bowiem nie określonych bliżej Teleostei z miocenu Prze-worna (3) i Opola (5). W obu tych stanowiskach nie ma możliwości prowadzenia dalszych prac poszukiwawczych.
LITERATURA
1. C i u k E. - Geologiczne podstawy realizacji inwesty-cji bełchatowskiej. Sympozjum nt. Bełchatowskie Za-głębie Węglowe. Łódź 14-15 ~wietnia 1975.
2. Gąsowska M. - Krągouste i ryby. Klucze do oznaczania kręgowców Polski. PNW Warszawa-Kra-ków 1962 cz. 1.
3. Gł a zek J., Ga 1 ew ski K., Wys o cz a ń ski--Mi n ko w i cz T. - Nowe dane o krasie kopalnym w Przewornie. Kras i speleologia t. 1. Pr. Nauk. UŚl.
1977 nr 185.
4. Jer z mańska A. - Siisswasserfische des alteren Tertiars von Europa. [In:] Eozane Wirbeltiere des Geiseltales. M. Luther-Universitat Halle- Wittenberg. Wissenschaftliche Beitrage 1977 /2 (P 5). Halle (Saale) 1977.
5. Młyn ars ki M., Szyn d 1 ar Z., Este s R., S a n c h i z B. - Lower vertebrate fauna from the Miocene of Opole (Poland). Estudios Geol. 1982 no. 38. 6. N o wicki A.J. - Litologiczno-stratygraficzny
pro-fil osadów trzeciorzędowych w rejonie Bełch,atową. Biul. Inst. Geol. 1971 nr 254. 1 7. Ober he 1 o va N. - Die Gattung Umbra
Wal-baum (Pisces) im nordbohmischen Tertiar. Entwick-lungsgeschichte der Esocoidei Berg im Lichter der Funktionalen Analyse. Sbor. Nar Muz. v Praze. Praha 1978 nr 34B.
· 8. Ober he 1 o va N. - Siisswasser-Ichthyofauna im
Tertiar der CSSR. Cas. Minerał. Geol. 1979 vol. 24 nr 2.
9. Syczewska ja E.C. - Iskopajemyje szczukowid-nyje SSSR i Mongolii. Izd. „Nauka" Moskwa 1976. 10. Tar as z cz u k W.I. - Matieriały k izuczeniju
pries-nowodnych ryb iz nieogienowych i antropogienowych otłożenij Ukrainy. Zbirnik Pr. Zool. Muz. AN SSSR.
Kijew 1962 nr 31.
11. W i 1 son M.V.H. - Osteology of the Paleocene Teleost Esox tiemani. Palaeontology 1984 no. 27.
SUM MARY
Isolated skull bones, vertebrae and teeth of Teleostei have been found in black coally clays in the Bełchatów open-cast brown-coal mine. The remains belong to Esocidae (Esox sp.) and Cyprinidae (genus indet.), i.e. two families hitherto unknown from the Tertiary of Poland. The available geological data make possible assignation of the clays to the Upper Miocene.
PE31-0ME
B YepHblX, yrm1CTb1x rm1Hax s Kapbepe 6ypoyronbHO~ waxTbl „óenxaTys" 6blf1"1 o6Hapy>t<eHbl 06oco6neHHb1e KOCT"1 Yepena, n03BOHK"1 .... 3y6bJ1 Teleostei. 3T"1 OCTaTK"1 npMHaAne>KaT K Esocidae ,(Esox sp.) "" Cyprinidae (genus indet). 06a 3TM ceMe~cTBa 6blf1"1 3Aecb snepsb1e 06Hapy.->1<eHMJ1X nonbW"1. Ha OCHOBaH"1"1 nonyYeHHblX AO CMX nop reonorMYeCKMX AaHHblX B03paCT MCCfleAoBaHHblX fI1"1H onpeAeilJleTCJI KaK n03AHOM"10UeHOBbl~.
JADWIGA URBANIAK Instytut Geologiczny
ZARYS STRUKTURY FACJALNEJ
MIOCENU ZATOKI
RZESZOWSKIEJ
(POLSKIE KARPATY WSCHODNIE)
Płytkowodne rafowo-plażowe utwory litotamniowe (wa-pienie, piaskowce, zlepieńce, mułowce, piaski, margle, iłpłupki), występujące na obrzeżeniu mioceńskiej zatoki rzeszowskiej (ryc. 1, 2) w badenianie (tortonie) jednostki skolskiej, zostały zaliczone przez W. Friedberga (2) i J. Gołąba (4) do ogniwa opolskiego* (morawian), ryc. 2. Na podstawie terenowych badań geologicznych połączo nych z geo- i bioanalizą osadów i paleontologicznym opraco-waniem własnych zbiorów skamieniałości karpackiego miocenu (zespoły mięczaków i innych grup systematycz-nych; 8-16, 18, 19) licznych gatunkowo i osobnikowo, lecz trudnych do eksploatacji, autorka wyróżniła w zatoce rzeszowskiej litotamniowy opolian (Przylasek, Niechobrz, Olimpów, Tyczyn, Hermanowa), udokumentowany no-wymi materiałami faunistycznymi i geologicznymi z od-słonięć terenowych i rdzeni otworów wiertniczych - oraz litotamniowy grabowian (Babica) o charakterze relikto-wym, w rejonie Karpat nie wyróżniany (14, 18). W wapie-niach litotamniowych Babicy autorka stwierdziła ponadto obecność zespołu chodenickiego: Spiratella, Radiolaria,
*
W wydzieleniach stratygraficznych zastosowano nomenkla-turę tradycyjną i nową - RCMNS VI Kongres 1975, Bratysła wa (1).UKD 551.782.13.022: 552.51/.542: 563.14 + 564.1+564.3(438-12) Globigerina, który występuje obok roślinożernych gatun-ków małżów i ślimaków o cechach środowiska brakicz-nego, nie notowany dotyćhczas w wapiennej facji litotam-niowej.
