Litostratygrafia permu północno-wschodniego obrzeżenia Górnośląskiego Zagłębia Węglowego - nowa propozycja

37. S z u 1 c z e w ski M. - ActaGeol. Pot, 1971 vol. 21

s.

1-128.

38. S z u 1 c z e w ski M. - [W:] Third Intern Symp. Foss. Cnid. Wyd. Geol, 1979.

39. Sz u I c z e w ski M. - Ann. Soc. Geol. Belg., 1986 vol. 109 s. 263 - 265.

40. S z u 1 c z e w ski M. - Prz. Geo!., 1989 nr 11 s. 551-557.

41. Szulczewski M. - Ibidem, 1990nr7-8 s. 330-334.

42. S z u I c z e w ski M., Rac k i G. - Acta Geol. Pol., 1981 vol. 31 s. 147 -162.

43. Wall i s e r O.H. - Cour. Forsch. - Inst. Sene-kenberg, 1985 vol. 75 s. 401-408.

44. W i 1 d e r H. - Fortschr. Geol. Rheinld. u. Westf., 1989 vol. 35 s. 57 - 74.

45. W i

1

son J.L. - Catbonate Facies in Geologic History, Springer, 1975.

46. Z i e g I e r W., San d b erg C.A. - Cour. Forsch. - Inst. Senckenberg, 1988 vol. 102 So 261. 47. Z i e g I e r W., San d b erg C.A. - Ibidem,

1990 vol. 121.

SUMMARY

The methodological setting is outlined for the cont-roversy between M. Narkiewicz (23) and M. Szulczewski (41), with special emphasis on constraints of the zonal biostratigraphy, a growing imPOrtalice of process-orien-ted event and sequential stratigraphy and extensive significances of eustasy for carbonate ecosystems. The relationships between global eustatic fluctuations and

local epeirogeny remain still crudely established in the Upper Devonian sedimentary record of the Holy Cross Mts; however, the dominating control ofthe first factpr is in better agreement with evidences available, and with current approaches and results (8). As possible partial exception is indicated a controversial shallowing event in the Early gigas Chrone. The need of an integrated approach to the problems, particularly in the context of the latest Frasnian extinction, is obvious.

PE310ME

PaccMOTpeHa MeTO.n;OJIOIlf'lecKaJI OCHOBa pa3HO-maCB5I Me~ M. HapKeBH'leM (23) H M. mYJIb'leBCKHM (41), DpH'leM oco60e BBHMaHHe o6pam;eHo Ha orpaHH-'1eHHOCTh 6H030HaJlbHOii 6BOCTpaTHI'pa41HH, pacrym;ee 3Ha'leHHe CTpamrpacl>HH c06b1TBit, opHeHTBpOBaHHOH Ha npOn:ecChl, ceKBeHInlollllldii 8B8JIH3, a TaDlCe Ha orpoMHoe BJIIDIBHe 3BCTaTHKH Ha Kap60HaTHhle 3KO-CBCTeMhl. CoOmOmeHH5I Me~ rJI06B.JIbHLIMH

9BCTa-TH'IectOIMH cl>JIYKTYan;wIMH H MeCTHOH TelCTOIIHItOH Bee

em;e CJIa60 H3Y'1eHhl B BepXHe,neBoHCKoii ce,ll,HMeH-Tan;HOHHOii: 3aJIHCB CBeHTOKmHCKHX rop. Bee Tam, npeOOJIa,ll;aIOIInUI pOJIb nepBoro cl>aKTopa JI}"IIIIe 061>51-CH5IeT .n;oCTYlIHIde sa6mo.n;eHH51, a TaDlCe DJIbeTC5I co-rJIacsoH c coBpeMeHBhlMH Mo.n;eJUIMH B pe3YJIbTaTaMH (8). E,ll;HHCTBeHHhlM HCKmo'leHHeM MOJICeT '1aCTH'IHo 6LITb cnopsoe 06MeJIeHHe B paHHeii: Jose gigas.

He06xo-,lJ,HM HHTerpBpOBa.mn.rit no,lJ;Xo.n; K aHaJIH3y 3Toro

BOnpO-ca, oco6eHHo B KOSTeKCTe BhlMHpaHH51 B II03,ll;HeM iJlpase, 'lT0 11 nO,ll;'lepmyro B CTaTbe.

HUBERT KlERSNOWSKI Panstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa

LITOSTRATYGRAFIA PERMU POLNOCN()"WSCHODNIEGO OBRZEZENIA

GORNoSL\SKIEGO ZAGLFtBIA WJiiGLOWEGO -

NOW A

PROPOZYCJA

Problem stratygrafii osadow permu polnocno-wscho-dniego obrzeZenia GZW pozostaje otwarty od prawie stu lat. Sytuacja ta wynika z wielu przyczyn. Osady permu wystC(pujll w systemie polllczonych ze sobll basenow (rowow) oddzielonych od wschodniej monokliny

przed-sudeckiej. W stropie i SPllgu t)ICh osadow wyst~pujll

znaczne luki stratygraficzne obejmujllce CZC(sciowo gorny karbon i ~ Qolny trias. Osady permskie reprezen-towane SIl przez asocjacjC( drobno- i gruboldastycznych, czerwonych i szarych skal terygenicznych, powstalych glownie

w

srodowisku stoZk:ow aluwialnych z podrz~nie wyst~pujllcymi skalami wylewnymi, piroklastycznymi i w~glanowymi, ktorych stwierdzona maksymalna

