Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. IV, 1999
Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ba d a n i a r a t o w n i c z e n a c m e n t a r z y s k u k u l t u r y ł u ż y c k i e j w Gr ó d k u n a d B u g i e m, STAN. I B , p o w. Hr u b i e s z ó w, w 1 9 9 8 r o k u
C m entarzysko kultury łużyckiej w G ródku położo ne na w schodnim stoku garbu terenow ego ciągnącego się w zdłuż rzeki B ug ju ż po raz czw arty było badane w ykopaliskow e. W 1986 r. pracow nicy M uzeum im. St. Staszica w H rubieszow ie odkryli i w yeksplorow ali jeden grób ciałopalny kultury łużyckiej. R ok później ar cheolodzy z W ojew ódzkiego O środka A rcheologiczno- K onserw atorskiego w Zam ościu przeprow adzili badania 0 niew ielkim zakresie odkryw ając trzy ciałopalne groby popielnicow e (J. N iedźw iedź 1991, s. 5). W 1993 r. p o d jęto kolejne badania ratow nicze dokum entując na cm en tarzysku dalszych 10 grobów (J. Niedźw iedź 1994, s. 27). J e s ie n ią 1997 r. m ie sz k a ń c y G ródka: D. Sołtys 1 P. K ania zlokalizow ali na pow ierzchni stanow iska duże fragm enty popielnic w yorane podczas jesien n ej orki. P iotr K ania w ydobył w ów czas dwa naczynia, z których jedno (grób 15) trafiło w raz z przepalonym i kośćm i do M uzeum w H rubieszow ie, drugie zaś do jeg o kolekcji (grób 17), podobnie ja k odkryta rok w cześniej inna po pielnica (grób 16). Przepalone kości z obu naczyń zosta ły pozostaw ione przez znalazcę na cm entarzysku.
W io sen n a p ro sp e k c ja tere n o w a p rz e p ro w a d zo n a p rze z p raco w n ik ó w R eg io n aln eg o O śro d k a S tudiów i O chrony Ś rodow iska K ulturow ego w L ublinie oraz M uzeum im. St. S taszica w H rubieszow ie p otw ierdziła n is z c z e n ie n a c m e n ta rz y s k u d w u sk u p isk grobów . W zw iązku z tym p rzeprow adzono badania w ykopali skow e, które objęły 153 m 2 pow ierzchni, odkryw ając dalszych 31 ciałopalnych grobów popielnicow ych zgru p ow anych w trzech skupiskach. N iem al w szystkie gro by składały się je d y n ie z popielnicy, w której złożono przepalone kości. Z anotow ano je d n a k kilka w yjątków : grób 25 zaw ierał dw ie popielnice ustaw ione bezp o śred nio przy sobie, w grobie 28 obok popielnicy (ryc. 3: 8) stała przystaw ka w postaci innego n aczynia glinianego (ryc. 3: 9), n atom iast w grobie 21 znaleziono - w śród p rzepalonych kości - dw a skręty brązow e (ryc. 3: 6-7). Poza jed n y m w yjątkiem nie zarejestrow ano zarysów jam grobow ych. Jedynie w grobie 32 zaobserw ow ano sza ry zarys księżycow atej w planie, choć niew ielkich ro z m iarów ja m y grobow ej (?), przylegającej do p o p ieln i cy od strony północnej. P raw dopodnie m a to zw iązek z w łożeniem do ja m u grobow ej ja k ich ś przedm iotów pochodzenia organicznego (drew nianej konstrukcji gro bowej ?), które uległy całkow item u rozkładow i. D ziw i bowiem fakt, że nie odkryto do tej pory n a innych p o
bliskich cm entarzyskach, ani je d n eg o zarysu ja m y gro bowej .