W stratygraficzno-przestrzennych i paleogeograficznych stosunkach odsłonięć, utwory te przedstawiają litotamnio-wy· monolit opolsko-grabowiecki o cechach interstraty-graficznej biolitofacji badenianu, pozostający w związkach faunistycznych i facjalnych z litoralno-litotamniowymi utworami obszaru świętokrzyskiego, lubelsko-roztoczań skiego, ukraińskiego (Miodobory) i wiedeńskiego (wapienie litawskie z Chlamys latissimus - 17, 20, 21).
Opolsko-grabowiecki monolit · facjalny rzeszowskiego centrum litotamniowego badenianu Polski południowej jest związany strukturalnie i stratygraficznie z litotamnio-wymi litobiofacjami: opolską (na- i podkarpacką) i grabo-wiecką (nakarpacką) dalszych geograficznie obszarów kar-packich (przemysko-cieszyńska strefa litotamniowa ba-denianu, 19). W tym sensie, litotamniowy monolit rzeszow-ski stanowi paleogeograficzno-stratygraficzny element eko-,
biofacjalny południowej, tj. karpackiej sensu lato, strefy litotamniowej badenian'u (J. Urbaniak: „Południowa strefa litotamniowa badenianu - polskie Karpaty i zapadlisko przedkarpackie", „Interstratofacja litotamniowego litoralu
w badenianie Karpat skolskich - litotamniowe centrum rze-szowskie" referaty przedstawione na posiedzeniu nauko-wym Komisji Nauk Geologicznych Oddział PAN w Kra-kowie 26.06.85 r.).
Litotamniową strefę facjalną badenianu (litoral,
sub-litoral), zróżnicowaną sedymentacyjnie i ekologicznie (cha-rakterystyczne zespoły i gatunki faun różnych nisz ekolo-gicznych) odnowi autorka do śródmorskiego progu, garbu.
karpacko-mioceńskiego (flisz skolski ze starszym
mioce-nem) o założeniach tektoniczno-geomorfologicznych. Próg ten dzieli basen opolsko-grabowiecki karpackiej „kryzy" (6) na strefy: południową - zamkniętą (wewnątrzkarpac
ką) i północną - zewnętrzną, otwartego morza (noryt,
batial), reprezentowane pelitycznymi osadami
ilasto--marglisto-łupkowymi i głębokowodną fauną
(pteropodo-wo-orbulinowo-przegrzebkową w opolianie, a
turritellowo--buliminową w grabowianie), ryc. 3.
Wiek utworów oraz batymetrię i charakter paleoreliefu S - N opolsko-grabowieckiego basenu Karpat skolskich
określają charakterystyczne zespoły morskich faun i ich
paieogeografia w ekologiczno-biologicznej strukturze ba-senów sedymentacyjnych. W basenie opolskim są to formy:
Chlamys latissżmus, Ch. łomnicki, Ch. multistriata, Panopea
menardż, Pinna pectinata, Cardium turonensis, Lutraria
oblonga, Ostrea gryphoides, Venus, Spondylus, małże skało twórcze, Echinoidea, Heterostegina, Amphistegina, Chlamys
exilis, Ch. incomparabilis, Ch. felsineum, Clio falouxi, Vaginella austriaca, V. lapugyensis i in„ Orbulina suturalis
i in. W basenie grabowieckim: Turritella rabae, Callistoma,
Clanculus, Gibbula, Natica, Chlamys scissa, Ch. lilii, Ch.
scabrella, Ch. neumayri, Ch. multistriata, Ch. multistriata
var. gloria maris, Ch. malvinae, Ch. jl.ava, Pecten besseri,
małże skałotoczne, zespół drobnych małżów i ślimaków
roślinożernych, jak: Ervilia, Modiola, Modiolaria, Bittium,
-r -r -r , - -,- --,- "'T"" --,- ... "'T"" -r- / - . . - :"J-o
o
Niechobrz~13
\__/ 14~X1s
„..., ....
16A
11P
10S
19K
20 ~ 21I
22Ryc. l. Biokorelacja litotamniowych utworów badenianu zatoki rzeszowskiej (na podkładzie geologiczno-strukturalnej mapy zatoki
rzeszowskiej R. Neya - 5)
Odsłonięcia miocen, badenian: 1 - utwory litotamniowe opolia-nu, 2 - gipsy, 3 - utwory litotamniowe grabowianu (a) i ogniwa
chodenickiego (b)
Profile litobiostratygraficzne (zgeneralizowane) bez skali. Podłoże
miocenu: 4 - flisz karpacki jednostki skalskiej. Badenian: opolian (morawian), 5 - piaski kwarcowe z grudkami litotamniowymi, 6 - iłołupki zapiaszczone, 7 - wapienie i piaskowce litotamnio-we, 8 - margle ilasta-piaszczyste z Bryozoa, 9 - margle
piaszczys-to-łupkowe z gruzłami litotamniowymi, 1 O - iłołupki uławicone
z Turritella turris. Wielician, 11 - iłołupki ciemnopopielate z Pseudotriplasia, 12 - seria osadów ewaporytowych (gipsy). Ko
-sowian, 13a - wapienie, piaskowce, zlepieńce, margle, mułowce
(litotamniowa seria osadów grabowieckich z Turritella pythago-raica rabae), 13b - wapienie litotamniowe ze Spiratella, Radio-laria, Globigerina (ogniwo chodenickie). 14 - granica zatoki rzeszowskiej (tektoniczna-erozyjna), 15 - nasunięcia tektonicz
-ne: a - sfałdowanego miocenu, b --' brzegu karpackiego, na przedpole Karpat, 16 - ważniejsze dyslokacje, 17 - miocen auto-chtoniczny, 18 - miocen parautoauto-chtoniczny, 19 - miocen sfał
dowany, 20 - Karpaty (jednostka skalska), 21 - upady warstw (zgeneralizowane), 22 - schemat mioceńskiej zatoki rzeszowskiej
i lokalizacja miejscowości
p
//
..,....,.J"'7- ..,._
/O RZESZÓW / / Is
p{zylasekr/ .