miliZ-szosc

si~ga 600 m. CaIy ten zesp6I osadowy okreslany jest jako poinowaryscyjska molasa zdeponowana w pery-ferycznym zapadlisku tektonicznym (ryc. 1). Osady per-mu byly do tej pory nieme biostratygraficznie (z wyjllt-kiem aututiskiej martwicy kamiowickiej), stlld dla ich korelacji stosowano podzialy litostratygraficzne. Klas-tyczne, czerwone osady p6lnocno-wschqdniego obrze:ie-nia GZW Sll do tej pory tradycyjnie wlllczane do dolnego permu (czerwonego sPllgowca), a na obszarze, gdzie

wyst~ujlllllcznie z pokrywami lawowymi i tufowymi, do dolnego czerwonego sPllgowca (autunu). Stosowane po-dzialy nawillZUjll do najstarszej litostratygrafii

czerwone-UKD 551.736.022(438.232 -18) . go sPllgowca (Rotliegend) basenu niemieckiego, a wi~c do obszarow przedgorza waryscyjskiego 0 odmiennym roz-woju diastroficzno-sedymentacyjnym. .

. Przyj~ta w Polsce litostratygrafia czerwonego sPllgo-wca (23), dobrze przystajllCa do litostratygrafii niemiec-kiej (13~ znajduje zastosowanie glownie na obszarze Nifu Polskiego. Dla permu srodgorskich basenow sudeckich (19), WielkopoIski (14) i obrzeZenia GZW (10) st080wane Sll inne podzialy litostratygraficzne, w pewnym stopniu zbiezne z podzialem wprowadzonym przez J. Pokors-kiego.

KORELACJA LITOSTRATYGRAFICZNA W syntetycznej pracy A Siedleckiej (24) przedstawio-no trojdzielny podzial osadow permu polprzedstawio-nocprzedstawio-no-wschod- polnocno-wschod-niego obrzezenia GZW Die nadajllc mu rangi formalnych wydzieleti litostratygraficznych. Podzial ten przedstawia

si~ nastC(pujllco; czerwony sPllgowiec dolny (cisady pode-ruptywne) - zlepietice wapienne myslachowi~kie, czer-wone piaskowce z wldadkami zlepieticow lllC'Lnie Z osada-mi reprezentujllcyosada-mi wstC(pne objawy wulkanizmu (kon-glomeraty porfirowo-wapienne, piaskowce z podfZC(d-nymi wkladkami law i popiolow wulkanicznych); czer-wony sPllgowiec Srodkowy i gomy - osady klastyczne

wsp61czesne z intensywnym wulkanizmem (konglomera-ty porfirowo-tufowe, tufy i tufi(konglomera-ty, pokrywy law melafiro-wych i porfiromelafiro-wych - wedlug terminologii A. Siedleckiej), konglomeraty porfirowo-wapienne, czerwone ily i pias-kowce z gipsem ora,z jasnoszare wapienie piaszczyste, margle i piaskowce wapniste. Wedlug A. Siedleckiej istnieje mozliwosc kontynuacji sedymentacji (podobnej jak w czerwonym sp~owcu) w pOmym permie, chat zdaniem autorki nie dominowala wtedy akumulacja, a przewai:aly procesy redepozycji i denudacji.

W pOiniejszych pracach powielano dotychczasowe wydzielenia (3, 9, 27), probowano dostosowae je do litostratygrafrl NiZu Polskiego (15) lub kreowano niefor-malne jednostki litostratygraficzne (10, 18). Wyroi:nione formacje mogl!, bye traktowane jako litosomy, ktore nie odzwieciedlajl!, jednak dobrze nast~pstwa stratygraficz-nego osadow. Dotychczasowe wydzielenia nie uwzgl~­ niajl!, taki:e w wystarczajl!:cym stopniu romc tektonicz-nych, a tym samym istnienia w obrzezeniu GZW dw6ch oddzielnych rowow permskich: rowu Slawkowa 0 osi przebiegajl!,cej od Olkusza do Solami i nie nazwanego rowu 0 osi Trzebinia-Nieporaz-Brodla. Od~bnosc tych rowow wynika z ich ez<:Sciowo odmiennego rozwoju geologicznego. Permskie osady rowu Slawkowa (millz-szosc max. 600 m), skiadajllcego si~ z wielu polI!,czonych z sobl!: subbasenow (niecka Tamowskich Gor, niecka Podwarpia i niecka Boleslawia) (ryc. 1) powstaly w strefie obrzeZajl!,cej GZW od p6lnocy i p6lnocnego-wschodu na kontakcie z silnie zdyslokowanymi i zredukowanymi synklinami i antyklinami pasma Krakowidow (1).