W trakcie przeprow adzonych w 1998 r. badań w y dobyto łącznie 33 naczynia gliniane kultury łużyckiej. R eprezentują one niem al w yłącznie dwie formy: naczy nia dw ustożkow ate i garnki esow ate, choć sporadycznie spotyka się i inne formy: zdobiony kubek esow aty (ryc. 4: 4) oraz dzbanek (ryc. 4: 9). W śród naczyń dwustoż- kow atych w ystępują zarów no w azy ja k i dw uuche am fory, zdobione na brzuścu w ąskim i lub szerokim i żłob kam i ukośnym i a często pozbaw ionych zdobienia. Z are jestrow ano także inne elem enty zdobienia. Am fora z gro bu 18 (ryc. 4: 6) posiadała na brzuścu cztery pojedyn cze, sym etrycznie rozm ieszczone guzki. G uzki w połą czeniu z w ąskim i, lekko ukośnym i żłobkam i na brzuścu a także um ieszczonym i nad nim i trzem a żłobkam i do- okolnym i w ystąpiły na popielnicy z grobu 44 (ryc. 4: 1). Popielnica posiadała w yw inięty na zew nątrz w ylew na- w iązującey do naczyń typu Gava. Podobny w ylew po siadała także popielnica z grobu 17 (ryc. 2: 1). W śród odkrytych naczyń w yróżniała się rów nież popielnica z grobu 22 (ryc. 2: 4), której beczułkow ata szyjka była zdobiona szeregiem poziom ych, dookolnych żłobków często spotykanych w śród ceram iki kultury pilińskiej i gawskiej (T. K om enczei 1982, tabl. 1: 1, 3, 4, 6). Na w yróżnienie zasługuje także popielnica z grobu 16 (ryc. 2: 6) z dwom a poziom ym i pseudouszkam i podwójnie pio now o przekłutym i, um ieszczonym i na załom ie dw ustoż- kow ego brzuśca. Takie pseudouszka w ystępują na na czyniach w czesnej fazy kultury łużyckiej, a najbliższą analogią je s t fragm ent naczynia z osady w H rubieszo- w ie-P odgórzustan. IB (E. B anasiew icz 1991, ryc. 13: 9) oraz popielnica z grobu 8-go z Łuszczow a, gm. U chanie (J. N iedźw iedź 1989, tabl. VI: 2).
D rugą, dość liczną grupę naczyń odkrytych na cm en tarzysku w G ródku stanow ią esow ate garnki chropow a- cone (ryc. 3: 1 ,4 ). W śród nich na uw agę zasługuje m a leńkie naczynie z grobu 41 (ryc. 3: 3). Jego m ałe dno 0 średnicy 3 cm w ydaje się naw iązyw ać do schyłkow o- trzcinieckich naczyń ostrodennych znanych m. in. z po bliskich stanow isk w H rubieszow ie-P odgórzu stan. 5 1 Teptiukowie stan. 6 (H. Taras 1997, ryc. 3: 6, 13-15). Chropow acona pow ierzchnia na tym naczyniu różni się zasadniczo od chropow acenia na innych garnkach. Po w ierzchnia je st szorstka, ale nie w idać tutaj bruzd palco wych.
1 0 8 Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r ył u ż y c k ie j w Gr ó d k un a d Bu g ie m 109
110 Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Ryc. 3. Gródek nad Bugiem stan. IB. Wybór zabytków: 1 - grób 33, 2 - grób 39, 3 - grób 4 1 , 4 - grób 37, 5-7 - grób 21, 8-9 - grób 28.
Ba d a n iar a t o w n i c z en ac m e n t a r z y s k uk u l t u r ył u ż y c k i e j w Gr ó d k un a d Bu g ie m 111
Ryc. 4. Gródek nad Bugiem stan. IB. Wybór naczyń: 1 - grób 44, 2 - grób 42, 3 i 8 - grób 25, 4 - z warstwy kulturowej, 5 - grób 45, 6 - grób 18, 7 - grób 40, 9 - grób 43.
112 Jó z e f Nie d ź w ie d ź
Tegoroczne badania w ykazały, że zachodnia część cm entarzyska została częściow o zniszczona przez po chówki istniejącego tutaj w w ieku X V I-X V III cm enta rza greko-katolickiego. Jeden z grobów unickich został w kopany w skupisko grobów kultury łużyckiej i dzięki tem u fragm enty trzech popielnic (groby 43-45) oraz kub ka znaleziono w je g o w ypełnisku. O dsłonięto całkow i cie lub częściow o 36 zarysów grobów unickich, jedynie grób XVI został przebadany, poniew aż jeg o w kop nisz czył skupisko grobów kultury łużyckiej i należało się spodziew ać w nim fragm entów naczyń uszkodzonych popielnic. Z abieg ten b y ł konieczny dla stw ierdzenia w ieku destrukcyjnego wkopu. Jam a grobow a była sto sunkow o głęboka a jej dno sięgało ok. 150 cm i na tym poziom ie znaleźliśm y resztki zbutw iałego drewna, sta now iącego fragm enty trum ny oraz kości ludzkie. P o tw ierdziło to ich now ożytną chronologię.