/~/
/ ~ Peeudotriplasia ~-- Uvigerina coetai K 0 0°
o Ostrea, Bryoz"oa o o 0 o Li thotamnium~
Panopea menardi Venus I.utraria Pinna Arca turonensis Echinoidee.) TyczynFig. l. Biocorrelation of Badenian Lithothamnium sediments in the Rzeszów Embayment ( geological-structural map of the area
aft er R. Ney - 5)
Exposures of Badenian (Miocene): 1 - Opolian Lithothamnium sediments, 2 - gypsum, 3 - Lithothamnium sediments of
Grabo-vian (a) and Chodenice member (b)
Lithobiostratigraphic columns, simplified and not to scale. Mio-cene bedrock: 4 - Carpathian Flysch of Skale unit. Badenian: Opolian (Moravian), 5 - quartz sands with Lithothamnium frag
-ments, 6 - sandy clay shales, 7 - Lithothamnium limestones and sandstones, 8 - clay-sandy marls with bryozoans, 9 - sandy--shaly marls with Lithothamnium fragments, 10 - stratified clay shales with Turritella turris. Wielician: 11 - dark-ashy clay shales with Pseudotriplasia, 12 - series of evaporitic rocks (gypsum).
Kossovian: 13a - limestones, sandstones, conglomerates, marls, mudstones (Lithothamnium series of Grabovian sediments with Turritella pythagoraica rabae), 13b - Lithothamnium limestones with Spiratella, Radiolaria, and Globigerina (Chodenice member); 14 - boundary (tectonic-erosional) of Rzeszów Embayment, 15 -tectonic overthrust of: a - folded Miocene, b - Carpathians at their foreland, 16 - major dislocations, 17 - autochtoneous Mio-cene, 18 - parautochtoneous MioMio-cene, 19 - folded MioMio-cene, 20 - Carpathians (Skole unit), 21 - dip of strata (simplified),
Seila, Alvania, Sandbergeria, Cerithiopsis, Caecum i in.,
Bu/imina insignis, B. elongata, Velapertina indigena, Ammo
-nia beccari, Elphidium, Spirolina pulchra i in. Fauny te (makrofauna i mikrofauna) wskazują na głębokość do 100 i 200 m w strefie litotamniowej sedymentacji i poniżej 1 OOO m w strefach północnej i południowej zbiornika (ryc. 3).
Paleorelief opolskiego basenu modelowany procesami ewolucji tektonicznej Karpat stanowi zrąb paleobioekolo-gicznej i stratygraficznej struktury grabowieckiej (10).
Cechuje ją niestabilna paleogeomorfologia zbiornika,
wy-razaJąca się pogłębionymi kontrastami batymetrycznymi
i znacznymi różnicami miąższościowymi równoczasowych
B A D E N I A N p r o f i 1
c:
(!) (!):i: odsłonięć(.) "d :g
geologicz-o zakresy ogniw stratygraficz. (!) C1l nych
·rl Ul Ul
5 wg literatury w zestawieniu o (kompilacja
autorki bez skali)
osadów strefy litoralu i stref neryto-batialu (ryc. 3), roz-bitych na drugorzędne jednostki geomorfologiczne (sub-baseny), o charakterze niecek lub rynien, jak np. strefa sedymentacyjna Mogielnicy, strefa Pobitna k. Rzeszowa, czy strefa Brzozowej -Gromnika, strefa Błoń, strefa Zgłobic w rejonie Tarnowa i in. (9, 10).
Utwory litotamniowe s.l. zatoki rzeszowskiej, o biolo-gicznych i sedymentacyjnych cechach przybrzeżnego lito-ralu, nie odnoszą się bezpośrednio do południowego brzegu karpackiego lądu stałego; związane ze śródmorskim pro-giem podłoża mioceńskiego zbiornika (archipelag wysp, kordyliera) tworzą barierię, tj. paleogeografir.wo-facjalną,
płytkowodną strefę sedymentacyjną b~senu.
p a r a 1 e 1 i z a c j a
Charakterystyczne stref sedymentacyjnych
cechy biologiczne osadów
p ł y t k i c h - g ł ę b o k i c ł:
litoral s. l., neryt, batial
ł Turritella rabae .b.
