A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 26, 1963
Barbara Joanna M ro ziń ska ’
DZIAŁACZ ORM O JA K O W Y C H O W A W C A SPOŁECZNY W ŚRODOW ISKU ZAM IESZKANIA
MODEL
W niniejszym a rty k u le p rz e d sta w io n e zostaną głów ne założenia i rez u lta ty badań, doty czący ch działalności społeczno-w ychow aw czej fu n k cjo n ariu szy ORM O w m iejscu zaimlesakania. P re ze n tację w y n ik ó w z p rzep ro w a d z o n y ch b a d ań e m p iry czn y ch poprzedzi próiba sk o n stru o w a -nia m odelu działacza ORM O jak o w y chow aw cy środow iskow ego. M o-del ten stanow ił punkt w y jścia w p ro ce sie badaw czym a jednocześnie o k azał się pożytecznym narzędziem do an a lizy i in te rp re ta c ji u z y sk a -nych w yników . N ależy zaznaczyć, że lite ra tu ra przedm iotu dotycząca O chotniczej R ezerw y M ilicji O b y w a te lsk iej nie jest zbyt obszerna. W tej sy tu acji p odstaw ow e źródła inform acji o o rg an iz acji i jej działa-czach stan o w iły p rz e p isy p ra w n e oraz S tatu t ORMO.
Z godnie ze S tatutem „członkiem ORM O m oże zostać o b y w atel polski, k tó ry ukończył 18 ro k życia, cieszy się n ien a g a n n ą o pinią i p ra g -nie uczestniczyć w o c h ro n ie sp o k o ju i porząd k u publicznego" (§ 13, u stęp 1). C y to w a n y fra g m en t Statutu o k re śla n ie ty lk o podstaw ow e k ry te ria p rzy n ależn o ści do o rg an izacji, a le w sk azu je jednocześnie na g e n e ra ln e zadanie każdego członka ORMO, a m ianow icie ud ział w za-p ew n ien iu za-p o rz ą d k u za-publicznego.
W ażnym w yznacznikiem działalności oronow ców jest za g w a ra n to w a na przez przepisy p ra w n e (patrz § 3 Statutu) zasada c ałk o w itej d o b ro -w olności zrzeszania członkó-w org an izacji. M ożna zatem p rzy ją ć, że o soby zgłaszające sw ój a k c e s do ORM O pow inny kiero w ać się przede w szystkim m o ty w acjam i o c h a ra k te rz e społecznym , takim i ja k ch ęć p racy na rzecz innych, zaangażow aniem w sp raw y środow iska.
Po-• Mgr, starszy asystent w Zakładzie Pedagogiki Społecznej Instytutu Pedagogiki i Psychologii UŁ.
tw ierd zen ie ta k ie g o rozum ienia tej zasady znalazło w y ra z w a rty k u le A. M a je w sk iej pt. D ziałacze sp o łe c zn y c h poradni w y ch o w aw czy ch 1. A u to rk a d o k o n ała an a lizy działalności członków ORM O p ra c u ją c y c h w p o ra d n ia c h w y ch o w aw czy ch n a tere n ie Łodzi.
W śró d m o ty w ó w p o d jęc ia p ra c y w o rg an izacji, d e k la ro w a n y c h przez bad an y ch , dom inują w łaśnie takie, ja k tro s k a o dobro społeczne, chęć pom ocy dzieciom , zaangażow anie w sp ra w y środow iska.
Z godnie z założeniam i o rg an iz ac y jn y m i działalność społeczno-w y-chow aw cza członków ORM O n a k ie ro w a n a jest n a p o trz e b y śro d o w is-kow e. R ealizacji te g o założenia sp rz y ja s tru k tu ra o rg a n iz a c y jn a ORMO. P rzy n ależność członków do jed n o ste k tere n o w y c h w yznaczona je s t b o w iem przez m iejsce p ra c y lub m iejsce zam ieszkania. Z godnie z p rze p isa -mi, o soba p rz y ję ta n a czło n k a o rg an iz acji je s t zobow iązana ,,w m iejscu p ra c y i zam ieszk an ia p o stępow aniem sw oim odd ziały w ać w y c h o w aw -czo na o to czen ie o ra z um acniać d y scy p lin ę sp o łeczn ą"2. D ziałalność śro d o w isk o w a orm o w có w jest w ięc u ję ta w ram y in sty tu cjo n a ln e , za-k ła d a się przy tym , że za-każdy członeza-k o rg an izacji w y za-k azać się w inien dobrą znajom ością te re n u sw o jeg o działania.
T en p o stu la t je s t b ardzo w ażn y i p o d k re śla n y zarów no w p rzepisach p raw n y ch , ja k i in n y ch o p rac o w an ia ch tra k tu ją c y c h o działalności ORM O. W y sta rc z y zresztą p rzed staw ić re je s tr zadań, jak ie staw ia się p rze d funk cjo n ariu szam i o rg an iz acji (np. zap o b ieg an ie napadom , k r a -dzieżom, zakłóceniom p o rząd k u publicznego), a b y w y ciąg n ąć w niosek, że do ich p raw id ło w ej realizacji znajom ość śro d o w isk a — a szczegól-nie rejo n ó w zag ro żo n y ch — je s t szczegól-nieodzow na.
Je d n y m z n ajw a żn iejsz y c h zadań społecznow ychow aw czych w ch o -d zących w zakres -działalności fu n k cjo n ariu szy ORM O jest o p iek a na-d m łodzieżą zdem oralizow aną. L. Śliw iński i A. M rozek p o stu lu ją rea liz a cję teg o zadania poprzez u jaw n ia n ie sy tu a c ji i w a ru n k ó w sp rz y ja ją -c y -ch d em oraliza-cji n ieletni-ch, u sta la n ie śro d k ó w zapobiegaw -czy-ch, pom oc n iele tn ie pom u i. jeg o ro d zin ie lub p rze k a z an ie sp ra w y do k o pom p ete n -tn e j in sty tu c ji3. O prócz znajom ości te re n u działania jest zatem k oniecz-ne, a b y działacz ORM O d y sp o n o w ał odpow iednim p rzygotow aniem do p ełnienia teg o ro d za ju funkcji. P ra c u ją c y z m łodzieżą zagrożoną lulb zdem oralizow aną o rm ow iec m usi d y sp o n o w ać o k re ślo n ą w iedzą p ed a-gogiczną, zn ajo m o ścią zasad p ra c y w ychow aw czej; p o n a d to w ym
ag1 Л. M a j e w s k a , Działacze społecznych poradni w ychow aw czych, [w:] Stow
a-rzyszen ie społeczne jako środow isko w ychow aw cze, red. I. L e p a l c z y k , W arszaw a
1974, s. 235—249.
* S tatut ORMO, W arszaw a 1973, rozdz. 3, § 14, ustęp 4.
3 L. Ś l i w i ń s k i , A. M r o z e k , Zadania członków ORMO w zapobieganiu
ne są tak ie cechy c h a ra k te ru ja k um iejętn o ść n a w ią zy w a n ia k o n ta k -tów z ludźm i, k u ltu ra bycia, opan o w an ie, poczucie odpow iedzialności itp.
Uw aża się, że do p ra c y z m łodzieżą w ram ach społecznych po rad n i w y ch o w aw czy ch ORM O pow inno się w w iększym s to p n iu angażow ać stu d e n tó w k ieru n k ó w hu m an isty czn y ch a p rze d e w szystkim p rzy szły ch pedagogów , jako p o sia d ając y c h pew ne przy g o to w an ie w tym zakresie. S zeroko rozum iana o p iek a n a d nieletnim i stanow i zresztą obow iązek w szy stk ich członków ORM O, niezależnie od tprzynaileżności do se k cji. W o p raco w an iu sw ym K. Polakow ski i Z. W ie rn y p o d k re ś la ją że ,,w służbie p a tro lo w e j należy zw racać uw ag ę i reagow ać n a w szelkie p rzypadki n iew łaściw ego zachow ania się n iele tn ic h w m iejscach p u -bliczn y ch "4. Szczególne u w rażliw ien ie na w szelkie p roblem y d o ty czące m łodzieży je s t p o stu la te m chyba n ajczęściej kiero w an y m do te j k a -teg o rii w ychow aw ców środow iskow ych, jak ą sta n o w ią fu n k cjonariusze ORMO.
