Sesja Naukowa w 400-lecie śmierci
Mikołaja Reja.
Biuletyn Polonistyczny 12/36, 19-24
19
-Od 1962 r . P racow nia w ydaje drukiem "R ocznik H is to r ii Cza so p iś m ie n n ic tw a P o l s k ie g o " ; w r . 1969 u k a z ał s i ę tom IX w c z te r e c h z e s z y ta c h po ok. 10 a r k . każd y . Ł ączn ie do końca r o ku 1969 wydano 16 zeszytów " R o c z n ik a "; z a w ie r a ją one rozpraw y
i a r t y k u ł y , m a t e r i a ły /dokum enty i w s p o m n ie n ia /o ra z r e c e n z je . A k tu a ln ie re d a k to re m wydawnictwa j e s t p r o f . d r J .S k r z y p e k ,s e k re ta rz e m zaś - d r J .M y ś l i ń s k i . P o nadto P racow nia w ydała do t ą d 12 zeszytów p ra c w s e r i i " M a te ria ły i s t u d i a do h i s t o r i i p r a s y i c z a s o p iś m ie n n ic tw a p o ls k ie g o " . W s e r i i t e j p u b lik u je s i ę m o n o g ra fie , p ra c e b i b l i o g r a f i c z n e /d o tą d u k a z ały s i ę ze s z y ty z a w ie r a ją c e b i b l i o g r a f i ę p r a s y ł ó d z k i e j do 19-4-4 r . / , a t a k ż e •wydawnictwa źró d ło w e. W ram ach te g o o s ta t n ie g o c y k lu u k a z a ły s i ę ,r.7sporanienia d z ie n n ik a r z y o w rz e ś n iu 1939 r . " . W d ru k u z n a jd u ją s i ę n a s tę p u ją c e p o z y c je z t e j s e r i i : "Wspom n i e n i a d z ie n n ik a r z y z o k re s u o k u p a c ji h i t l e r o w s k i e j " , J.M yś l i ń s k i , " S ta d ia nad p o ls k ą p r a s ą s p o łe c z n o - p o lity c z n ą w za c h o d n ie j G a l i c j i 1 9 0 5 -1 9 1 4", A .P aczkow ski, " P ra s a p o l it y c z n a ru c h u ludowego w P o ls c e 1918-1939” o ra z E .R u d z iń s k i, " I n f o r m acyjne a g e n c je prasow e w P o ls c e 1926-1939"• Redaktorem s e r i i j e s t d ó c. d r J .Ł o j e k , s e k re ta rz e m r e d a k c j i - mgr A.' G a r lic k a . P oza s e r i ą u k a z a ły s i ę nakładem Pracow ni dwa tomy m a te ria łó w z Sympozjum H istoryk ó w P ra s y p t . " H i s t o r i a p r a s y p o l s k i e j a k s z ta ł to w a n i e s i ę k u l t u r y n arod o w ej" /W arszawa 1967» 1 9 6 8 /.
Dr J e r z y M y ś liń s k i
5 . SESJA NAUKOWA W 400-LECIE ŚMIERCI MIKOŁAJA REJA
W d n ia c h 2 0-22 p a ź d z ie r n ik a 1969 r . o dbyła s i ę w W arszawie w P a ła c u S t a s z i c a s e s j a naukowa, zorganizow ana p rz e z I n s t y t u t Badań L i t e r a c k i c h PAN, pośw ięcona 400 r o c z n ic y ś m ie rc i Miko
ł a j a R e ja . S e s ja m ia ła c h a r a k te r ro b o c z y , a n a li ty c z n y , doko n a ła p r z e g lą d u a k tu a ln e g o s ta n u badań nad R e je m ie p o k ą , zg ro m a d z iła p r z e d s t a w i c i e l i w s z y s tk ic h ośrodków p o lo n is ty c z n y c h . W ygłoszono ł ą c z n i e 21 r e f e r a t ó w , z k tó ry c h w ię k szo ść z o s t a ł a u p rz e d n io po w ielo n a i r o z e s ła n a u c z estn ik o m S e s j i . ,7 d y s k u s ji , k t ó r a to w a rz y s z y ła w szy stk im re f e ra to m ,p o r u s z o n o rów n ież za
g a d n ie n ia w nich. n ie u j ę t e , ja k np. spraw ę pow iązań R e ja z i d e o lo g ią r e f o r m a c ji . Dorobek S e s j i z o s ta n ie u trw alo n y w p o s - s t a c i przew idyw anego osobnego tomu s e r i i S tu d ia S t a r o p o l s k i e , obejm ującego w s z y s tk ie w ygłoszone r e f e r a t y i autoryzow ane g ł o s y w d y s k u s ji . D la te g o o b e c n ie można s i ę o g ra n ic z y ć t y lk o do k r ó t k i e j c h a r a k te r y s ty k i poszczególnych, r e f e r a tó w TAygłoszonych na S e s j i . Obrady S e s j i odbywały s i ę na p o s ie d z e n ia c h p le n a rn y c h i w s e k c ja c h h i s t o r i i l i t e r a t u r y o ra z ję z y k a . Na p o s ie d z e n ia c h p le n a rn y c h i w S e k c ji H i s t o r i i L i t e r a t u r y w ygłoszono n a s tę p u ją c e r e f e r a t y : P r o f . d r J e r z y Z i o m e k : "K rótka ro zp ra w a " i "Kupiec". Problem y s t r u k t u r y d ia lo g u i dram atu u R e ja .