'...._
I I (!) Ctlrl I I I I ;:.., li li IT Ili Pectenb!~~~~!triata*
C1l E I N8>
'H (!) ·rl C1l Q) c c°'
o c li li li li I 'H C1l H C1l ~~~-~~ rl 'd C1l H ..Q C1l C1l c C1l li li li li\ Chlamys (!) .j..l o !:Jl :i:C1l ·rl 'O ·rl HO :J: (!)O .µ H. O rl C Ul ..Q c !:Jl c H ·rl :i: 4 li li li li I Spirolina pulchra .j..l .j..l 0 N..'><:: Ul Hrl ::J o t:Jl:J: o li li li li/ Globigerina,Lithotamnium Ul ·rl ·rl H / E .a ::J .j..l Ul li li li l i / rl c o.. J M
-
H - - - - i . - - - - - o Radiolaria C1l oI warstwy ~ •11•11 •li•/ Spiratella, I C1l
<
H .j..l
Q) chodanickie ł li• li. l i . / Globigerina, Lithotamnium o :i:
'
C1l oo ... :i:.µ .j..l c;:.., .i:: c / :i: o ... z ·rl C1l :i:
-
(.) C1l cwielician~
"symbioza" C1l o .j..lqy>
C1l o C1l rl ·rl o o ·rl 3 'H ·rl ;:.., 'H .j..l rl c ..'><:: ..Q c C1l s.s. ewaporytowo-glonowa (!) C H (!);:.., o (!) 'd ·rl---
HE O H H ::J 'd o (.)~
.j..l C1l o.. .j..l o UlE-< o C1l H ·rl rl Pseudotriplasia Ul.j..l C1l
Ul ~fil
!:Jl ,.Q'Ul rl
~~
(!)Ul 2 Uvigerina co stai / ~Ul
(!) ·rl :r: ·rl :i: ' ' I J/ ..'><:: Ul - ~---- \
,,
~ u ·:i: o ... :i: >. N ;:..,~~1
rl ... o :i: o (!) Ul c Chlamys latissimus>
c o rl Oo-O Ul ·rl ..'><:: N o Ch. łomnicki C1l / rl ..QE-< H 'd _g-::.o::s:> Panopea menardi / ::J (!)
I I I
"'
:i: I ..Q N ;:.., c c I I I I Arc a turonensis o / C1l H H ::i c o C1l I c< ...
o :i: o !:Jl rl .j..l ·rl c I I I l i Pinna pectinata ·rl c o I oo H rl C1l I I I Ostre a gryphoides o O'> ... N ..'><:: o o..
-i: C1l 'd o o ·rl I 11 :i: (!) ... (.) ..Q :i:
·rl .j..l o.. :i: Turritella turris o .j..l
0
·rl (!) o c'H c o C1l , ·rl Ul c N 'd o
-i: C1l <ó. H 1 / Venus, Spondylus, c o o H o .j..l
H ·rl o :-::··:-:.-:·:•.-:/ E H .j..l O'> o.. ..'><::
!:Jl c E Heterostegina C1l (!) ..'><:: ~ o (!)
i:i:; ;:.., (!) n Amphistegina .j..l .j..l c H c
.j..l 'd I I I I o (!) C1l H (!)
C1l C1l I I I l i Orbulina suturalis .j..l .i:: / rl o.. .j..l ;:..,
-i: H ..Q I I I \ Echinoidea ·rl / o.. o.. c .j..l rl 'd Ul I I I I \ Lithotamnium
<
C1l c o o I I I fi ·.G 'H o :i: p.. ·rl I I I I / ... (!) .j..l o ..Q ::\<:-:·:.::„:r (!) ... ... H ..'><:: ..'><:: o H .j..l c o .j..l I I I'
.j..l>
Ul C1l ..Q ·rl Ul rl Q)' rl I I I I l / E:' M ---::;_~r / !:Jl ? ... , Fliszowe podłoże~/~
(Karpaty, jedn. skolska)
1777/11
lLLL.LI
r;-l:~J2
-
'.!.:-·,:..:l
:"
.·„.:::-:::
.·:; •:::
• ;13
~41~--\)~5 ~61---"'-11
~ - o - ~ - - -~1>>:n\1a
~~.··
.. ·.
·
9
~10~11
~ ~ Ryc. 2. Syntetyczny profil stratygraficzny morskich utworówba-denianu południowego obrzeżenia mioceńskiej zatoki rzeszowskiej
Fig. 2. Synthetic stratigraphic column of Badenian marine sedim-ent at southern margin of the Miocene Rzeszów Embaymsedim-ent
Polskie Karpaty wschodnie (jednostka skolska), 1 - kreda górna, paleocen, eocen, oligocen (wg Mapy geologicznej Karpat Polskich 1: 900 OOO, S. Sokołowski 1963 r). Miocen. Badenian dolny (mora-wian): 2 - iłołupki, mułowce (a), piaski zailone (b) z Lithotam-nium, 3 - margle, iłołupki piaszczyste z Lithotamnium, 4 - wa-pienie i piaskowce litotamniowe, 5 - margle łupkowe-piaszczys
te ż gruzłami litotamniowymi, 6 - iłołupki margliste pias1czyste
z Turritella turris. Badenian środkowy = ogniwo ewaporytowe s.l. (wielician s.l. i warstwy chodenickie): 7 - łupki ilaste, 8a -gipsy, Sb - gipsy z pokrywami glonowymi (3), 9 - wapienie litotamniowe ze Spiratella, Radiolaria, Globigerina (chodenicka facja litotamniowa). Badenian górny (grabowian): 10 - wapienie, piaskowce, piaskowce oolitowe, zlepieńce, margle, mułowce (lito-tamniowe) z Turritella pythagoraica rabae. 11 - paleogeogra-ficzne-stratygraficzne zazębianie się stref facjalnych morskich basenów: „opolskiego" (1), „ewaporytowego" (II), „grabowiec-kiego" (III) - ekwiwalenty litobiofacjalne płytkowodnych i
głę-bokowodnych obszarów zbiornika
*
Z odmianą gloria marisPolish Eastern Carpathians (Skole unit): 1 - Upper Cretaceous, Paleocene, Eocene, Oligocene (after The Geological Map of the Polish Carpathians, 1 : 900,000, St. Sokołowski, 1963). Miocene, Lower Badenian (Moravian): 2 - clay shales, mudstones (a), and clay sands (b) with Lithothamnium, 3 - marls and sandy clay shales with Lithothamnium, 4 - Lithothamnium limestones and sandstones, 5 - shaly sandy marls with Lithothamnium fragments, marly-sandy clay shales with Turritella turris. Middle Badenian =
evaporatic member s.l. (Vielician s.l. and Chodenice Beds): 7 -clay shales, 8a - gypsum, 8b - gypsum with algal coatings (3), 9 - Lithothamnium limestones with Spiratella, Radiolaria, and Globigerina (Chodenice Lithothamnium facies). Upper Badenian (Grabovian): 10 - limestones, sandstones, oolitic sandstones, conglomerates, marls, mudstones (Lithothamnium) with Turritella pythagoraica rabae. 11 - paleogeographic-stratigraphic interfing-ing of facies zones of "Opolian" (I), „evaporitic" (II), and "Grabo-vian" (III) marine basins - lithobiofacies equivalents of
shallow-and deep-water parts of the ba~in
N
s
• A. beccari Bulimina insignis
Velapertina indigena
B. elongata Turritella pythagoraica rabae
Elphidium c.
