HARMĘŻE

strona

241

kwiecień

2004

Harmê¿e

...to nie wystawa – nie sztuka, nie obrazy, a s³owa zamkniête w rysunku. Ko³odziej 432

STACHA felieton energetyczno-ekologiczny

Mane, Tekel, Fares. Trzeba wielkich wydarzeñ, aby ja-kaœ ma³a miejscowoœæ sta³a siê znana.

Harmê¿e – to wioska po³o¿ona blisko Oœwiêcimia, na zapleczu obozu Birkenau. Dok³adna data powstania tej wsi nie jest znana. Pierwsz¹ jak dot¹d wzmiankê uda³o siê znaleŸæ w statucie solnym króla Kazimierza Wielkiego pochodz¹cym z 1368 roku. Na zachowanym dokumencie hipotecznym z 1860 roku podpisanym przez wójta gminy widnieje odcisk okr¹g³ej pieczêci z god³em wsi i jej nazw¹ w otoku. God³o stanowi¹ dwie korony, a w otoku napis: „Wieœ Charmenzy”. Nie mamy potwierdzenia ani w przeka-zach ustnych, ani te¿ w dokumentach pisanych rodowodu i znaczenia piêknego god³a Harmê¿y.

Czarnobyl – odleg³y od Kijowa 120 km. Pierwszy raz odnotowano jego istnienie w 1193 r. jako nazwê domku myœliwskiego ksiêcia Ruryka II Roœcis³awicza. W Wielkim Ksiêstwie Litewskim nosi³ status wsi koronnej. Po 1880 r. zmienne losy a¿ do nieszczêsnej katastrofy w 1986 r. Nazwa pochodzi od jednego ze s³owiañskich okreœleñ pio³unu, który roœnie na okolicznych mokrad³ach. W Biblii pio³un jest symbolem goryczy, a wiêc i Bo¿ego gniewu.

Harmê¿e zaczê³y byæ g³oœne z koñcem 2003 r., kiedy tamtejsi franciszkanie apelowali o pomoc w ratowaniu galerii rysunków! Rysunki, a w³aœciwie galeria, o której œp. ks. prof. Tischner powiedzia³ „By³em parê razy w Oœwiê-cimiu, chodzi³em po Brzezince. Ale nigdy nie zobaczy³em tam tego, co zobaczy³em na tej wystawie. Moja reakcja jest taka: prawdziwy Oœwiêcim jest tutaj. I to w³aœciwie jest wszystko, co mogê powiedzieæ: prawdziwy Oœwiêcim jest tutaj”.

Wystawa œci¹ga setki turystów — jest to ekspozy-cja rysunków by³ego wiêŸnia KL Auschwitz, wybitnego polskiego scenografa, prof. Mariana Ko³odzieja, opowia-daj¹ca o prze¿yciach obozowych autora, która powsta-wa³a przez dziesiêæ lat, po blisko piêædziesiêciu latach milczenia.

Okupanci niemieccy po utworzeniu g³ównego obozu koncentracyjnego Auschwitz-Birkenau w 1941 r. usunêli z Harmê¿y ludnoœæ cywiln¹ i zorganizowali tu farmê drobiu i hodowlê ryb. W ramach podobozu pracowa³o tu ponad 100 wiêŸniów. Dna miejscowych stawów wyrównywano ludzkimi prochami. Istniej¹ uzasadnione przypuszczenia, ¿e tu w³aœnie pracowa³ o. Maksymilian.

W 1989 roku o Harmê¿y przybyli OO. Franciszkanie i rozpoczêli budowê koœcio³a i obiektów tworz¹cych dziœ Sanktuarium i Centrum. Koœció³ zosta³ poœwiêcony 28 maja 1993 roku. Klasztor i Dom Pielgrzyma oddano do u¿ytku w roku 2000.

Centrum œw. Maksymiliana kryje w sobie trzy skarby. Pierwszym jest oryginalny obraz Matki Bo¿ej Niepokala-nej ze Lwowa, przed którym modli³ siê Rajmund Kolbe (póŸniejszy Maksymilian). Drugim skarbem jest figurka Matki Bo¿ej Niepokalanej, wykonana z drzewa lipowego w obozie Auschwitz w 1940 roku przez wiêŸnia nr 792 — Boles³awa Kupca. Trzecim skarbem Centrum s¹ „Klisze pamiêci. Labirynty” — ekspozycja rysunków prof. Mariana Ko³odzieja, by³ego wiêŸnia Auschwitz (nr 432).

Na wielu rysunkach prof. Ko³odzieja zosta³ upamiêt-niony apel w 1941 r., na którym o. Maksymilian Kolbe po-stanowi³ pójœæ na œmieræ w zamian za ojca rodziny.

Profesor wspomina, ¿e ci, którzy pokazuj¹ obóz jako ton¹cy w zieleni nie zdaj¹ sobie sprawy, ¿e wszystko co tam ros³o zostawa³o zjedzone, od trawy po listki drze-wek. St¹d ponura tonacja wspomnieñ, czerñ rysunków — i tylko dwie ¿ywsze kolorowe tonacje — pierwszej Wigilii i wyzwolenia.

„Klisze pamiêci. Labirynty” — to wystawa wstrz¹sa-j¹ca. Obowi¹zkiem naszym jest zachowaæ pamiêæ o tych wydarzeniach, które przemieniaj¹ œwiat i ludzi.

Dwie ma³e miejscowoœci: Harmê¿e i Czarnobyl... i mi-liony istnieñ ludzkich.

Symbole to nie tylko ampery i volty, cez, polon i rad! Policzono–zwa¿ono–rozdzielono.