R eferen ta” . Lokalny charakter m iały natom iast: „G ło s R ob ot­ n iczy ” i „E xpress Ilustrow any” .

„K u źn ica ” i „M y śl W spółczesna” b y ły czołow ym i intelektualnym i w y ­ daw nictw am i zw iązanym i z PPR. „K u źn ica ” — redagow ana przez Ste­ fana Żółkiew skiego, a następnie (od 12 X II 1948) Paw ła H offm ana —■ dążyła do pozyskania środow isk inteligenckich dla program u rew olu cji społecznej. W skład kom itetu redak cyjn ego w chodzili m. in.: Z ofia Nał­ kowska, M ieczysław Jasturn, Jan K ott. A ntoni B. D obrow olski, K azi­

m ierz Brandys, Paw eł Hertz, Stanisław D ygat. Pism o zw alczało ob iegow e prześw iadczenia o ponadkłasow ym i pon adpartyjn ym cha­ rakterze i fu n k cji inteligencji, dom agało się pełnej dem okracji, u p o­ w szechnienia i laicyzacji życia i kultury. W yjaśniało konieczność zor­ ganizow anej i kierow anej przez partię ofen sy w y kulturalnej ze w zględu na niski poziom klas dotychczas uciskanych, nie będą cych w stanie oddziaływ ać w sposób ż y w io ło w y na naukę, kulturę i sztukę. Stanow iło n o w y m odel czasopism a kulturalno-literackiego, nasyconego refleksją polityczną, podkreślającego zw iązki m iędzy kulturą a polityką 8. O dbior­ cą „K u ź n ic y ” była elita inteligencji hum anistycznej i m łodzież akade­ micka. N akłady pisma w y n osiły : grudzień 1945 — 20 tys.; grudzień 1946 — 16,5 tys.; 1947 — 17 tys.: 1948 — 15 tys. egz.

W styczniu 1946 г. К С P P R w ydał uchw ałę w spraw ie utw orzenia czasopism a naukow ego dla inteligencji, w której stw ierdzano, że „p o ż ą ­ dane jest stw orzenie pow ażnego czasopism a naukow ego typu francuskiej »P en sée«, pośw ięcon ego propagow aniu św iatopoglądu m arksistow skiego w śród inteligencji, skupieniu pracow n ik ów naukow ych zbliżonych lub zbliżających się do m arksizm u” . U ruchom ienie tego pism a do końca lu­ tego br. zlecono W ydziałow i P ropagandy i A gita cji К С 9, inicjatyw a zrealizow ana została jednak dopiero w czerw cu 1946 r. Ukazał się w tedy w Łodzi pierw szy num er „M yśli W spółczesn ej” . W skład kolegium re­ da k cyjn ego w ch od zili: Franciszek Fiedler, Natalia Gąsiorow ska, Tadeusz Kotarbiński, Bronisław Krauze, A dam Schaff, Zygm u n t Szym anow ski, H enryk Ułaszyn, Stefan Żółkiew ski. W 1948 r. doszli jeszcze: Julian H ochfeld, Jan A leksander Król, Tadeusz M anteuffel. „M y śl W spółcze­ sna” starała się uw ydatnić tw órczy charakter św iatopoglądu m arksistow ­ skiego, koncentrow ała się rów nież na zagadnieniach konkretnych, ak­ tualnych. Czasopism o osiągało nakład 5 tys. egz.

„E xpress Ilustrow any” , k tórego pierw szy num er w yszedł 17 stycznia 1946 r., form alnie nie zw iązany z P P R — pozostaw ał pod jeg o kontrolą. Pism o b y ło typow ą popołu dn iów ką sensacyjną, naw iązującą do przed­ w ojen n ej prasy „c z e rw o n e j” . („E xpress Ilustrow any” w ydaw an y był w latach 1923— 1939 przez łódzki prosan acyjn y koncern „R epu b lik a ” .) Redaktorem pism a do 1948 r. b y ł K onstanty Bogusławski, sekretarzem redakcji Tadeusz M aliszewski. Istotną rolę w pozyskiw aniu czytelników spełniała atrakcyjna form uła w ydaw n icza pisma. K olu m n y „E xpressu Ilustrow anego” w ypełn ion e b y ły sensacyjnym i inform acjam i, w ydarze­

8 O „K uźn icy” pisali: K. S r e n i o w s k a , Rola „ Kuźnicy” i „M yśli W spół­ czesnej” w polskiej rew olucji kulturalnej w latach 1945— 1948/9, „Rocznik Łódzki” , t. X : 1965; Z. Ż a b i с к i, „K uźnica” i je j program literacki, K raków 1966; K. K o ź - n i e w s к i, Historia co tydzień. Szkic o tygodnikach społeczno-kulturalnych, t, 2, Warszawa 1977; H. G o s k, W kręgu „K uźnicy” , Warszawa 1985.

9 Uchwała КС PPR w sprawie utworzenia czasopisma naukowego dla inteli­

gencji z 12 I 1946 r., [w:] PPR. Rezolucje, odezwy, instrukcje i okólniki Komitetu Centralnego I 1946— 1 1947, Warszawa 1961, s. 17.

„ G Ł O S R O B O T N I C Z Y ” J I 3

niam i krym inalnym i, reportażam i sądow ym i, szm irow atym i pow ieściam i

(A d olf i Ewa), now elkam i („C odzienna now elka »E xp ressu «” ), stałym

kom iksem (P rzyg od y W icka i Wacka). Na pierw szej stronie zam ieszcza­ no in form a cje agencyjne, przedostatnią kolum nę zajm ow ały w iadom ości sportow e. Liczne akcje społeczne m iały na celu popu laryzację przyjaźni ze Zw iązkiem Radzieckim , w spółzaw odn ictw o pracy, zlikw idow anie anal­ fabetyzm u, zw alczanie biu rokracji oraz alkoholizm u 10. Spośród innych pism codziennych ukazujących się w Łodzi „E xpress Ilu strow an y” osią­ gał najw yższe nakłady; w 1946 r. — w y n osiły one przeciętnie 10 tys,, w 1947 — 170 tys., w 1948 — 70 tys. egz.

22 lutego 1946 r. ukazała się w Łodzi jedn odn iów ka w języku żyd ow ­ skim „F ołk s-S ztym e” („G łos L udu” ), określona w podtytule jako „cza so ­ pism o P P R ” („P epeerisze cajtszrift” ). Zapoczątkow ała ona dziesięcioletni okres w ydaw ania przez żydow skich działaczy PPR , a następnie P ZP R . pod auspicjam i K om itetu Centralnego partii, gazety przeznaczonej dla żydow skiego środow iska w Polsce. O bok prob lem ów partyjn ych , jogól- n opań stw ow ych i m iędzyn arod ow ych pośw ięcała w iele uw agi spraw om żydostw a p o ls k ie g o n . K ształtow anie się czasopism a i je g o stabilizacja jako w ydaw n ictw a ciągłego, o określonej częstotliw ości ukazyw ania się, nie b y ło łatwe. P oczątkow o jednodniów ka, potem m iesięcznik, następnie w ydaw an y trzy razy w m iesiącu, dopiero od 1947 r. stał się „F o łk s- -S zty m e” tygodnikiem . D o w sp ółp racow n ik ów pisma należeli: Bernard Mark, Szym on Zachariasz, D aw id Sfard, Salom on Łastik, I. Sam sonow icz, Ida Merżan, A bram K w aterko. W pierw szych dniach października 1949 r. nastąpiło przeniesienie redakcji i w ydaw n ictw a „F ołk s-S ztym e” do W ar­ szaw y; 8 października ukazał się tu 40 (149) num er pisma.