2 _ _ _

3 _ . _._ 4 _ _ _ _ _

5 , • ,

Rye. 1. Szkie budowy geologicznej rejonu rowu Slawkowa (1) 1 - nasuni~e waryscyjskie, 2 - waZniejsze uskoki, 3 - erozyj-na granica GZW, 4 - granica wsp6lczesnego zasi~gu

wy-st~powania utwor6w pennu w N - E obrzeZeniu GZW, 5 -

7..a-si~g nasuni~a kulmu shlsko-morawskiej ~ waryscyd6w

. Ogolny kierunek tektonicmy tego rowu to WNW - ESE z wergencjQ, ku NW w niecce Tarnowskich Gor. W strefach osiowych wyroi:nionych subbasen6w stwierdzono pod permem osady karbonu dolnego (wizen) i namuru A synkliny Boleslawia, a wi~ ich rozw6j byl uwarunkowany przede wszystkim tektonikl!: blokowl!:. charakterystycZDQ, dla strefy Krakowid6w (1, 28). Perms-kie osady zapadliska okre&lanego jako row Trzebi-nia - Nieporaz - Brodla (0 max. mil!,i.szoSci do 400 m) kontynuujQ,cego si~ na poludnie w kierunku nasuni~a karpackiego, powstaly w brzemej - wschodniej ~ basenu GZW (16). Ma ono odmienny od rowu Slawkowa kierunek tektonicmy (NNW - SSE) zgodny z kierunkiem rozlamu wgl~bnego Zawiercie- Rzeszotary (11). W ~ ciach centralnych tego rowu pod utworami permu wy-st~puje - w rejonie Krzeszowic - Trzebini - stefatiska arkoza kwaczalska i/lub piaskowce z Karniowic (warst-wy chelmskie i laziskie - westfal B,

q,

a w rejonie Nieporaz-Brodla - warstwy libil!,skie (westfal D).

Powstanie tego rowu zwil!,zane jest z tektonikl!, basenu GZW (1, 16). Kluczowym obszaiem 0 charakterze zwor-nikowym dla obydwu row6w i jednoczesnie miejscem naloi:enia si~ dw6ch glownych kierunk6w tektonicmych jest rejon Starczynowa - Olkusza. Obszar ten zbudowany jest z w~glanowych skal dolnego karbonu oraz dewonu Srodkowego i g6mego wystwujQ,cych pod permem i pod dolnym triasem i stanowi przypuszczalnie fragment anty-kliny ~bnika (1) kontynuujl!:CCj si~ ku p6lnocnemu zachodowi. Byl on podstawowym ir6dlem n;taterialu dla zlepieticow myslachowickich, rozprzestrzeniajl!,cych si~

o 10km

....

' ---'---"

Fig. 1. Geological sketch, map of Slawk6w trough region

1 - Variscan overthrusts, 2 - more import&at faults, 3 - ero-sional border of the Upper Silesian Coal Basin, 4 - present extent of Permian strata at north-eastem margin of the Upper Silesian Coal Basin, 5 - overthrust extent of Culm (the

w przewadze na poludnie od rejonu Olkusza. Propono-wany podziallitostratygraficzny, uwzglctdniaj~ dotych-czasowe wydzielenia, oparty jest na analizie nastctPujl!-cych przeslanek stratygraficznych (tab.~

Podstawa

Stratygrafia wydzieleti Rc:Jon Autorzy

stratygra- (lokalizacja) rok

ficznych Cechsztyn?

Czerw0d; spll- anaIiza obrzeZenie A. Siedleeka

~owiee ( olny, litofacjalna GZW 1964

srodkowy, gomy)

Autun (dolny) _~eo- martwica I. Lipiarski

tanika kamiowicka 1971

Wymyg67 palinologia nieeka Bo- S.

Jacho-perm (turyn leslawia wicz 1985

(BPH 149, S.

Jacho-BK 324) wi~

A.

T~pier-czytlska

1990

Czerwony SPIl- anaIiza niecka H.

Kiersno-gowiee (grupa litofacjalna Podwarpia

_wski.

Odry i grupa i niecka A.

Malisze-Warty) Boleslawia wska 1985

G ; r palinologia nieeka S.

Jacho-(t Tamo- wicz 1991

wskich (rewizja

G6r (Tar. mat)

G6

IG~3)

Brak wystarczajl!cych dla Scislego ustalenia granic przeslanek biostratygraficznych upowaZnia jedynie do niefor:mabiych wydzieleti Iitostratygraficznych.

KRYTERIA WYDZffiLEN NIEFORMALNYCH JEDNOSTEK LITOSTRATYGRAFICZNYCH Fonmcja MySlacoowic - proponowana przez R Gradzitiskiego (10), jako formacja zlepietic6w myslacho-wickich oraz wlllczona przez I. Lipiarskiego (18) do formacji Trzebini zloZonej z martwicy karniowickiej, zlepietic6w myslachowickich i tuf6w filipowickich.

Nazwa pochodzi od klasycznych ods10nictC w Mys-lachowicach. SI! to orto- i parazlepietice poklimatyczne, zbudowane w przewadze z otoczak6w wapieni dolnego karbonu, pod.rzctdnie wapieni i dolomitow dewonu z

niklll

domieszkll porfirow i skal krzemionkowych (24). W zle-pieticach napotykane Sll wkladki czerwonych il6w, tuf6w lub kwarcowych :iwirow (2) oraz pokrywy caliche (22). Spoiwo jest piaszczysto-margliste, czasami z domieszkll materialu tufowego. Zlepietice osillgajll millZszosc do 80 m (10). WystctPujll obecnie na ograniczonej przestrzeni, glownie na poludnie i zachOd od rejonu Starczyno-wa - Olkusza. Pierwotne ich ro~rzestrzenienie bylo zoa-cznie wictksze wykraczajllce na wschOd od antykliny ~bnika

Cechll

wyroi:oiaj~ jest podobny sklad Iitolo-giczny na calym obszarze ich wystctpowania.

