"Ludzka odpowiedzialność za życie"

Grzegorz Schmidt

"Ludzka odpowiedzialność za życie"

Collectanea Theologica 52/4, 173-183

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 52(1982) fa s e . IV

b s . G R Z E G O R Z S C H M ID T S J , W a rs z a w a

„LUDZKA ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ŻYCIE”

T rz e c i i o s ta tn i to m g ło śn e g o ju ż d z ie ła B. H ä r i n g a F rei in C h ris tu s, z a ty tu ło w a n y L u d z k a o d p o w ie d z ia ln o ś ć z a ż y c ie , p o św ię c o n y je s t sp o łe c z n e m u w y m ia r o w i ż y c ia c h rz e ś c ija ń s k ie g o *. T o m t e n s k ła d a się z d w ó c h z a s a d n i­ c z y c h części. N a c z e ln y m o ty w p ie r w s z e j, k tó r ą a u to r o k re ś la m ia n e m „ b io ­ e ty k i” , s ta n o w i m o r a ln a o d p o w ie d z ia ln o ść c h r z e ś c ija n in a za ż y c ie w ła s n e i in n y c h . W d r u g ie j części, z n a c z n ie o b s z e rn ie js z e j, o m ó w ie n iu n a jw a ż n i e j­ sz y c h z a g a d n ie ń ż y c ia sp o łe c z n e g o to w a rz y s z y p r ó b a o k re ś le n ia m is ji i z a d a ń c h rz e ś c ija n in a , ja k ie w y p ły w a ją z C h ry s tu s o w e g o p o le c e n ia , b y b y ć „ ś w ia tło - -ścią ś w ia t a ” (M t 5, 14).

Ż y c ie lu d z k ie i jeg o p rz e k a z y w a n ie

N a ś la d u ją c C h ry s tu s a , k tó r y n a jp e ł n ie j u w ie lb ił O jc a o d d a ją c s w o je życie w o fie rz e z a c a łą lu d z k o ś ć , c h r z e ś c ija n in o d n a jd u je se n s sw o je g o ż y c ia — te g o b e z c e n n e g o d a r u B ożego — w s łu ż b ie B o g u i b liź n ie m u . D ro g ą do o d ­ k r y c i a s e n s u i w a r to ś c i w ła s n e g o ż y c ia je s t s z a c u n e k i tr o s k a o ż y c ie k a ż ­ d eg o c z ło w ie k a . P r z y ję c ie o d p o w ie d z ia ln o śc i z a sw o je ży cie i za ż y c ie in n y c h s ta n o w i p o d s ta w o w y w y ra z m o r a ln o ś c i p rz y m ie rz a .

A u to r p r z y j m u j e e w o lu c y jn ą te o r ię p o w s ta n ia c z ło w ie k a , u w a ż a ją c p o ­ w s ta n ie i ro z w ó j ż y c ia lu d z k ie g o za n a jb a r d z ie j p r z e k o n y w u ją c y z n a k s t w ó r ­ c z e j o b e c n o śc i B o g a w św iecie.

Ż y c ie lu d z k ie ro z p o c z y n a się n ie w ą tp liw ie w m o m e n c ie p o łą c z e n ia się j a j a z p le m n ik ie m . I s tn ie j e je d n a k tr u d n o ś ć d o k ła d n e g o u s t a le n i a m o m e n tu , w k tó r y m m o ż n a ju ż m ó w ić o is tn ie n iu o so b y lu d z k ie j o b d a rz o n e j n ie ś m ie r ­ t e l n ą d u sź ą . T ru d n o ś ć t ę s ta n o w i is tn ie ją c a p rz e z k ilk a n a ś c ie p ie r w s z y c h d n i p o z a p ło d n ie n iu m o ż liw o ść d a lsz e g o p o d z ia łu z a p ło d n io n e g o ja ja . R o z u m ie n ie o so b y lu d z k ie j ja k o b y tu in d y w id u a ln e g o i n ie p o d z ie ln e g o z d a je się w y k lu - . c zać m o ż liw o ść z a k w a lif ik o w a n ia teg o e ta p u ro z w o ju ż y c ia lu d z k ie g o ja k o 'ż y c ia o so b y lu d z k ie j. J e d n o z n a c z n e r o z s trz y g n ię c ie te g o p r o b le m u je s t a k t u a l ­

n ie — z d a n ie m H ä r in g a — n ie m o ż liw e .

I n n ą tr u d n o ś ć w o k re ś le n iu m o m e n tu , od k tó r e g o m o ż n a m ó w ić o ży ciu o so b y lu d z k ie j, s ta n o w i f a k t, że p o ja w ie n ie się i ro z w ó j k o r y m ó z g o w e j m a m ie js c e z w y k le m ię d z y 15 a 25 d n ie m p o z a p ło d n ie n iu . A u to r z a jm u je i t u t a j o s tro ż n e s ta n o w is k o , u w a ż a ją c że p rz y ję c ie p o ja w ie n ia się k o ry m ó zg o w ej ja k o m o m e n tu d e c y d u ją c e g o w p ro c e s ie h o m in iz a c ji n ie d a je m o r a ln e j p e w ­ n o ści, że p rz e d ty m m o m e n te m n ie m a m y do c z y n ie n ia z ż y c ie m o soby lu d z-. k ie j, a ty m b a r d z ie j n ie s ta n o w i ż a d n e j r a c j i d la p r z e k r e ś le n ia p r a w a e m b r io - n u do ż y c ia i ro z w o ju .

1 B e r n h a r d H ä r i n g , F re i in C h r is tu s , M o r a lth e o lo g ie f ü r d ie P r a x is d e s c h r is tlic h e n L e b e n s , t. I I I : D ie V e r a n tw o r tu n g d e s M e n s c h e n f ü r das L e b e n , F r e ib u r g - B a s e l- W ie n 1981, V e rla g H e r d e r , s. 488. O m ó w ie n ie p ie r w ­ szeg o to m u z o sta ło o p u b lik o w a n e w C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 51 (1981) z. 1, 185—192, a d ru g ie g o w C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 51 (1981) z. 4, 199— 209.

H ä r in g o d rz u c a z d e c y d o w a n ie s ta w ia n ie a k c e p ta c ji p ło d u p rz e z m a tk ę ja k o w a r u n k u o s ią g n ię c ia p rz e z ży cie lu d z k ie w s e n s ie b io lo g ic z n y m p o z io m u ż y c ia z h u m a n iz o w a n e g o i z w ią z a n y c h z n im p r a w o soby lu d z k ie j. Z p rz e k a z y w a n ie m ż y c ia łą c z y s ię c a ły sz e re g w a ż n y c h z a g a d n ie ń e ty k i le k a r s k ie j i e ty k i sp o łe c z n e j. J e d n y m z n ic h je s t p ro b le m p r z e k a z y w a n ia ż y c ia z d ro w e g o . A u to r w s k a z u je n a o d p o w ie d z ia ln o ś ć m a łż o n k ó w w z a k re s ie m o ­ ż liw o ś c i p r z e k a z y w a n ia p o to m s tw u w ła s n y c h c h o ró b w ro d z o n y c h , k tó r y c h p rz y c z y n ę s ta n o w ią n ie k o r z y s tn e u w a r u n k o w a n ia g e n o w e . Z n a c z n ą o d p o w ie ­ d z ia ln o ść p o n o si ta k ż e c a łe sp o łe c z e ń s tw o z a s t w a r z a n ie w a r u n k ó w ży cia , k tó r e m o g ą s p r z y ja ć p o w s ta w a n iu n o w y c h m u t a c ji g e n o w y c h p o w o d u ją c y c h ch o ro b y .

Z a lu d n ie n ie z ie m sk ie g o g lo b u u r a s t a d ziś do r a n g i je d n e g o z n a jb a r d z ie j z ło ż o n y c h p ro b le m ó w . Z a g ro ż e n ie s ta n o w i je d n a k n ie ty lk o z n a c z n y w z ro s t lu d n o ś c i, a le i p r ó b y z a h a m o w a n ia go w s z e lk im i sp o s o b a m i i z a w s z e lk ą cen ę.

T r a d y c y jn e ro z ró ż n ie n ie n a s te r y liz a c ję b e z p o ś r e d n ią i p o ś r e d n ią u w a ż a H ä r in g za n ie w y s ta r c z a ją c e d la d o k o n a n ia m o r a ln e j o ce n y b a r d z ie j z ło żo n y c h s y tu a c ji. Z w r a c a p rz y ty m u w a g ę , że r e d u k o w a n ie p o ję c ia s te r y liz a c ji t e r a ­ p e u ty c z n e j je d y n ie do w y p a d k ó w c h o ro b y o r g a n u p łc io w e g o z d r a d z a p o s łu ­ g iw a n ie się fa łs z y w y m p o ję c ie m t e r a p i i (w y k lu c z a ją c y m z p o la w id z e n ia m e d y c y n y p s y c h o te ra p ię ) o ra z c z ło w ie k a (tw ie rd z e n ie , że o rg a n y p łc io w e c z ło w ie k a n a le ż ą n ie do je d n o s tk i, lecz do g a tu n k u ) . D o p ó k i K o śc ió ł o f ic ja ln ie n ie p o sz e rz y sw o je g o r o z u m ie n ia s te r y liz a c ji ja k o te r a p ii, s z p ita le k a to lic k ie m o g ą —· z d a n ie m a u to r a — u d z ie la ć m a t e r ia ln e j w s p ó łp r a c y w z a b ie g a c h s te ry liz a c y jn y c h , k tó r e u z n a ją z a godziw e.