C ałość o d k ry ty ch w tym sezonie m ateriałó w k u l tury łużyckiej p o sia d a sto su n k o w o w c z e sn ą ch ro n o logię, n a co w sk a z u ją ob o k licznie w y stęp u jąceg o o r n am en tu sz e ro k ich żło b k ó w tak ż e p se u d o u szk a p o d w ó jn ie p rz e k łu te (g ró b 16), ch ro p o w a c o n e garnki
esow ate ch arak tery sty czn e dla IV okresu epoki brązu, n iew ielki g arn ek z g ro b u 41 z m ały m dnem , p raw d o p o d o b n ie n aw iązu jący sw ą fo rm ą do naczy ń schyłko- w o trzcin ieck ich oraz n aczy n ia z elem entam i kultury G ava. C zęść naczyń p o siad a ścisłe an alogie n a cm en tarzy sk ach k u ltury łużyckiej w Ł u szczo w ie i M ły n i skach d atow anych n a sch y łek III i IV okres epoki b rą zu. Tak w ięc cm en tarzy sk o m ożna w stępnie datow ać n a IV okres epoki b rązu i to p raw d o p o d o b n ie na je g o p ie rw sz ą połow ę.
N a koniec m ożna w spom nieć, że zaobserw ow ano pew ną logiczną praw idłow ość dotyczącą wielkości p o pielnic i jej zw iązku z w iekiem zm arłego. N aczynia małe zaw ierały zaw sze n iew ielk ą ilość przepalonych kości dziecięcych, natom iast w w iększych naczyniach znajdo w ały się kości osobników dorosłych.
Badania terenowe na cm entarzysku finansowane były przez Regionalny O środek Studiów i O chrony Środow i ska K ulturow ego w Lublinie oraz M uzeum im. St. Sta szica w H rubieszow ie, natom iast w ykonanie dokum en ta c ji fin a n so w a ł G e n eraln y K o n se rw a to r Z ab y tk ó w w W arszawie.
Literatura B a n a s i e w i c z E.
1991 Obiekty mieszkalne kultury łużyckiej w Hrubie-szowie-Podgórzu stan. IB, Pr. i Mat. Zam, t. 3, s. 16-44.
K o m e n c z e i T.
1982 Die Gava-Kultur, [w:] Południowa strefa kul tury łużyckiej i powiązania tej kultury z połu dniem, Kraków, s. 275-284.
N i e d ź w i e d ź J.
1991 C iałopalne cm entarzysko kultury łużyckiej w Gródku nad Bugiem stan. IB, woj. zamoj skie, Pr. i Mat. Zam., t. 3, s. 5-15.
1994 Badania ratownicze na cmentarzysku kultury łużyckiej w Gródku nad Bugiem stan. IB, gm. Hrubieszów, Spr. zam. 1993, s. 27-28. T a r a s H.
1997 Schyłek kultury trzcinieckiej na Lubelszczyź-nie w świetle dotychczasowych badań, APS, t. 2, s. 368-375.
Józef Nied źw ied ź
Re s c u e Ex c a v a t io n sa ta Lu s a t ia n Cu l t u r e Ce m e t e r y in Gr ó d e k o nt h e Riv e r Bu g, Sit e I B , Hr u b ie s z ó w Di s t r i c t, 1 9 9 8
In the fourth season o f excavations at a Lusatian culture cemetery in Grôdek, 31 cremation graves in three concentra tions were unearthed on the area o f 153 sq. m. All o f them were urn graves. The um s are typically biconical vessels which were ornamented on the belly with slant grooves, or unoma- mented, as well as s-shaped and roughened. Additionally, an s-shaped cup and a jug were found. Most often, the graves consisted only o f an urn containing burned bones. Some excep tions were also noted. For example, grave 25 contained two adjacent um s, in grave 28 next to the urn, there was an accom panying vessel, while in grave 21 - among charred bones - two bronze coils were found. In the case o f two vessels, everted
rims were observed, which are characteristic o f the Gava cul ture. Particularly noteworthy was an s-shaped vessel with a small base, which was probably connected with the late-Trzci- niec vessels with sharp-pointed bottoms.
The connections with the Gava culture support the earlier proposed chronology o f the cemetery dating it to period IV of the Bronze Age.
In the process o f last year's excavations it was established that the western part o f the Lusatian culture cemetery was par tly destroyed by a Uniat cemetery which existed in the 16th- 18th centuries. Thirty six U niat burials were unearthed during the excavations.