Oguiwo trawertyoow Karniowic - proponowane przez R Gradzitiskiego (10) w randze formacji oraz w1llczone przez I. Liparskiego (18) do formacji Trzebini. Nazwa pochodzi od klasycznych ods10nictC martwic w rejonie Karniowic. Sq, to trawertyny z Iicznie za-chowaD/l florl! i faunl! (17), mi/lZszoSci 3 -15 m. Wy-stctPujll na niewielkim obszarze, kontaktujllc w stropie i spq,gu ze zlepieticami myS1achowickimi. Cechl! wyroz-niajllCl! jest wyraina oddzielnosc Iitologiczna

Formacja Slawkowa - nazwa proponowana przez

R

I!

~

N I NE OBRZEZENIE GZW E cz;SC BASENU

I

~

_~

GZW

I;; _{R6w SIoAWKOWA} R6w TRZEBINIA

-2

5

NIEPORAZ- BROIl:A

.,

~

I

~-~

~

u ~ %

--a:

i

"

UJ

~

ulf.

Wi

1-:-

I

~,. ...

"

Q.

-"

'" _? ? FD MACJA SUWKDWA 'Ii ~

1""-1\

z _B j2 ., If.

v..

<00. TR.KNlN. ~ -c

5

_{I I I 11}

₁₁

-

...

Rye. 2. ProponoMlatJa nieformalna litostratygrafia permu NE ohrzezenia GZW

Fig. 2. Proposed informal Permian Lithostratigraphy of 1Wrth-eastern margin of the Upper Silesian Coal Basin

Gradzitiskiego (10) - dla formacji r6wnowiekowej z for-macjll zlepieticow myslachowickich.

Nazwa pochodzi od starych odslonict6 H6w slawkows-kich w okolicach Slawkowa. Formacjct twOI"Zll orto-i parazleporto-ietorto-ice olorto-igomorto-iktyczne orto-i polorto-imorto-iktyczne zbudowa-ne Z otoczakow (0 roi:nych wzajemnych proporcjacb) wapieni karbon i wapieni i dolomit6w dewonu, skaly wulkaniczne oraz piaskowce i mulowce. Znacz/lCll c~ formacji tworZll skaly wulkaniczne (pokrywy lawowe i tufowe osi~jllCC mi~sc do stu kilkudziesictciu metrow) oraz produkty icb natychmiastowego niszczenia w postaci zlepieticow "porfirowych i melafirowych" i kon-glomerat6w "porfirowo- i melafirowo-tufowych" (wedlug terminologii A. Siedleckiej - 2). A. MaIiszewska (20) proponuje utrzymanie tych tradycyjnych nazw Iitofacjal-nych, przy szczeg610wym okreSleniu ich znaczeni/l.. Zle-pieIice "porfirowe" SIl zlorone z otoczakow ryolit6w i dacytow, zlepietice ,,melafirowe" zlozone SI! z otoczak6w andezyt6w, trachit6w i bazaltow. PodrZctdnie wystctpujll wadyczne utwory wctglanowe (27). Milli:szosc osadow formacji Slawkowa si~ga 400 m. Osady te·S/l reprezen-towane glownie na obszarze ograniczonym do polo-dniowych fragmentow niecki Boleslawia, rejonu Trzebi-ni - Krzeszowic (z dominacjll osad6w gruboklastycznych oraz pokryw lawowych i tufowych) i do obszaru ujcttego erozyjnymi granicami rowu Nieporaz - Brodla (z domi-nacjll osadow drobnoklastycznycb oraz pokryw lawo-wych). Osady formacji Slawkowa mOgll wystctpowaC rowniei: fragmentarycznie w niecce Podwarpia, a bye moZe w niecce Tarnowskich GOr jako izolowane wy-stq,pienia pozostale po okresie intensywnej erozji. Kryte-rium rozstrzygajl!cym dla wydzielenia formacji Slawko-wa jest wystctPOSlawko-wanie skat WWKanicznych in situ oraz skal pochodZ/lcych z icb intensywnego wietrzenia. W sklad tej formacji wchodzll rowniez osady klastyczne wystctpujllCC poniZej, najwyi:szego stwierdzonego poziomu law lub tuf6w, bl!dZ osady ktorych sklad Iitologiczny oraz umiejs-cowienie w profilu geologicznym wskazuje na zwi/lUk z intensywnym wulkanizmem. W tym kontekScie pozycja

strafygraficzna ilow slawkowskich nie jest ostatecznie wyjasniona WedJug S. Siedleckiego (25) na podstawie badan K.. Lydki, ily ("gliny") slawkowskie ~ produktem przerobionego osadu tufogenicznego, odpowiadajQ,cego wiekow,o tufom filipowickim. Z kolei W. Heflik i A. Siedlecka (12) sugerujl!, ich powstanie z przerobionych konglomeratow "porfirowo-tufowych" z niecki Boles-lawia A. Siedlecka (24) widzi zwil!,Zek ilow slawkowskich z osadami ilasto-wapienno-piaskowcowymi z rejonu Bo-leslaw - Strzemieszyce, opisywanymi dalej przez .autora jako reprezentujllcymi ogniwo Krzy'kawy, stanowiQ,ce

~ gomopermenskiej formacji Boleslawia.