P o s tę p m e d y c y n y z w ię k s z y ł w y d a tn ie m o ż liw o śc i d o k o n y w a n ia sz tu c z n y c h z a b ie g ó w d o ty c z ą c y c h r e p r o d u k c ji lu d z k ie j. B a rd z ie j z ło ż o n a s ta je się w z w ią z ­ k u z ty m m o r a ln a o c e n a t a k i c h in te r w e n c ji. H ä r in g o d n o si się n e g a ty w n ie d o in s e m in a c ji h e te ro lo g ic z n e j. P o d o b n ie o c e n ia p ró b y z a p ło d n ie n ia in v it r o p o d e jm o w a n e je d y n ie d la c z y ste g o e k s p e r y m e n tu , u w a ż a ją c że e w e n tu a ln e k o rz y ś c i n ie u s p r a w i e d liw ia ją p o w a ż n e g o n a r u s z e n ia s z a c u n k u d la ż y c ia lu d z ­ k ieg o . O d rz u c a ró w n ie ż m o ż liw o ść ro z m n a ż a n ia a s e k s u a ln e g o (k lo n a c ję ). W s k a ­ z u je je d n a k n a p o z y ty w n e a s p e k ty t a k ic h z a b ie g ó w ja k in s e m in a c ja h o m o lo ­ g ic z n a , z a p ło d n ie n ie in v itr o p o d e jm o w a n e n a z a s a d z ie p o m o cy ro d z ic o m , p r z y p a d k i t e r a p ii g e n e ty c z n e j czy te ż in ż y n ie rii g e n e ty c z n e j m a ją c e j n a ce lu p o p r a w ę (a n ie z m ia n ę ) g a tu n k u lu d z k ie g o . S p o ro u w a g i p o ś w ię c a a u to r m o r a ln y m i p ra w n o -s p o łe c z n y m a s p e k to m p r z e r y w a n ia ciąży. Z d e c y d o w a n ie o d rz u c a p r z e r y w a n ie cią ż y ja k o ś r o d e k r e ­ g u la c ji u ro d z in a ta k ż e ja k o ś r o d e k s e le k c ji p r o w a d z o n e j w o p a rc iu o b a d a n ia g e n e ty c z n e . W s k a z u je n ie o b lic z a ln e k o n s e k w e n c je m o r a ln e i sp o łe c z n e ta k ie g o p o s tę p o w a n ia . P r z y c h y la s ię je d n a k do tw ie r d z e n ia F. B o c k l e o d n o śn ie m o r a ln e j d o p u sz c z a ln o śc i p r z e r w a n i a ciąż y w s y tu a c ji, g d y je s t to je d y n a d ro g a u r a t o w a n i a ż y c ia m a tk i i g d y a lt e r n a t y w ę s ta n o w i ś m ie rć z a ró w n o m a t k i j a k i p ło d u . U w a ż a , że do t a k i e j k o n k lu z ji p ro w a d z i o c e n a s e n s u d a ­ n eg o d z ia ła n ia ja k o cało ści. O p in ię d o p u s z c z a ją c ą p r z e r y w a n ie cią ż y d la r a c j i te r a p e u ty c z n y c h (z a g ro ż e n ie z d ro w ia m a tk i) o c e n ia a u t o r w z a s a d z ie ja k o n ie p r z e k o n y w u ją c ą . Z a p ra w d o p o d o b n e u w a ż a je d n a k tw ie r d z e n ie u z n a ją c e g o d ziw o ść ta k ie g o d z ia ła n ia w s y tu a c ji, g d y z d ro w ie m a tk i je s t z a g ro ż o n e , a p łó d n a s k u te k p o w a ż n y c h d e f o r m a c ji n ie m a sz a n s n a p rz e ż y c ie .

D o n a jp o w a ż n ie js z y c h i n a jc ię ż s z y c h g rz e c h ó w p rz e c iw ż y c iu lu d z k ie m u z a lic z a H ä r in g o b o k p r z e r y w a n i a ciąż y lic z n e i ró ż n o r o d n e w y p a d k i z a n ie d ­ b a n ia lu b w rę c z o d m o w y p r z y jś c ia z p o m o c ą c z ło w ie k o w i u m ie r a ją c e m u n a s k u te k c h o ro b y lu b g ło d u , s a m o b ó js tw o o ra z m a s o w e m o r d y d o k o n y w a n e ta k ż e p o z a o k re s a m i w o jn y n a lu d z ia c h w a lc z ą c y c h o s p r a w ie d liw o ś ć s p o ­ łeczn ą. O d n o śn ie k a r y ś m ie rc i a u to r z a z n a c z a is tn ie n ie w t r a d y c ji k a to lic k ie j d w ó c h o d m ie n n y c h o p in ii p r a w d o p o d o b n y c h : d o p u s z c z a ją c e j i o d rz u c a ją c e j s to s o w a n ie k a r y ś m ie rc i. O so b iśc ie o p o w ia d a s ię z a d r u g ą o p in ią .

„LUDZKA ODPOW IEDZIALNOŚĆ ZA ŻYCIE”

Z d ro w ie

C h r y s tu s p rz y s z e d ł n a ś w ia t n ie ty lk o p o to, b y z b a w ia ć d u sz e , a le by p rz y w ró c ić z d ro w ie c a łe m u c z ło w ie k o w i. P o ję c ie z d ro w ia , ja k ie s u g e r u je p r z e ­ k a z b ib lijn y , o z n a c z a z a te m n ie ty lk o u w o ln ie n ie od c h o ro b y , a le o p tim u m fiz y c z n y c h , d u c h o w y c h i sp o łe c z n y c h c z y n n ik ó w o k r e ś la ją c y c h s y tu a c ję czło ­ w ie k a . T a k ie s p o jrz e n ie n a z d ro w ie i p ro c e s p o w r o tu do z d ro w ia p rz y ś w ie c a a u to r o w i m . in. w r o z w a ż a n ia c h d o ty c z ą c y c h osób p r a c u ją c y c h w le c z n ic tw ie . F u n d a m e n te m ic h e to s u z a w o d o w e g o je s t p rz e ś w ia d c z e n ie o s a k r a ln o ś c i ż y ­ c ia lu d z k ie g o i w y n ik a ją c a s t ą d sz c z e g ó ln a o d p o w ie d z ia ln o ść w z a k re s ie tr o s ­ k i o n ie . Ś w ia d e c tw e m i z a ra z e m g w a r a n te m te g o e to s u s ą lic z n e k o d e k s y le k a r s k ie . O d g r y w a ją o n e is to tn ą ro lę w s a m y m ś r o d o w is k u le k a r s k im o raz s ta n o w ią w a ż n y e le m e n t s p r z y ja ją c y p o w s ta w a n iu k li m a t u z a u f a n ia m ięd zy le k a r z e m a p a c je n te m . K o d e k s e ty c z n y w in ie n z n a jd o w a ć s w o je u z u p e łn ie n ie i a k tu a l iz a c j ę w le k a r s k ie j e ty c e z a w o d o w e j. P o d s ta w ę w ła śc iw e g o s to s u n k u p o m ię d z y le k a r z e m a p a c je n te m s ta n o w i b o w ie m o s ta te c z n ie t a k a d o jrz a ło ś ć s u m ie n ia , k tó r a s p r a w ia , że je s t o no o tw a r te n a głos s u m ie n ia p a r t n e r a s p o t­ k a n ia . H ä r in g k r y ty c z n ie o c e n ia a k tu a l n e s t r u k t u r y s a n i ta r n e ty p u g ig a n ty c z n e s z p ita le , c o ra z b a r d z ie j w y r a f in o w a n e ś r o d k i te c h n ic z n e p r z e d łu ż a ją c e często je d y n ie p ro c e s u m ie r a n ia , a p rz e d e w s z y s tk im p rz e m y s ł fa r m a c e u ty c z n y u z a ­ le ż n ia ją c y od sie b ie c o ra z b a r d z ie j le k a rz y . Z d a n ie m a u to r a , w ię k s z y n a c is k n a le ż a ło b y p o ło ży ć n a ś r o d k i z a p o b ie g a ją c e z a p a d a n iu n a z d ro w iu (np. o c h ro ­ n a ś r o d o w is k a n a tu r a ln e g o ) . O g ro m n y w y s iłe k i z n a c z n e n a k ła d y f in a n s o w e s łu ż b y z d ro w ia m o ż n a b y częścio w o s k ie ro w a ć n a cele słu ż ą c e w ła ś c iw e j f o r m a c ji sp o łe c z e ń s tw a w z a k re s ie z a p o b ie g a n ia c h o ro b o m , a w w y p a d k u ic h n ie u n ik n io n o ś c i — n a f o r m a c ję p o m a g a ją c ą o d k ry ć se n s c h o ro b y i p r z y ją ć w n ie j p o s ta w ę g o d n ą cz ło w ie k a . S z c z e g ó ln ą u w a g ę p o ś w ię c a a u to r n e r w ic y i p sy c h o z ie o ra z sp o so b o m ic h le c z e n ia p ro p o n o w a n y m p rz e z ró ż n e k ie r u n k i p s y c h o te ra p ii. W s k a z u je ró w n ie ż n a k o n ie c z n o ść s p e c ja ln y c h w ie lo p ła s z c z y z n o w y c h t e r a p ii d la le c z e ­ n ia n a r k o m a n ii i a lk o h o liz m u . K o ń c o w y f r a g m e n t ro z d z ia łu s ta n o w i p r ó b ę o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o g r a ­ n ic e d o p u sz c z a ln o śc i k s z ta łto w a n ia p rz e z c z ło w ie k a w ła s n e g o w y p o s a ż e n ia b io lo g iczn eg o . A u to r u w a ż a z a m o r a ln ie g o d z iw y e k s p e r y m e n t te r a p e u ty c z n y , w k tó r y m c h o d z i o z n a le z ie n ie lep szeg o sp o s o b u p o w ro tu do z d ro w ia czy p r z y ­ n a jm n ie j u lż e n ia w c ie r p ie n iu . P r e c y z u je n a s tę p n ie w a r u n k i i o k o lic z n o śc i,

w ja k i c h m o ż n a d o p u śc ić e k s p e r y m e n t n ie te ra p e u ty c z n y .