Z akres działalności o c h a ra k te rz e 'społeczno-w ychow aw czym jest ujm o w an y w p rzepisach do ty czący ch ORM O b ardzo szeroko, dlatego zw raca się uw ag ę na konieczność w sp ó łdziałania w realizacji w szelkich zadań z org an am i a d m in istracji p ań stw o w ej, in sty tu cjam i p a ń stw o -w ym i, o rg an izacjam i społecznym i itp.8 D ziałalność członkó-w ORM O nie może bow iem być zaw ieszona w sp ołecznej p różni, mupi być w łą -czona w ogó ln o sp o łeczn y system o c h ro n y p o rz ą d k u publicznego. Pod-k reśla się szczególnie Pod-konieczność w sp ó łp ra c y z taPod-kim i insty tu cjam i jak rodzina, szkoła, zak ład p racy.
Jed n o cześn ie z szero k ieg o a rs e n a łu środków , jakim i d y sp o n u ją fu n k cjo n ariu sze ORM O (m. in. u d zielan ie pouczeń, d o p row adzanie osób po d ejrz an y c h do jed n o stk i M ilicji O b y w atelsk iej, sporządzanie w n io sków o u k a ra n ie do kolegium do sp raw w ykroczeń), p re fe ru je się śro d -ki społecznego o d d ziały w an ia ta-kie jak pouczenia, rozm ow y z ro d zica-mi lub opiekunam i n ieletn ich itp. W y n ik a to przed e w szystkim ze spo-łecznego c h a ra k te ru organ izacji.
A n alizu jąc zadania członków ORM O jak o w y ch o w aw có w śro d o w is-ko w ych trzeb a uw zględnić jeszcze jeden asp ek t. O tóż w y d aje się, że konieczna jest tu taj z jed n ej s tro n y um iejętn o ść ak ty w izacji w y c h o -w a-w czej środo-w iska, a z d ru g iej um iejętn o ść -w szech stro n n eg o o d d zia-ływ ania na podopiecznych. W iąże się to zresztą z po ru szan y m w cześn iej zagadcześniecześniem przyg o to w acześn ia orm ow ców do praqy, ich w iedzą p e -dagogiczną, predyspozycjam i itp. N ależy pam iętać, że działalność
ipeda-4 K. P o l a k o w s k i , Z. W i e r n y , Formy służby / w ystąpień członków ORMO, W arszaw a 1971, s. 11.
gogiczna fu n k cjo n a riu szy ORM O n ie je s t d ziałaln o ścią p ro fesjo n aln ą, a ich podopieczni (młodzież zag ro żo n a lub zdem oralizow ana, alk o h o lic y itp.) na og ó ł w y m a g ają sto so w an ia ró żn o ro d n y c h form o d d ziaływ ania, z in d y w id u alizo w an eg o i w sz e c h stro n n eg o p o d ejśc ia w to k u stały ch k o n tak tó w .
S tatu s i m ożliw ości d ziałania społecznow ychow aw czego fu n k cjo n a riu szy ORM O w m iejscu zam ieszkania o k re śla rów nież R am ow y re g u -lam in (statut) S am orządu M ieszkańców . P rzytoczone n iżej frag m en ty teg o d o kum entu p o zw alają na sform ułow anie zadań i roli orm ow ców w s tru k tu rz e sam orządu.
1. Działacz ORM O m oże fun k cjo n o w ać ja k o czło n ek kom isji p o rzą d k u publicznego i p o w szechnej sam oobrony, b ę d ą cej jed n ą z p o d sta w o -w ych s tru k tu r o rg a n iz a c y jn y c h sam o rząd u m ieszkańcó-w (§ 23 R am o-w ego regulam inu).
2. Ja k o członek tej kom isji m a m ożliw ości po zy sk iw an ia pom ocy i w sp a rcia dla sw ych d z ia łań o c h a ra k te rz e w ychow aw czym ze stro n y in nych kom isji bądź poszczególnych ich członków , np. kom isji w y c h o -w an ia dzieci i m łodzieży, zdro-w ia i opieki społecznej, -w zależności o d ro d zaju dom in u jący ch p o trz eb je d n o ste k i grup, k tó re stan o w ią p rz e d -m iot je g o o d d ziaływ ania.
3. J a k o członek kom isji sam o rząd u m a rów nież m ożliw ość być rzecz-n ikiem działań (bądź ich irzecz-n sp iratorem ) społeczrzecz-nw ychow aw czych w o-bec in n y ch kom isji sam orządu, k tó re to d ziałania m ogą sp rz y ja ć, np. h am ow aniu zach o w ań asp o łe c zn y c h w m iejscu zam ieszkania6.
P rzy te j o k a zji w a rto ch yba postaw ić p y tan ie , ilu działaczy ORM O i w jak im z ak resie w y k o rz y s tu je te m ożliw ości działania, jak ie stw a rza im sam o rząd m ieszkańców . W y n ik i refe ro w a n y ch b a d a ń w pew -n ym sto p -n iu p o zw alają udzielić odpow iedzi -n a to p y ta-n ie , a także m o-gą stać się po d staw ą do w y ciąg n ięcia p ra k ty c z n y c h w niosków nt. roz-szerzenia z a k re su w sp ó łp ra c y O RM O z sam orządam i osiedlow ym i.
P odsum ow ując d o tychczasow e rozw ażania m ożna stw ierdzić, że do p o d staw o w y ch c ech o k re ś la ją c y c h m odel fu n k cjo n ariu sza ORM O jako w y chow aw qy śro d o w isk o w eg o m ożna zaliczyć społeczny c h a ra k te r p ra -cy n a rzecz p o rzą d k u publicznego, p o sta w ę zaangażow ania w sp raw y środow iska, dobrą znajom ość te re n u sw ojego działania, um iejętn o ść w y ch o w aw czeg o o d d ziały w an ia na śro d o w isk o p o p a rtą odpow iednim p rzy g o to w an iem i w iedzą pedag o g iczn ą, u m iejętn o ść n aw iązy w an ia w sp ó łp ra c y z o rg an iz acja m i społecznym i i politycznym i w tra k c ie r e a -lizacji zadań.
8 Ramowy regulam in (statut) Sam orządu M ieszkańców, załącznik do uchw ały Rady Państw a z dnia 21 m aja 1973 r. poz. 147, maszynopis.
Z w raca jed n a k uw agą p ew n a jed n o stro n n o ść w idzenia zadań te j k a tegorii działaczy społecznych, sta w ia n ie im zibyt w ąskich celów, głów -nie w z ak resie zapew -nienia p o rzą d k u i bezp ieczeń stw a publicznego. W sk azu je na to choćby a rs e n a ł środków , jak ie pozostaw ia sią do ich d yspozycji (pouczenia, d o p row adzanie p o d ejrz an y c h do jed n o ste k M O etc.) czy m iejsce, jak ie w yznacza sią im w stru k tu rz e o rg an iz ac y jn ej sam orządu m ieszkańców (kom isja p o rzą d k u publicznego i pow szechnej sam oobrony). Być m oże, w arto byłoby, w ram ach istn ieją c y c h p rzep i-sów, położyć w iększy n a c isk na pozostałe sfery działalności społeczno- -w ychow aw czej orm ow ców .
PROBLEMY BADAWCZE
P rz ep ro w ad zan e bad an ia em piryczne, k tó ry c h w yniki zap re z en to w an e zostaną niżej, m iały m .in. w ykazać, ja k d a le c e m odel fu n k cjo n a -riusza ORM O jak o w y ch o w aw cy środow iskow ego zgodny jest bądź od b ieg a od rzeczyw istości.
1. J a k ie są u w a ru n k o w a n ia działalności pedagogicznej fu n k cjo n a riu -sza ORM O w m iejscu zam ieszkania:
a) cechy społeczno-dem ograficzne bad an ej zJbiorowości; b) poziom k u ltu ry ogólnej;
c) poziom k u ltu ry zaw odow ej; d) poziom k u ltu ry p rak ty czn ej; e) poziom k u ltu ry p edagogicznej;
2. J a k realizo w an a je s t działalność p ed agogiczna fu n k cjo n ariu sza ORM O w m iejscu zam ieszkania:
a) jak ie są k ieru n k i tej działalności pedagogicznej; b) jaki je s t przedm iot działalności p edagogicznej;
c) jak ie sto su je się m etody p rac y społeczno-w ychow aw czej;
d) jak ie są tru d n o śc i i su k cesy fu n k cjo n ariu szy ORM O w ich dzia-łalności pedagogicznej.