Formacja Bolesla'Wia

Zaproponowana nazwa pochodzi od synkliny Boles-lawia (nazwanej od miejscowoSci Boleslaw), w kt6rej wyst~puje istotna ~sc osadow opisywanej formacji. Sl!, to orto- i parazlepience polimiktyczne i oligomiktyczne, ~to 0 typie ,,zIepienc6w mySlachowick:ich" zbudowane

w przewaiajllcej mierze z otoczakow wapieni i dolomitow dewonu srodkowego i gornego, podrz~dnie wapieili kar-bonu dolnego, otoczakow skal wylewnych (0 odmianach litologicznych podobnych jak w formacji Slawkowa, ale ~ciowo mogllcych pochodzic rowniez z innych ob-szarow a1imentacyjnych - np. rejonu Zawiercia) oraz ~e otoczakow skal krzemionkowych (20).

W obr~bie formacji rowno~ne znaczenie majl!: piaskowce, a w mniejszym stopniu mulowce oraz mulow-ce margiiste, piaskowmulow-ce wapniste i wapienie piaskow-cowe, ktore zostaly wyroZnione w randze ogniwa. Mate-rial ten pochodzil glownie z niszczenia wyniesionych, obrzei:ajl!:cych row Slawkowa antykliny Siewierza - Lub-linca i alitykliny Chechlo - Golczowice, b~dllcej fragmen-tern, antykliny Skaly oraz z erodowanych skal gomego karbonu GZW. Mil!:Zszosc osadow formacji Boleslawia osiQ,ga maksymalnie 600 m. Osady te wypelniajl!, row Slawkowa, zajmujllc w stosunku do pozostalych formacji

·najwi~kszy obszar. Obszar ten rozcil!,ga si~ od niecki Tarnowskich Gor, gdzie dominujll facje drobnoklastycz-ne 0 najwi~kszej mil!:i:szosci poprzez rejon Zyglina-Bi-bieli, niecki Podwarpia (przy stopniowym wzroScie udzia-ID facji gruboklastycznych) do niecki Boleslawia, zdomi-nowanej w znacznym stopniu przez osady gruboklastycz-ne 0 najmniejszej mil!:i:szosci (15).

Kryterilim dla wydzielenia formacji Boleslawia jest ca1kowity brak skal wulkanicznych in situ (skaly wylewpe w otworze wiertniczym TL 8 - w niecce Tarnowskich Gor, wyst~pujllce pod permem osadowym, a lei:l!:ce bezposrednio na dewonie, Sl!: bye moZe zwi~e z wul-kanizmem karbonskim) oraz dominacja litoklastow skal w~glanowych dewonu. Cz~sto duZy udzial materialu wulkanicznego w psefitach i psamitach, oraz trudnosci z okresleniem pochodzenia otoczakow skal w~glanowych powodujCl, Ze rozroZnienie utworow formacji Boleslawia i formacji Slawkowajest praktycznie trudne. Dodatkowe utrudnienie stanowiQ, procesy diagenetyczne i epigenety-czne stwierdzone przez A. MaliszewskQ, (20) w zlepiencach z niecki Podwarpia i niecki Boleslawia Pomocna moZe tu bye analiza sytuacji geologicznej przy uwzgl~dnieniu przeslanek biostratygraficznych, jak to jest w niecce Boleslawia, gdzie w obr~bie zlepieIic6w stwierdzono dobrze udokumentowane zespoly mikroflory gomoper-mskiej (5, 8).

Dodatkowl!: przeslankl!: optujl!:Cl!: za wydzieleniem formacji Boleslawia, reprezentujllcej osady kIastyczne· gomego permu w rowie Slawkowa, ~ jej odpowiedniki

litologiczne po pomocnej stronie grzbietu Lublitica na pOlnoc i polnocny-wsch6d od niecki Tamowskich Gor (21). Sl!, to, osillgajl}.ce prawie 200 m miQ,i;szosci (Biala Wielka IG 1), osady reprezentowane w sPQ,gu przez zlepience zlozone z otoczakow piaskowc6w, mulowc6w, ilowcow, wapieni krystalicznych, kwarcow i zwietrzalych melafirow (4), wyZej zdominowane przez mulowce wap-niste, zlepieIice wapienne oraz mulowce wapniste z prze-warstwieniami piaskowc6w drobnoziarnistych. Osady te zaliczane przez Z. Deczkowskiego i I. GajewskQ, do triasu dolnego i srodkowego, reprezentujll z duZym prawdopo-dobieIistwem, analogicznie jak w rowie Slawkowa w calo-Sci gomy perm (7). Przyj~e takiego zaloZenia stawia w innym .swietle dotychczasowl!: dyskusj~ dotyczl!:Cl!, po-willZBnia osadow wypelniajl!:cych row Slawkowa z osada-mi czerwonego spQ,gowca wschodniej monokliny przed-sudeckiej. Wydaje si~ obecnie, Ze klastyczne.osady gor-nego permu w tym rejonie majl!, 0 wiele wi~ksze rozprzest-rzenienie i millZszOSC niz dotl!:d zakladano.