Ś m ierć

W y c h o d z ą c z z a ło ż e n ia , że z d o ln o ść i sp o só b p rz y ję c ia p r a w d y o ś m ie rc i p o s ia d a d e c y d u ją c y w p ły w n a se n s i k s z t a łt ju d z k ie g o ży c ia , a u to r , s t a r a s ię n a jp i e r w o d p o w ie d z ie ć n a p y ta n ie o s e n s śm ie rc i. Ś m ie rć je s t n a s tę p s tw e m g rz e c h u . P e łn e je j z ro z u m ie n ie m o ż liw e je s t je d y n ie w p e rs p e k ty w ie B o że­ go d z ie ła s tw o r z e n ia i o d k u p ie n ia , cz y li w o p ty c e fu n d a m e n ta ln e g o w y b o ru w ia r y w ś m ie rć i z m a r tw y c h w s ta n ie C h ry s tu s a . Ś m ie rć n ie m u s i z a te m o z n a ­ c zać p r z e k le ń s tw a ; s t a je się tr a g e d ią , g d y c z ło w ie k n ie u m ie o d c z y ta ć i p r z y ­ ją ć je j se n s u , g d y n ie p o tr a f i z in te g ro w a ć je j z c a ły m ży cie m . P r z y j ę t a i p rz e ż y ta w d u c h u c h rz e ś c ija ń s k im m o że s ta ć się u k o ro n o w a n ie m c a łe g o ż y ­ c ia lu d z k ie g o ro z u m ia n e g o ja k o h is to r ia w o ln o ści, m o m e n te m in ic ju ją c y m p e łn e w y z w o le n ie . W ty m k o n te k ś c ie H ä r in g o m a w ia z a g a d n ie n ie w sp ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i c z ło w ie k a za o d k ry c ie s e n s u ż y c ia i ś m ie rc i p rz e z in n y c h . O d n o to w u je z n a ­ m ie n n e d la n a s z y c h c z a só w o d s u w a n ie p e r s p e k ty w y ś m ie rc i p o p rz e z e lim i­ n o w a n ie z ż y c ia sp o łe c z n e g o i ro d z in n e g o o b e c n o śc i lu d z i c h o ry c h i s t a ­

176

ry c h . D e m a s k u je ró w n ie ż f a łs z y w ą id e o lo g ię s łu ż b y z d ro w ia , g d y p r z e d łu ż a ­ n iu ż y c ia — n a ile je s t to ty lk o te c h n ic z n ie m o ż liw e — to w a rz y s z y b r a k tr o s k i o p rz y g o to w a n ie c h o re g o n a ś m ie rć i o d e jś c ie w sp o só b g o d n y czło ­ w ie k a . Z w r a c a ta k ż e u w a g ę n a sp o łe c z n e u w a r u n k o w a n ia s a m o b ó js tw a i e u ­ t a n a z ji o ra z n a o b o w ią z e k z a p o b ie g a n ia im , m . in. p o p rz e z lik w id o w a n ie ic h p rz y c z y n . Z d e c y d o w a n ie w y p o w ia d a się p rz e c iw u s ta w o d a w s tw o m d o ­ p u s z c z a ją c y m p r a k t y k ę e u ta n a z ji. O m a w ia ją c z a g a d n ie n ia d o ty c z ą c e ś m ie rc i m ó z g o w e j o ra z u s t a n ia p ra c y s e rc a , H ä r in g s tw ie r d z a is tn ie n ie ró ż n ic y z d a ń o d n o śn ie u to ż s a m ia n ia u s ta n ia w y ż sz y c h c z y n n o śc i m ó z g o w y c h z m o m e n te m ś m ie rc i c z ło w ie k a . P r o b le m te n łą c z y się ściśle z z a g a d n ie n ie m r e a n i m a c ji o ra z s z tu c z n e g o u tr z y m y w a n ia p rz y ży c iu w s ta n a c h n ie o d w r a c a ln e j śp ią c z k i. O k re ś le n ie m o m e n tu ś m ie rc i o d ­ g r y w a ta k ż e d e c y d u ją c ą ro lę d la d o k o n y w a n ia p rz e s z c z e p ó w ró ż n y c h o rg a ­ n ó w . S z c z e g ó ln e m ie js c e w c a ło k s z ta łc ie tr o s k i o u m ie r a ją c e g o c z ło w ie k a w in ­ n o b y ć p o św ię c o n e z a p e w n ie n iu m u ś w ia d o m o śc i, w o ln o śc i i z d o ln o ś c i do k o n ta k t ó w z in n y m i. U m n ie js z a n ie ty c h z d o ln o ś c i je d y n ie d la p r z e d łu ż e n ia ży cia b e z sz a n s n a p o p r a w ę s ta n u c h o re g o u w a ż a a u to r z a n ie o d p o w ie d z ia l­ n e . C h o ry p o s ia d a p ra w o do in f o r m a c ji o z b liż a ją c e j s ię ś m ie rc i. S ta n o w i 0 ty m w y m ó g p ra w d o m ó w n o ś c i. P r a w d a m u s i b y ć je d n a k p r z e k a z a n a w k l i ­ m a c ie m iło ści, a w ię c w s to s o w n y m m o m e n c ie i z a z w y c z a j w sp o só b s to p ­ n io w y . S ta w ia to, o czy w iście, d u ż e w y m a g a n ia le k a rz o w i.

Ś ro d k i ja k im i d y s p o n u je w s p ó łc z e s n a m e d y c y n a s p r a w ia ją , że c o ra z b a r ­ d z ie j u z a s a d n io n y m s ta je się p y ta n ie o to, czy w o k re ś lo n y c h w y p a d k a c h t e r a p ii c h o d zi jesz c z e o p rz e d łu ż e n ie ż y c ia czy te ż je d y n ie o p rz e d łu ż a n ie p ro c e s u u m ie r a n ia . N ie z a w sz e d a się z n a le ź ć je d n o z n a c z n ą o d p o w ie d ź n a t a k s f o rm u ło w a n e p y ta n ie . P o m o c n y m m o że się o k a z a ć u s ta le n ie , czy is tn ie je ja k a ś s z a n s a p o p ra w y s t a n u z d ro w ia lu b p r z y n a jm n ie j p o w ro tu p a c je n ta do z n o śn e g o ży cia , czy m a m y do c z y n ie n ia z c h o ro b ą , k tó r a w ie d z ie n ie u c h r o n ­ n ie k u ś m ie rc i o ra z czy c h o d z i o ś m ie rć b lis k ą i n ie o d w ra c a ln ą , czy li o sa m p ro c e s u m ie r a n ia . H ä r in g u w a ż a ró w n ie ż , że b a r d z ie j o p e ra ty w n y m od k la ­ sy czn eg o r o z r ó ż n ie n ia n a ś r o d k i z w y c z a jn e i n a d z w y c z a jn e b y łb y w ta k ic h s y tu a c ja c h p ro p o n o w a n y p rz e z w ie lu a u to r ó w p o d z ia ł n a ś r o d k i p o m o c n e 1 ś r o d k i n ie n io s ą c e p o m o c y (h ilfr e ic h — n ic h th ilfr e ic h ). W k o n te k ś c ie w y ­ ż e j p o s ta w io n e g o p r o b le m u i p ro p o z y c ji jeg o r o z w ią z a n ia a u to r ro z w a ż a t a k ­ ż e z a g a d n ie n ie p r a w a p a c je n ta do ś m ie rc i g o d n e j czło w ie k a. O d p o w ie d z ia ln o ść z a ś w ia t R o z d z ia ł t e n o tw ie r a d r u g ą część p ra c y , p o ś w ię c o n ą p r o b le m a ty c e ż y c ia sp o łe c z n e g o . S w o je j e ty k i s p o łe c z n e j n ie o g ra n ic z a a u to r je d y n ie do ro z w a ­ ż a ń n a t e m a t s to s u n k u K o śc io ła do p a ń s tw a . J e s t b o w ie m p rz e k o n a n y , ze C h ry s tu s o w e p o w o ła n ie do w o ln o ś c i i w ie rn o ś c i d a je c z ło w ie k o w i ta k ż e n o w e w id z e n ie i ro z u m ie n ie rz e c z y w is to ś c i. D la te g o te ż z a jm u je się c a ło k s z ta łte m o d p o w ie d z ia ln o śc i z a ś w ia t ze s tr o n y ty c h , k tó r z y u w a ż a ją się z a p o w o ła n y c h do b y c ia „ ś w ia tło ś c ią ś w ia ta ” .

H ä r in g z w ra c a u w a g ę n a zło żo n o ść b ib lijn e g o p o ję c ia „ ś w ia t” . O zn acza ono z a ró w n o rz e c z y w is to ś ć s tw o r z o n ą p rz e z B o g a, ja k i so lid a rn o ś ć z ła w ś w ię ­ cie u p a d ły m o ra z s o lid a rn o ś ć z b a w ie n ia n a m o cy w ia r y w C h ry s tu s a . W sp o m ­ n ia n e z n a c z e n ia p o ję c ia „ ś w ia t” w y s tę p u j ą w e w z a je m n y m p o w ią z a n iu — ś w ia t o z n a c z a ta k ż e h is to rię , k tó r a n a d a l t r w a i r o z w ija się. A u to r d o k o n u ­ je a n a liz y rz e c z y w is to ś c i w p e r s p e k ty w ie c ią ż ą c e j n a c h rz e ś c ija n in ie o d p o ­ w ie d z ia ln o ś c i z a k s z ta łto w a n ie ś w ia ta . E w a n g e lii i a u te n ty c z n e m u c h rz e ś c i­ ja ń s tw u o b cy je s t d u c h u c ie c z k i ze ś w ia ta ja k o o d rz u c e n ie o d p o w ie d z ia ln o śc i z a ś w ia t. K ry ty c z n y d y s ta n s je s t r a c z e j z n a k ie m w ia ry , k tó r a n ie s ie ta k ż e z o b o w ią z a n ie do a k ty w n e j w a lk i p rz e c iw w s z e lk im fo rm o m e g o iz m u in d y w i­ d u a ln e g o i zb io ro w e g o . O k re ś le n ie sp o so b ó w i d ró g p r z e m ia n y ś w ia ta n ie

n a le ż y do z a d a ń te o lo g ii; m o że o n a je d n a k d o s ta rc z y ć w o p a rc iu o r e f le k s ję n a d ta j e m n i c a m i z b a w ie n ia d e c y d u ją c y c h k r y t e r ió w i w y z n a c z y ć w ła ś c iw e p e r ­ s p e k ty w y .