CECHY SPOŁECZNO-DEMOGRAFICZNE
A nalizę w yników p rzep ro w ad zo n y ch b a d ań em p iry czn y ch rozpocząć należy od opiisu stru k tu ry społeczno-dem ograficznej zbiorow ości. Ba-daniam i objęto 211 działaczy ORM O, p rzy czym blisko połow ę (47,39%) stanow ili m ieszkańcy Łodzi, 22,27% resp o n d en tó w m ieszkało w Bielsku-Białej, 24,17% w P abianicach, 1,90% w K utnie, 3,32% w Beł-chatow ie i 0,95% w K leszczew ie.
J a k w idać, w b a d a n ej zbiorow ości zd ecydow anie p rzew ażają resp o n -denci ze śro d o w isk w ielk o m iejsk ich i m iejsk ich (ponad 95% b ad a n y ch rep re z en to w a ło ten ty p środow iska). Z tego w zg ląd u w yniki b a d a ń jak i pły n ące z nich w nioski n ależy rozw ażać p rze d e w szystkim w k a te g o -riach w ielkiego i śre d n ie j w ielkości m iasta.
K olejne cechy, jak ie uw zględniono w b adaniach, to wiek, płeć, w y k ształcen ie i p rzynależność o rg a n iz a c y jn a fu n k cjo n ariu szy ORM O, z a -kład an o bow iem , że bądą o n e w a ru n k o w a ły ich działalność społeczno- -w ychow aw czą.
W śró d b a d a n y ch w iększość (68,72%) stan o w iły ko b iety . S tru k tu rą b a d a n ej zbiorow ości w edług w ie k u p rz e d sta w ia tab. 1.
T a b e l a 1
Struktura badanych w edług wieku
Rok urodzenia Liczba osób %
1959 i później 51 24,17 1952— 1958 63 29,86 1942— 1951 50 23,70 1932— 1941 35 16,59 1922— 1931 6 2,04 1917— 1921 2 0,95 1912— 1916 1 0,47 1911 i wcześniej 3 1,42 Razem 211 100,00 Ż r ó d ł o : B a d a n ia w ła s n e .
J a k w y n ik a z tabeli, p o n a d p o ło w ę stan o w ią osoby, k tó re n ie p rze -k ro cz y ły 25 ro -k u życia, a w ięc ludzie m łodzi, n atom iast nieliczni są rep re z en ta n ci roczników starszych.
W b a d a n ej populacji 53,5% stan o w ią osoby b ęd ące w zw iązu m ał-żeńskim , sep aro w an i bądź rozw iedzeni — 8,08%, w dow cy i w dow y — 3,32%, k a w a lero w ie i p a n n y — 35,07%. W śró d o sób p o z o stając y c h w zw iązku m ałżeńskim w iększość stan o w ią ci. k tó ry c h w sp ółm ałżonko-w ie p ra c u ją zaałżonko-w odoałżonko-w o (97 osób), p rz y czym ałżonko-w 27 p rz y p a d k a c h zaałżonko-w ód
resp o n d e n ta zgodny jest z zaw odem w spółm ałżonka.
W szy sc y resp o n d en ci m ieli p rz y n a jm n ie j w y k sz tałc en ie p o d staw o -we, p rz y czym oso b y z w ykształcen iem tylko podstaw ow ym stanow iły
12,32% całej zbiorow ości, w y k ształcen ie zasadnicze zaw odow e p o sia dało 12,8% b adanych, śred n ie o g ó ln o k ształcące — 12,32%, śred n ie te c h -niczne — 31,75%, półw y ższe — 18,48% i w yższe — 12,32% b adanych. O gólnie poziom w y k sz tałc en ia resp o n d e n tó w p rz e d sta w ia się
korzysn ie z p u korzysn k tu w idzekorzysnia ich działalkorzysności ped ag o g iczkorzysn ej. Szczególkorzysnie isto t-n y je st zt-naczt-ny o d s e te k d ziałaczy z w y k ształcet-niem półw yższym i w yż-szym, Pow yższe zestaw ien ie n ależy jeszcze uzupełnić inform acją, że 23,7% resp o n d e n tó w w m om encie p rzep ro w a d z an ia b a d a ń k o n ty n u o w a -ło n au k ę. W y n ik i badań m ożna uznać za w pełni zgodne z za-łożeniam i m odelow ym i, w sk azu ją one bow iem na dobre przy g o to w an ie ogólne resp o n d en tó w do .pełnionych funkcji.
W b a d a n ej zbiorow ości działaczy ORM O rep re z en to w a n e b y ły n a s -tęp u ją ce zaw ody:
— inteligencja 28,44°/o respondentów
— technicy 15,17% " "
— pracow nicy biurowi 23,22% "
— pracow nicy fizyczni w ykw alifikow ani 21,8%
— praccrwnicy fizyczni niew ykw alifikow ani 4,74% " "
— gospodynie domowe 0,47% " "
— em eryci 2,37% " "
— brak danych 3,79% " "
D ane te d o ty cz ą zaw odu w y k o n y w an eg o . N ie stw ierdzono w śró d bad a n y ch isto tn y c h rozbieżności m iędzy zaw odem w y konyw anym a w yuczonym . W y ją te k stan o w ią ty lk o dw ie k a te g o rie zaw odow e: tec h -n icy (jest to zaw ód w y u czo -n y 63 osób, w y k o -n y w a -n y przez 32 osoby) oraz p raco w n icy biurow i (zaw ód w yuczony 18 osób, w y k o n y w a n y przez 49 osób).
W yniki b a d ań doty czące stru k tu ry zbiorow ości w edług płci, w iek u i w y k sz tałc en ia n a su w ają p e w n e uw agi. S tosunkow o m łody w iek i w y -soki poziom w y k sz tałc en ia działaczy ORM O m ogą być czynnikam i do-datnio w p ły w ający m i na e fe k ty w n ą p rac ę w ychow aw czą, szczególnie z dziećm i i młodzieżą, m ogą ułatw ić n a w ią zy w a n ie k o n ta k tó w i sp rz y -jać p a rtn e rs k ie j p o staw ie w obec te j k a te g o rii podopiecznych. N atom iast pew ien n iep o k ó j budzi fakt, że w śró d społecznych w ychow aw ców ORM O n iezbyt licznie rep re z en to w a n i są ludzie w w ieku dojrzałym , p o sia d a ją c y w ięcej dośw iadczenia, w y n ik ają c e g o choćby z p o sia d a n ia w łasn ej rodziny i w ycho w y w an ia dzieci. Jedn o cześn ie jeszcze raz po-tw ierdziła się teza o dom inacji k o b ie t w szeroko rozum ianym sy ste m ie w ychow aw czym naszego społeczeństw a. Biorąc pod uw ag ę głów ny przedm iot o d d z ia ły w a ń społeczno-w ychow aw czych orm ow ców — m ło-dzież zagrożoną lub zdem oralizow aną — a także zadania, jakie staw ia się członkom te j org an izacji, p rzew aga k o b iet nie w y d aje się zjaw is-kiem k o rzystnym .
A nalizując ak ty w n o ść społeczno-polityczną b ad an y ch (poza działal-no ścią w ORMO) n ależy stw ierdzić, że sto p ień tej ak ty w n o ści jest dość w ysoki. Do p a rtii p o lity cz n y c h należy 54,51% orm ow ców , do o rg a -nizacji m łodzieżow ych — 37,45%, do zw iązków zaw odow ych — 20,38%,
do różnych sto w arzy szeń społecznych — 81,52% (procenty nie sum ują się do 100 ze w zględu na przy n ależn o ść resp o n d en tó w do jed n ej lub w ię c ej o rg an izacji). Dla uzup ełn ien ia d a n y c h trzeba zaznaczyć, że
po-nad 58% resp o n d e n tó w pełn i ró żn e funkcje w o rg an iz acja ch . M ożna w ięc przy jąć, że w ielu fu n k cjo n a riu szy ORM O re k ru tu je się z osób czynnych społecznie, a k ty w iz u jąc y c h się w różnych dziedzinach życia społeczno-politycznego, co jest n ie w ą tp liw ie zjaw iskiem pozytyw nym z p u n k tu w idzenia ich działalności w y ch o w aw czej i p o k ry w a się z w y -m agania-m i staw iany-m i w ty-m z a k re sie przez o rg an izację.