P rzygotow ania związane z w ydaw aniem codziennego organu łódzkiej organizacji P P R rozp oczęły się w m aju 1945 r. Ostateczną d ecy zję p od ­ ję ły К С i K W P P R w połow ie czerw ca, zaś 20 czerw ca, nazajutrz po w ydaniu ostatniego num eru „G łosu L udu” , ukazał się pierw szy num er „G łosu R ob otn iczeg o” . W ten sposób duży ośrodek robotn iczy nie został pozb a w ion y ciągłości e d y cji dziennika partyjnego.

„G łos R ob otn iczy ” , organ K W i K Ł PPR, nie odw oływ a ł się tytułem do żadnego z pism P P R w ydaw an ych w Łodzi podczas o k u p a c ji12. (Nie­

10 CA КС PZPR 295/Х-22. Kwestionariusz „Expressu Ilustrowanego” .

11 M. F u k s , Prasa PPR i PZPR w języku żydowskim Fołks-Sztym e” 1946— 1956). „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” , 1979, nr 3(111), s. 20.

12 W okresie I w ojn y światowej i dwudziestolecia m iędzywojennego ukazywały sie w Łodzi pisma pod takim samym tytułem. Były to: „G łos R obotniczy”. Pismo poświęcone sprawie robotniczej, wydaw ane nielegalnie w 1914 r.; „G łos Robotni­ cz y ” , jednodniówka wydana w połow ie 1915 r. staraniem W ydawniczej Rady M ię­ dzypartyjnej (PPS-Lewicy, SDKPiL i Bundu); a także „G łos R obotniczy” . Pismo polityczne, społeczne i ekonomiczne. Tygodniow y organ Narodowej Partii R obot­ niczej, ukazujący się w 1. 1927— 1928. Powojenne wydaw nictw o nie nawiązywało do ukazujących się wcześniej tytułów.

które w ydaw n ictw a PPR, ukazujące się po odzyskaniu niepodległości, np. z pism centralnych „T ry b u n a W oln ości” , z teren ow ych katow icka „T ry b u n a R obotn icza” , zach ow ały tytu ły i ciągłość num eracji z okresu okupacji.) Jego założycielam i i pierw szym i redaktoram i byli, związani początkow o z „G łosem L udu” , Edward Uzdański i K onstanty B ogusław ­ ski, a także H enryk Rudnicki, b y ły redaktor „W oln ej Ł odzi'', która roz­ poczęła pow ojen n ą historię prasy łódzkiej 13. Edw ard Uzdański legity ­ m ow ał się w ieloletnim stażem w K PP, należał do ostatniego kierow n ic­ twa partii przed jej rozwiązaniem .

Od początku pow stania pism a redakcja borykała się z kłopotam i na­ tury finansow ej, toteż redaktor naczelny, E. Uzdański, kilkakrotnie zw racał się do К С P P R z prośbą o przydzielenie k redytów na działal­ ność w ydaw niczą. (Tak np. w styczniu 1946 r. dom agał się ^kredytu w w ysok ości 2 m in z ł 14.) W 1947 r. d eficy t fin an sow y pisma sięgał m iesięcznie 2,5 min z ł ł5. Brakow ało odpow iedniej liczb y sam ochodów ciężarow ych do kolportażu 16. N ajw iększym wszakże problem em b y ł brak w yk w a lifik ow a n ych dziennikarzy, czego głów ną przyczyn ą b y ły straty spow odow an e w ojn ą i okupacją. Stąd duże zapotrzebow anie i „p o d k u - p y w a n ie” dziennikarzy przez konkurujące ze sobą w ydaw nictw a. Jerzy Borejsza, prezes „C zyteln ika” , system atycznie np. „okradał” z zaw odo­ w y ch dziennikarzy redak cję „G łosu R obotn iczego” i „R ob otn ik a ” 17. Prócz tego w ielu dziennikarzom nie odpow iadał lansow any w okresie p ow ojen ­ nym m odel pism a (tzw. leninow ska prasa „n ow eg o ty p u ” ) i jeg o par­ ty jn y charakter. H enryk Rudnicki w sw oich w spom nieniach Cale życie

z „G ło se m ” tak o tym pisał: „W pierw szych latach istnienia »G łosu R o ­

botn iczego« m ieliśm y spore k łopoty z przygotow aniem m łodego narybku dziennikarskiego; w charakterze k orektorów pracow ali u nas studenci

13 „W olna Łódź” — pierwsze pismo, które pojaw iło się w w yzw olonej Łodzi. Ukazało się sześć jego num erów (24 I— 31 I 1945). Polecenie założenia gazety otrzy­ mali por. I. Pawłowska, ppor. A. Litwin, ppor. Z. Nowicki. Dzięki ich wysiłkom oraz pracy łódzkiego dziennikarza H. Rudnickiego 24 stycznia ukazał się pierwszy numer „W olnej Ł odzi” , gazety-efemerydy. W każdym numerze — obok inform acji o sytuacji na frontach, depesz dziękczynnych od mieszkańców Łodzi do władz w ojskow ych i administracyjnych polskich i radzieckich — zamieszczane były ko­ munikaty o życiu miasta.

14 AKŁ PZPR 1/IV/1-3. Protokół z posiedzenia egzekutywy KW PPR z 14 I 1946.

15 A K Ł PZPR, 1/IV/1. Protokół z posiedzenia egzekutywy KŁ PZPR z 8 IV 1947.

16 A K Ł PZPR 1/IV/1-3. Protokół z posiedzenia egzekutywy K W PPR z 14 I 1946 r. E. Uzdański m ówił o konieczności zorganizowania 5— 6 samochodów.

17 A K Ł PZPR 1/IV/1-3. Protokół z posiedzenia egzekutywy KW PPR z 10 IX 1945.

„ G Ł O S R O B O T N I C Z Y ” 115

szkół w yższych , sędziow ie itp. Trudniej b y ło o żurnalistów. N iektórzy przedw ojen n i redaktorzy w ciąż jeszcze czekali na białego ogiera” 18.

Zespół red a k cy jn y „G łosu R ob otn iczeg o” , w pierw szych m iesiącach ukazyw ania się pisma nie przekraczający 10 osób 19, stopniow o pow ięk ­ szał się. W jeg o skład w ch odzili m. in. Edw ard Uzdański, Edw ard A da­ miak, Barbara Beatus, Irena K aw czakow a, Stefan K lim czak, Zdzisław K rólew ski, W iktor Lemiesz, Z ofia Lubińska, Halina Pucińska, H enryk Rudnicki, Irena Tarłowska, Hanna Tom aszewska, K azim ierz T ru ch an ow - ski i Jan W ro c z y ń s k i20. Dla w iększości dziennikarzy, poza C. G u m k ow - skim, H. Rudnickim , K. Bogusławskim , Z. K rólew skim , E. Uzdańskim, I. Tarłowską, praca w redakcji „G łosu R obotn iczego” stanow iła p ierw ­ szy kontakt z prasą. W yższe w ykształcenie w śród redaktorów łódzkiego organu P P R posiadali I. K aw czakow a i Z. K rólew ski, k tórzy w okresie przedw ojen n ym ukoń czyli studia dziennikarskie. Pozostali legitym ow ali się w ykształceniem średnim i podstaw ow ym . W porów naniu ze składami redakcji innych pism („D ziennika Ł ódzk iego” , gdzie m ów iło się o „k o ­ lonii w ileń sk iej” , „K u riera P opularnego” , „P o b u d k i” ) stosunkow o wielu dziennikarzy „G łosu R ob otn iczego” b y ło łodzianam i, np. I. K aw czakow a, H. Rudnicki, C. Gum kow ski, K. Bogusławski, B. Beatus, E. Adam iak. D uży procent stanowili dziennikarze pochodzenia żydow skiego. N iektó­ rzy związani byli w okresie m iędzyw ojen n ym z Z M K i K PP, jak B. Beatus, H. Rudnicki. P rzeciętn y w iek redaktorów „G łosu R obotn i­ czego” w y n osił 30 lat. D o grona starszych (ponad 40 lat) należeli: K. B o­ gusławski, H. Rudnicki, C. G um kow ski, E. U zd a ń sk i21.