Ogniwo Krzykawy

Proponowana nazwa pochodzi od mteJSCOWOSCl Krzykawa polownej ·W niecce Boleslawia, w okolicach

ktorej A. Siedlecka (24) opisala rozpoznane wierceniami skaly 0 litologii odmiennej od charakterystycznych

kon-glomeratow permskich wystwujllcych w ich SPl!:gu. Jest to przekraczajl!:CY 140 m mil!,ZszoSci kompleks osadow iIas-to-wapienno-piaskowcowych opracowanych mineralogi-cznie i petrografimineralogi-cznie przez A. Siedleckl!: (24) i A. MaIiszewskll (oprac. arch.). Sl!: to wapienie, wapienie piaszczyste i ilasto-piaszczyste, piaskowce drobnoziarnis-te i piaskowce drobnoziarnisdrobnoziarnis-te ze mrem, ~sto z licz-nymi droblicz-nymi skupieniami pirytu i duZl!, iloscil!: roz-drobnionego materialu wulkanicznego. Osady te interp-retowane przez A. Siedleckll jako limniczne mogl!: ~s­ ciowo reprezentowaC osady p/aya zalewane przez okreso-we powodzie (p/aya lake) z eokreso-wentualnQ, krotkookresowll sedymentacjl!: limniCZJUl.. WystwujQ, one w centtalnej ~ (subrowie) niecki Boleslawia. Ich ewentualny zwil!:-zek z ilami slawkowskimi nie jest wystarczajllco udoku-mentowany. Zasi~g tych osadow w kierunku polnoc-no-zachodnim nie jest rozpoznany, w kaZdym razie nie wyst~pujll one jui; w centralnej cz~Sci niecki Podwarpia (15). Cechl!: wyroi;niajl!:cl!: jest charakterystyczna odmien-nosc litologiczna

Ogniwo Tamowskich GOr

Proponowana nazwa pochodzi od wiercenia Tamow-skie Gory IG K 3, zlokalizowanego w okoIicach miejs-cowoSci Tamowskie Gory. Sl!: to wisniowe mulowce ze skupieniami pirytu, drobnoziarniste piaskowce i szare margle przechodzl}.ce miejscami w lupki ilaste. Wystwujll one bezposrednio na ciemnoszarych mulowcach namuru A, a przykryte SQ, ponad dwustumetrowll serill naprze-mianIeglych zlepiencow i szarych piaskowcow zaIicza-nych do gomego permu. Pomimo ich nieznacznej mil!:Z-szoSci osil!:gajllcej dla szarych margli ponad 7 m (wynika-jl}.cej bye moZe z faktu usytuowania wiercenia w strefie

brzemej rowu) i braku danych 0 ich dalszym

rozprzest-rzenieniu, osady te mOM stanowie fragment wi~kszej caloSci zbliZonej litologicznie i genetycznie do osadow z ogniwa Krzykawy lub mogl!: tez reprezentowaC epizod sedymentacyjny bez wi~kszego znaczenia. Istnieje tez moZliwosc, Ze Sll to peryferyczne facje ewentuaInej plytkiej zatoki morza cechsztyriskiego (PZl ?) wnikajl!:cej w rejon

niecki Tamowskich Gor. Kryterium wyroZniajllCYJD. jest odr~bnosc litologiczna w stosunku do profili permu manych z niecki Tamowskich Gor.

WNIOSKI

Propozycja nowego podzialu litostratygraficmego osadow permu w p6lnocnowschodnim obrzezeniu GZW ukazuje wieloetapowosc rozwoju

sedymentacyjno-tekto--

-,

~

-

L&J

-«

!

UJ

u

UJ

L&J ~ _Z ~

_~

Z

z

~

tJ

(/)

.

Ij

3:

z

UJ

<i.

z

~

~

_~

.>-

z

0 _~ ~

:3

>-0

~

«

:J 0...

-

I-

>---

-

UJ a::: 0

₀

~

::I: UJ

0:::

_UJ

~

~ u

~

"(/)

-Vl

_~

...J a:::

U.

~

lS

I

-et

I

I

~

I

_I

(!)

?

z

11)

>-

UJ a::: ....J ~ 0

Q)

_I

I-

m

~ LL ~ 1 - -

-.-0:::

z

C'. 0 UJ Cl) _~ et Cl)

Cl..

---

_~

~~ LL~

I

~

Z :et _..JJ

()

~

~

I-

_I

~

<D

et ~-

(?)

a:~

I

I I

I

I

<D

LI PIARS

Kt

19'11

~

PASZKOWSKI

1987

<3>

SZULC,

CWliEWICZ

1989

Rye. 3. Zestawienie srodowisk sedymentacji Fig. 3. Sedimentary environments

nicmego rowu Slawkowa i rowu Trzebinia-Niepo-raz- BrodIa oraz podkreSla ich c~scioWIl odr~bnosc genetycm/l- Sedymentacja w tych rowach byla zdeter-minowana tektonikll i ldimatem. Dominujllca facja to osady stoZkow aluwialnych. Powstawaly one wzdlui: aktywnych tektonicznie kraw~zi rowow oraz w ich· wn~trzu uksztaltowanym przez tektonik~ blokowll w for-mie wielu zr~b6w i zapadlisk.