P o d s ta w o w ą n o rm ę i k r y t e r i u m r e l a c ji K o ś c io ła .d o ś w ia ta s ta n o w i o b ja ­ w io n y w J e z u s ie C h r y s tu s ie s to s u n e k B o g a do ś w ia ta . R e a liz a c ja te j tr w a ł e j m is ji w y m a g a p o s łu g iw a n ia s ię ró ż n y m i, m n ie j lu b b a r d z ie j p rz e m ija ją c y m i, s t r u k t u r a m i in s ty tu c jo n a ln y m i. A u to r a n a liz u je h is to ry c z n e e ta p y s a m o o k re ś - la n ia się K o śc io ła w o b e c ś w ia ta , s z c z e g ó ln ą u w a g ę p o ś w ię c a ją c p rz e ło m o w i k o n s ta n ty ń s k ie m u o ra z k o n c e p c ji d w ó c h k r ó le s tw p r z e d s ta w io n e j p rz e z M . L u t r a . O w o c e m d o k o n a n e j a n a liz y je s t s tw ie rd z e n ie , że p ro f e ty c z n a , w o ln a od ro s z c z e ń w ła d z y i p a n o w a n ia o b ecn o ść K o śc io ła w ś w ie c ie je s t n ie o d z o w n y m w a r u n k ie m w y p e łn ie n ia je g o p o w o ła n ia do f u n k c j i „ ś w ia tło ś c i ś w ia t a ” . Z a k ła d a to c h r z e ś c ija ń s k ą f o r m a c ję do tw ó rc z e j w o ln o śc i i w ie rn o ś c i. D o n a jw a ż n ie js z y c h z n a k ó w c z a su z a lic z a a u to r r o s n ą c ą św ia d o m o ść k o n ie c z n o śc i s z u k a n ia ró ż n y c h d ró g p ro w a d z ą c y c h w sp ó łc z e s n y ś w ia t do je d n o ś c i. S ta n o w i to ta k ż e d la K o śc io ła w e z w a n ie do jesz c z e e n e r g ic z n ie j­ szego z a a n g a ż o w a n ia się n a rz e c z w y p r a c o w a n ia n o w e j w iz ji ś w ia t a i je j re a liz a c ji. W te j p e r s p e k ty w ie k r y ty c z n ie o cen ić tr z e b a in d y w id u a lis ty c z n ą m e n ta ln o ś ć w ie lu o p ra c o w a ń d o ty c z ą c y c h z a g a d n ie ń m o ra ln y c h .

N ie w ą tp liw y m z n a k ie m c z a su je s t ta k ż e s e k u la ry z a c ja . W ra z z p o g łę ­ b ia j ą c ą się św ia d o m o ś c ią a u to n o m ii rz e c z y w is to ś c i s tw o r z o n e j c z ło w ie k w y z ­ w a la się z ró ż n y c h f o r m p a n te is ty c z n e g o u to ż s a m ia n ia B o g a z n a t u r ą . T a k r o z u m ia n a s e k u la r y z a c ja łą c z y się z a te m z o d k ry c ie m p ra w d z iw e j tr a n s c e n ­ d e n c ji B oga. N a le ż y od n ie j o d ró ż n ić s e k u la r y z m o z n a c z a ją c y o b o ję tn o ść r e ­ lig ijn ą czy w p r o s t o d rz u c e n ie B oga. Z s e k u la r y z a c ją w ią ż e się ta k ż e z a g a d n ie ­ n ie e ty k i a u to n o m ic z n e j o ra z r o li tzw . h o ry z o n tu w ia r y w f o r m u ło w a n iu n o rm m o ra ln y c h .

O d d z ie ln e m ie js c e p o ś w ię c a H ä r in g z a g a d n ie n iu o d p o w ie d z ia ln o śc i c h rz e ś ­ c ija n in a z a ś w ia t n a p ła s z c z y ź n ie je g o d z ia ła ln o ś c i z a w o d o w e j. A u to r k r e ś li n a jp i e r w k r ó t k ą h is to r ię te o lo g ii p o w o ła n ia i p o s tu lo w a n e g o p rz e z e ń eto su , b y p o k a z a ć n a s tę p n ie w ja k i sp o só b z a w ó d czy w y k o n y w a n a p r a c a m o g ą b y ć o d c z y ta n e ja k o p o w o ła n ie . W z a k o ń c z e n iu ro z d z ia łu z w ra c a n a to m ia s t u w a g ę n a k o n ie c z n o ść b a r d z ie j w y ra z is te g o i d y n a m ic z n e g o u k ie r u n k o w a n ia z a a n g a ż o w a n ia p o sz c z e g ó ln y c h c h r z e ś c ija n i c a łe g o K o śc io ła n a rz e c z b u d o ­ w y n o w e g o ś w ia ta , p e łn ie j o d p o w ia d a ją c e g o s łu s z n y m a s p ira c jo m c z ło w ie k a .

„LUDZKA ODPOW IEDZIALNOŚĆ ZA ŻYCIE”

E k o lo g ia

P o c z u c ie c h r z e ś c ija ń s k ie j o d p o w ie d z ia ln o śc i za ś w ia t n a b ie r a sz c z e g ó ln e ­ go z n a c z e n ia w ś w ie tle a k tu a l n e j s y tu a c ji e k o lo g ic z n e j. Ś w ia d o m o ś ć d o n io s ­ ło śc i te g o z a g a d n ie n ia o raz n ie o b lic z a ln o ś c i z a g ro ż e ń ja k ie n ie s ie ze so b ą n ie d o s trz e g a n ie g ro ź b y s y tu a c ji k a ż e p o św ię c ić p r o b le m a ty c e e k o lo g ic z n e j sz c zeg ó ln e m ie js c e w ro z w a ż a n ia c h e ty c z n y c h .

E ty k a in t e r e s u je się p o s z u k iw a n ia m i e k o lo g ii ja k o sw eg o r o d z a ju d z ie ­ d z in y p o ś r e d n ie j, z e s ta w ia ją c e j w y n ik i b a d a ń n a u k śc isły c h , b io lo g ic z n y c h i s p o łe c z n y c h o ra z łą c z ą c e j je w p e w n ą c a ło ś c io w ą w iz ję . T a w iz ja d y n a ­ m ic z n e g o s to s u n k u , j a k i z a c h o d z i m ię d z y c z ło w ie k ie m a jeg o ś r o d o w is k ie m ze sz c z e g ó ln y m u w z g lę d n ie n ie m is tn ie ją c y c h p o tr z e b i z a g ro ż e ń , s ta n o w i d la e ty k i p o d s ta w ę d la w y p ra c o w a n ia , n o r m a ty w n y c h z a s a d p o s tę p o w a n ia .

R ó w n o w a g ę ś ro d o w is k a n a r u s z a n o n ie je d n o k r o tn ie w p rz e s z ło śc i, a le n a d ­ u ż y c ia te o d b ija ły się u je m n ie je d y n ie n a o g ra n ic z o n y c h t e r y to r i a c h czy k r a ­ ja c h . D z isia j m a j ą on e z a się g o g ó ln o ś w ia to w y . B a r b a r z y ń s k i w y z y s k n a tu r y p rz e z c z ło w ie k a e p o k i p rz e m y s ło w e j p r z e k r a c z a p ró g to l e r a n c j i ze s tro n y n a t u r y i g ro z i je j z n is z c z e n ie m , a co z a ty m id zie z n is z c z e n ie m w a r u n k ó w k o n ie c z n y c h do ży cia . D o d a ć n a le ż y do te g o jesz c z e ry z y k o n u k le a r n e g o s k a ­ ż e n ia . ś ro d o w is k a n a s k a lę ś w ia to w ą . B e z w z g lę d n y m p o s tu la te m s y t u a c ji je s t

w ię c w y p ra c o w a n ie o d p o w ie d n ic h p r o g r a m ó w w z a k re s ie p rz e c iw d z ia ła n ia z a g r a ż a ją c e j ś w ia tu k a ta s tr o f ie e k o lo g ic z n e j o ra z ic h u c z c iw a re a liz a c ja .

N ie b r a k a u to r ó w , k tó r z y o d p o w ie d z ia ln o ś c ią z a a k tu a l n ą s y tu a c ję e k o ­ lo g ic z n ą o b a r c z a ją p o części c h rz e ś c ija ń s tw o , u w a ż a ją c że s ta n o w i o n a p o ­ ś r e d n ią k o n s e k w e n c ję d e m ito lo g iz a c ji n a t u r y d o k o n a n e j p rz e z re lig ię c h rz e ś ­ c ija ń s k ą . H ä r in g z w ra c a je d n a k u w a g ę , że B o ż e m u d z ia ła n iu w y z w a la ją c e ­ m u c z ło w ie k a to w a rz y s z y w B ib lii d z ia ła n ie b ło g o s ła w ią c e c a łe m u s tw o rz e n iu . W ś w ie tle P is m a Ś w ię te g o c z ło w ie k je s t p o z a ty m w s p ó łtw ó r c ą w d z ie le s tw o r z e n ia , a n a d u ż y w a n ie s tw o r z e n ia b y ło b y n ie ty lk o d z ia ła n ie m n a w ła s n ą sz k o d ę , a le s ta n o w iło b y ta k ż e w y k ro c z e n ie p rz e c iw s a m e m u S tw ó rc y .