Zesp. zgłobicko-błoński
P. besseri, Natica, Bittium, fauna opolska II złoże
Pecten besseri, Ch. multistriata,
skałotocze, Spirolina pulchra,
zespół szczepanowicki
N
Gr. Pteropoda Vaginalla austriaca V. lapugyensis Orbulina saturaliss
Vaginella,Clio falouxi,Ch.exilis Ch.incomoparabilis, Ch.felsineum, Orbulina suturalisCh. latissimus, Pinna pectinata, Panopea menardi, Ostrea gryphoides,
małże skałotocze, Heterostegina,
lod
karpacki
Ryc. 3. Schemat stref facjalnych w pale.ogeoreliefie basenu opols-ko-grabowieckiego Karpat rzeszowskich ( geobiorekonstrukcja
przed-stawiona w powiązaniu z dalszymi obszarami karpackimi) - fliszowe podłoże (Karpaty, jednostka skolska), 2 - strefa zewnętrzna (północna = otwarta), 2a - materiał karpacki i mio-ceński na wtórnym złożu, 3 - strefa południowa (wewnętrzna) =
zamknięta, 4 - strefa litotamniowa, 5 - tektoniczna przebudowa paleoreliefu S - N, 6 - kierunki zapadania i podnoszenia stref basenu i jego brzegowisk, 7 - kierunki tektonicznych przesunięć, 8 - paleogeografia charakterystycznych gatunków makrofauny i mikrofauny w powiązaniu z chrakterystycznymi zespołami faun różnych stref facjalnych (litoral, neryt, batial), 9 - geobiorekon-strukcja paleoreliefu basenu opolskiego, 10 -
geobiorekonstruk-cja paleureliefu basenu grabowieckiego
Amphistegina
Vaginella, Ch. incomparabilis, Ch. exilis, Ch. felsineum, Orbulina suturalis
Jg
II
10Fig. 3. Scheme of facies zones in the paleogeorelief of the Opolian--Grabovian basin of the Rzeszów Carpathians (a geobioreconstruc-tion made taking into account correlageobioreconstruc-tions with more distant
Car-pathian regions)
1 - Flysch basement (Carpathians, Skole unit, 2 - external zone (norhern = open), 2a - redeposited Carpathian and Miocene materiał, 3 - southem (inner), i.e. closed zone, 4 - Lithotham-nium zone, 5 - tectonic reconstruction of S-N oriented paleo-relief, 6 - directions of sloping and rise of individual zones and shore parts of the basin, 7 - directions of tectonic displacements, 8 - paleogeography of characteristic macro- and microfaunal species with reference to typical faunal assemblages of individual (littoral, neritic, and bathyal) facies zones, 9 - geobioreconstruc-tion of paleorelief in Opolian basin, 1 O - geobioreconstruction
Podstawowym ktyterium paleogeograficzno-facjalnej, stratygraficznej, paleogeomorfologicznej i tektonicznej re-konstrukcji mioceńskiego basenu w rejonie Karpat jest paleontologia zespołów makrofauny (szczególnie czułych wskaźników charakteru środowiska morskiego) oraz ich analiza ekologiczna i sedymentologiczna, m.in. charakter złoża, skamieniałości, geneza organicznych i nieorganicz-nych elementów osadów, obszary macierzyste (17, 19, 21). Przedstawiony zakres badań, dostarczając informacji do geologicznej charakterystyki utworów zatoki rzeszow-skiej stanowi także jeden z parametrów perspektyw eksplo-atacji mioceńskich surowców tego regionu (np. wapienie, piaskowce, piaski, skały ilaste, ewaporyty i in.), które genetycznie i paleogeograficznie wiążą się ze specyfiką geobiologiczną i fizykochemiczną sedymentacyjnych stref facjalnych opolsko-grabowieckiego paleogeoreliefu S - N (7) badeńskiego zbiornika, w karpackiej strefie sedymen-tacyjnej.
Obraz geologiczno-strukturalny mioceńskiej zatoki rze-szowskiej o charakterze parautochtonu (5, 22 i in.) jest zniekształcony siecią dyslokacji i wtórnych nasunięć utwo-rów strefy płytkowodnej (litoralnej)
=
litotamniowej s.l. nautwory strefy głębokowodnej północnej (nerytyczno-batial-nej), ogólnie pelityczno-ilasto-łupkowej (otw. wiert. Mogiel-nica PN). Sytuację tę ilustrują profile głębokich otworów przemysłu naftowego (materiały archiwalne Kraków, Jasło), w zestawieniu z geograficzną lokalizacją odsłonięć mio-ceńskich utworów brzegowych
=
litoralno-litotamnio-wych (ryc. 1), kierunkami zapadania warstw miocenu i jego fliszowego podłoża, charakterem litologiczno-sedymenta-cyjnym mioceńskich osadów oraz wynikami badań geo-, biostratygraficznych i paleontologicznych.LITERATURA
1. Cicha I., Se n es J. - Vorschlag zur Gliederung des Badenian der zentralen Paratethys. VI Congres Regional Committee on Mediterranean Neogene Strati-graphy, Bratislava 1975.