Zestawienie glownych i po~nych srodowisk sedy-mentacji przedstawia ryc. 3. Sedymentacja osadow permu zapOCZ/ltkowana we wschodniej ~Sci basenu GZW, kontynuowala si~ w czasie i przestrzeni wkraczajllc na p6lnocno-wschodnie obrzeZenie GZW. To przemiesz-czanie si~ centrow maksymalnej subsydencji aZ do rejonu Tamowskich GOr, gdzie stwierdzono najwiltksZll do tej pory miIlZszose osadow permu, nasuwa wniosek 0

mig-racji depocentrow zwillZanej bye moZe z tektonikll krys-taIicmego podloZa GZW. KontynuujllCY si~ od dolnego do gomego permu wzrost milli:szoSci i rozprzestrzenienia pokrywy osadowej daje sumarycznie osady molasy 0

mill-2'szoSci si~gajllcej 1000 m. Obserwowany silny rozwoj efuzywnego wulkanizmu i obecnosc praktycznie na calym obszarze wystwowania utworow permu znaCZllcych pro-duktow jego niszci.enia, dajll podstaw~ do ptzypuszczen o dlugim okresie intensywnej erozji przypadajll<:ej na gOInll ~ czerwonego SP/lgowca. Po tej luee erozyjnej w gomym permie tworzyly si~ osady w facji (red bed)

czerwonego sPllgowca. Terygenicme osady gomego

per-. mu majll 0 wiele wi~ksze rozprzestrzenienie i milli:szosci

niZ to do tej pory przyjmowano.

LITERA TU RA

1. B u k 0 w y S. - Prace naukowe US w Katowicach.

1984, nr 691, s. 1-78,

2 B u k 0 w y S., H a r a ti c z y k C., W a I a A. - Przewodnik LIV Zjazdu PTG, 1982 s. 103 -132. 3. D e c z k 0 w ski Z. - Pr. Inst. Geol., 1977 t. 82 s.

1-63. .

4. D e c z k 0 w ski Z., G a j e w s k a I. - K wart. Geol., 1974 t. 18 nr 1 s. 109 -116.

5. D y b 0 v a -J a c how i c z S. - Ekspertyza pa-linologicma. Arch. PIG $osnowiec, 1985.

6. D Y b 0 v a -J a c how i c z S. - Ekspertyza

pa-linologiczna. Arch. PIG Sosnowiec, 1991.

7. D Y b 0 v a -J a c how i c z S., L a s z k 0 D. -Sympozium on Central European Permian. Guide of Excursions. 1978 Part 2 s. 81-89.

8. D y b

0

v a -J a c how i c z S., T r z e pie r -c z yIi s k a A. - Ekspertyza paIinologi-czna. Ar-ch: PIG Sosnowiec, 1990.

9. E k i e r t F. - Pr. Inst. Geol., 1971 t. 66 s. 5-77. 10. G a r d z i ti ski R - Veroffentlichungen des

Ze-ntraIinstituts

fiir

Physik der Erde, 1982 nr 66 s.

225-237.

11. H a ran c z y k C. - Przewodnik LX Zjazdu PTG, 1989 s. 51-58.

12 H e fl i kW., S i e dIe c k a A.. - Rocz. Pol. Tow. Geol., 1962 t. 32 z. 1 s. 71- 79.

13. H 0 f f m ann N., K a m p s H.-J., S c h n e i -d e r J. - Zeitschrift fur Angewandte Geologie, 1989 B. 35 H. 7 s. 198-207.

14. K a r n k 0 w ski P.H. - Kwart. Geol. 1987. t. 31 nr 1 s.43-56.

15. K i e r s now ski H., M a lis z e w s k a A.-Prz. Geol.. 1985 nr 4 s. 181-192.

16. K 0 t a s A. - Przewodnik LIV Zjazdu PTG, 1982 s.45-72

17. Lip i a r ski I. - Pr. Inst. Geol., 1971 t. 58 s. 5-112.

18. Lip i a r ski I. - VII Sympozjum - Geologia formacji w~glonosnych Polski, 1984 s. 111-116. 19. N e m e c W., P 0 r ~ b ski S.J., T e i s s e y r e

A.K. - VeroiTentlichungen des Zeptralinstituts fiir Physik der Brde, 1982 nr 66 s. 267 -278.

20. M a lis z e w s k a A. - Oprac. arch. CPBR, PIG Warszawa, 1989.

21. M 0 r

a:

w s k a A. - Prz. Geol., 1985 nr 8 s. 444-448.

22. Pas z k 0 w ski M. - Prz. Geol., 1987. nr 4 s. 192-194.

23. Po k 0 r ski J. - Kwart. Geol., 1981, t. 25 z. 1 s. 41-58.

24. Si e die c k a A. - Rocz. Pol. Tow. Geo!., 1964 t. 34 z. 3 s. 309-392

25. Si e dIe c k i S. - Kwart. Geol., 1958, t. 2, z. 3 s. 544-552.

26. S z u I c J.,

C

wiz e w i c z M. -

Paleogeogra-1?hy~ -c~atol~gy, -ecology, 1989 t. 70 s. 107 -120. 27. S 11 wIn skI S. - Pr. Geol. Kom. Nauk. Geol.

PAN oddz. w Krakowie, 1965 nr 25 s. 1- 73. 28. T r z e pie r c z y

n

ski J. - Biul. Inst. Geol.,

1987 nr 357 s. 61-98.

SUMMARY

Terrigenous, coarse-grained clastic and volcanic Per-mian rocks occurring in north-eastern margin of the Upper Silesian Coal Basin (USC Basin) are traditionally included into the Rotliegend. Those deposits filled closed tectonic troughs named: Slawkow Trough and Trzebi-nia-Nieporaz-Brodla (TNB) Trough, which makes difficulties for the lithostratigraphic correlations with neighbouring Permian basins. Palynological, petrograp-hica} and sedimentological data, enable to introduce a new proposal of informal lithostratigraphic units. Asumptions for distinguishing formations and members were presented. Myslachowice Formation with Karnio-wice 'rravertine Member and Slawkow Formation re-present lower part of the Lower Permian (Rotliegend).