Struktura organizacyjna redakcji nie sprzyjała stabilizacji. Brak było w y od ręb n ion ych działów tem atycznych, w skutek czego dziennikarze zaj­ m ow ali się różnorodną problem atyką: od ekonom icznej, przez kulturalną do polityczn ej. Z czasem dopiero, w naturalny sposób, w ykształciła się specjalizacja zaw odow a, połączona z p ow oln ym krystalizow aniem się takich działów, ja k : partyjn y, sportow y, korespondentów , za gra n iczn y 22. G d y po odejściu K. Bogusław skiego zabrakło sekretarza redakcji, fu n k cję tę pełnili k olejn o praw ie wTszyscy członkow ie redakcji, spośród nich n a jczęściej: H. Rudnicki, W. Lemiesz, C. Gum kow ski. Pełnił ją także redaktor naczelny, k tóry m iał zw yczaj zapoznaw ać się z każdym tek­ stem przeznaczonym do druku 23. Spośród działaczy p a rtyjn ych najczęś­

18 H. R u d n i c k i , Całe życie z „ Ciosem,” (wydanie jubileuszowe z okazji 35-lecia „Głosu Robotniczego”), „Głos Ochotniczy” , nr 0005 z 14 VI 1980.

19 Na podstawie relacji C. Perzyńskiej i J. Kaw czakowej z 17 III 1983. 20 „Głos R obotniczy” , nr 168(370) z 20 IV 1946, wydany w niewielkim nakła­ dzie, dedykowany E. Uzdańskiemu.

21 Na podstawie relacji A. Bieńkowskiego z 18 VII 1984.

22 Na podstawie relacji I. Kaw czakowej i C. Perzyńskiej z 17 III 1983. 23 J. T o m c z a k {Mój udział w prasie P P R, „Rocznik Historii Czasopiśmien­ nictwa Polskiego” (dalej: RHCP), t. 10: 1971, z. 2, s. 234—235) tak opisuje w swoich wspomnieniach postać red. E. Uzdańskiego: „Cały zespół cenił naczelnego szczerze,

ciej na łam ach pism a zam ieszczał sw oje publikacje E. Uzdański, członek egzek u tyw y K W PPR. Spotkało się to z ostrą krytyką I sekretarza K Ł P P R I. L ogi-S ow ińskiego, k tóry na posiedzeniu egzeku tyw y K W PPR 29 października 1945 r. stw ierdzał: „A rty k u ły wstępne stale p od pisy­ w ane są przez tow . U zdańskiego. Nie m oże stale pisać jeden człow iek. T ow arzysze z egzeku tyw y rów nież m oglib y pisać. Sami zarzynam y pismo, które staje się nudne. Pism o nie spełnia fu n k cji propagandow ej. Trzeba zobow iązać R edak cję i Propagandę, żeby zm obilizow ała grupę ludzi piszących ” 24.

Z pism em w spółpracow ali w tym okresie znani dziennikarze z in­ n ych gazet, pisarze, poeci, uczeni, działacze kulturalni, działacze par­ tyjn i, przedstaw iciele w ładz i adm inistracji. Zam ieszczano w y w ia d y z czołow y m i przedstaw icielam i nauki i kultu ry: z prof. T. Kotarbińskim , A. Z elw erow iczem , L. Schillerem .

Od początku istnienia redakcja „G łosu R obotn iczego” rozpoczęła w e r­ bunek k orespondentów robotn iczych i chłopskich, pragnąc pozyskać ich do stałej w spółpracy. O rganizow ano dla n ich specjalne kursy szkoleniow e, spotkania i odpraw y zarów no w redakcji, jak i w fabrykach. Listy, interpe­ lacje, artykuły korespondentów , zam ieszczane od pierw szych num erów pisma, zapełniały łam y „G łosu R obotn iczego” w stopniu nie m niejszym niż pu blika cje pracow n ik ów redakcji. W 1945 r. redakcja miała 20 k o ­ respondentów (7 redaktorów ), w 1946 — 75 (11 redaktorów ), w 1947 — 150 (18 redaktorów ), w 1948 — 150 (30 redaktorów ). K orespondencje, d o­ tyczące najczęściej u jem n ych zjaw isk w życiu różnych środow isk i grup społecznych, m iały na celu zw rócenie na nie uw agi i pobudzenie do działania odpow iedn ich w ładz i czyn n ików społecznych. M ateriały k o­ respon den cyjn e i listy czyteln ików podlegały obróbce redak cyjn ej je ­ dynie w zakresie praw ideł pisow ni i gram atyki. Styl b y ł starannie za­ ch ow yw an y. N iektórzy z korespondentów aw ansow ali z czasem na redak­ torów pism a; tak było w przypadku Jana Tom czaka i H anny W iśn iew ­ skiej .

nazywając go po cichu «kochanym wariatem». Bo na punkcie troski o doskonałość «Głosu» istotnie wariował. Rano o godz. 9 już był w redakcji, wszystko musiał sam przeczytać, sam om ówić w czasie narady, a potem, kiedy materiały w róciły do maszynistek, raz jeszcze naczelny czytał je od nowa. Naturalnie musiał czytać pierwszą odbitkę, musiał czytać po korekcie, potem oglądał gotowe szpalty i zła­ mane kolumny. Wreszcie, kiedy pierwszy egzemplarz schodził z maszyny, trzeba było natychmiast przesłać go red. Uzdańskiemu, chociaż była godz. 2 w nocy. Uzdański raz jeszcze pieczołowicie przeglądał gazetę i dzwonił do »nocnikarza«, jak między sobą nazywaliśmy red. Rudnickiego, robiąc mu liczne uwagi. O 5 rano dzwonił raz jeszcze, aby dowiedzieć się, czy z transportem poszło wszystko dobrze, a o godz. 9 już był w redakcji i wszystko zaczynało się od now a” .

** A K Ł PZPR 1/IV/1-3, Protokół z posiedzenia egzekutywy KW PPR z 29 X 1945.

,G Ł O S R O B O T N I C Z Y ·1 117

Przez pierw sze dziesięć m iesięcy „G łos R ob otn iczy ” nie m iał własnej drukarni. Pism o składane b y ło w zecerni przy ul. P iotrkow skiej 86, a odbijane, podobnie jak inne gazety, w Zakładach G raficzn ych S pół­ dzielni W ydaw n iczej „K siążka” m ieszczących się przy ul. Ż w irk i 2. Przy p om ocy organizacji partyjn ej redakcja rozpoczęła organizow anie w łasnej drukarni w lokalu przy ul. Ż w irki 17, gdzie zn ajdow ały się pon iem iec­ kie m agazyny i hala produkcyjna. M aszyny sprow adzono z ziem zachod­ nich, a także z N iem iec za reichsm arki. W P olsce nie m iały one ju ż w artości, a w N iem czech b y ły w obiegu. Drukarnię uruchom iono wiosną 1946 r.