2. Fr ie db erg W. - Zagłębie mioceńskie Rzeszowa. Rozpr. Wydz. Mat.-Przyr. PAU, Cz. I, t. 43, cz. II, t. 46, 1903, 1906.
3. Go 1 o n ka J. - Stromatolity gipsów mioceńskich zatoki rzeszowskiej. Kwart. Geol. 1972 nr 2.
4. Gołąb J. - Przyczynki do znajomości geologii Niechborza. Rocz. Pol. Tow. Geol. 1932 z. 1. 5. Ney R. - Rola rygla krakowskiego w geologii
za-padliska przedkarpackiego i rozmieszczeniu złóż ropy i gazu. Pr. geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 1968 nr 45.
6. N o w a k J. - Miocen północnej krawędzi Karpat. Rocz. Pol. Tow. Geol., 1948 t. 17.
7. S z a fr a n S. - Rozwój facjalny i układ przestrzen-ny oraz gazonośność utworów miocenu autochtonicz-nego we wschodniej części zapadliska przedkarpackie-go na podstawie korelacji profilowań geofizycznych. Pr. geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 1980 nr 120.
8. Urb a n i a k J. - Próba opracowania stratygrafii miocenu okolic Szynwałdu koło Tarnowa. Biul. Inst. Geol., t. IV. Z badań geologicznych w Karpatach, 1960.
9. Urb a n i a k J. - Wstępne wyniki badań geologicz-nych miocenu przykarpackiego nad Dunajcem. Kwart. Geol. 1972 nr 2.
10. Urb a n i a k J. - Stratygrafia miocenu przedgórza Karpat nad Dunajcem koło Tarnowa. Pr. geol. Kom.
Nauk. Geol., PAN Oddz. w Krakowie, 1974 nr 86.
11. Urb a n i a k J. - Makrofauna mioceńska z wierceń okolicy Tarnowa. Spraw. z Pos. Kom. PAN Oddz. ·
w Krakowie, t. XVII/l, 1974.
12. U r b a n i a k J. - Miocen z Przy laska koło Rzeszo-wa w świetle nowych badań. Ibidem, t. XVIII/I, 1975. 13. Urb a n i a k J. - Makrofauna utworów mioceńskich
na fliszu karpackim w okolicy Dubiecka. Prz. Geol. 1977 nr 7.
14. Urb a n i a k J. - Opracowanie stratygraficzne mio-cenu Karpat środkowych i przedgórza na podstawie makrofauny (Przylasek, Babica). Arch. IG, Kraków 1977.
15. U r b a n i a k J. - Charakterystyka środowiska se-dymentacyjnego litoralnych utworów badenianu w Karpatach (Zatoka Rzeszowska). Spraw. z Pos. Kom. PAN Oddz. w Krakowie, t. XXII/I, 1980.
16. U r b a n i a k J. - Litologia i fauna miocenu w re-jonie Olimpowa. Ibidem, t. XXIIl/2, 1981.
17. Urb a n i a k J. - Rozwój facjalny miocenu w pol-skich Karpatach. Arch. IG Warszawa-Kraków 1982. 18. Urb a n i a k J. - Charakterystyka zespołu fauny mioceńskiej z Babicy koło Rzeszowa. Spraw. z Pos.
Kom. PAN Oddz. w Krakowie, t. XXV/1, 1983. 19. U r b a n i a k J. - Skolsko-cieszyńska podkarpacka
strefa facjalna badenianu jako wskaźnik paleostruktu-ralny. Kwart. Geol. 1984 nr 3-4.
20. U r b a n i a k J. - Stratygrafia litotamniowych utwo-rów mioceńskich na fliszu polskich Karpat W schod-nich okolic Rzeszowa. VIII Kongres CMNS, Buda-peszt 1985 (streszczenie referatu).
21. Urb a n i a k J. - Biofacjalna struktura karpackie-go neogenu Polski ( opolian - miopliocen). Prz. Geol. 1985 nr 6.
22. Wdo wiar z S. - O stosunku Karpat do zapadliska przedkarpackiego w Polsce. Ibidem 1976 nr 6.
SUMMARY
Shallow-water Lithothamnium rocks (limestones, sand-stones, conglomerates, mudsand-stones, marls, and claystones) from margins of the Rzeszów Embayment (Figs. 1, 2) were assigned to the Opole (Moravy) member by W. Friedberg (2) and J. Gołąb (4).
On the basis of paleontological and geological analysis of my collections of fossils from classic and new outcrops, I differentiated the Lithothamnium Opolian (Przylasek, Niechoborz, Olimpów, Tyczyn, and Hermanowa localities) with a new faunistic record (13, 14, 15, 16), and Litho-thamnium Grabovian (Babica locality), hitherto uniden-tified in the Carpathian region (8, 9, 10, 11, 14, 17, 18, 19, 20, 21). In the Lithotamnium Limestones from Babica I also found the Spiratella-Radiolaria-Globigerina assem-blage (cooccurring with plant-easting species of bivalves and gastropods, representing marine environment with brackish features), indicative of the Chodenice member developed in the Lithothamnium facies (J. Urbaniak, "Southern Lithothamnium zone of the Badenian - the Polish Carpathians and Carpathian Foredeep" and „Litto-ral Lithothamnium interstratofacies in the Badenian of the Skole Carpathians - the Rzeszów Lithothamnium cent-er" - papers delivered at the scientific meeting of the Commission of Geological Sciences, Cracow Branch of the Polish Academy of Sciences, Cracow, 1985.06.26).