A u to r z w ra c a u w a g ę n a k o n ie c z n o ść z in te g r o w a n ia n a u k i w w id z e n iu r z e ­ c z y w isto śc i, k tó r e n ie z m ie rz a ło b y je d y n ie k u b e z w z g lę d n e m u p a n o w a n iu i p rz e m o c y c z ło w ie k a , lecz s ta n o w iło p o z n a n ie w p e r s p e k ty w ie z b a w ie n ia i o d ­ n o w y całego· ś w ia ta . O d rz u c a je d n a k te n d e n c je z m ie r z a ją c e do p r y m it y w n e j r e s a k r a li z a c ji n a tu r y , u w a ż a ją c że c z ło w ie k w e z w a n y je s t do tw ó rc z e j i o d ­ p o w ie d z ia ln e j w s p ó łp r a c y z B o g ie m w d z ie le s tw a r z a n ia , k tó r e t r w a n a d a l. W k s z ta łto w a n iu w ła ś c iw e g o s to s u n k u c z ło w ie k a do n a t u r y b a rd z o p rz y d a tn ą , m o że się n a to m ia s t o k a z a ć s a k r a m e n t a ln a w iz ja s tw o rz e n ia .

E k o lo g ic z n a św ia d o m o ść w ła s n e j o d p o w ie d z ia ln o śc i z a rz e c z y w is to ść s tw o ­ r z o n ą z a ró w n o w o b e c w s p ó łc z e s n y c h j a k i w o b e c p rz y s z ły c h p o k o le ń p o s tu ­ lu j e tr z e ź w y a n tr o p o c e n tr y z m . K o n ie c z n o śc ią s t a je się ta k ż e n ie 'ty l k o z n a le ­ z ie n ie n o w y c h f o r m w ła s n o ś c i p r y w a tn e j , a le z a s a d n ic z a p r z e m ia n a s to ją c e j u ic h p o d s ta w ś w ia d o m o śc i. M ie jsc e a k tu a l n e j k u l t u r y m a r n o tr a w s t w a z a ją ć p o w in n a a s c e z a ja k o e le m e n t n o w e g o s ty lu ży c ia , w k tó r y m is to t n ą r o lę o d ­ g r y w a ć b ę d z ie p o c z u c ie p ię k n a i ra d o ś c i. F o rm o w a n ie się te j n o w e j św ia d o m o śc i, k tó r ą a u to r o k re ś la s u m ie n ie m e k o lo g ic z n y m u tr u d n i a j ą lic z n e p rz e s z k o d y . Do n a jw a ż n ie js z y c h z n ic h z a li­ czyć n a le ż y id e o lo g ię s ta łe g o w z r o s tu p r o d u k c ji z w ią z a n ą z e k o n o m ią n a s t a ­ w io n ą w y łą c z n ie n a z y s k i s t a ją c ą s ię p o d s ta w o w y m k r y t e r i u m p o lity c z n y m , n a c jo n a liz m i h e g e m o n iz m , a w re s z c ie ta k ż e e g o is ty c z n e p r z y z w y c z a je n ia i m o ­ d e le m y ś lo w e p rz e c ię tn e g o c z ło w ie k a .

F u n d a m e n t a ln y m w a r u n k ie m u z d ro w ie n ia s y t u a c ji e k o lo g ic z n e j je s t z a ­ te m o d p o w ie d n ie w y c h o w a n ie i u ś w ia d o m ie n ie c z ło w ie k a . W y c h o w a n ie to m u s i się s ta ć in te g r a ln y m e le m e n te m fo r m a c ji sp o łe c z n o -p o lity c z n e j. B io sfe ry n ie w o ln o ró w n ie ż p o z o s ta w ić je d y n ie w g e s tii e k o n o m is tó w i s ił e k o n o m ic z ­ n y c h . Z a s a d n ic z ą o d p o w ie d z ia ln o ść i k o m p e te n c ję n a le ż y p rz y z n a ć d e m o k r a ­ ty c z n y m s iło m p o lity c z n y m o ra z o rg a n o m u s ta w o d a w c z y m . S tr a te g i a e k o lo ­ g ic z n a m u s i o b e jm o w a ć ta k ż e p o s z u k iw a n ia d o ty c z ą c e n o w y c h te c h n o lo g ii (te c h n o lo g ie o lu d z k im ob liczu ), k tó r e n ie z a g ra ż a ły b y ś r o d o w is k u n a t u r a l ­ n e m u .

P ro b le m y e k o lo g ic z n e s ta n o w ią ta k ż e p e rs p e k ty w ę , w ja k i e j H ä r in g ro z ­ w a ż a z a g a d n ie n ie r o z w o ju k r a j ó w g o sp o d a rc z o z a c o fa n y c h , p r o b le m e n e r g ii n u k le a r n e j i je j ź ró d e ł a l t e r n a t y w n y c h o raz s y g n a liz u je z w ią z e k łą c z ą c y t e n o s ta tn i p r o b le m z z a g a d n ie n ie m w z ro s tu lic z b y lu d n o ś c i. K u ltu ra K u l t u r a p o s ia d a z p u n k t u w id z e n ia m o r a ln o ś c i szczeg ó ln e z n a c z e n ie . O d ­ g r y w a o n a b o w ie m f u n d a m e n ta l n ą ro lę w p ro c e s ie s a m o re a liz a c ji i m o r a ln e ­ go w z ro s tu c z ło w ie k a . N ie sp o só b n ie d o s trz e c ta k ż e w a rto ś c i, j a k ą d la k u l ­ t u r y s ta n o w i m o ra ln o ść . W p ra w d z ie s a m a n ie tw o rz y o n a k u lt u r y , a le p o ­ p rz e z sw e d z ia ła n ie , k tó r e a u to r p rz y r ó w n u je do d z ia ła n ia z a c z y n u w cieście, n a d a je k u ltu r z e tr w a ł y i o rg a n ic z n y c h a r a k te r .

K u ltu r o w a m is ja c h r z e ś c ija n in a w y p ły w a z C h ry s tu s o w e g o p o le c e n ia , b y b y ć „ ś w ia tło ś c ią ś w ia t a ” . C h r z e ś c ija n in w in ie n z a te m św ia d o m ie p r z y ją ć w ła s n ą o d p o w ie d z ia ln o ść z a k s z ta łto w a n ie k u lt u r y . D o p ie r w s z o rz ę d n y c h z a ­ d a ń w ty m z a k re s ie z a lic z y ć tr z e b a s t a r a n ie o u tr w a l e n ie w k u lt u r z e p o d

„LU DZK A ODPOW IEDZIALNOŚĆ ZA ZYCIE”

s ta w o w y c h w a r to ś c i lu d z k ic h , n p . p r y m a tu o so b y n a d rz e c z a m i o ra z ro z w i­ ja n ie m e d y ta ty w n e g o w y m ia r u życia. H ä r in g p o d k r e ś la je d n a k , że p ra w o do c z y n n e g o u d z ia łu w tw o r z e n iu k u lt u r y p o s ia d a ją w sz y sc y o b y w a te le d a n e j s p o łeczn o ści, a w in te r e s ie s p o łe c z e ń s tw a le ż y f a w o ry z o w a n ie k u ltu ro w e g o p lu r a liz m u .

D o k u m e n ty S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I o ra z n a u c z a n ie o s ta tn ic h p a p ie ż y s ta n o w ią w y m o w n y d o w ó d ś w ia d o m o śc i K o śc io ła , że z a ró w n o w ie c z n e p r a w ­ d y w ia r y ja k i ic h m o r a ln e im p lik a c je m u s z ą b y ć w y r a ż a n e w k u ltu r o w y c h ję z y k a c h lu d ó w , k tó r y m g ło s z o n a je s t E w a n g e lia . S ta n o w i to b o w ie m z n a k w ie rn o ś c i ta je m n ic y W c ie le n ia , a ta k ż e p o w ie rz o n e j K o śc io ło w i m is ji g ło s z e ­ n i a E w a n g e lii w s z y s tk im n a ro d o m . J e d y n ie n a t e j d ro d z e m oże s ię te ż o b ja ­ w ić b o g a c tw o i u n iw e r s a ln y c h a r a k t e r ta je m n ic y K r ó le s tw a B ożego.

A u to r d o s trz e g a m o ż liw o ść i k o n ie c z n o ść w y p r a c o w a n ia sw eg o ro d z a ju m e ta e ty k i, k tó r a b y z a w ie r a ł a je d y n ie p o d s ta w o w e p r a w d y i o p is y w a ła f u n ­

d a m e n ta ln e w a r to ś c i w y r a ż a n e w e w s z y s tk ic h k u ltu r a c h . Z a u w a ż a je d n a k , że ic h s f o rm u ło w a n ie m o że s ię d o k o n a ć z a w sz e je d y n ie w p e w n y m o k re ś lo ­ n y m ję z y k u k u lt u r o w y m i je g o m y ś lo w y c h k a te g o r ia c h .

