Minerały akcesoryczne z granitów typu S jednostki gemerskiej w zachodnich Karpatach

Minera³y akcesoryczne z granitów typu S jednostki gemerskiej

w zachodnich Karpatach

Micha³ Kubiš*,**, Igor Broska**, Parel Uher***

lub permskotriasowych wystêpuj¹ w jednostce gemerskiej w zachodnich Karpatach. Granity spiskogemerskie (SGG) s¹ leukogranitami biotytowo-muskowitowymi do musko-witowych, granitami albito-, mikroklino-, ± topazonoœnymi, ± grejzenami i rzadko porfirami granitowymi. Granity SGG wykazuj¹ cechy typu S ze wzbogaceniem w K, Rb, Sn, F, B a tak¿e P. Minera³y akcesoryczne w SGG tworz¹ dwie grupy pierwotnego zespo³u magmowego: wczesnomagmowy cyr-kon 1, apatyt 1, turmalin (g³ównie sch`rl), monacyt, granat i póŸny lub pomagmowy cyrkon 2, apatyt 2, ksenotym, tur-malin (sch`rl-foityt, foityt-dravit), topaz, kasyteryt minera³y Nb-Ta-W, fluoryt i inne.

Wzbogacenie tych granitów w niektóre pierwiastki REE przez wytracenie pierwotnych albo specjalnych póŸ-nych pomagmowych mineralizacji powoduje ich klasyfi-kacjê jako specjalne granity typu S.

Morfologia kryszta³ów cyrkonu jest bardzo podobna we wszystkich ska³ach granitowych. Dominuj¹ pierwotne cyrkony S i L, co oznacza punkt reprezentowany przez

morfometryczny subtyp S8, G1 i pewne typy cyrkonu L,

które reprezentuj¹ póŸnomagmow¹ populacjê cyrkonów. Stosunki Zr/Hf w cyrkonach oscyluj¹ wokó³ œredniej war-toœci dla ska³ anatektycznych (ok. 30; Pupin, 2002). Apatyt z granitów SGG tworzy dwa ró¿ne typy genetyczne. Pierw-szy typ jest reprezentowany przez du¿e kryszta³y pierwot-ne (ok. 250 :m), które s¹ wzbogacone w Fe i Mn (3,04–4,16% wag. MnO; 0,19–0,9 % wag. FeO); wtórny jest rozmieszczony w skaleniach alkalicznych jako produkt ³ugowania cz¹steczki berlinitowej. Tworz¹ one bardzo ma³e kryszta³y (ok. 3 :m) z nisk¹ zawartoœci¹ Mn i Fe. Monacyt z SGG jest zazwyczaj wzbogacony w cz¹steczkê brabantytow¹ (zazwyczaj ponad 10% obj.), ale lokalnie tak¿e znaleziono skrajny cz³on brabantytowy (Dolina Dlha). Ksenotym jest powszechny. Zawartoœæ uranu w ksenotymie typowo wynosi 1,23 do 3,49% wag. UO2, Th 0,56–1,32%

wag. Turmalin jest szeroko rozprzestrzenion¹ faz¹ we wszystkich typach granitów i w ich zmienionych produk-tach. Tworzy kryszta³y kolumnowe, agregaty b¹dŸ niere-gularne ziarna o rozmiarach od 0,1 do 10 cm. Jest to g³ównie sch`rl z wysokim stosunkiem Fe/(Fe+Mg) = 0,75 do 0,99, rzadko foityt (x = 0,4 do 0,6). Dravit z Fe/(Fe+Mg) jest typowy dla ska³ egzokontaktowych. Fer-rocolumbit - manganocolumbit o stosunkach Mn/(Mn+Fe) = 0,06 do 0,85, Ta/(Ta+Nb)= 0 do 0,58, ferberyt, rzadko hüberyt (Mn/(Mn+Fe) = 0,06 do 0,56), niobowy i tantalowy rutyl Ta/(Ta+Nb) = 0 do 0,58 i kasyteryt s¹ najbardziej roz-powszechnionymi fazami w granitach Li-F i grejzenach.

Geochemia izotopów tlenu w bazaltach alkalicznych z Dolnego Œl¹ska

— problem kontaminacji materia³em skorupowym

Anna Ladenberger*, Marek Michalik*

Bazalty alkaliczne wystêpuj¹ce na terenie Dolnego Œl¹ska nale¿¹ do œrodkowoeuropejskiej prowincji wulka-nicznej (CEVP). Do powszechnie wystêpuj¹cych typów petrograficznych nale¿¹ bazanity, nefelinity, bazalty, tra-chybazalty. Wystêpowanie cia³ magmowych jest zwi¹zane z przebiegiem g³ównych struktur tektonicznych, zarówno kenozoicznych, jak i paleozoicznych, reaktywowanych w trakcie orogenezy alpejskiej. Wiek ska³ wulkanicznych zosta³ oznaczony metod¹ K-Ar, na podstawie której wydzielono dwa g³ówne wydarzenia wulkaniczne:

1) ok. 20 Ma,

2) ok. 29 Ma (Pécskay i in., 2004).

Do analiz izotopów stabilnych tlenu wybrano 25 pró-bek bazaltów, z których wyseparowano fenokryszta³y oli-winów (24) i piroksenów.

Pomiar wykonano metod¹ fluorynacji laserowej w Laboratorium Izotopów Stabilnych w Royal Holoway University w Londynie (Sharp, 1990).

Badane ska³y alkaliczne charakteryzuj¹ siê nisk¹ zawartoœci¹ krzemionki (SiO2=40–47,85% wag.) oraz

doœæ wysok¹ zawartoœci¹ MgO (8,07–15,16% wag.). Wysokie stosunki izotopów Pb (206Pb/204Pb=19,4–20,8) i niskie stosunki izotopów Sr (87Sr/86Sr = 0,70326–0,70440) wskazuj¹ na radiogeniczne Ÿród³o w p³aszczu typu HIMU. Wystêpuj¹ce w dwóch przedzia³ach wartoœci stosunki izo-topowe Nd i Hf wskazuj¹ na lokalne zró¿nicowanie Ÿród³a magm alkalicznych w tym rejonie.

Badania izotopu tlenu wykonano na fenokryszta³ach oliwinów i piroksenów charakteryzuj¹ siê w¹skim prze-dzia³em wartoœci (*18

O = 4,86–5,35). Oko³o 30% wyników jest nieznacznie podwy¿szonych, w stosunku do œredniej wartoœci *18

O typowej dla oliwinów p³aszczowych, co mo¿e wskazywaæ na niewielki wp³yw procesów niskotem-peraturowych. Wartoœci *18O mieszcz¹ siê w przedziale wartoœci charakterystycznych dla oliwinów p³aszczowych. Bior¹c pod uwagê podobne wyniki uzyskane dla ca³ej ska³y mo¿na stwierdziæ, ¿e zakres kontaminacji materia³em sko-rupowym podczas generowania magm by³ niewielki.

Badania by³y wykonane dziêki grantom KBN 3 PO4D 014 24 (A.L.) i 3PO4D029 24 (M.M.).

Przegl¹d Geologiczny, vol. 53, nr 9, 2005

792

*GEOFOS, s.r.o., Vel’ky Diel 3323, 01 008ðilina, S³owacja **Geological Institute, Slovak Academy of Sciences, Dubravske cesta 9, 84005 Bratislava, S³owacja

***Comenius University, Mlynska dolina 1, 84215 Bratis-lava, S³owacja