The strata mentioned above represent Opolian-Grabo-vian monolith, with features of Badenian interstratigraphic biolithofacies and faunistic connections with Badenian Lithothamnium strata of the Carpathian region, Holy
Cross Mts, Lublin-Roztocze area, and Ukraine and Wien regio~ (17, 19, 20).
I regard the Lithothamnium facies zone of the Badenian as related to a intrabasinal threshold, Carpathian-Miocene swell (Skole Flysch and Lower Miocene) with tectonic--geomorphological foundations (Fig. 3). The threshold acted as a divide of the Opolian-Grabovian basin of the Carpathian "flange" (6) into a closed, souther:ri zone and open-sea (neritic-bathyal) northern. Both zones are re-presented by pelitic sediments and deep-water fauna: pteropod-Orbulinid-pecten in the Opolian, and turritellid--buliminid one in the Grabovian.
The age of strata, bathymetry, and character of the S - N paleorelief of the Opolian-Grabovian basin of the Rzeszów Carpathian are defined by characteristic assem-blages and species of Opolian and Grabovian marine faunas (see Polish text and Fig. 3). The faunas indicate depths down to 1 OO m or even 200 m in the zone of the Lithothamnium sedimentation, and below 1000 m in the northern and southern zones of the basin.
The paleorelief of the Opolian basin in the Carpathians is interpreted as a stratigraphic horst of the Grabowiec structure, characterized by increased bathymetric contrast in the Rzeszów Embayment and unstable paleogeomorpho-logy, reflected by the Pobitno and Mogielnica basins, Brzozowa- Gromnik basin (furrow) basin and other forms. The Lithothamnium strata of the Rzeszów Embayment are not directly related to southern margin of the Carpa-thian land but rather to an intrabasinal threshold of Carpath-ian basement (island archipelago, cordillera) and they form a barrier of the reef type (Fig. 3). Analysis of faunas of the Carpathian Miocene showed existence of a few latitudinally oriented intrabasinal thresholds, beneath the Carpathians (Opolian) and above them (Opolian and Grabovian - 19). Sedimentation developing in the zone of these threshold was littoral, reef-Lithothamnium in chara-cter, and unrelated to the Carpathian land.
Macrofaunal assemblages (comprising bivalves, gastro-pods, pterogastro-pods, plankton, and representatives of other systematic groups) appear usable as the major criterion in reconstructing the Carpathian Miocene basin. The assem-blages are especially sensitive indicators of marine environ-ment and the reconstructions should be based on results of ecological and sedimentological analyses (mode of deposition of fossils, origin of organie and inorganic components of sediment, alimentary areas).
PE31-0ME
MenKoBOAHb1e m1ToTaMH111eab1e ocaAK111 (1113aecTHRK1t1, necYaH111K111, KoHrnoMepaTbl, aneapon111Tb1, Mepren111, rn111H111c-Tb1e cnaHUbl) pacnpocTpaHeHHb1e Ha 0KaHMneH111111 >t<ewoa-CKoro 3an111aa (p111c. 1, 2), np111Y111cneHbl B. 4>paHA6eproM (2) 111 l-0. ronoM60M (4) K ononbCKOMY 3BeHy (MopaBbRH). Ha ocHoaaH111111 naneoHTonornyecKoH 111 reonornYeCKOH o6pa6oTKll1 co6CTBeHHOH KonneKU111111 oKaMeHenocTeH 1113 ApeBHlllX 111 HOBblX 06Ha>KeH111i1, asTop BblAe11111n n111To-TaMHll1eBbli1 ononbRH (nw111n11ceK, Hexo6>K, On111Mnys, Tb1YblH, XepMaHoaa), AOKyMeHT111poaaHHb11'.:1 HOBblMll1 <f>ay-Hll1CT111YeCK111M111 MaTep111anaM111 (13, 14, 15, 16) - 111 nll1TO-TaMHll1eBbli1 rpa6oBbffH (6a6111ua), KOTOpb1i:1 AO Cll1X nop He 6b1n BblAeneH a paHoHe KapnaT (8-11 ; 14, 17-21 ). B n111ToTaMH111eab1x 1113aeCTHRKax 6a6111ub1 aaTop onpeAen111n np111cyTcTa111e KoMnneKca Spiratella, Radiolaria, Globigerina
(BblCTynal-Oll.41111:1 BMeCTe c Bll1AaM111 TpaBOffAHblX ABYXCTBO-pYaTblX MOnnl-OCKOB 111 6pl-OXOHOrlAX xapaKTep111CTll1YeCKll1X Anff MOpCKoi:1 6paKll1YHOi:1 cpeAbl), KOTOpblH YKa3blBaeT Ha xoAeH111uKoe 3BeHo a n111ToTaMH111eaoH ą>au111111 (.fi. Yp6aHRK -„1-0>t<Haff n111TOTaMHll1eBaff 30Ha 6aAeHbffHa - nonbCKll1e KapnaTbl 111 npeAKapnaTCK111H nporn6", „V1HTepCTpaTo-<f>au11111 n111ToTaMH111eaoro n111Topana a 6aAeHbRHe cKon~ cK111x KapnaT - n111ToTaMH111eab1H >t<ewoacK111H ueHTp", pe-<f>epaTb1 npeACTaaneHHb1e Ha HayYHOM 3aceAaH111111 KoM111cc111111 reonornYecK111x HayK nonbcKoi:1 AKaAeM1.1111 HayK, KpaKoa-cKoe OTAeneH111e 26.06.1985 r.).