Isto tn e znaczenie dla działalności p ed ag o g iczn ej fu n k cjo n ariu szy ORM O m a fakt, czy zam ieszkują oni w rejo n ie sw ojego działania. W ią że się to zarów no ze znajom ością te re n u jak i z o p e ra ty w n o śc ią sa m e -go działania. W y n ik i b a d a ń w y k azały , że w iększość resp o n d en tó w
(61,6%) zam ieszkuje w rejo n ie sw ojej ak ty w n o ści społecznej. Dla p o z o stałych czas dojazdu z m iejsca zam ieszkania do rejo n u działania w y -nosił: dla 9,95% resp o n d e n tó w — do 30 min, dla 18,01% — 31—60 min, dla 8,06% resp o n d e n tó w — 61— 120 m in, i dla 1,42% — 121 m in i w ię -cej. J a k w iadom o, p o stu la t znajom ości te re n u działania b y ł jednym z w ażn iejszy ch w założeniach m odelow ych, m ożna w ięc p rzy jąć, że w y niki b a d ań z tego p u n k tu w idzenia w om aw ian ej zbiorow ości p rze d sta -w ia ją się ko rzy stn ie. T ak a in te rp re ta c ja nie jest oczy-w iście -w olna od p ew n y ch uproszczeń, nie m ożna bow iem jednoznacznie przesądzać, że zam ieszkanie w rejo n ie działania lub p o b liżu zakłada jeg o znajom ość, je d n a k p e w n a k o re la c ja tiych cech w y d a je się zasadna.
D okonana w y żej analiza stru k tu ry społecznodem ograficznej b a d a -n ej zbiorow ości jest dość szczegółow a, p rzy ję to bow iem , że tak ie cechy ja k w iek, w y k ształcenie, ak ty w n o ść społeczna m ają duże znaczenie dla działalności pedagogicznej orm ow ców w ich środow isku.
KULTURA OGÓLNA I PEDAGOGICZNA
K o lejn e p y ta n ia k w e stio n a riu sz a pośw ięcone b y ły zagadnieniom k u ltu ry o g ó ln ej i p e d ag o g iczn ej resp o n d en tó w . A nalizie p o d dano czy-teln ic tw o k sią ż e k i czasopism , zachow ania realizo w an e w czasie w ol-nym , m otyw y p o djęcia p raqy w o rg an iz acji o raz cele i k rę g i realizacji w y c h o w an ia w opinii fu n k cjo n a riu szy ORM O.
O dpow iedzi na p y tan ia dotyczące c zy teln ictw a k sią ż e k i czasopism p rzy d a tn y ch w p ra c y sp ołecznej i w y ch o w aw czej u jaw n iły , że w ciągu trzech m iesięcy p o p rze d z ają c y c h b ad an ia aż 68,7% resp o n d e n tó w nie c zytało żadnej tak ie j książki; podobnie niezb y t w ysoki b ył sto p ień czy-teln ic tw a czasopism .
Z zachow ań realizo w an y ch w czasie w olnym w a rto odnotow ać, że p o n a d po ło w a b ad an y ch spędza na ogół czas w o ln y w domu, 56,4% w to w arzy stw ie, a tylko 11,8% sam otnie; 68,2% b ad a n y ch p re fe ru je czynne spędzanie czasu w olnego. Do n ajp o p u la rn iejsz y c h zajęć należy czytelnictw o, ak ty w n o ść społeczna, czynności m an u a ln e i czynny sport.
M ając na uw adze zastrzeżenie, że b ad an ia n ie w y czerp ały zagadnie-nia poziom u k u ltu ry o g ó ln ej fu n k cjo n ariu szy ORM O m ożna jed n a k stw ierdzić, że szczególnie poziom czy teln ictw a nie je s t zbyt w ysoki, tym bardziej że znaczmy o d se te k fu n k cjo n a riu szy m a w y k sz tałc en ie śred n ie i w yższe. N ależy dodać, że sarni resp o n d en ci p o d k reśla li po-trzeb ę dosk o n alen ia się ze w zględu na sw oją p ra c ę w śro d o w isk u (tyl-k o 13,2% b ad a n y ch nie d e (tyl-k laro w ało ta(tyl-k iej p o trzeb y ). Przede w szyst(tyl-kim w skazyw ali na p o trzebę p o g łębiania w iedzy i doskonalenia u m ie ję t-ności (łącznie blisko połow a b a d a n y ch w sk a z y w a ła na ta k ie potrzeby). P re fe ro w a n o p rzy ty m k ształcenie zorganizow ane (35,5%) lub k sz ta łce -nie zorganizow ane uzu p ełn io n e sam okształce-niem (39,3%).
W ażn e z p u n k tu w idzenia k u ltu ry p ed ag ogicznej b ad an y ch działa-czy ORM O b y ły odpow iedzi n a n a stę p u ją c e p y tan ia : na działa-czym polega w ychow anie, co ich zdaniem w a ru n k u je dobrą działalność w y ch o w aw -czą, ja k ie w idzą kręgi realizacji w y ch o w an ia i cele w y ch o w an ia socjalistycznego.
Za n ajw ażn iejsze czynniki, w a ru n k u ją c e do b rą działalność w y c h o -w a-w czą uznali resp o n d en ci -w a lo ry o so b iste o raz znajom ość i u m ie ję ność sto so w an ia m etod w ychow aw czych, n a stęp n ie w iedzę i u m ie ję t-ności zaw odow e oraz k u ltu rę środow iska.
W śró d k ręg ó w rea liz u jąc y c h w y ch o w an ie w ym ieniono k o lejn o ro-dzinę, szkołę, g ru p ę rów ieśniczą, społeczność lo k aln ą i zak ład p rac y . N atom iast za n a c ze ln y cel o d d ziały w an ia w ychow aw czego uznano za-b ieg an ie o rozw ój społeczny jed nostki. Z a sta n a w iają c y jest jed n a k za-b a r-dzo w ysoki o d s e te k b ra k u odpow iedzi n a to p y ta n ie (40,7%), co m oże w skazyw ać n a słab ą o rie n ta c ję resp o n d en tó w w tej dziedzinie.
Z a po d staw o w e cele w y ch o w an ia so cjalisty czn eg o działacze ORMO uznali k sz ta łto w an ie po staw społecznych (aż 53% resp o n d en tó w w ym ie-n iło teie-n cel, jak o szczególie-nie w ażie-ny), ie-n a stęp ie-n ie kształto w aie-n ie postaw ideow ych; w dalszej k o lejności k sz ta łto w an ie p o sta w in te rp erso n aln y c h , sto su n k u do k u ltu ry i sto su n k u do p rzy ro d y .
W y d aje się, że m ożna w ykazać p ew n ą k o n se k w e n cję w w y p o w ie-dziach respondentów . J a k o w y chow aw cy środow iskow i n iep ro fesjo n al-ni w idzą oal-ni po trzeb ę p o siad an ia o k re ślo n e j w iedzy ped ag o g iczn ej i u m iejętn o ści sto so w an ia m eto d w y chow aw czych w sw ojej działal-ności, p o d k reśla ją też konieczność p o g łęb ian ia tej w iedzy, jak k o lw ie k duży n acisk k ład ą na cechy osobow ościow e. T aki typ działacza ORM O
jak o w y c h o w aw c y w y k azu je duży sto p ie ń zgodności z założeniam i m odelow ym i.