R e f e re n t o k r e ś l i ł " K ró tk ą ro zp raw ę" ja k o d y sp u tę ,w k t ó r e j u d z i a ł b i o r ą n ie a n ta g o n is ty c z n e s t r o n y , "Kupca" z a ś - ja k o d i a l o g , a le d i a l o g w s e n s i e ingardenow skim . W iele m ie js c a w r e f e r a c i e z a j ę ł y ro zw a ża n ia nad cecham i k u l t u r y w idow iskow ej i j e j związkam i z l i t e r a t u r ą .
P r o f . d r J e rz y T o p o l s k i : M ik o ła j R ej na t l e p r ą dów g o sp o d a rc z y c h e p o k i.
R e f e re n t s c h a ra k te ry z o w a ł R e ja ja k o typowego p r z e d s ta w i c i e l a tzw . nowej s z la c h ty f o lw a r c z n e j, d ą ż ą c e j do p o w ię k sze n ia s ta n u p o s ia d a n ia swych d ó b r i u z y sk iw an ia z n ic h ja k naj-* w ięk szy ch dochodów. W "Żywocie c z ło w iek a p oczciw eg o " R ej z a m ie ś c ił p o ra d n ik g o sp o d aro w an ia, p rz e k a z u ją c w nim w łasn e do
św ia d c z e n ia i te n d e n c je o g ó ln e w z ro s tu g o sp o d a rc z e g o .
Dr B a rb a ra O t w i n o w s k a : R ej wobec ję z y k a r o d z i mego.
R e fe re n tk a wydobyła z utworów R eja je g o w ypow iedzi o po t r z e b i e r o z w ija n ia i propagow ania jęz y k a o jc z y s te g o p r z e z p i s a r z y i t e wypowiedzi programowe z i l u s t r o w a ł a p rak ty c zn ą d z i a -
a ł n o ś c i ą R e ja w tym z a k r e s i e .
Doc. d r T adeusz B i e ń k o w s k i : R ola p i s a r z a w u -j c c i u R e-ja i w sp ó łc ze sn y c h .
W r e f e r a c i e omówiono programowe w ypow iedzi p i s a r z y z e p o - iv R e ja - od M acieja z Miechowa do Jan a Kochanowskiego - na r o l i p i s a r z a i l i t e r a t u r y w ż y c iu n a ro d u . R ola t a m ia ła r^ t^ a ć na p ie lę g n o w a n iu t r a d y c j i h isto ry c z n y c h ,d y d a k ty c e s p o -
21
-Dr Hanna D z i e c h c i ń s k a : S z la c h c ic id e a ln y w "Żywocie czło w ie k a p o czciw eg o ", c z y l i n a r r a c j a p e rsw a z y jn a .
R e fe re n tk a u k a z a ła z w ią z k i g en ety czn e " Ź w ie rc ia d ła " z eu r o p e js k ą f i l o z o f i ą p ra k ty c z n ą i p a re n e ty c z n ą . Rej w łą c z y ł s i ę w n u r t p a re n e ty c z n e j t r a d y c j i , a le go s p o lo n iz o w a ł, aby p o l s k i c z y t e l n i k mógł d o s tr z e c swe o d b ic ie we wzorcu osobowym przed staw io n y m p rz e z R e ja .