P ierw szy num er „G łosu R ob otn iczeg o” ukazał się w nakładzie 15 tys. egz., następne w w ysok ości 20 tys. egz., z czego w Łodzi i w ojew ód ztw ie rozprow adzono 17— 18 tys., zaś 2 tys. zabierały w ojsk o i urzędy. P o ­ czątkow o w związku z brakiem papieru zw iększenie nakładu b y ło nie­ m ożliw e; po pokonaniu tych trudności zaczął on wzrastać. P orów nanie nakładów „G łosu R ob otn iczego” z nakładam i „G łosu L udu” i tereno­ w y ch dzienników P P R w ydaw an ych w latach 1945— 1948 ilustruje tab. 1.

Tabela 1

Porównawcze zestawienie średnich jednorazowych nakładów ,,C iosu Robotniczego” z dziennikami P P R wydawanymi w latach 1945— 1948

(w tys. egz.)

Niskie nakłady „G łosu R ob otn iczeg o” w początk ow ym okresie w y ­ dawania, w edług opinii E. U zdańskiego, spow odow an e b y ły niedostatecz­ nie rozw iniętą siecią kolportażu, brakam i papieru, nie dość aktyw nie przeprow adzanym i akcjam i propaga ndow ym i na rzecz prenum eraty, a także niew ielką atrakcyjnością pism a 25.

W ysiłki w celu spopularyzow ania dziennika b y ły w pierw szym okre­ sie w ydaw ania m ało efektyw ne, gdyż instancje partyjn e nie w ykazyw ały zainteresow ania spraw am i kolportażu. Św iadczą o tym relacje i spra­

25 A K Ł PZP R 1/VII/2. Sprawozdanie E. Uzdańskiego z pracy redakcji „Głosu R obotniczego’’, organu KW PPR, za okres od 20 VI 1945 do 20 V 1946.

Tytuł 1945 1946 1947 1948 i „Głos Robotniczy” 3 2 -4 0 5 0 -6 3 78 113 !i „Głos Ludu” 50 61 126-200 200-250 ‘ [ „Trybuna Robotnicza” 100-300 300-350 350-445 ! 450-500 1 [ „Trybuna Dolno-śląska” 15 26 81 138 i „Sztandar Ludu” 22 1 4 -1 6 ₁₇ 28 1 „Echo Krakowa” _- 28 33 50 : „Gazeta Zachodnia” 64 98 ,

w ozdania partyjn ych , pow ia tow ych i dzieln icow ych instruktorów k ol­ portażu, skarżących się na niedocenianie i bagatelizow anie ich pracy, brak kiosków , gablotek w dzielnicach i fa b r y k a c h 2e. Sytuacja uległa korzystnej zm ianie na początku 1948 r., kiedy kom itety i .organizacje p a rtyjn e na polecen ie instancji w ojew ód zk ich w łą czy ły się do bardziej system atycznej działalności w zakresie czytelnictw a prasy partyjn ej (tak­ że pism cen traln ych : „T ry b u n y W oln ości” i „C hłopskiej D rogi” ) 27. K o ­ m itety dzieln icow e i w ydzia ły propagandy zaczęły regularnie organizow ać o d p ra w y k olporterów . Przed organizacjam i partyjn ym i stawiano k on ­ kretne zadania dotyczące podw yższania prenum eraty. Skoncentrow ano się głów n ie na dużych zakładach pracy, abon u jących pism o w form ie prenum eraty zbiorow ej.

Jan Tom czak, opisu jący w sw oich w spom nieniach organizację k ol­ portażu „G łosu R ob otn iczego” , podkreślał, że w dużych zakładach pracy b y ły za nią odpow iedzialne gru py agitatorów partyjn ych . Spośród ;nich „p o w o ła n i zostali k olporterzy oddziałow i; jeżeli fabryka pracow ała na kilka zmian, k olporterzy byli na każdej zmianie. D o fabryki szła jedna paczka »G łosu « na adres głów n ego kolportera, ten zaś dzielił gazety w śród sw oich k olp orterów oddziałow ych. R obotnik, w chodząc do fa b ry ­ ki, otrzym yw ał gazetę na m iejscu. Tak sam o pracow ali k olporterzy w urzędach. [...] W e w siach i m ałych m iasteczkach organizow ano k ol­ porterów dom ow ych bądź teren ow y ch ” 2S. Reszta nakładu pism a roz­ prow adzana była przez kioski partyjn e w dzielnicach, sprzedawana przez gazeciarzy, doręczana za pośredn ictw em prenum eraty p ocztow ej. In fo r­ m acji na temat organizow ania i fu n k cjon ow an ia sieci kolportażu w p o ­ szczególn ych fabrykach i dzielnicach dostarczają spraw ozdania m iesięcz­ ne W ydziału Propagandy. W lutym 1946 r. w yzn aczył on 37 członków partii zajm u jących się w yłączn ie rozprow adzaniem pism partyjnych, w październiku tego roku pow oła ł w 12 fabrykach specjaln ych k olp or­ terów „G łosu R ob otn iczego” 29. Na terenie w o jew ód ztw a łódzkiego k ol­ portaż gazet i czasopism p a rty jn y ch utrudniała konkurencyjna działal­ ność „C zyteln ik a ” , k tóry — w edłu g relacji instruktorów kolportażu — lokalizow ał często sw o je kioski ob ok kiosków z w ydaw n ictw am i p a rty j­ nym i i osobom biorącym pism a w kom is płacił stawki w yższe od przew idzian ych p rze p isa m i30. Starano się zapobiegać tym niekorzystnym dla kolportażu pism a zjaw iskom .

W kw ietniu 1947 r. na posiedzeniu egzek u tyw y K Ł z udziałem człon ­ k ów redak cji „G łosu R ob otn iczeg o” dokonano szczegółow ej analizy

26 A K Ł PZPR 1/VII/25. Sprawozdanie Wydziału Propagandy KW ; A K Ł PZPR 1/VII/1. Sprawozdanie Wydziału Propagandy KŁ.

27 A K Ł PZPR 1/VII/1. Sprawozdanie Wydziału Propagandy za styczeń 1948 r. 28 T o m с z a k, op. cit., s. 237— 238.

29 A K Ł PZPR 1/VII/1. W ydział Propagandy KŁ PPR (1945— 1948).

„ G Ł O S R O B O T N I C Z Y ’ 119

i k om pleksow ej ocen y dziennika. W cześniej przeprow adzano ją sporadycz­ nie i w ycin k ow o. Efektem dyskusji była uchw ała K Ł P P R w spraw ie podniesienia poziom u „G łosu R obotn iczego” , uspraw nienia kolportażu i zwiększenia prenum eraty.

O bjętość pism a w pierw szych m iesiącach ukazyw ania się w ynosiła 4 strony. W pierw szym półroczu 1946 w dni pow szednie 4— 6, w n ie­ dziele najczęściej 8. Później przeciętnie 6— 8 stron, p rzy czym num ery św iąteczne i niedzielne m iały objętość większą. Ponad 20 stron liczy ły nieraz n um ery okolicznościow e, w ydaw an e z okazji w ażnych rocznic i w ydarzeń, pośw ięcon e konkretnej tem atyce, jak np. w ym iana kultu­ ralna ze Zw iązkiem Radzieckim , zagospodarow anie ziem odzyskanych, rocznica podpisania u m ow y o jed n ości działania P P R i PPS, jubileuszo­ w e w ydania „G łosu R obotn iczego” . Często zam ieszczano w nich na ostat­ nich stronach ogłoszenia (w tysięcznym ju bileu szow ym num erze — 12 stron). O głoszenia te, najczęściej różn ych firm i zakładów przem ysło­ w ych, przyn osiły w praw dzie redakcji dochody, b y ło ich jednak zbyt dużo jak na pism o będące organem W K PPR. Spotkało się to z krytyką I. L ogi-S ow ińskiego, który tw ierdził, że „G łos R ob otn iczy ” daje za w iele ogłoszeń, a zbyt m ało w iadom ości z życia partii i z terenu 31.