P o d o b n ie p o zytyw nie m ożna ocen ić d e k la ro w a n e przez resp o n d e n -tów motiywy p o djęcia a k ty w n o ści spo łeczn ej — po n ad .połowa b ad an y c h stw ierdziła, że uczyaniła to z p o trz eb y w łasanej, 25,12% resp o an d e an tów na zasadzie pobudzenia z zew nątrz, 13,74% z p o trzeb y w łasn ej sty -m ulow anej (pobudzenie-m z zew nątrz, Z w łasnej in ic ja ty w y w stąp iło do ORM O 26,54% działaczy, pozostali n ajc z ę śc iej w p ro w ad zan i byli przez o so b y z m iejsca p ra c y (33,18%) lu b zn ajo m y ch (19,43%).
Jeszcze jed n a u w ag a w y d aje się istotna, szczególnie w o d n iesie n iu do doty ch czaso w y ch rozw ażań. O tóż w yniki bad ań w sk a z u ją na dość znaczny sto p ień zbieżności d e k la ro w a n y c h po staw i opinii działaczy ORM O z założeniam i m odelow ym i tej org an izacji. J e st to n iew ą tp li-w ie zjali-w isko p o zytyli-w ne, nie należy je d n a k zapom inać, że m am y tu ta j do c z y n ie n ia w yłącznie z d e k la racja m i b a d an y ch , zatem nie zaw sze m uszą być o n e zgodne z rzeczyw istością. O d p o w ied zi’ resp o n d e n tó w m ogły być często fo rm ułow ane tak, a b y b y ły zbliżone do tego, co u w a -żali za pożądane.
KIERUNKI DZIAŁALNOŚCI PEDAGOGICZNEJ
K o lejn y przedm iot za in tere so w a ń badaczy sta n o w iły k ie ru n k i dzia-łalności p ed ag o g iczn ej fu n k cjo n ariu szy ORM O ja k o w ychow aw ców środow iskow ych. N a p o dstaw ie u z y sk an y c h odpow iedzi m ożna d o k o -nać n a s tę p u ją c e j k lasy fik acji te j działalności w u ję c iu pedagogiki sp o łecznej:
— ratow nictw o 13,27%
— opieka i pomoc 13,27%
— profilaktyka 21,80%
— ratow nictw o, opieka i pomoc 7,11%
— ratow nictw o, profilaktyka 6,64%
— opieka i pomoc, profilaktyka 6,16%
— ratow nictw o, opieka i pomoc, profilaktyka 7,11%
— inne 13,74%
— brak danych 10,90%
Sam i resp o n d en ci d o k o n u jąc o c e n y sw o je j p ra c y w śro d o w isk u w k a te g o ria c h p e łn io n y c h ról społecznych uw ażali się przede w szy stkim za w y konaw ców zlecan y ch zadań (45,5% odpow iedzi), za w y k o n a w -ców i in stru k to ró w (11,8%) o raz za w y k o n aw có w i o rg an iz ato ró w (13,7%). T ylko niew ielk a liczba b a d a n y ch uw ażała, że ich ro la po leg a g łów nie na o rg an iz o w a n iu bądź in icjo w a n iu p rac y w środow isku. To p o d k reśle n ie roli w y k o n a w cy m oże św iadczyć o n ie z b y t w y so k iej sam o-o cen ie działalno-ości.
W ażnym w yznacznikiem k ieru n k ó w działalności pedagogicznej je s t przy n ależn o ść do o k re ślo n e j sekcji. Do sek cji ko n tro li m iejsc publiczny ch n ależało 35,07% resp ondentów , do sekcji przep ro w ad zan ia w y w ia -dów śro d o w isk o w y ch 50,71%, do sekcji k u ra te li — 25,12%, do społecz-nych p o rad n i w y ch o w aw czy ch — 19,21% resp o n d e n tó w (procenty nie sum ują się do 100, gdyż badani m ogli n ależeć do w ięcej niż jed n ej sekcji).
W y n ik i zam ieszczone w tab. 2 w y k azu ją, że w b a d a n ej zbiorow ości przynależność do sek cji danego ty p u o k re śla ła nie tylko form y pracy,
T a b e l a 2
Skuteczność interw encji w zależności od typu sekcji Typ sekcji O gólna liczba interw encji danego» typu Skuteczność kontroli
interw encji miejsc pub-licznych wywiadów środow is-kowych kurateli społeczne poradnie w ycho-wawcze) Interw encja zapobiegła
w ykolejeniu (co n
aj-mniej 1 raz) 32 57 30 24 91
W ykrycie i zlikw idow anie m eliny (co najm niej
1 raz) 15 21 в 8 30
W ykrycie i zlikw idow anie bandy (co najm niej
1 raz) 6 5 -4 2 9
Popraw a m oralności członka rodziny pod-opiecznego (co najm lej
1 raz) 26 44 24 19 66
Liczebność sekcji 74 107 53 42 X
Ż r ó d ł o : J a k w tab . 1.
ale tak że jej e fek ty w n o ść. Biorąc pod uw ag ę sto su n ek sk u teczn y ch in te rw e n cji do liczbiy in te rw e n cji dan eg o ty p u w ogóle, z uw zg lęd n ieniem liczebności każd ej sekcji, łatw o m ożna uzyskać w skaźniki e fe k tyw ności p ra c y p o szczególnych sekcji. Dla p rzykładu: n ajw ię c ej sk u -tecznych in terw en cji, k tó re zapobiegły w y k o le je n iu w sto su n k u do o g ó ln ej liczby tego ro d zaju in te rw e n cji w y stąp iło w sek cji w y w iad ó w śro d o w isk o w y ch (51 sk u te c z n y ch in te rw e n cji n a 91 ogółem ); nato m iast biorąc p od u w ag ę liczebność sekcji, n ajb a rd zie j e fe k ty w n e w tym za-k re sie są społeczne p o rad n ie w y ch o w aw cze (24 sza-k u te c z n e in te rw e n cje w sto su n k u do 42 cssłonków poradni).
W y n ik b a d ań w sk azy w ały tak że (niewielkie zależności m iędzy typem sekcji a p rze w ag ą kobiet lub m ężczyzn w śró d je j członków . M ężczyźni p rze w aż ają jed y n ie w sekcji k o n tro li m iejsc publicznych, nato m iast k o -b iety zdecydow anie dom inują w sekcji w y w iad ó w środow iskow ych; w se k cji k u ra te li jest w zasadzie ró w n o w a g a k o b iet i m ężczyzn, a w społecznych p o rad n ia ch w y ch o w aw czy ch le k k a p rze w ag a kobiet. T ak a s tru k tu ra w edług płci w poszczególnych se k cja ch jest, ja k się w y daje, w yznaczona specy fik ą zadań realizo w an y ch p rzez te sekcje.
In te re s u ją c e są także odpow iedzi fu n k cjo n a riu szy ORM O n a p y ta nie, jak i ich zdaniem jest cel p ow ołania p oszczególnych sek cji. W y -m ieniono p rz e d e w szystki-m o p iek ę i po-m oc (23,7% odpow iedzi) o raz p ro fila k ty k ę (27,9%). Szczegółow a a n aliza w yników b a d a ń e m p iry cz-n y c h w y k a z a ła jed cz-n ak , że cz-n iezależcz-nie o d tego, k tó re cele lub ile celów se k cji resp o n d en ci dek laro w ali, w sz y stk ie sekcje u d zielały pom ocy każdego rodzaju.
Ilu stra c ją k ieru n k ó w działalności śro d ow iskow ej członków ORM O je s t w yszczególnienie, jak ie g o ro d za ju p o m ocy u d z ie lają oni sw oim podopiecznym . O tóż resp o n d en ci w ym ienili kolejno: rozw iązy w an ie problem ów ro d zinnych (58,29% odpowiiedzi), rozw iązyw anie konfliktów z rów ieśnikam i (32,7%), um ieszczenie w szkole (23,7%), znalezienie p r a -c y z aro b k o w ej (12,8%), um iesz-czenie w le-czni-czym zakładzie sp e -cja lis-ty cznym (9,48%), inne ro d zaje pom ocy (26,07%). J a k w idać najczęściej sto so w an y rodzaj pom ocy to ro zw iązyw anie konfliktów , k tó re często b y w a ją zasadniczą p rzy c z y n ą p ro w ad zącą do w y k o lejeń , alkoholizm u czy k olizji z praw em .