Doc. d r M aria G r z ę d z i e l s k a : Z problemów s t r u k t u r y R ejow skiego e p ig ra m a tu .
R e fe re n tk a na lic z n y c h p rz y k ła d a c h u dow adniała z a ło ż e n ie , że R ej s tw o rz y ł kanon n a rra c y jn e g o o k to s ty c h u . E pigram atyczny s t y l R e ja cechow ał b ra k p a r a le liz m u składn iow eg o i wyszuka nych układów s y n ta k ty c z n y c h . '
Dr M ieczysław K o r o 1 k o : Uwagi o ry tm ie p ro zy Miko ł a j a R e ja .
R e f e re n t z a j ą ł s i ę zjaw isk am i rymotwórczym i w ystępującym i w o b rę b ie " P s a ł t e r z a Dawidów", " P o s t y l l i " i "Żywota człow ieka poczciwego". Z jaw iska tajc ie - t o a l i t e r a c j e i a n a fo r y , zachowa n ie stosunków liczbow yc' lię d z y rów noległym i członam i zdań, k o n s tr u k c je h o m o io te le u i.
Doc. d r S te f a n Z a b ł o c k i : Ze związków tw ó rc z o ś c i M ik o ła ja R eja z piśm iennictw em n o w o łaciń sk im .R ej m iędzy ś re d niow ieczem a cyceronianizm em .
R e f e re n t podważał p o g lą d o " p r o s ta c tw ie " R e ja . " In n o ść " R e ja na t l e ów czesnej l i t e r a t u r y p o le g a ła - jeg o zdaniem - po p r o s t u na o d rz u c e n iu p r z e z n ie g o c y c e ro ń s k ie g o s t y l u r e t o r y
cz n eg o , przyjmowanego p r z e z o g ó ł hum anistów , d la k tó ry c h p i s a n ie s ty le m reto ry czn y m rów nało s i ę u c z o n o ś c i. W y k szta łc e n ie R e ja p o le g a ło na dużym o c z y ta n iu i p rz e m y ś le n iu w łasnych l e k t u r .
Dr M aria A d a m c z y k : "Żywot J ó z e f a . . . " Miko ł a j a Re j a w ś w i e tl e badań porównawczych.
-R e f e r a t w ym ieniał w s z y s tk ie znane utw ory dram atyczne do ty c z ą c e d z ie jó w J ó z e fa p a t r i a r c h y , k t ó r e mogłyby być bezpo śre d n im źródłem lu b wzorem d la R e ja . Utwór R e ja j e s t d z ie łem o ry g in a ln y m , gdyż b rak dowodów b e z p o ś r e d n ie j jeg o z a le ż n o ś c i od obcych dram atów.
Doc. d r J e rz y S t a r n a w s k i : " F i g l i k i " wobec "Ź w ie- r z y r c a " .
R e f e r a t wykazywał ś c i s ł e zw iązk i tem aty czn e " F ig lik ó w " ze "Żw ierzyńcem ". Opracowując w obu z b io ra c h t e same te m a ty , R ej p o s t a r a ł s i ę z a m ie ś c ić w " F ig lik a c h " z n a c z n ie w ię c e j humoru i dowcipu.
Doc. d r Jan u sz P e l c . : D ia lo g i w iz e ru n e k . Dwa dominu ją c e ty p y k o n s t r u k c j i w p o e ty c e R e ja .
R e fe re n t w y o d rę b n ił w tw ó rc z o ś c i R eja o k re s w c z e ś n ie js z y , w którym dominowała dialo g ow a k o n s tr u k c ja w ypow iedzi, i o k re s p ó ź n ie js z y /o d połowy l a t p i ę ć d z i e s i ą t y c h XVI w ./ , k ie d y R ej używał k o n s tr u k c ji w iz e ru n k o w ej. 0 i l e p ie rw s z a k o n s tr u k c ja s łu ż y ła do wypow iedzi k r y ty k u ją c y c h r z e c z y w is to ś ć i l u d z i , to k o n s tr u k c ja wizerunkowa s ł u ż y ł a Rejowi do p a r e n e ty k i pozytyw n e j . P r z y ję c ie te z y o ro zw o ju i d o s k o n a le n iu s i ę tw ó rc z o ś c i R e ja p o z w o liło r e f e r e n to w i s tw i e r d z i ć , że "K rótka rozpraw a" n ie j e s t b y n a jm n ie j szczytowym o s ią g n ię c ie m R e ja .