R ozm ieszczenie m ateriałów w num erze, w podziale na kolum ny, nie odbiegało od schem atu pow szechnie przyjętego w gazetach. P rzy o b ję ­ tości 6— 8 stron przedstaw iało się następująco: strona pierw sza — arty­ kuł w stępny, najw ażniejsze w iadom ości z kraju i ze świata (zazwyczaj m ateriały agen cyjn e); strona druga — dalszy ciąg w iadom ości i k ore­ spon den cji zagranicznych, odcinek pow ieściow y, nieraz „P rzegląd pra­ sy ” ; na dw u ostatnich kolum nach — ogłoszenia, w iadom ości sportow e, kronika łódzka, rubryka „ Z życia partii” , repertuar kin i teatrów, p ro­ gram radiow y, zarządzenia w ładz i kom unikaty itp. ; na kolum nach środkow ych — reportaże, sprawozdania, w yw iady, felietony, listy, in fo r­ m acje, rozkładów ka ze zdjęciam i. Pism o nie charakteryzow ało się zb yt­ nią stabilnością układu, zdarzały się odstępstw a od opisanego schematu. Przez pierw sze m iesiące, poza sporadycznie ukazującym i się rysun­ kami, brak b y ło ilustracji. F otografie zaczęły się p oja w ia ć pod koniec

1945 r. Znacznie w ięcej fotog ra fii i rysunków zam ieszczano od p ołow y 1947 r. („T y d zień w Ilu stracji” — rozkładów ka ze zdjęciam i). „G łos R ob otn iczy ” m iał kilka stałych dodatków tygod n iow ych . B y ły to w k o­ lejn ości ukazyw ania się: „G łos K ob iet” , „T ry b u n a M łodych ” , „G łos C hłopski” , „G ło s N auczycielski” , „B iblioteczka ».Głosu R ob otn iczeg o«” , „P r o m y k ” , „Literatura i Ż y c ie ” , „T y d zie ń w Ilustracji” , „W esoły G łos” . W p ołow ie 1947 r. redakcja zorganizow ała sieć m utacji terenow ych. Łącząc teren z ośrodkiem w ojew ód zk im , m iały one przyczyn ić się do bardziej system atycznego docierania in form acji prasow ej na p row in cję

81 A K Ł PZPR 1/IV/1-3. Protokół z posiedzenia egzekutywy K W PPR z 10 IX) 1945.

i zwiększenia nakładów „G łosu R ob otn iczego” . Jedna kolum na była w nich zapełniona m ateriałam i dotyczącym i danego terenu. Oto ich ty tu ły : „G łos R adom szczański” , „G łos P iotrkow ski” , „G łos K aliski” , ..Głos K u t­ now ski” , „G łos T om aszow ski” , „G łos P abianic” , „G łos C hłopski” . M u­ tacje drukow ano w nakładzie 2800— 3500 egz. In icjatyw a ta nie pow iodła się w całości. O trzym yw ano dużo zw rotów (20— 40% ), poza tym m u­ tacje p ow od ow a ły opóźnienie w ukazyw aniu się „G łosu R obotn iczego” .

„G ło s R ob otn iczy ” kon tyn u ow ał linię polityczną sw ego poprzedni­ ka — „G łosu L udu” . Łódzki organ PPR in form ow ał o postępach w roz­ bu dow ie państw ow ości polskiej, o szybkim odradzaniu się życia gospo­ darczego i kulturalnego. W yjaśniał założenia i cele polityki n ow ej w ła­ dzy lu dow ej. P ierw szym doniosłym w ydarzeniem politycznym , o którym pism o inform ow ało, b y ło utw orzenie T ym czasow ego Rządu Jedności Na­ rodow ej (dodatek n adzw yczajn y z 23 V I 1945).

N ajw ażniejszym zadaniem łódzkiej organizacji PPR zaraz po w y ­ zw oleniu stało się uruchom ienie fa b ryk i rozw ój produkcji. W rezolu cji u chw alonej na w ojew ód zk iej k on feren cji P P R w połow ie lutego 1945 r. podkreślono konieczność w glądu organizacji partyjn ych w potrzeby p o ­ szczególnych przedsiębiorstw „ w celu ześrodkow ania uw agi mas ro­ b otn iczych w ok ół konkretnych zadań i praw idłow ego k ierow nictw a dzie­ łem uruchom ienia fa b ry k ” 32. Tem atyka związana z przem ysłem łódzkim pojaw iała się w licznych artykułach „G łosu R obotn iczego” . H. Rudnicki przedstaw iał in icja tyw y peperow ców , dzięki którym uratow ano od znisz­ czenia w iele obiektów (m. in. elektrow nię) 33. E. Stawiński opisyw ał uru­ cham ianie fabryk przez r o b o tn ik ó w 3i. O odbu dow ie poszczególnych gałęzi przem ysłu in form ow ała w sw oim artykule L. K ryńska 35. W w y ­ m ienionych publikacjach zw racano uw agę na ogrom ne zniszczenia i trud­ ności, w jakich znalazł się przem ysł łódzki po w ojn ie 3e. O pisyw ano, jak robotn icy organizow ali ochronę fa b ryk przed kradzieżam i i rabunkiem . W skazyw ano na ofiarną pracę działaczy PPR.

N astępnym etapem w działalności w ładz przem ysłow ych oraz łódz­

32 A K Ł PZPR 1/1/1. Uchwała I W ojew ódzkiej K onferencji PPR w Łodzi z 17— 19 II 1945.

33 H. R u d n i c k i , W elektrowni łódzkiej. Wśród tych, którzy dają Łodzi

światło. Jak uratowano od zniszczenia elektrownię, „Głos R obotniczy” , nr 23 z 14 VII

1945.

34 E. S t a w i ń s k i , Jak robotnicy uruchomili przemysł łódzki, tamże, nr 1(194) z 1 I 1946.

35 L. K r y ń s k a , Odbudowa przemysłu skórzanego, tamże, nr 52 z 10 VIII

1945. " ' '

86 Spowodowane to było zmniejszeniem się liczby fabryk w łókienniczych na skutek likw idacji m niejszych z nich przez okupanta, dewastacją zakładów z po­ wodu demontażu maszyn i urządzeń wyw ożonych do Niemiec, brakiem surowców. - M oc produkcyjna przemysłu spadła o ok. 40*/o; 65°/o fabryk miało zniszczone lub

„ G Ł O S R O B O T N I C Z Y ’ 121

kiej organizacji partyjn ej stała się sprawa w ykorzystania posiadanego potencjału gospodarczego poprzez podniesienie w y d a jn ości pracy. Za­ gadnienia dotyczące ilościow ego w zrostu produkcji, związana z nim i ak­ cja w spółzaw odnictw a, podnoszenie k w alifik acji zaw odow ych robotników , um acnianie d y scy p lin y pracy zajm ow ały dom inującą p o z y cję w śród in­ nych m ateriałów pu blikow an ych na łam ach pisma.