Pew ną m iarą zaangażow ania w p ełn io n e w ram ach o rg an iz acji o b o -wiązki m oże być czas p ośw ięcony n a p ra c ę społeczną. W b ad an ej zbiorow ości tygo d n io w y czas p ra c y spo łeczn ej p rze d staw ia ł się n a s tę -p u jąco , do 5 godzin — 43,13% orm ow ców , 6— 10 g odzin — 13,27%, 11 godzin i w ięcej — 6,16%, b ra k d an y ch — 37,44%.
N a zakończenie tej części rozw ażań w a rto odno to w ać jeszcze je d n ą uw agę: zarów no p rze d staw io n y w cześn iej ud ział b ad an y ch w p o -szczególnych sek cja ch w ram a ch s tru k tu ry ORM O, jak i n ajc z ę śc iej stosow ane p rzez nich ro d zaje pom ocy u d z ie lan ej podopiecznym dość w y raźn ie w sk azu ją, że w śró d zad ań fak ty czn ie realizo w an y ch przez fu n k cjo n ariu szy ORM O p rzew aża działalność w ychow aw cza, głów nie o c h a ra k te rz e p ro filaktycznym o raz opieki i pom ocy, n ato m iast dopie-ro w d ru g iej kolejn o ści w y s tę p u ją zadania bezp o śred n io zw iązan e z bezpieczeństw em publicznym . S tw arza to p rzesłan k ę do pew n ej k o re k -ty m odelu fu n k cjo n a riu sza ORM O jak o działacza społeczno-w ycho-w aycho-w czego.
PRZEDMIOT DZIAŁALNOŚCI PEDAGOGICZNEJ
Je d n y m z po d staw o w y ch e le m e n tó w an a lizy w y n ik ó w b a d a ń jest o cena p ra c y fu n k cjo n a riu szy ORM O z p u n k tu w idzenia przed m io tu ich" o d d ziaływ ania. J e s t sp ra w ą b ardzo w ażną, w jak i sposób bad an i w idzą i o c e n ia ją rejo n sw ojego działania, o cen a ta bow iem m oże w ^ dużym sto p n iu w a ru n k o w a ć ich p racą, p o d e jśc ie do podopiecznych, w yznaczać stosow anie o k re ślo n y c h m eto d w ychow aw czych. P rzypom nę tu taj, że k u ltu ra środow iska została u zn an a przez b ad a n y ch za je d e n z p o d sta -w o-w ych elem entó-w , -w a ru n k u ją c y c h dobrą działalność -w ycho-w a-w czą. O tóż o c e n y sw o jeg o rejo n u działania jak o śro d o w isk a z p rze w ag ą e le m en tó w p o z y ty w n y c h dokonało 14,22% bad an y ch , na p rze w ag ę e le m entów n e g a ty w n y c h w sk a z y w a ło 32,7%, po n ad 20% orm ow ców u w a ż a ło, że w ich rejo n ie w y s tę p u ją zarów no e le m e n ty pozytyw ne, ja k i n e -g atyw ne, 10,9% b a d a n y ch n ie potrafiło sform ułow ać sw o je j o c e n y n a ten tem at.
O cen a zaangażow ania społecznego m ieszk ań có w rejo n u działania w y p a d ła n a stę p u ją c o : — brak danych 20,38% — ocena w ysoka "17,54% — ocena średnia 25,59% — ocena niska 28,44% — trudno ocenić 8,06%
W śró d sp ra w w y m a g a ją c y ch p iln e g o rozw iązania w ym ieniono przed e w szystkim p o p raw ę w a ru n k ó w o rg an izacyjno-adm inistracyjniych działania o ra z w sk a z y w a n o n a b ra k in ic ja ty w y i ak ty w n o ści zarów no in sty -tu cji i org an izacji, ja k i m ieszkańców dan eg o rejo n u . N atom iast p o śró d potrzeb, k tó re zdaniem resp o n d e n tó w nie b y ły w sposób w łaściw y zasp o k ajan e, w ym ieniono p o trz eb y w y c h o w aw czo -k u ltu raln e i so cjal-ne. N a oba te p y ta n ia n ie p o tra fiło udzielić odpow iedzi p o n a d 20% b adanych.
Z daniem fu n k cjo n a riu sz y ORM O p ra c ą w śro d o w isk u n a le ż y o b ejm o -w ać -w szy stk ie k a te g o rie -w ie k o -w e (25,59% odpo-w iedzi), dzieci i m ło-dzież (13,27%), m łoło-dzież (8,53%).
N a to p y ta n ie nie u d zieliło odpow iedzi pon ad 45% respondentów . Do n a jp iln ie jsz y c h p o trz e b środow iska, u ja w n io n y c h w to k u bezpośrednich, codziennych o b se rw acji działaczy ORM O zaliczono w p ie rw szym rzędzie p o trzebę u a k ty w n ia n ia działalności in sty tu cji i o rg a n iz a -cji n a rzecz m łodzieży, p rac ę w y chow aw czą z dom am i rodzinnym i p odop ieczn y ch oraz p o trz eb y zw iązane z rozbudow ą in fra stru k tu ry śro d o -w iska.
Wiysoko o c e n ia ją rejo n sw o je g o działania, n ato m ia st często n ie p o trafią sp recy zo w ać jakie, ich zdaniem , n a le ż a ło b y poczynić zm iany, a b y śro -dow isko to funk cjo n o w ało w sp o só b praw id ło w y .
O bok ogólnej c h a ra k te ry s ty k i re jo n u działania p ró b o w an o ustalić, jaki je s t przedm iot w y ch o w aw czeg o o d d z ia ły w a n ia orm ow ców . Z p u n k -tu w idzenia k a te g o rii w iek o w y ch zdecy d o w an a w iększość, bo ponad 60% b adanych, p ra c o w a ło w y łączn ie z dziećm i i m łodzieżą; o d setek resp o n d e n tó w p ra c u ją c y c h z innym i k ateg o riam i w ie k u b y ł b a rd z o m ały. Blisko 34% b a d a n y ch c h a ra k te ry z o w a ło sw oją p rac ę jako o d d z ia -ły w anie n a jed n o stk ę, ponad 12% jako o d d z ia -ły w a n ie na g ru p ę i n iecałe 10% jak o o d d ziały w an ie n a śro d o w isk o lokalne. W y ra ź n ie w s k a -z u je to n a k o n c e n tra c ję p ra c y w ychow aw c-zej w śró d d-zieci i m łod-zie- łodzie-ży. N iep o k o ją c y w y d a je się tak że fakt, że tak m ało działaczy ORMO w idzi sw o ją p rac ę w k a te g o ria c h szerszych, jak o o d d z ia ły w a n ie na całą społeczność lok aln ą. Przy n a sta w ie n iu na p ra c ę z jed n o stk ą w ażna jest także częstotliw ość sp o ty k a n ia się z podopiecznym i. O dpow iedzi na to p y ta n ie b y ły n a stę p u ją c e : raz w ty g o d n iu sp o ty k ało się ze sw oim i pod-opiecznym i 37,44% orm ow ców , dw a raz y w m iesiącu — 20,38%, rzadziej niż dw a raz y w m iesiącu — 21,8%, b ra k d an y ch — 20,38%.
B ardziej szczegółow a an aliza w y n ik ó w pozw oliła n a p o sta w ie n ie w niosku, że im częściej bad an i sp o ty k a li się z podopiecznym i, tym w ię -ksza b y ła efe k ty w n o ść ich działalności w k a ż d e j dziedzinie (np. w za-p o b ieg an iu w y k o lejen io m , w y k ry w a n ie b a n d i m elin itza-p.). Inaćzej m ów iąc, n a jle p sz e e fe k ty w sw o jej p ra c y w y ch o w aw czej o siąg n ęli ci fu n k cjo n a riu sze , k tó rz y sp o ty k a li się z podopiecznym i p rzy n a jm n ie j raz n a tydzień.
Do specy fik i p ra c y sp o łecznow ychow aw czej działacza ORM O n a -leży m. in. znajom ość te re n u działan ia, w c e lu w y k ry w a n ia band, m e-lin itp. W b a d a n ej zbiorow ości znajom ość m iejsc zg ru p o w a ń ban d de k la ro w a ło 12,8% b a d a n y ch , znajom ość m iejsc zg ru p o w an ia m elin — 32,7% i znajom ość m iejsc n a rk o ty z o w a n ia się — 3,79% b a d an y ch . Biorąc p od u w ag ę tru d n ą w y k ry w a ln o ść tak ic h m iejsc w te re n ie dzia-łania w y niki m ożna u znać za zad o w alające.