Doc. d r Tadeusz W i t c z a k : Do genezy d ia lo g u "Kot ze lwem".
R e fe re n t wskazywał jak o ź ró d ło ep iz o d u w d ia lo g u R e ja , g d z ie dw orzanin p rag n ą c y s p ra w d z ić , czy rz e c z y w iś c ie lew b o i s i ę k o g u ta , z o s ta ł p rz e z lwa n a p a d n ię ty , f a k t a u te n ty c z n y . ITa Wawelu i s t n i a ł a m en a ż e ria i trzym ano w n i e j lw y. R ej mógł być
świadkiem ta k ie g o n ieudanego eksperym entu.
Dr S te f a n N i e z n a n o w s k i : R e c e p c ja R eja w l i t e r a t u r z e s t a r o p o l s k i e j .
R e fe re n t wykazywał, że R ej b y ł p isa rz e m świadomym swych celów , m ia ł swój program l i t e r a c k i i s t y l in d y w id u a ln y , p ro g ramowa rodzim ość R eja b y ła jeg o świadomym wyborem. Z te g o względu Rej s t a ł s i ę p rek u rso re m i te o r e ty k ie m n ie k tó ry c h cech sarm ack ich i z te g o te ż w zględu s t a ł s i ę drugim obok Kocha nowskiego k la sy k ie m l i t e r a t u r y . • W w ieku XVI R ej b y ł je s z c z e p o p u la rn y , w w ieku XVII t y lk o s i ę go wspomina. P o ety k a R eja
j e s t ju ż wtedy n ie do p r z y j ę c i a .
Mgr I re n a R o s t k o w s k a : Z d ośw iadczeń b i b l i o g r a f a R e ja .
R e fe re n tk a - a u to rk a z n a jd u ją c e j s i ę w d ru k u " B ib lio g r a f i i tw ó rc z o ś c i R eja" “ p o d z i e l i ł a s i ę uwagami o swej p ra c y ,
22
-j e -j tru d n o ś c ia c h , i o s ią g n ię c ia c h .. B i b l io g r a f i a zaw ierać b ę d z ie o b raz tw ó rc z o ś c i R eja p e ł n i e j s z y n iż znany d o ty c h c z a s.
Mgr E l ż b i e t a S t a n k i e w i c z : M aciej W irzbięfca,wy dawca R e ja .
R e f e r a t b y ł p ró b ą h ip o te ty c z n e g o /b o n ie zachowały s i ę żadne dokum enty/ u k azan ia w sp ó łp racy R eja z jeg o wydawcą i d ru karzem - W ir z b ię tą . Rej praw dopodobnie fin a n s o w a ł sam w łasne wydawnictwa u k a z u ją c e s i ę w d r u k a r n i 7 /ir z b ię ty i d la te g o edy
c je jeg o d z i e ł są prawdziwymi okazami s z t u k i t y p o g r a f ic z n e j . P r o f . d r M aria R enata M a y e n o w a : 0 n ie k tó r y c h za g a d n ie n ia c h wydawniczych R e ja .
R e fe re n tk a z perspektyw y d ł u g o l e t n i e j pracy e d y to r s k ie j nad te k s ta m i R e ja p r z e d s ta w iła na p r z y k ła d z ie 'W izerunku" w wyd. W irz b ię ty problem y, j a k i e n ap o tyk a w sp ółczesny wydawca. Takimi problem am i s ą m .in . in te r p u n k c j a , k t ó r ą u s t a l i ć można p rz y po mocy a n a li z y zd a n io w ej, o ra z k o m en ta rz , wymagający znajom ości p o e ty k i h i s t o r y c z n e j i r e a lió w X V I-w iecznych.
7/ S e k c ji Języka w ygłoszono c z te r y r e f e r a t y :
P r o f . d r W ładysław K u r a s z k i e w i c z : 0 f l e k s j i w ,f7/izerunku" R e ja .
Na p r z y k ła d z ie odmiany rzeczowników o ra z zaimków d z ie rż a w czych r e f e r e n t dokonał a n a li z y f l e k s j i w •'W izerunku". F l e k s j a rzeczow ników j e s t typowa d la p o lsz c z y z n y X V I-w ieczn ej.