For the first time established Boleslaw Formation with Krzykawa Member and Tarnowskie Gory Member re-present Upper Permian. Sedimentation of Permian depo-sits began in eastern part of the Lower Silesian Coal Basin (TNB Trough) and continued in space and time and displaced on north-eastern margin

of

the USC Basin. It maybe indicated process of depocenter migration evoked by tectonic movements of USC Basin· crystalline base-ment. The total thickness of Permian molasse reaches 1000 meters, with considerable amount of Upper Permian red bed deposits (developed as Rotliegend lithofacies).

Translated by the author

PE310ME

TeppBreBHhle, Kpynao06J1oMo'lBLle B ByJIK8JUIIfe-cme OTJlO)l(eHHJl nepMB, 3aneralO~e B

ceBepo-BOCTO'l-HOM 06paMJIeHBH BepXHecBJIe3CKOrO yrOJIhBOrO 6ac-ceiiBa, Tpa.mm;HOHHO OTBOCHJlHCL JC KpacBOMY J1e)1(eumo. 3TH cx:a,nJCH BCTpe1f8lOTCJI B TenOBB'IecJCBX rpaOeuax CJlaBICOBa B Tme6HBB - Henopa3a -Epo.zua (HTIi). Hx B30JIJlIOljl 3aTpy,nmreT npose.neHBe JIHTOCTpRTBrpact>H-1fecKOit Koppemoum C coce.nCTBYIO~ nepMCXBMB 6acceiiHaMB. lloJIY1feJlHl,le HOBwe I18.JIIIBOJlOfH1fecme, neTporpa41u'IeCJ[ue B _{ce.llHMeBTOJlOfH1fecme}

MaTepHa-JIW n03BOJIBJIB Dpe,l{CTaBUTb BOBwe IIpe.ZVIO)l(eHIDI Beo-<pUQHaJIbHOrO J1HTOCTpanfrpa<pH'IeCKOrO paC'lJIeHeHHSI. Bhl,l{eJIeBLl CBBTId U nO,l{CBBTId, a Taxze npe.nCTaBJleBLl OCBOBaHBJI ,l{JIJI HX Bhl,l{eJleHHJl. CBHTa MblCJIJlXOBBU c nO,l{CBRTOi TpasepTBBOB K8pBeBIIQ H CBRTa JIaBICOBa npe,l{CT8BJlJlIOT HB:acBlOIO 'faCTI> BB)l(Bei nepMB. Bnep-Bwe Dpe,l{JIo)l(eaBaJl CBHTa IioJlecJIaBJI C nO,l{CBBTaMB Kunm:aBbI B TapHoBCKHX ryp npe,l{CTaBJIJleT BepX1DOIO nepMb. Ce.l{HMemauuSl nepMCIOIX oca.zocOB Balf8Ta B BOC-TO'IBoi 'faeTH EepxHecuJle3CXoro yrOJIhBOrO 6acceiiBa (BYE) (rpa6eB THE) Dpo,l{JlQ)J:aJlaCL BO BpeMeHB U npo-crpauCTBe, nepeMeIIUUlcb Ha ceBepO-BOCTO'lHOe 06paM-J1eBBe BYE. 3To yJ:a3bIB8eT Ha MBrpaJUDO :o;eBTpOB ,l{en03~, CBJl3aHBYIO MO)f(eT 6bITb C TeICTOHBJ[OB KpHCTaJIJIII1IeCJ[oro <p)'BmlMeBTa BYE. CyMMapBaJI MOII(HOCTb nepMcxoit MOJIJIaCCbI )J;OCTBraeT 1000 M; ee 60JIhIIlYJO 'IaCTl> npe.nCTaBJlJIIOT OTJlO)l(eBBJI BCpxBei nepMB j)a3BHTWe B

JlBTo<Panau

KpaCBoro J1e)l(eHJI.

MATTHIAS REIMANN, MANFRED RICHTER

Gebr. Knauf, Niedersachsisches Landesamt

fiir

Bodenforschung

LITHOLOGICAL SEQuENCE OF TIlE MAIN ANHYDRITE (ZEcmTEIN 3)

IN THE PILA IGl BOREHOLE (pOLAND) IN COMPARISON

WITII THE NORMAL SEQUENCE IN TIlE HANNOVER AREA (NW GERMANY)

The stratigraphic assignment of a given sulphate sequence to a certain evaporite cycle is always difficult if it is not closely associated With any key beds. This is also the case with monotonous sulphate sequences that do not contain any key non-sulphate horizons. Considerable problems arise with correlation of individual beds within a sulphate rock succession over long distances since they are occasionally subject to rapid changes in lithofacies.

G. Richter-Bernburg dealt with this problem during

UKD 551.736.3.022.2:552.53(438.222

+

430.1- 43.27)

the 1950s and correlated the different Zechstein 2 anhydri-te rocks by counting isochronous v~es; this was also possible for the Werra Anhydrite of Zechstein 1 in North Germany (6).

The same type of correlation using varves was also carried out on the North American continent over a distance of 100 km, i.e. for sulphate rocks in the Castile Formation (pennian) in the Delaware Basin (7).