Problem atyka produ kcyjn a i sp ołeczno-ekonom iczna w ystępow ała na szpaltach „G łosu R ob otn iczego” w form ie reportaży, w yw ia d ów , listów do redakcji, doniesień, m eldunków i kom unikatów z fabryk. W reporta­ żach, pisanych najczęściej w sposób schem atyczny, przedstaw iano trud­ ności i osiągnięcia w dziedzinach ekonom icznej (związane ze wzrostem, produkcji), socja ln ej (fu n kcjon ow an ie stołów ek i w arsztatów zakłado­ w ych, żłobków , przedszkoli) i kulturalnej (działalność św ietlic, kółek am atorskich). W y w ia d y przeprow adzano głów n ie z przodow nikam i pracy, z działaczam i party jn y m i i zw iązkow ym i z fabryk, w których osiągane w yn iki prod u k cy jn e przekraczały norm ę. Listy robotn ików do redakcji zaw ierały in form a cje o działalności gospodarczej ich zakładów pracy oraz poruszały problem atykę socjalną. D oniesienia i kom unikaty z fabryk zaw iadam iały o realizacji planów . O tem atyce „G łosu R ob otn iczego” decydow ała sp ecyfik a lokalna — ośrodka przem ysłow ego, podobn ie jak to się działo w w ielu innych tytułach, w których także dom in ow ały m a­ teriały zw iązane z regionem ich ukazyw ania się (np. „Sztandar Ludu” , organ К С P P R w Lublinie, w iele m iejsca pośw ięcał problem atyce rol­ nictwa).

Tak jak inne pism a w tym okresie, „G łos R ob otn iczy ” propagow ał zasiedlanie ziem półn ocn ych i zachodnich. Do końca września 1945 jr. udało się na ziem ie zachodnie, ze skierow aniem k om itetów partyjnych, 1871 człon k ów łódzkiej organizacji pa rtyjn ej. O gółem w 1945 r. z w o ­ jew ód ztw a łódzkiego przesiedliło się na te tereny 228 690 osób 37. Trzeci num er pisma z 2 czerw ca 1945 r. przyniósł, w ru bryce „ Z M iejskiej R ady N arodow ej w Ł odzi” , in form a cję o ob jęciu przez Łódź patronatu nad Gdańskiem . P u blikow an o apele do m ieszkańców Łodzi m obilizu jące do w y ja zd u : G dańsk czeka na łodzian! Jest praca dla w szystkich. W kw iet­ niu 1947 r. w ram ach ak cji Ł ódź — w ojew ód ztw u gdańskiem u in for­ m ow ano o przesiedleniu 420 rodzin robotn ików roln ych 3S.

O bok tem atów poruszanych przez centralne i teren ow e organ y PPR, dotyczą cych zagadnień ideologiczn ych i program ow ych partii, w yjaśn ia­ nia p olityczn ych i ek onom icznych przesłanek reform y rolnej, prow adze­ nia kam panii polityczn ych , w ypełniała łam y „G łosu R ob otn iczego” te­

87 S. B a n a s i a k, Udział PPR wojew ództw a łódzkiego w zaludnianiu ziem

zachodnich i północnych w 1945 r., „Rocznik Łódzki” , t. V I(IX ): 1962, s. 157, 159.

88 Ł ó d i — w ojew ództw u gdańskiemu, „G los R obotniczy” , nr 92(673) z 2 IV

-m atyka związana z Łodzią i proble-m a-m i jej -m ie sz k a ń có w 39. Pisano o awansie kulturalnym miasta. W reportażach i in form acjach lokalnych przedstaw iano realia dotyczące p ow ojen n ej Łodzi (pociski na ulicach, zacieranie śladów „n iem czy zn y ” ). R elacjon ow an o nie tylko, jak czyniła to cała pow ojen n a prasa, proces norym berski, ale także procesy zbrod­ niarzy w ojen n y ch działających podczas II w o jn y w Łodzi. P odejm ow an o spraw y rehabilitacji b y ły ch volskdeutschów . (P roblem y dotyczące b. volksdeutschów i ich rehabilitacji om aw iały rów nież szeroko inne pisma, ukazujące się na terenach w łączon ych podczas oku pacji do T rzeciej R ze­ szy, np. „T ry b u n a R obotn icza” — organ К С P P R w K atow icach.) Obok Łodzi — „sto licy świata p ra cy ” pokazyw ano inną — jesienną, z sze­ leszczącym i liśćm i i „ostatnim i parkam i w parku” . In form ow an o o pla­ nach rozb u dow y miasta, przekształcenia go w w ielkom iejską aglom era­ cję. Szeroko zajm ow ano się spraw am i aprow izacji. Piętnow ano speku­ lację i drożyznę. W osobnych dodatkach: „G łosie K o b ie t” i „T ry b u n ie M łod y ch ” pod ejm ow an o tem aty dotyczące pracu ją cych kobiet i m łodzie­ ży. Pisano o konieczności upow szechniania kultury w śród robotników . W p u blicystyce o charakterze agitacyjn ym zachęcano do osadnictw a i za­ ludniania ziem zachodnich i półn ocn ych . W prow adzon o w piśm ie stałą ru brykę „ z frontu osadniczego” . T em atyce zagospodarow ania i rozw oju ziem odzyskanych pośw ięcon e b y ły specjalne num ery pisma.

W iele m iejsca i uw agi pośw ięcał „G ło s R ob otn iczy ” w yjaśnianiu za­ łożeń polityki zagranicznej lu dow ej w ładzy, uzasadniając potrzebę za­ cieśniania sojuszu ze w schodnim sąsiadem i pogłębiania różn orodn ych zw iązków m iędzy Z S R R i Polską. P opularyzow ano szeroko problem atykę życia państwa i społeczeństw a radzieckiego 40. Przedstaw iano osiągnięcia Z S R R w przem yśle, rolnictw ie, nauce, kulturze, sztuce. N ie unikano na łam ach „G łosu R obotn iczego” podejm ow an ia tem atów trudnych i draż­ liw ych , do czego zmuszała w jakim ś stopniu rea k cyjn a propaganda. D ecydow ało jednak zrozum ienie, że n ow y kierunek rozw oju stosunków polsko-radzieckich musi zostać zaakceptow any w św iadom ości społecznej. W liczn ych relacjach in form ow an o o procesach i terrorystycznej działal­ ności organizacji podziem nych na terenie w oj. łódzkiego. Z w iązki m ię­ dzy zb rojn ym podziem iem a PSL w ykorzystyw an o w p u b licystyce pisma w kam paniach polityczn ych przed referendum i w yboram i 41.

39 Problematykę pow ojennej prasy PPR przedstawia A. S ł o m k o w s k a : 1) Z badań nad problematyką prasy Polskiej Partii Robotniczej w latach 1944—

1948, RHCP, t. 13: 1974, z. 2; 2) Prasa w PRL, Warszawa 1980.

40 S. D o b r z y ń s k i , Nowe przemiany w ZSR R , „Głos R obotniczy”, nr 183(355) z 5 VII 1946 (rozwój przemysłu, rolnictwa, transportu). Pojaw iła się w piśmie rubryka „K ronika kulturalna radziecka” , tamże, nr 231(812) z 23 V III 1947. Pro­ tokół z posiedzenia egzekutywy Komitetu Łódzkiego K Ł PPR z 8 IV 1947.

41 W artykułach „Głosu R obotniczego” : nr 45(237) z 14 II 1946; nr 47(239) z 16 II 1946; nr 96(292) z 6 IV 1946; nr 98(294) z 8 IV 1946; nx 350(541) z 19 X II 1946; nr 2(553) z 2 I 1947; nr 7(558) z 7 I 1947.