P r o f . d r Ewa O s t r o w s k a : 0 a rty z m ie toku s k ła d n io wego w ,r.7izeriraku" R e ja .
R e f e re n tk a p r z y j ę ł a z a ło ż e n ie , że "W izerunk" z o s t a ł n a p i san y w u k ła d z ie d y sty ch iczny m . Według te g o z a ło ż e n ia p rz e p ro w a d z iła a n a li z ę i n t e r p u n k c j i o ra z to k u składniow ego w dwuwier s z u .
Doc. d r K rystyna P i s a r k o w a : Wybrane elem enty ko lo k w ia ln e w s k ła d n i R e ja .
R e fe ra b z a w ie ra ł a n a li z ę k o n s t r u k c j i , w k tó ry c h w y stę p u ją elem en ty k o lo k w ia ln e , a s z c z e g ó ln ie s k ła d n i k o lo k w ia ln e j i p rz y s łó w .
Dr M aria K a r p i u k : A utorstw o " H i s t o r i i w Lana . Na p o d sta w ie a n a liz y sło w n ic tw a " H i s t o r i i " i o ry ^ i-ia ln y c h
utworów R eja r e f e r e n t k a s t w i e r d z i ł a , że " H i s t o r i a " w y sz ła ze " sz k o ły R e ja " , n ie z aś spod p i ó r a samego R e ja .
Podsumowania o b rad S e s j i dokonał p r o f . d r Jerzy Z i o m e k . W skazał on na n ie w ą tp liw y p o ż y te k , j a k i p r z y n io s ło z a p re z e n to w anie wyników p ra c y t y l u w a rsz ta tó w badaw czych, i d a ł w yraz p rz e k o n a n iu , że S e s ja n ie zamknęła badań nad Rejem, a t y l k o b y ła i c h etapem .
D o c .d r Tadeusz B ieńkow ski
6 . Z WYDAWNICTW INSTYTUTU BADAŃ LITERACKICH
P a u lin a B uchw ald-Pelcow a: S a ty r a czasów s a s k i c h . S t r . 34-7» 3 n l b . , i l u s t r . 10. Cena z ł 6 8 ^- O sso lineu m . W rocław- Warszawa -Kraków 1969« S tu d ia S t a r o p o l s k i e , t . XXV. W y b ierając za tem at sw o je j p ra c y s a t y r ę czasów s a s k ic h ,a u to r k a z a j ę ł a s i ę w n i e j utw oram i, w k tó ry c h - p rz y pomocy środków w łaściw ych s a t y r z e - przeprow adzona z o s ta j e k ry ty k a zaobserwowanego z ł a , zaróv/no w ż y c iu prywatnym , ja k p u b l ic z nym, o ra z wprowadzone z o s t a j ą , jak o p rz e c iw ie ń s tw o do ty ch n e gatywnych s tw ie r d z e ń , pewne p o s t u l a t y pozytyw ne. Ramy ch ro n o lo g ic z n e p ra c y , o k re ś lo n e w t y t u l e ja k o " c z a s y s a s k i e " , wyzna cza ok res panowania w P o ls c e dwóch Augustów: I I i I I I , o b e j m ujący l a t a 1696-1763» p rzy czym a u to rk a s t a r a s i ę uw yd atnić ukazane w b a d a n ia c h o s t a t n i c h l a t r ó ż n ic e k u ltu ro w e i l i t e r a c k ie m iędzy p o czątk iem te g o o k re s u a jego sc h y łk ie m .
M a te r ia ł w y korzystany w p ra c y p o c h o d z i w p rz e w a ż a ją c e j m ierze z przekazów ręk o p iśm ie n n y ch w ówczesnych sylw ach czy
z b io ra c h m isc e llan e ó w h is to r y c z n y c h i l i t e r a c k i c h .
Mic h a ł G ło w iń sk i: Pow ieść m ło d o p o lsk a. S tudium z p o e ty k i h i s - to r.y c z n e j. S t r . 301, 3 n lb . Cena z ł 55 » - O ssolineum . Wrocław-Warszawa-Kraków 1969. Z D ziejów Form A r ty s ty cznych w L i t e r a t u r z e P o l s k i e j , t . X I I I .