S p o tk a n ie r e lig ii i m o r a ln o ś c i c h r z e ś c ija ń s k ie j z ró ż n y m i k u l t u r a m i n ie ­ sie w sp o só b p r a w i e n ie u n ik n io n y m o ż liw o ść p o w s ta n ia k o n flik tó w . A u to r s u g e r u je , b y sp o so b ó w p r z e z w y c ię ż a n ia ty c h k o n f lik tó w s z u k a ć w o p a rc iu 0 z a p ro p o n o w a n e p rz e z R . O t t o ro z r ó ż n ie n ie n a e to s p rz y jm o w a n y o ra z e to s s a k r a ln y (s a n k tio n ie r te s E th o s, s a k r a le s E th o s). P ie r w s z y s ta n o w i tę część e to s u d a n e g o lu d u , k tó r a z w ią z a n a je s t ś c iśle z je g o k u l t u r ą i h is to ry c z n y m d o ś w ia d c z e n ie m ; d r u g i w y p ły w a b e z p o ś re d n io z d o ś w ia d c z e n ia r e lig ijn e g o 1 je s t w z n a c z n e j m ie rz e z ja w is k ie m n ie z a le ż n y m od k u lt u r y . N a p ła s z c z y ź n ie e to s u s a k r a ln e g o w y s tę p u ją z w y k le z n a c z n e p o d o b ie ń s tw a n a w e t w ś ró d od­ le g ły c h od s ie b ie k u l t u r . O m a w ia ją c s to s u n e k e to s u s a k r a ln e g o do e to s u p r z y j ­ m o w a n e g o H ä r in g w y r ó ż n ia p ro c e s in te g r a c ji, p ro c e s s to p n io w e g o oczy szcza­ n ia o ra z p ro c e s e lim in a c ji. Z a c h o d z e n ie ty c h p ro c e s ó w o b ra z u je p r z y k ła d a m i fo r m o w a n ia s ię n o w o te s ta m e n to w e g o e to s u p ie r w s z y c h w s p ó ln o t c h r z e ś c ija ń ­ sk ic h . A u to r p r ó b u je ta k ż e z n a le ź ć o d p o w ie d ź n a p y ta n ie o sp o só b , w ja k i s k a la w a r to ś c i o ra z m o r a ln o ś ć k u ltu r o w o u w a r u n k o w a n e m o g ą w s p ó łg ra ć z c h r z e ś c ija ń s k im p rz e k a z e m m o r a ln y m . D o k o n u je teg o , p o s łu g u ją c się ty p o ­ lo g ią p o s ta w i p o d s ta w o w y c h f o r m e to s u o p ra c o w a n ą p rz e z G. G u rv itc h a .

Ż y c ie s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e

C h ry s tu s o w e „ b ło g o s ła w ie ń s tw a ” o d n o sz ą się n ie ty lk o do ż y c ia in d y w i­ d u a ln e g o , lecz s ta n o w ią ró w n ie ż d o c e lo w e p r z y k a z a n ia w y z n a c z a ją c e p r o g r a m ż y c ia sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o . O b y d w ie t e p ła s z c z y z n y ż y c ia lu d z k ie g o p o ­ z o s ta ją b o w ie m w p o lu d z ia ła n ia g rz e c h u i d o k o n a n e g o p rz e z C h r y s tu s a o d ­ k u p ie n ia . S tą d sz c z e g ó ln a o d p o w ie d z ia ln o ść c h r z e ś c ija n in a i c a łe g o K o śc io ła za d z ia ła n ie e w a n g e lic z n e g o f e r m e n t u w ż y c iu lu d z k ie j ro d z in y . A u to r o d rz u c a z d e c y d o w a n ie z a ró w n o te o r ie iz o lu ją c e s f e r ę ż y c ia e k o ­ n o m ic z n e g o od in n y c h w y m ia r ó w lu d z k ie j rz e c z y w is to ś c i (k la sy c z n y l i b e r a ­ lizm ), ja k ró w n ie ż p o g lą d y a b s o lu ty z u ją c e ż y c ie e k o n o m ic z n e (m a rk siz m ). W s k a z u je n a z a s a d n ic z ą z a le ż n o ść ż y c ia s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n e g o od sp o so ­ b u , w j a k i k u l t u r a i re lig ia w y r a ż a ją p o d s ta w o w e w a r to ś c i w o ln o ś c i i w ie r ­ n o ści. Z a le ż n o ś ć t a je s t z r e s z tą o b u s tro n n a . Ś c is ły z w ią z e k z a c h o d z i ró w n ie ż m ię d z y e k o n o m ią a in t e g r a l n y m p o w o ła n ie m o so b y lu d z k ie j, d la k tó r e j d z ia ­ ła ln o ś ć e k o n o m ic z n a s ta n o w i d ro g ę s a m o r e a liz a c ji p o p rz e z u d z ia ł w k s z t a ł­ to w a n iu rz e c z y w is to ś c i s p o łe c z n e j. D la te g o te ż n a w ró c e n ie s e r c a s t a je się k o n ie c z n y m w a r u n k ie m rz e c z y w is te j z m ia n y a lie n u ją c y c h s t r u k t u r e k o n o ­ m ic z n y c h .

H ä rin g , z a jm u je się z k o le i w z a je m n y m i z a le ż n o śc ia m i, ja k i e z a c h o d z ą p o m ię d z y ż y c ie m sp o łe c z n o śc i K o śc io ła a rz e c z y w is to ś c ią e k o n o m ic z n ą . W y ­ r a ż a p r z e k o n a n ie , że K o śc ió ł m o że i p o w in ie n s ta n o w ić m o d e l z d ro w y c h ce­

ló w , s t r u k t u r i s to s u n k ó w e k o n o m ic z n y c h . T a k a p r a k t y k a m o g ła b y się w y ­ d a tn i e p rz y c z y n ić do w z m o c n ie n ia a u t o r y t e t u K o śc io ła n a u c z a ją c e g o , z w ła s z ­ c z a że n a u c z a n ie to p o w in n o c h a r a k te r y z o w a ć się z d e c y d o w a n y m w y m ia r e m p ro f e ty c z n y m .

A u to r p o św ię c a s p o ro m ie js c a o p is o w i k o n f r o n ta c j i k a to lic k ie j d o k tr y n y sp o łe c z n e j z m a r k s iz m e m . N a u c z a n ie k o ś c ie ln e n a c e c h o w a n e b y ło w p rz e s z ­ ło śc i n ie r z a d k o a h is to ry c z n o ś c ią , co w ią z a ło się ze s ta ty c z n y m i a h is to ry c z - n y m ro z u m ie n ie m p r a w a n a tu r a ln e g o . A u te n ty c z n a d o k tr y n a c h r z e ś c ija ń s k a o p a r ta n a b ib lijn e j w iz ji h is to r ii z b a w ie n ia je s t je d n a k d u ż o b a r d z ie j d y n a ­ m ic z n a i w y z w a la ją c a n iż te o r ie o c z e k u ją c e w y z w o le n ia c z ło w ie k a ja k o e f e k ­ t u r o z w o ju s to s u n k ó w fekonom icznych. K o śc ió ł z d a je so b ie s p r a w ę , że w y j­ ście z s y tu a c ji k o n flik to w y c h , k tó r e c h a r a k t e r y z u j ą życie sp o łe c z n e , m o żliw e je s t c z ę sto je d y n ie n a d ro d z e k o m p r o m is u i to n ie ty lk o w z a k re s ie ś ro d k ó w , a le i celó w . T a k i k o m p ro m is , o ile je s t u c z c iw y i o tw a r t y n a d a ls z e p r z e z ­ w y c ię ż a n ie k o n f l ik t u w p rz y s z ło śc i, m o ż e b y ć m o r a ln ie g o d ziw y . K a to lic k a n a u k a sp o łe c z n a n ie a k c e p tu je je d n a k n ie n a w iś c i i p rz e m o c y ja k o n o r m a ln e ­ g o ś r o d k a r o z s tr z y g a n ia s y tu a c ji k o n flik to w y c h . S to s u n e k K o śc io ła do ró ż n y c h p o s ta c i so c ja liz m u je s t d ziś w o ln y od w ie lu h is to ry c z n ie u w a r u n k o w a n y c h u p rz e d z e ń , a n a jp e ł n ie j w y r a ż a go lis t P a w ł a V I O c to g e sim a a d v e n ie n s .

W ie lk ą h e r e z ją n a z y w a a u to r k ie r u n k i (lib e ra liz m , so c ja liz m n a u k o w y ), k tó r e u w a ż a ją d z ia ła ln o ś ć e k o n o m ic z n ą z a p r z e s tr z e ń w o ln ą od w s z e lk ic h w a r to ś c i i n o r m m o r a ln y c h . B ez św ia d o m e j o r ie n ta c ji e ty c z n e j n ie m o ż liw a je s t b o w ie m e k o n o m ia o lu d z k im w y m ia rz e . P o d s ta w o w e w a r to ś c i z a w a r te w p o ję c iu s p r a w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j, k tó r e a u to r t r a k t u j e je d n o c z e ś n ie ja k o k r y t e r i a o c e n y p o sz c z e g ó ln y c h m o d e li e k o n o m ic z n y c h , s ą n a s tę p u ją c e : 1) g o d ­ n o ść, d o b ro b y t i ro z w ó j k a ż d e g o c z ło w ie k a ; 2) z d ro w e s to s u n k i m ię d z y lu d z k ie ja k o w y r a z p o w s z e c h n e j s o lid a rn o ś c i; 3) d o s tę p n a d la w s z y s tk ic h m o żliw o ść tw ó rc z e g o w s p ó łd z ia ła n ia ; 4) tw o rz e n ie s t r u k t u r u m o ż liw ia ją c y c h r e a liz a c ję w y m ie n io n y c h w a rto ś c i. N a ru s z e n ie ty c h w a r to ś c i i n o r m s ta n o w i p o s tę p o ­ w a n ie n ie m o ra ln e .

A u to r w y r a ż a p rz e k o n a n ie , że z a ró w n o k a p ita liz m g ło sz ą c y z a s a d ę la isse z fa ir e , j a k i s o c ja lis ty c z n y k a p ita liz m p a ń s tw o w y n ie p o tr a f iły s p r o s ta ć w y ­ m a g a n io m s p r a w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j. W śró d ró ż n y c h p ró b r o z w ią z y w a n ia p ro b le m ó w e k o n o m ic z n o -s p o łe c z n y c h n a u w a g ę z a s łu g u je m o d e l sp o łe c z n e j g o s p o d a r k i r y n k o w e j r e a liz o w a n y p rz e d e w s z y s tk im w R F N . N a c z e ln ą z a s a ­ d ą te g o s y s te m u je s t p o z o s ta w ie n ie w o ln e j g o s p o d a rc e ry n k o w e j t a k w ie le m ie js c a , j a k je s t to ty lk o m o ż liw e i o g ra n ic z e n ie p a ń s tw o w y c h in te r w e n c ji i p la n o w a n ia do teg o , co k o n ie c z n e . Z d a n ie m H ä rin g a , p o d o b n a z a s a d a p o ­ w in n a re g u lo w a ć ró w n ie ż m ię d z y n a ro d o w e s t o s u n k i e k o n o m ic z n e . M o g ło b y to z a g w a r a n to w a ć p e łn ie js z ą re a liz a c ję w y m o g ó w s p r a w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j.