,,G Ł O S R O B O T N I C Z Y ” 123

Propaganda referendum zapoczątkow ana została w kw ietniu 1946 r. po odrzuceniu przez PSL w m arcu tego roku bloku w y b orczeg o sześciu stronnictw . W cześniej „G łos R ob otn iczy ” , podobnie jak cała prasa bloku dem okratycznego, dem askow ał taktykę PSL zm ierzającą do przejęcia w ładzy, realizow ania w łasnych k on cep cji u strojow y ch i spow odow ania rozłam u w ruchu lu dow ym . K am pania związana z referendum nasiliła się w piśm ie w m aju i czerw cu. O bok haseł propagandow ych, spraw o­ zdań z w ieców , odezw , przem ów ień p rzy w ó d có w p a rty jn y ch zam iesz­ czano m ateriały publicystyczne, w y w ia d y z czytelnikam i, a także rysunki satyryczne związane z referendum . W dalszym ciągu atakowano PSL za rozb icie obozu dem okracji polskiej, w skazując na pow iązania Stron­ nictw a ze zb rojn ym p o d zie m ie m 42. O dnotow yw an o także w ew n ętrzn y kryzys i postępującą utratę w p ły w ó w przez P S L 43. N egatyw nie oceniano rolę senatu, podsu m ow yw an o przeobrażenia polityczn o-społeczn e, akcen­ tow an o znaczenie gran icy na Odrze i N ysie Ł u ż y c k ie j44.

Z d ob y te dośw iadczenia w ykorzystał „G ło s R ob otn iczy ” w kampanii przedw yborczej prow adzonej przez prasę bloku. K ierunki prow adzonej przez pism o akcji propagandow ej w kam panii przed w yb ora m i nie uleg­ ły zmianie, w zrosła jed yn ie je j intensyw ność. K am pania przed referen ­ dum stanowiła fragm ent i zarazem w stęp do szerokiej kam panii przed­ w y b orczej. Partie i stronnictw a B loku D em okratycznego w Ł odzi inten­ syw ną, m asow ą kam panię przedw yborczą rozp oczęły jesienią 1946 r. Zostało to u m ożliw ione w w yniku przezw yciężenia rozbieżności m iędzy partiam i robotniczym i. P ow odem napięć i trudności w e w zajem n ych stosunkach w ojew ód zk ich organizacji P P R i PPS była lansow ana przez n iektórych p rzy w ód ców socja listyczn ych kon cepcja o konieczności za­ jęcia przez PPS kierow n iczej roli w państwie. P roblem y te znalazły odzw ierciedlen ie w publikacjach drukow anych na łam ach „K u riera P o­ pularnego” i „G łosu R ob otn iczego” .

K am pania przedw yborcza w „G łosie R ob otn iczy m ” miała charakter w ielok ieru n kow y. U kazyw ano p o z y ty w n y bilans polityk i Rządu Jedności N arodow ej w poprzednim okresie. W iększą uw agę zw rócon o na zapo­ znanie czyteln ików z planam i rozw oju społeczn o-gospodarczego kraju zgodnie z opra cow yw a n ym w ów czas planem trzyletnim . Liczna grupa

42 [S. Z.], Działacze PSL w bandzie Orlika, „G łos R obotniczy” , nr 170(372) z 22 VI 1946; Komu p. M ikołajczyk daje podpisy. Legitym acja P S L-u w rękach

bandytów N SZ-owskich, tamże, nr 98(294) z 8 IV 1946; Dwa zarządy PSL zawie­ szone za współpracę z bandami NSZ i WiN, tamże, nr 132(334) z 14 V 1946.

48 Chaos w PSL, tamże, nr 175(377) z 27 VI 1946; Fermenty w PSL w w o je ­ w ództw ie łódzkim, tamże, nr 168 z 20 VI 1946; W. L e m i e s z , Rozm owy z uczci­ w ym i PSL-owcam i, tamże, nr 167 z 19 VI 1946.

44 Marszałek Rataj przeciw senatowi, tamże, nr 168(370) z 20 VI 1946; W. L e­

m i e s z, W czoraj tak — dziś nie. Faryzeusze z „ Gazety Ludow ej” gotow i są do­

artykułów zapow iadała dalszą stabilizację życia gospodarczego, okiełzna­ nie spekulacji, zw alczanie nadużyć. Podkreślano jednak, że warunki polityczn e dla tych przedsięw zięć zapew nić m oże tylk o zw ycięstw o b lo­ ku dem okratycznego w w yborach . W październiku 1946 r. w artykule

Ta gra się nie uda łączono spekulację, chaos cenow y, braki na rynku

z kalkulacjam i przeciw nika politycznego. Pisano: „M y lą się panow ie paskarze i stoją cy za nim i panow ie spod znaku pana M ikołajczyka i A n ­ dersa, jeśli sądzą, że dziś są w stanie zadusić głodem ludzi p ra cy ” 45. Silny nacisk kładziono na w spółpracę z PPS jako na jeden z zasadniczych elem entów p latform y w y b orczej. W trakcie kampanii, ju ż po podpisaniu u m ow y o jedn ości działania (29 X I 1946), pisano o tym w ielokrotnie 46.

Inną grupę zagadnień stanow iło przedstaw ienie zasiedlania i zago­ spodarow ania ziem zachodnich i p ółn ocn ych jak o rezultatu realizacji polityki PPR. W skazyw ano, że polityka PSL utrudniała szybkie zago­ spodarow anie ziem odzyskanych 47. Istotnym elem entem kam panii przed­ w y b orczej w „G łosie R ob otn iczy m ” była agitacja za w stępow aniem do P P R 4S.

P ublikow ano w piśm ie w yp ow ied zi znanych pisarzy, aktorów , nau­ k o w ców na tem at „D laczego będę głosow ał(a) na 3” . D okładnie rela cjo­ now ano przebieg przed w y b orczy ch w ieców i m anifestacji w łódzkich fabrykach i w m ieście 49. Przedstaw iano sylw etki kandydatów p lo k u D e­ m okratycznego, z ram ienia PPR, w Łodzi i w oj. łódzkim .

Z końcem stycznia „G ło s R ob otn iczy ” zakończył kam panię związaną z w yboram i do Sejm u U staw odaw czego.

W kw ietniu 1947 г. К С P P R uznał sprawę zjednoczenia partii ro b o t­ n iczych za naczelne zadanie polityczne. Pod hasłem zjednoczenia ob ch o­ dzono św ięto pierw szom ajow e w 1948 r. R ozpoczęto także grom adzenie fu nduszy na b u dow ę „W spóln ego D om u” zjedn oczon ej partii. „G ło s R o ­ b otn iczy ” i „K u rie r P opu larn y” zain icjow ały tzw. łańcuch prasow y, polega ją cy na ogłaszaniu w gazecie nazwisk osób i kw ot, które w płaciły

45 Ta gra się nie uda, tamże, nr 289(480) z 19 X 1946.

46 E. U z d a ń s k i , Pewna busola, tamże, nr 339(530) z 8 X II 1946; mówili o tym także w swoich przemówieniach W. Gomułka, tamże, nr 1(552) z 1 I 1947 oraz I. Loga-Sowiński, tamże, nr 2(553) z 2 I 1947.

-47 B. D u d z i ń s k i , Nie oddamy nigdy ziem odzyskanych, tamże, nr 11(562) z 12 I 1947.

48 [W.] L e m [i e s z], Organizacja partyjna rośnie, tamże, nr 318(509) z 17 X I 1946.

49 Wielka manifestacja robotniczej Łodzi w dniu 18 stycznia, w rocznicę w y ­

zwolenia miasta. K onferencja Rad Zakładow ych wzywa do głosowania na listę

Bloku Demokratycznego nr 3, tamże, nr 15(566) z 16 I 1947. Na terenie łódzkich fabryk BSD zorganizował 348 zebrań i masówek, które zgromadziły ok. 164 tys. pracowników , 70 w ieców ogólnołódzkich z udziałem ok. 78 tys. mieszkańców mia­ sta, 79 w ieców z m łodym i wyborcam i, w których uczestniczyło 39 tys. młodzieży. A K Ł PZPR 1/V/4. Sprawozdanie miesięczne KŁ PPR.