METODY PRACY SPOŁECZNO-WYCHOWAWCZEJ
Je d n y m z p o stu la tó w w sto su n k u do działalności sp o łe c z n o w y c h o -w a-w czej fu n k cjo n a riu sz y ORM O je s t -w łączen ie tej działalności -w sz e rszy sy ste m w y ch o w aw czy . Z akłada to m. in. w sp ó łp ra c ę z o rg a n iz a c ja mi i in sty tu cja m i społecznow ychow aw czym i, p o litycznym i, o p ie k u ń -czym i itp.
W bad an ej zbiorow ości w sp ó łp ra c ę z jed n ą o rg a n iz a c ją d ek laro w ało 17,54% resp o n d en tó w , z dw om a i w ięcej — ponad 54% resp o n d e n tó w (nie w sp ó łp ra c o w a ło z żadną z o rg an iz acji 14,22% orm ow ców ). N ajczęściej b yła to w sp ó łp ra c a z o rg an izacjam i i in sty tu cja m i pod leg ający m i re s o rto -w i sp ra -w -w e -w n ętrzn y c h i reso rto -w i o b ro n y n a ro d o -w e j, n a stę p n ie k o le jno: reso rto w i o św iaty i w y ch o w an ia, sp raw ied liw o ści, gosp o d ark i k o m u -n a l-n ej, opieki sp o łecz-n ej, k u ltu ry i zdrow ia. U stalo-no, żę działacze ORM O od ty ch o rg an iz acji i in sty tu cji o c z ek u ją przed e w szystkim in icjow ania i k o o rd y n a c ji działań, ud zielan ia dobrej, życzliw ej inform acji a dopiero' w dalszej k o lejn o śc i ud zielan ia różnego ro d za ju św iadczeń.
O c e n a w sp ó łp ra c y w y p ad ła n a ogół dobrze lub zadow alająco, p rzy czym. lep iej o ceniano w sp ó łp ra c ę z o rg an iz acja m i sp o łeczn o w y ch o w aw -czym i i opiekuń-czym i niż p o litycznym i i k u ltu ra ln y m i.
P rzy o k azji n a le ż y o d n o to w ać, że in sty tu c je zw iązane z re so rte m o św ialy i w y ch o w an ia są w y m ien io n e do p iero w trz e ciej ko lejn o ści jak o p a rtn e rz y w sp ó łp ra c y z działaczam i ORM O, podczas gdy w łaśn ie dzieci i m łodzież, w św ietle d e k la ra c ji ty ch że działaczy, stan o w ią n a j -częściej przedm iot ich o d d ziały w ań w y chow aw czych.
Je śli idzie o pom oc zak ład u p racy , istn ien ie tak iej pom ocy stw ie rd z i-ło 55,4% orm ow ców , je j b ra k — 39,8%. N ajc zę śc iej p o d k reśla n ą form ą tej pom ocy było u sta le n ie d o godnych dla działaczy ORM O godzin p rac y .
J a k już w cześniej w spom niano, działalność fu n k cjo n a riu szy ORM O p olega n ajc z ę śc iej na w y k ry w a n iu i lik w id acji band i m elin, zap o b ieg a-n iu w y k o leje a-n io m a-nieleta-nich,- a-n a k ie ro w a a-n a je s t a-n a p o p raw ę m orala-ności p o d o p iecznych i członków ich rodzin. N ajb a rd z ie j ty p o w e sy tu a c je , w k tó ry c h dochodzi do in te rw e n cji orm ow ców , to b ra k opieki rodziców n ad nieletnim , p ro sty tu c ja i alkoholizm w rodzinie, po zo staw ien ie p odopiecznego poza n a u k ą i p ra c ą lub jeg o p o s tę p u ją c e w y k o le ja n ie się, po p eln ién ie p rze stęp stw a lub w y k ro c z en ia przez podopiecznego. C złonkow ie tej o rg an iz acji in te rw e n iu ją w ięc zw ykle w sy tu a c ja c h w sk a z u ją c y c h n a zagro żen ie społeczne. Tego ro d zaju działalność w y c h o w aw cza je s t b ardzo tru d n a , szczególnie dla w y chow aw ców n iep ro fe -sjo n a ln y c h , jeszcze raz w ięc w a rto p o d k reślić, że w ym aga o n a zarów no poczucia odpow iedzialności, k u ltu ry oso b istej, zrozum ienia dla p od-opiecznych, ja k i odpow iedniego p rzy g o to w an ia pedagogicznego.
TRUDNOŚCI I SUKCESY DZIAŁALNOŚCI PEDAGOGICZNEJ W MIEJSCU ZAMIESZKANIA
O sta tn ie z o m aw ia n y c h zag ad n ień to su k c e sy ,ja k ie odnoszą w sw ej działalności ped ag o g iczn ej o rm ow cy o raz tru d n o ści, n a ja k ie w sw ojej
p ra c y n a p o ty k a ją . J e s t to pro b lem dużej w agi w sto s u n k u do tej k a te -gorii b a d a n y ch , gdyż ich działalność m a c h a ra k te r sp o łeczn y i uznanie za p ra c ę stan o w i c z ęsto k ro ć je d y n ą form ę g ra ty fik a cji. P rz eja w y u z n a -n ia i szacu -n k u , p oczucie w ła s-n ej w a rto śc i ja k o czło-nka o rg a-n izacji m ogą stan o w ić z ach ętę do podejm o w an ia lub k o n ty n u a c ji działalności w y c h o w aw czej w ram ach ORM O.
Z w y pow iedzi re sp o n d e n tó w w y n ik ało , że nie n a p o ty k a li oni n a zasadnicze tru d n o śc i w rea liz o w a n iu sw oich zadań (ponad 60% b ad an y ch w y ra z iło teg o ro d z a ju opinię). R ów nież ro d zin y działaczy w y k a z y w a ły n a ogół p o z y ty w n y s to su n e k do ich ak ty w n o ści w y ch o w aw czej, 50% p o p iera ło tę ak ty w n o ść bez za strze ż e ń i ty lk o 1,42% m iało do niej sto su n e k n e g a ty w n y .
S a ty sfa k cję z działalności sp o łeczn ej d e k la ro w a ło 91% orm ow ców , n a to m ia st w ięcej niż połow a u w ażała, że ich d ziałalność nie je s t znaha w śro d o w isk u . P onad 46% b a d a n y ch n ie o trz y m ało żad n ej n a g ro d y za sw o ją p racę. W śró d o só b n a g ro d z o n y c h p rze w aż a ły tak ie, k tó re o trz y -m ały w y ró ż n ie n ia, d yplo-m y lub odzn aczen ia; ty lk o nieliczni działacze otrzy m ali n a g ro d y o c h a ra k te rz e m ate ria ln y m . M ożna w ięc z dużym p ra w d o p o d o b ie ń stw e m p rz y ją ć , że pod staw o w y m czynnikiem p rz y n o szącym s a ty sfa k c ję w iększości o rm ow ców je st sam a p raca w y c h o w aw -cza i je j e fe k ty , n a to m ia st w znacznie m n iejszy m sto p n iu n ag ro d y , odznaczenia lub inne p rz e ja w y uzn an ia społecznego.