3T111 0Tno>KeH1.1R npeAcTaanRl-OT co6oi:1 n111ToTaMH111e-BblH ononbcKo-rpa6oaeuK111H MOHon1.1T 111Me1-0ll.4"1i:1 xapaKTep ll1HTepCTpaT111rpa<f>111YeCKOi:1 61.1on1.1To<f>au1111.1 6aAeHbRHa, B <f>ayHll1CTll1YeCK111X CBff3ffX c n1.1ToTaMH111eBblMll1 OTno>KeHll1ff-Mll1 6aAeHbRHa pai:1oHOB: KapnaTCKOro, CBeHTOKW111CKoro, n1-06n111HCKOro-pacT0YaHCKoro, yKpa111HCKoro 111 BeHCKOro (17, 19, 20).
Jl111ToTaMH1.1eay1-0 ą>au1.1anbHY1-0 30HY 6aAeHbaHa aaTop OTHOCll1T K cpeAll13eMHOMOpCKOMY ycTyny, KapnaTCKO-Mll10-ueHCKOMY rop6y (cKonbCK"1H <f>n1.1w co CTapW111M M1110UeHOM) c TeKToH111YecK111-reoMop<f>onornYecK111M111 npeAnono>KeH111R-M111, (p111c. 3). 3ToT yCTyn pa3Aen11eT ononbcKo-rpa6oaeu-K1.1i:1 6acceHH KapnaTcKoro <f>naHua (6) Ha 30Hbl: 10>KHYlO -3aKpb1TYl-O 111 ceaepHyl-0 - OTKpblTOro MOpR (Hep111T -6aT111anb). CeaepHyl-0 1.1 l-O>KHYl-0 30Hbl npe.QcTaanRl-OT nen111-TOBb1e ocaAK111 111 rny6oKOBOAHaR <f>ayHa: nTeponOAOB, op6yn111H a ononbRHe 111 Typp1.1Tennoa 111 6yn1.1M1.1H a rpa-6oabRHe.
B03pacT ocaAKOB, a TaK>Ke 6aT111MeTp1111-0 1.1 xapaKTep naneoreopen be<f>a l-0-C o non bCKo-rpa6oaeuKoro 6acceH-Ha >KewoacK111x Kapnn onpeAenRl-OT xapaKTep111cT111YeCK1.1e KOMnneKCbl 111 nopOAbl MOpCKoi:1 <f>ayHbl - ononbCKOH "1 rpa6oaeuKoH (nonbCK"1H TeKcT 111 p111c. 3). 3T1.1 <f>ayHbl yKa3blBal-OT Ha rny61.1Hy MeHee 100 111 200 M B n1.1ToTaMH"1e-aoi:1 3oHe ocaAKOHaKonneH111R 1.1 6onee YeM 1000 M a ce-aepHoH 111 1-0>KHOH 30Hax 6acceHHa.
naneoreopenbe<f> ononbcKoro 6acceHHa KapnaT co-cnan11eT co6oH ropcT CTpaT111rpa<f>1.1YeCKOH rpa6oaeuKoH CTpyKTYpbl, KOTopaR B >KewoBCKOM 3an111ae xapaKTep111-3yeTCff 3HaYl.1TenbHblM111 6aT111MeTp1.1YeCK"1Mll1 KOHTpacTaMl.1 111 HeycToi:1Y111aoi:1 naneoMop<f>onorneH 6acceHHa, Hnp. Mynb-Aa no6"1THa, MynbMynb-Aa MorenbH111Ubl, MynbMynb-Aa (>t<eno6) Ó>K0-30BOH-f pOMH"1Ka 111 Apyrne. J11.1ToTaMHll1eBb1e OTno>Ke-Hll1ff >KewoBCKoro 3an111aa He OTHOCRTCR HenocpeACTBeHHO K 1-0>KHOMY 6epery KapnaTCKoro KOHTl.1HeHTa. 0Hll1 CBR3a-Hbl co cpeAl.13eMHOMOpCK111M ycTynoM KapnaTCKoro <f>YHAa-MeHTa (apx1.1nenar OCTpOBOB, KOpA111nbepa) 111 COCTaBnffl-OT 6apbep 111Me1-0ll.4111i:1 p1.1<f>oBblH xapaKTep (p111c. 3). AHan1113 <f>ayH KapnaTCKoro Mll10UeHa yKa3blBaeT Ha HeCKOnbKO napannenbHblX cpeA1113eMHOMopcK1.1x ycTynoa ononbcKoro 111 rpa6oaeuKoro 6acceHHOB, noA-(ononbRH) 111 Ha Kapnnax (ononbRH, rpa6oabRH) - 19. B 3oHe n111x cpeA1113eMHO-MopcK111x ycTynoa n111TopanbHa11 ceA111MeHTau11111 ocaAKOB 111MeeT p111<f>oao-n111T0Ta111H111eab1e CBOHCTBa 111 OHa He CBR3aHa c KapnaTCK"1M KOHT"1HeHTOM.
0CHOBHblM Kp111Tep111eM peKOHCTPYKU111111 Mll10UeHoBoro 6accei:1Ha KapnaT 11an111-0TCR KoMnneKCbl MaKpo<f>ayHbl (Mon-n1-0cK111, racTpononbl, nTeponOAOBblH nnaHKTOH 111 Apyr111e c111cTeMaT111YeCK111e rpynnb1 opraHll13Moa) - oco6eHHO yya-CTB111TenbHb1e noKa3aTen111 MOpCKOi:1 cpeAbl, a TaK>Ke 111X ::.KonornYeCK111H 111 ceA111MeHTonornYecK111H aHan1113b1 (xa-paKTep oKaMeHenocTeH, reHe3111c opraH111YecK1.1x 111 Heopra-H111YecK111x ::.neMeHTOB ocaAKOB, MaTep111HCK111e 06nacT111).