.G Ł O S R O B O T N I C Z Y ’ 125

na „W sp óln y D om ” , w raz z im iennym w ezw aniem jedn ej lub kilku osób do pod obn ych wpłat. W num erze z 14 w rześnia 1948 r. „G ło s R o ­ b otn iczy ” zam ieścił R ezolu cję Plenum K om itetu Ł ódzkiego P P R w spra­ w ie wahań i pojednaw stw a w stosunku do p ra w icow o-n a cjon a listyczn e- go odchylenia w kierow n ictw ie łódzkiej organizacji partyjn ej oraz in­ nych błędach i niedostatkach w pracy K om itetu Łódzkiego, a także o dro­ gach przezw yciężania tych b łęd ów oraz uspraw nienia pra cy organizacji łódzkiej PPR. R ezolu cja atakowała bezpośrednio I. L ogę-Sow iń skiego oraz część k ierow nictw a łódzkiej organizacji.

Pow ażne zarzuty zawierała także rezolu cja w ob ec redakcji „G łosu R ob otn iczego” , w skazująca na zaniedbania w dziedzinie naśw ietlania za­ gadnień życia ideologiczn ego partii, fron tu kulturalnego w Łodzi, za­ gadnień radzieckich. Przede w szystkim stwierdzano, że zbyt m ało obna­ żało pism o bolączki życia świata pracy, nie dość zdecydow an ie w alczyło o ich usunięcie. Zm ian y personalne w K Ł P P R i W K PPS p rzyczyn iły się do tego, że sprawa zjednoczenia obu partii na terenie Łodzi przestała napotykać opory. 23 października 1948 r. „G ło s R ob otn iczy ” zam ieścił na pierw szej stronie kom unikat K om isji W spółdziałania P P R i PPS. Postanow iono, że K ongres Z jed n oczen iow y P P R i PPS odbędzie się w pierw szej połow ie grudnia.

27 października „G łos R ob otn iczy ” opublikow ał apel górn ik ów „ Z a - brze-W sch ód” , w z y w a ją cy klasę robotniczą do uczczenia K ongresu Z je d ­ noczenia Partii przedterm in ow ym w ykonaniem planu produ kcyjn ego. G órn icy postanow ili w ykon ać roczn y plan w y d ob y cia w ęgla do 30 li­ stopada, a do końca roku dać k rajow i ponad 125 tys. ton w ęgla 50. Na apel górników , zapoczątkow u jący w spółzaw odnictw o, pierw si od p ow ie­ dzieli w Łodzi rob otn icy P Z P B nr 3, w zyw a ją c do w spółzaw odnictw a robotn ików innych fabryk w łókienniczych. Lista zobow iązań p od jętych przez łódzkie fabryki była długa. D rukow ano je w „G łosie R ob otn iczym ” , gdzie zajm ow ały n iekiedy całe kolu m n y w stałych rubrykach : R ob ot­

n icy całej Polski w zm ożoną pracą uczczą zjednoczenie polsk iej klasy robotn iczej, Z ałogi fa b ry k i kopalń odpow ia dają na apel górników ko­ palni Zabrze-W sch ód. 19 listopada „G ło s R ob otn iczy ” przyniósł w ia d o­

m ość o w ykonaniu planu rocznego przez przem ysł w łókien n iczy na sześć tygodn i przed końcem roku 51.

W listopadzie rozpoczął się ostatni etap przygotow ań do zjednoczenia partii robotniczych. O publikow ano w tym czasie projek t statutu Z je d ­ noczonej Partii K lasy R obotniczej, zatw ierdzony na w sp óln ym posiedze­

50 Apel górników kopalni Zabrze-W schód, Śląsk rozpoczyna współzawodnictwo

ku czci Zjednoczonego Kongresu, „G łos R obotniczy” , nr 295(1240) z 27 X 1948.

51 Cześć włókniarzom polskim ! Olbrzymi trium f planowanej gospodarki w P ol­

sce. Przemysł włókienniczy wykonał plan na 6 tygodni przed terminem, tamże,

niu К С P P R i CK W PPS w dniu 3 listopada 1948 r. 52 R ozpoczęła się przedkongresow a kampania w y b o r c z a 53. „G łos R ob otn iczy ” in form ow ał 0 zebraniach partyjn ych , które o d b y w a ły się w drugiej połow ie listopada. D okon yw an o na nich ocen y dotych czasow ej realizacji zobow iązań p od­ jętych dla uczczenia K ongresu Z jedn oczen iow ego.

Z jed n oczen ie organizacji p a rtyjn ych niosło ze sobą fu zję ich orga­ nów prasow ych. W Łodzi dokonało się połączenie zespołów reda k cyjn ych „K u riera P opularnego” i „G łosu R obotn iczego” . 16 grudnia 1948 r. ukazał się pierw szy num er połączonej gazety, która nosiła tytuł „G łos R ob ot­ n iczy ” i stała się organem Ł ódzkiego i W ojew ódzkiego k om itetów P Z P R .

*

Próba określenia m iejsca i roli „G łosu R ob otn iczego” w system ie pra­ sy P P R w okresie pow ojen n ym w ym aga dokonania kilku porów nań.

W początkow ym okresie nie w e w szystkich w ojew ód ztw a ch istniały w arunki um ożliw iające w ydaw anie dzienników partyjn ych . T oteż część pism pow staw ała początkow o jako tygodniki, z czasem dopiero prze­ kształcające się w pisma codzienne. Dzienniki P P R u kazyw ały się od początku w K atow icach („T rybu n a R obotn icza” ), Lublinie („Sztandar L udu” ) i Łodzi („G łos R ob otn iczy ” ).

Zalecenia dotyczące prasy P P R w ydaw ał pow oła n y 22 października 1944 r. W ydział P ropagandy, po reorganizacji w m arcu 1947 r. — W y ­ dział Propagandy i Prasy. Przed zjednoczeniem P P R i PPS, w listopa­ dzie 1948 r., u tw orzon y został sam odzielny W ydział Prasy i W yd aw n ictw К С PPR. D o zakresu zadań W ydziału P ropagandy, a następnie W ydziału Prasy i W ydaw nictw , należało ob ję cie polityczn ym kierow n ictw em pra­ sy (nie tylko partyjn ej) oraz instytucji z prasą zw iązanych. W praktyce jeg o działalność skupiała się w zasadzie na technicznych problem ach

62 Projekt Statutu Zjednoczonej Partii Klasy Robotniczej, tamże, nr 311(1256) z 13 X I 1948.

58 Ogółem w październiku i listopadzie 1948 r. w ykluczono z partii w w oj. 1265 członków, a w Łodzi 748. R ozw ój liczebny organizacji PPR wyglądał nastę­

pująco: '

w oj. łódzkie m. Łódź

30 VI 1947 77 265 .... 37 797

31 VII 1947 70 206 31 182

30 IX 1948 82 595 36 444

Kampania ta miała charakter polityczny i ideologiczny. „W ymierzona była prze­ ciw ko elementom obcym klasowo, wrogim i zdemoralizowanym oraz o niskiej wartości moralnej i etycznej” (ucłrwała КС). Jednakże na w ytycznych „czystki” 1 na jej przebiegu zaciążyły bezpośrednio zarzuty o tzw. odchylenie praw icow o-na- cjonalistyczne, wysunięte na VIII— IX Plenum КС PPR w stosunku do W. G o­ mułki i części kierownictwa partii. W obec części działaczy (I. Logi-Sowińskiego, M. Moczara) zastosowano nieuzasadnione sankcje partyjne.