I s to tn y m z a g a d n ie n ie m sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y m je s t p r o b le m w ła sn o ś c i. O s ta tn i s o b ó r p rz y p o m n ia ł je d n o z n a c z n ie p r a w d ę o p o w s z e c h n y m p rz e z n a c z e ­ n iu d ó b r n a tu r a ln y c h . J e j k o n s e k w e n c ją m u s i b y ć n o w e s p o jrz e n ie n a z a ­ g a d n ie n ie w ła s n o ś c i p r y w a tn e j, p rz e z w y c ię ż a ją c e c ia s n e r a m y c z y sto in d y ­ w id u a lis ty c z n e j m o ra ln o ś c i. N a c z e ln y m ty tu łe m w ła s n o ś c i je s t b o w ie m sp o ­ łe c z n ie u k ie r u n k o w a n a p ra c a . W w ie lu k r a j a c h ty m c z a s e m n ę d z a i g łó d n ie ­ k tó r y c h w a r s t w s p o łe c z e ń s tw a s ą s ia d u ją z n ie w y k o rz y s ta n y m i, o g ro m n y m i n ie r a z p o ła c ia m i zie m i, k tó r e p o z o s ta ją w r ę k a c h p r y w a tn y c h , ze s p e k u la c ją te r e n a m i m ie js k im i itd . A u to r u w a ż a za d o p u s z c z a ln e n ie ty lk o w y w ła s z c z e n ie p rz e p r o w a d z o n e n a d ro d z e p r a w n e j i z a o d sz k o d o w a n ie m , lecz ró w n ie ż — w w y p a d k a c h sz c zeg ó ln ie r a ż ą c y c h k rz y w d w y rz ą d z o n y c h p o sz c z e g ó ln y m o so b o m i d o b ru w s p ó ln e m u — p rz y m u s o w e w y w ła s z c z e n ie la ty f u n d y s tó w i s p e k u la n tó w i to łą c z n ie z o b c ią ż e n ie m ic h o d p o w ie d n im i p o d a tk a m i d o ­ ch o d o w y m i. K lu c z o w ą r o lę w d z ie d z in ie sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n e j o d g ry w a p ra c a . C h r z e ś c ija ń s k a d o k tr y n a sp o łe c z n a p rz y z n a je je j s z c z e g ó ln ą w a rto ś ć w p r z e ­ k o n a n iu , że od je j w p e łn i lu d z k ie g o c h a r a k t e r u z a le ż y s a m o r e a liz a c ja czło ­

„LUDZKA ODPOW IEDZIALNOŚĆ ZA ŻYCIE”

w ie k a . E le m e n te m h u m a n iz u ją c y m p r a c ę lu d z k ą s ą m . in . m ię d z y lu d z k ie sto ­ s u n k i w p ro c e s ie p r o d u k c ji i d y s tr y b u c ji. W ty m k o n te k ś c ie o m a w ia a u to r p o s z u k iw a n ia n o w y c h f o r m w s p ó łu c z e s tn ic tw a p r a c o w n ik ó w w fa b r y c z n y m k ie r o w a n iu p rz e d s ię b io rs tw e m o ra z in n e z a g a d n ie n ia w ią ż ą c e się z p r a c ą (p r a ­ w o do p ra c y , p ła c a , s tr a jk ) . M o r a ln ą o cen ę z a r a b ia n ia p o p rz e z o b ra c a n ie k a ­ p ita łe m p ie n ię ż n y m p o p rz e d z a k r ó tk i r y s h is to ry c z n y z a g a d n ie n ia o ra z w y ­ ja ś n ie n ie e k o n o m ic z n e j f u n k c j i k a p ita łu .

K o ń c o w y f r a g m e n t o m a w ia n e g o ro z d z ia łu p o św ię c o n y je s t p r e z e n ta c ji n a j ­ b a r d z ie j p a lą c y c h p ro b le m ó w sp o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h n a s z e j e p o k i. A u to r z a jm u je się m. in. p r o b le m e m p r a c o w n ik ó w ro ln y c h , m ie js c e m i r o lą k o b ie ty w sp o łe c z e ń s tw ie , w y z w a n ie m ja k ie s ta n o w ią m ilio n y e m ig r a n tó w i u c h o d ź ­ ców , sp o łe c z n y m p o ło ż e n ie m lu d z i s ta r y c h , p ro b le m e m in te g r a c ji m ło d zieży . Z a u w a ż a , że s z e re g w s p ó łc z e s n y c h b o lą c z e k s p o łe c z n y c h s ta n o w i d z ie d z ic tw o e p o k i k o lo n ia liz m u i r o z m a ity c h jeg o fo r m is tn ie ją c y c h po dziś d z ie ń . D la te ­ go te ż p e r s p e k ty w y in te g ra ln e g o ro z w o ju u b o g ic h i u z a le ż n io n y c h k r a j ó w n a j ­ tr a f n i e j u jm u je p o ję c ie w y z w o le n ia . A u to r p o d k r e ś la z c a łą m o c ą k o n ie c z ­ n o ść o d e jś c ia od id e o lo g ii n ie u s ta n n e g o ilo śc io w e g o w z ro s tu e k o n o m ic z n e g o n a rz e c z b a r d z ie j h u m a n is ty c z n e j e k o n o m ii ja k o ś c i. A k c e n tu je ró w n ie ż szcze­ g ó ln ą o d p o w ie d z ia ln o ść K o śc io ła w z a k r e s ie s y g n a liz o w a n y c h k o n ie c z n y c h p rz e o b r a ż e ń s p o łe c z n o -e k o n o m ic z n y c h . P o lity k a G ło sz o n a p rz e z J e z u s a D o b ra N o w in a o n a d e jś c iu K r ó le s tw a B ożego n ie s ta n o w i p o lity c z n e g o m a n if e s tu t a k j a k „ b ło g o s ła w ie ń s tw a ” n ie s ą z p e w n o ś ­ c ią p r o g r a m e m p o lity c z n y m . M im o to E w a n g e lia p o s ia d a d a le k o id ą c e im p li­ k a c je p o lity c z n e i w y w ie r a r e w o lu c y jn y w p ły w w sz ę d z ie ta m , g d z ie z o s ta je p r z y j ę ta z w ia r ą . xńutor s t a r a s ię o k re ś lić b liż e j n a czy m w p ły w te n p o le g a , b y p rz y g o to w a ć w te n sp o só b b ib l ij n y f u n d a m e n t te o lo g ii p o lity c z n e j. N a p r z y k ła d z ie m o d litw y w y k a z u je n a s tę p n ie , że te o lo g ia p o lity c z n a m o że u w r a ż ­ liw ia ć c h r z e ś c ija n in a n a z a p o z n a n e w y m ia r y rz e c z y w is to ś c i w ia ry . D y le m a t: c h r z e ś c ija ń s k a p o lity k a czy te ż p o lity c z n a d z ia ła ln o ś ć c h r z e ś c ija n ro z trz y g a a u to r z d e c y d o w a n ie n a k o rz y ś ć te g o d ru g ie g o , u w a ż a ją c m . in. że w ie rn o ś ć E w a n g e lii n ie d e te r m i n u je w y b o ru m o d e lu p o lity c z n e g o . K o śc ió ł z d a je dziś so b ie c o ra z le p ie j s p r a w ę z teg o , że n ie o d d a je B o g u te g o co n a le ż y do B o­ g a, je ż e li n ie r e s p e k tu je w p e łn i k o m p e te n c ji w sp ó ln o ty p o lity c z n e j. Je ż e li n a w e t w y ją tk o w e w a r u n k i m o g ą u s p r a w ie d liw ia ć p o lity c z n e z a a n g a ż o w a n ie d u c h o w n y c h ja k o k o m p e te n tn y c h i c ie s z ą c y c h się sp o łe c z n y m z a u f a n ie m o b y w a ­ te li, ic h p ie r w s z o rz ę d n y m z a d a n ie m p ły n ą c y m z f u n k c j i p e łn io n e j w e w s p ó l­ n o c ie K o ś c io ła je s t p o s łu g a p o je d n a n ia .

D z ia ła ln o ść p o lity c z n a m o że w y w ie ra ć z n a c z n y w p ły w n a ta k i e s e k to ry ż y c ia j a k ro d z in a , k u lt u r a , e k o n o m ia czy e k o lo g ia . S tw ie r d z e n ie z a c h o d z e n ia w ie lo r a k ic h z a le ż n o śc i p ro w a d z i do z a s y g n a liz o w a n ia w ią ż ą c e j s ię z ty m od­ p o w ie d z ia ln o śc i.

W p o lity c e je s t m ie js c e n a tw ó rc z ą w o ln o ść i n a m o r a ln ą o d p o w ie d z ia l­ n o ść, a z a te m is tn ie je n ie ty lk o m o żliw o ść, a le i k o n ie c z n o ść e ty k i p o lity c z ­ n e j. A u to r o p o w ia d a się ta k ż e z a p e w n y m p lu r a liz m e m n a p o lu e ty k i p o li­ ty c z n e j. S w o je p r z e k o n a n ie u z a s a d n ia ró ż n o r o d n o ś c ią k u l t u r o ra z p o tr z e b r e ­ lig ijn y c h i p o lity c z n y c h .