P od su m o w u jąc w y n ik i p rzep ro w a d z o n y ch b a d a ń n a le ż y jeszcze raz p o d k re ślić to, co w y d a je się b y ć n a jb a rd z ie j isto tn e i in te re s u ją c e . O tóż b a d an a zbiorow ość działaczy ORM O to ludzie zd ecy d o w an ie m łodzi; p o n ad p ołow ę sta n o w ią o soby, k tó re n ie p rz e k ro c z y ły 30 ro k u życia. N a u w a g ę z a słu g u je także w y so k i poziom w y k sz tałc en ia b adanych, w y ra ż a ją c y s ię m. in. zn a cz n ą liczbą osób z w y k sz tałc en ie m w yższym oraz fakt, że p o n a d 23% działaczy k o n ty n u o w a ło n au k ę. W iększość re sp o n d e n tó w to ludzie ak ty w n i społecznie, członkow ie i ak tyw iści o rg an iz acji p o lity c z n y c h i sp o łeczn y ch , a w ięc o so b y zaangażow ane w sp ra w y śro d o w isk a. P o tw ie rd z a ją to zresztą d e k la ro w a n e przez n ich m o ty w y p o d jęcia działalności w ORM O, w śró d k tó ry c h dom inow ały w ła śn ie takie, ja k p o trz eb a ak ty w n o ści sp o łecznej i ch ęć p rac y dla sp o łe c z eń stw a . N a tle ty ch w yn ik ó w , o p ty m isty c z n y ch z p u n k tu w id ze-n ia działalze-ności w y c h o w aw czej orm ow ców , dość ze-n iep o k o ją c y w y d a je się ich n iezb y t w y so k i poziom w ied zy p ed ag o g iczn ej. N ależy o czyw iście p o d k reślić , że idzie tu ta j o w ied zę teo re ty c z n ą , nie k w e stio n u je się n a to m ia st w ied zy p ra k ty c z n e j resp o n d en tó w , w y n ik a ją c e j chociażby z ich c o d zien n y ch do św iad czeń (potw ierdzeniem tej tezy je s t m. in. d o b ra znajom ość rejo n u działania, ja k ą w y k a z a ła się w iększość b a d a -nych}. Sam i o rm ow cy z re sz tą w y ra ż ali c h ę ć p o g łęb ie n ia w iedzy,
do-sk o n a le n ia się, co m oże w do-sk azy w ać n a odczu w an ie przez nich brak ó w w tym zak resie. M imo to m ożna o d n o to w a ć dość w sz e c h stro n n e oddzia-ły w a n ie członków o rg an iz acji na środow isko.
W św ietle b ad a ń dom inujące form y to p ro filak ty k a, opieka i pom oc o raz ratow nictw o, p rzy czym działalność w y c h o w aw cza orm ow ców n a k ie ro w a n a w y ra ź n ie b y ła n a dzieci i m łodzież, n ato m ia st w n ie w ie lkim tylko sto p n iu na inne k a te g o rie w iekow e. Sami respondenci n ie -zbyt p o zy ty w n ie o ceniali te re n w łasn eg o działania, zarów no jeśli idzie o ak ty w n o ść m ieszkańców ja k i organ izacji sp o łeczn y ch i politycznych. Problem n ab ie ra szczególnego znaczenia, g dy w eźm iem y pod u w ag ę fakt, że działalność p ed agogiczna tej k a te g o rii w ychow aw ców środow iskow ych je st n iep ro fesjo n aln a . W y n ik i b a d a ń u ja w n iły ponadto, że jest to dzia-łaln o ść w duży sto p n iu b e z in tere so w n a , bow iem ty lk o niew ielk a liczba członków o rg an izacji otrzy m ała n a g ro d y o c h a ra k te rz e m aterialn y m . P o dstaw ow e form y g raty fik a c ji to w yró żn ien ia, dyplom y, a p rze d e w szystkim zadow olenie z w ła sn ej p ra c y sp o łeczn ej.
N a koniec jeszcze kilka p o stulatów , k tó re n a su n ę ły się w tra k c ie a n a lizy w y n ik ó w badań. O tóż w y d aje się, że nie jest jeszcze ro zw ią-z an y w sposób w łaściw y problem p rią-zy g o to w an ia pedagogicią-znego dią-zia- dzia-łaczy ORMO. P rzy g o to w an ie takie, ja k w iadom o, jest niezbędne, aby realizow ali oni w łaściw ie zadania w ychow aw cze: zresztą sami z ain
te-resow ani p o d k reślali konieczność pogłębiania w iedzy w tym zakresie. T ym czasem odpow iedzi n a te p y tan ia kw estio n ariu sza, w k tó ry c h trz e -ba było w ykazać się p e w n ą w iedzą pedagogiczną, w y ra ź n ie w sk azy w a-ły n a duże brak i resp o n d e n tó w w tym zakresie. J e st to sp raw a o zna-czeniu nieb ag ateln y m tym b ardziej, że w y ch o w aw cy ci działają n a j-częściej w środ o w isk ach o dużym stopniu zagrożenia, gdzie n ieu m ie ję t-n e działat-nie, w y t-n ik ają c e z bratku w iedzy i przygotow at-nia, m oże spow odospow ać duże szkody społeczne. W łaścispow y, kom pleksospow o o p rac o spow a -ny system szkoleń o raz dostęp do lite ra tu ry fachow ej, p isan ej z m yślą o działaczach ORM O jak o w y c h o w aw cach środow iskow ych, być m oże p rzy n io sły b y p o p raw ę sy tu acji.
D rugi p o stu la t d o tyczy działalności fu n k cjo n a riu szy ORMO. W y n i-ki b adań w skazują, że je s t o n a n a k ie ro w a n a g łów nie na dzieci i m łodzież, nato m iast tylko w m ałym z a k re sie n a inne k a te g o rie w ieku. W y d aje się, że je s t to e fe k t zbyt w ąsk ieg o rozum ienia przez działaczy p ro -cesu w ychow ania, po jm o w an ia go ja k o o d działyw anie w yłącznie na m łode pokolenie. Być m oże problem polega na u św iadom ieniu działa-czom ORM O ich roli jaiko uczestn ik ó w w y ch o w an ia w szerokim rozu-m ieniu, w sk azaniu zadań w y ch o w aw czy ch tak że w sto su n k u do d o ro s-łych członków sp o łeczeństw a.
K olejna uw ag a d otyczy rozum ienia p rze z fu n k cjo n ariu szy ORMO sw ojej roli jak o w ychow aw ców środow iskow ych. W ypow iedzi re sp o n den tó w w y ra ź n ie w sk azy w ały , że na ogół u w ażają się oni za w y k o -naw ców zleconych im zadań, rzadko p rzy p isu ją sobie funkcje o rg a n zato rsk ie lub inicjatorsikie. J e s t to zjaw isko n iep o k o ją ce z p u n k tu w i-dzenia efek ty w n o ści p ra c y w y chow aw czej, m oże w k o n sek w en cji dop row adzić do o słab ie n ia ak ty w n o ści sdopołecznej, n iech ętn eg o sto so w a -n ia -n o w oczes-nych m eto d w ychow aw czych, sform alizow a-nego k o -n ta k tu z podopiecznym i, z d ru g iej zaś stro n y do w y tw o rzen ia p rze k o n a n ia 0 n isk iej w artości w łasn ej p racy . P rzeciw działanie teg o ty p u n ie k o -rzy stn y m zjaw iskom m oże sk u te c z n ie p -rzy c z y n ić sią do .podniesienia rangi p ra c y społeczno-w ychow aw czej działaczy ORMO.
N a zak o ń czen ie n ależało b y sform ułow ać p o stu la t o c h a ra k te rz e nieco b a rd z iej ogólnym . Otóż, w św ietle badań, m ożna dostrzec pew n e rozbieżności m iędzy założeniam i m odelow ym i a fak ty czn ie realizow aną działalnością sp ołeczno-w ychow aw czą fu n k cjo n ariu szy ORM O. D ziałacz te j o rg an iz acji to nie ty lk o o soba d b ająca o p o rząd ek i b e zp ieczeń -stw o publiczne, in te rw e n iu ją c a w sy tu a c ja c h nagłego zagrożenia, ale iakże — a m oże n a w e t p rze d e w szystkim — a u te n ty c z n y w y c h o w aw -ca, p o trafiący zarów no w z ak resie pro filak ty k i, jak i opieki, pom ocy 1 rato w n ictw a, oddać duże usługi w sw oim środow isku.' P oten cjaln e m ożliw ości istn iejące w śró d tej k ateg o rii w ychow aw ców społecznych w arto ch yba w y k o rz y sta ć w w iększym niż d o tąd stopniu. P ow inny zw rócić n a to uw ag ę zarów no w ładze O chotniczej R ezerw y M ilicji O b y -w atelsk iej, ja k i działacze sam orządó-w osiedlo-w ych.