W ła d z a s ta n o w i k o n ie c z n y a t r y b u t p a ń s t w a ja k o ś r o d e k z a b e z p ie c z a ją c y p rz e d z łe m i c h ro n ią c y d o b ro w sp ó ln e . W sz e lk a m o n o p o liz a c ja w ła d z y , od­ m o w a d z ie le n ia je j z in n y m i (zg o d n ie z z a s a d ą p o m o cn iczo ści) s ta n o w i je j n a d u ż y c ie . A u to r p re c y z u je b liż e j w a r u n k i ra c jo n a ln o ś c i w ła d z y o ra z s y tu a c ję , w k tó r y c h u ż y c ie s iły m o ż n a u z n a ć z a m o r a ln ie d o p u sz c z a ln e . S p o ro m ie js c a z a jm u je ró w n ie ż o m ó w ie n ie p r o b le m a ty k i p r a w a k a rn e g o , s a n k c ji p rz e c iw p rz e s tę p c o m o ra z ic h r e s o c ja liz a c ji. N a te n o s ta tn i a s p e k t a u to r z w ra c a szcze­ g ó ln ą u w a g ę , b o w ie m d la c h r z e ś c ija n in a s ta n o w i o n m . in. o k a z ję do zło ż e n ia

ś w ia d e c tw a w ia r y w m o c C h ry s tu s o w e g o p rz e b a c z e n ia i p o je d n a n ia . T w ó rc z a w o ln o ść i w ie rn o ś ć w e w s p ó ło d p o w ie d z ia ln o ś c i — to w a rto ś c i s ta n o w ią c e f u n d a m e n t n ie ty lk o w ż y c iu in d y w id u a ln y m , a le ta k ż e sp o łe c z ­ n y m . H ä r in g ro z w a ż a z a te m s t r u k t u r a l n e z a ło ż e n ia w s p ó ln o ty p o lity c z n e j r e ­ a liz u ją c e j te w a rto ś c i. N ie sp o só b w p r a w d z ie p rz y z n a ć p ra w o w y łą c z n o śc i ja k i e m u ś o k re ś lo n e m u m o d e lo w i ż y c ia p o lity c z n e g o , a le m o ż n a w s k a z a ć n a p e w n e k o n ie c z n e c e c h y w s z y s tk ic h a u te n ty c z n y c h s y s te m ó w d e m o k ra ty c z n y c h . O g ó ln ie b io rą c , p a ń s tw o d e m o k r a ty c z n e je s t p a ń s tw e m f a w o ry z u ją c y m m o ­ ż liw ie n a js z e r s z y u d z ia ł o b y w a te li w p o lity c z n e j o d p o w ie d z ia ln o śc i. P o s łu s z e ń s tw o w z g lę d e m s p r a w ie d liw y c h p r a w s ta n o w io n y c h p rz e z d e ­ m o k r a ty c z n ą w ła d z ę je s t d la c h r z e ś c ija n in a o b o w ią z k ie m s u m ie n ia . Z a s a d a t a s ta n o w i je d n o c z e ś n ie n o r m ę n e g a ty w n ą : c h r z e ś c ija n in je s t p o s łu s z n y d a ­ n e j w ła d z y je d y n ie t a k d a le k o , j a k d a le k o p o z o s ta je to w zg o d z ie z je g o su m ie n ie m . O d p o w ie d z ia ln o ść z a k s z t a łt j u t r a n ie s ie n ie je d n o k r o tn ie p y ta n ie 0 w ła ś c iw y c h a r a k t e r p r z e m ia n sp o łe c z n o -p o lity c z n y c h . A u to r p rz e k o n a n y je s t o w y ż sz o śc i „ re w o lu c ji b y t u ” n a d „ re w o lu c ją p o s ia d a n ia ” . W a ru n k ie m t a k i e j p o k o jo w e j r e w o lu c ji je s t e w a n g e lic z n e n a w ró c e n ie i g łę b o k a p r z e m ia ­ n a je d n o s te k i g r u p sp o łe c z n y c h . P rz y ta c z a ją c tr a d y c y jn ą d o k tr y n ę k a to lic k ą n a t e m a t g o d z iw o śc i re w o lu c y jn e g o u ż y c ia p rz e m o c y , a u t o r w s k a z u je n a n ie ­ b e z p ie c z e ń s tw o p o z o s ta n ia w b łę d n y m k o le g w a łtu i p rz e m o c y . P o c z u c iu w ła s ­ n e j o d p o w ie d z ia ln o ś c i i w y r o b ie n iu k ry ty c z n e g o s p o jr z e n ia n a rz e c z y w is to ść sp o łe c z n ą s p r z y ja w ła ś c iw a f o r m a c ja p o lity c z n a .

R o z d z ia ł k o ń c z y w iz ja m ię d z y n a ro d o w e j w s p ó ln o ty w s z y s tk ic h n a ro d ó w 1 p a ń s tw , o p a r te j n a d o b ro w o ln e j zg o d zie w s z y s tk ic h z a in te r e s o w a n y c h i s to ­ ją c e j n a s tr a ż y f u n d a m e n ta l n y c h p r a w je d n o s te k i g r u p sp o łe c z n y c h . 1 8 2 k s - GRZEGORZ SCHMIDT S J P ok ój W o s ta tn im ro z d z ia le a u to r p r o p o n u je s y n te ty c z n ą w iz ję p o k o ju , jego d y n a m ik i i p e rs p e k ty w . Z n a c z e n ie p o ję c ia „ p o k ó j” m o ż n a z ro z u m ie ć je d y n ie b io r ą c z a p u n k t w y jś c ia te o lo g ię S ta r e g o i N o w eg o T e s ta m e n tu . P o k ó j je s t w P iś m ie Ś w ię ty m w s z y s tk o o g a r n ia ją c y m i h a r m o n iz u ją c y m d a r e m B o ży m , k tó r y s w ó j s z c z y to w y w y ra z z n a jd u j e w p o s ła n n ic tw ie i ż y c iu J e z u s a C h r y s ­ tu s a . D la ty c h , k tó r z y p r z y jm u j ą J e g o E w a n g e lię p o k o ju , d a r t e n s t a je się ta k ż e z a d a n ie m . W o jn a s ta n o w i n a jp o w a ż n ie js z e w y k ro c z e n ie p rz e c iw lu d z k o ś c i. A u to r a n a liz u je h is to ry c z n y ro z w ó j s ta n o w is k a c h r z e ś c ija n w o b e c w o jn y : od p a ­ c y fiz m u p ie r w s z y c h w ie k ó w , p o p rz e z s to p n io w ą i u w a r u n k o w a n ą j e j a k c e p ­ t a c j ę od c z a só w K o n s ta n t y n a aż do p o ję c ia w o jn y ś w ię te j i k r u c j a ty . W obec z a g ro ż e n ia ja k ie s ta n o w i d la c a łe j lu d z k o ś c i w sp ó łc z e s n a w o jn a n ie m o że b y ć m o w y o p o s łu g iw a n iu s ię tr a d y c y jn y m p o ję c ie m „ w o jn y s p r a w ie d liw e j”. A u to r — p r z e k o n a n y o m o ż liw o śc i u r a t o w a n i a ś w ia t a p r z e d k a ta k liz m e m w o jn y ■— p o d e jm u je w e z w a n ie S o b o ru W a ty k a ń s k ie g o I I o u w o ln ie n ie z n ie ­ w o li w o jn y . W ty m k o n te k ś c ie z w r a c a u w a g ę n a sz c z e g ó ln e z n a c z e n ie o so ­ b is te j o d p o w ie d z ia ln o śc i lu d z i p e łn ią c y c h s łu ż b ę w o js k o w ą z a w y k o n a n ie ro z k a z ó w , a ta k ż e n a p ro f e ty c z n y c h a r a k t e r o d m o w y p e łn ie n ia s łu ż b y w o j­ s k o w e j ze w z g lę d u n a z a s tr z e ż e n ia s u m ie n ia . U w a ż a p o n a d to w o ln e od p r z e ­ m o cy d z ia ła n ie (g e w a ltfr e ie A k tio n ) ja k o rz e c z y w is tą , a p rz y ty m e w a n g e lic z ­ n ie u m o ty w o w a n ą a lt e r n a t y w ę z a ró w n o w o b e c w o jn y ja k i p a c y fiz m u . D użo u w a g i p o ś w ię c a a u to r ró w n ie ż p ro b le m o m i p e r s p e k ty w o m ro z b r o je n ia . Z u z n a n ie m o d n o to w u je H ä r in g ro z w ó j n a u k o w y c h p o s z u k iw a ń d o ty ­ c z ą c y c h p o k o ju o ra z w y s iłk ó w m a ją c y c h n a c e lu w y c h o w a n ie do p o k o ju . K o śc ió ł m a do s p e łn ie n ia w te j d z ie d z in ie sz c z e g ó ln ą ro lę , b ę d ą c s a m s a k r a ­ m e n te m p o k o ju n a z iem i. R o z w a ż a n ie te g o te m a tu i je d n o c z e ś n ie c a ły to m k o ń c z y p ię k n a m o d litw a św . F r a n c is z k a z A sy ż u O P a n ie , u c z y ń m n ie n a ­ r z ę d z ie m p o k o ju .

„LU DZK A ODPOW IEDZIALNOŚĆ ZA ŻYCIE”

D zieło B. H ä r in g a n a le ż y n ie w ą tp liw ie z a lic z y ć do n a jc ie k a w s z y c h i n a j ­ w a rto ś c io w s z y c h p u b li k a c ji te o lo g ic z n o m o ra ln y c h o s ta tn ic h la t. Z a ró w n o od s tr o n y tr e ś c io w e j, j a k i w a s p e k c ie m e to d y o ra z fo r m y p r z e k a z u s ta n o w i ono k o le jn y w a ż n y k r o k te o lo g ii m o r a ln e j k u o d n a le z ie n iu p e łn e j to ż s a m o ś c i W ty m c h a r a k t e r z e słu ż y ć b ę d z ie b ez w ą tp ie n i a w ie lu in n y m a u to r o m ja k o is to tn y p u n k t o d n ie s ie n ia . M o żn a b y so b ie je d y n ie ży czy ć, b y n a je g o tł u m a ­ c z e n ie p o ls k i c z y te ln ik n ie m u s ia ł c z e k a ć z b y t d łu g o .