A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S
FO LIA IURID ICA 34, 1988
Maria K rólikó w ska-O lczak
NIEKTÓRE PROBLEMY ROZW IĄZAŃ PROCEDURALNYCH W STOSUNKACH PRAWNYCH
MIĘDZY PRZEDSIĘBIORSTWEM PAŃST W OW YM A ORGANEM ZAŁOŻYCIELSKIM
I
Pod naz wą p ro ces „ro zum iem y p ew ien przebieg, p o w iązan y p r z y -c zyno wo zespół z dar zeń zm ierza ją-c y-c h do w y w ołan ia o k re ślo n y -ch zmian w istn iejącym sta nie r z ec z y " 1. Mając p ow yższe na uwadze, m ożna przyjąć, że wszelk ie działania p ro ce so we leżą w płaszczyźnie z ja -wisk realnych , nie zaś w płaszczyźnie p owinn ości norm.
W śró d różn ych procesów, jak ie można spo tkać w rzeczywistość i, g rup ę szczególną sta no w ią p ro cesy praw ne . Proces p r aw n y w y st ę p u -je wszędzie tam, gdzie p r aw o uzależn ia p o wsta n ie o k reślo n yc h sk u t-k ó w p r aw n y c h od podjęcia o dp ow ie dn ich czynności, czy za cho w ania ok reślon ej formy. Istotn e dla pojęcia p r o c e su p r aw n e g o jest to, że „przebieg ten jest reg u lo w an y , a więc z g ó r y w y z n ac zo n y p rzez p r z episy prawn e. N a w e t g dy p r aw o og ranicza się tylko do bliższego o k r e -ślenia samego k o ńco w eg o rezultatu , m usim y uznać za u jęty w r am y
1 M. C i e ś l a k , Polska pr oc edur a karna, W a r s z a w a 1971, s. 7. S k r ó ty c zaso pism u ż y te w p rz y p isa c h : AUL — „A cta U n iv e rs itatis Lodziensis '; A U W „A c ta U ni-v e r s ita tis W r a tis la ni-v ie n s is ” ; GP — ,,G a ze ta P ra w n ic za ; KSP •— ,,K ra k o w s k ie S tu dia P raw n ic ze ", MiSIO ZiDK — „ M a te ria ły i S tu dia In s ty tu tu O rga n iza c ji Z ar zą d z an ia i D o sk o n ale nia K ad r"i N P — „N ow e P raw o"; O M T — „ O rg a n iz ac ja , M e tod y, T e ch -n ik a ” ; O SN CP — „O rzec z-nic tw o Są du N a jw y żs z eg o — Izb a C y w il-n a o raz Izba P ra c y i U bezp ie cze ń S p o łe cz n y c h ” ; Pal. — ''P a le s tr a ” ; PiP — „ P ań stw o i P r a w o ; PiZS — „P ra ca i Z a b ez p iec ze nie S p ołec zne "; PiŻ — „Praw o i Ż y c ie ": PUG „ Prz eg ląd U staw o d a w s tw a G o sp o da rcz eg o "; RPEiS — „Ruch P raw n ic zy , Ek on om icz-n y i S o cjo lo gic zicz-n y "; SPE — „S tu dia P raw icz-n o -E k oicz-n o m icz icz-ne ” ; Z N U J — „Z esz yty U icz- ni-w e rs y te tu J a g ie llo ń sk ie g o " .
pr awn e, gdyż p r aw n e ok reślen ie rez ultatu oznacza ty m sam ym p r a -wne ok reślen ie celowych dróg, k tóre do tego rezultatu p ro wa d zą" 2.
Do p rze słan ek w y o dr ęb n ie n ia p r aw a pro cesowego , a więc gałęzi sk ła da jącej się wy łączn ie z n orm formalnych, n ależy zaliczyć — za W. D. Sorokinem — no rm y posiadające swój przedmiot, tzn. w y o d rę b n io ną gr up ę stosu nk ów społeczny ch o cechach szczególnych, p oz w ala -jąc y c h na o d gr anic zen ie ich od inn ych tego ro d zaju stosunków. No rm y te muszą by ć w e w n ętrz n ie u po rząd k o w ane , p o w in ny on e tworzyć p e wien system o o dp owiedn im sto p n iu zo rgan izo wania. Ponadto z es-pół no rm po w in ien być sto so w an y nie od nośn ie do od dzieln ych gr up n orm inn ych gałęzi prawa, lecz do wszy stkich n orm o k reślo n ych g ałę-zi*. Ty m samym n or my p roc esow e (formalne) są to n or my reg u lu ją ce p ostęp ow an ie w szerokim tego sło wa znaczeniu ; ro zu m ian e jak o p ostęp o w an ie sądowe: k a r n e i cywilne, po stę po w an ie arb itrażo we , p o stę -p ow anie ad m inistracyjn e, -p o stę -po w an ie -p o d atk o w e i inne.
Jeżeli o d niesie my nasze u sta len ia do p ro cesu zarządzania, po jm u -jąc go jako zjawisko makroekonomiczne, natom iast akty zarządzania jako a k ty polityki, organizacji, p lan o wa n ia, za rządu i kon troli, to stwierd zić należy, że k ażdy z nich wy m a g a ok reślon ej p r o c e d u ry 4. T r u dno je d n a k u trzy m ać pogląd o po trzebie stw orzen ia p r o ce d u r y za r zą -dzania n a w e t przy zach o wa niu niezbęd nej elastyczności, k tó ra jest p otrze bn a ze względu na p ozy cję p odm iotó w z arzą d zan ia i zak res ich kom petencji. Nad to w procesie zarządzania go sp odark ą naro do w ą w y -kształciła się o d d awn a p ro c ed u r a two rze nia i sto sow ania p oszcze-g óln ych rodzajó w aktów zarządzania: aktów polityki, ak tó w oroszcze-ganizacji, ak tó w p lan o w an ia i kontroli. W śró d b og atych form ak tó w za rząd u w y -stęp uje p ra w n ie u n o rm o w an a p ro c ed u r a stoso wan ia um ów g o sp o d a r-czych.
Pow stają n ato m iast p ewn e pro blem y na tle p ro ce d u r y p od e jm o w a -nia decyzji g o spo d arc zy ch 5. W tym zak resie w yła n iają się
zagadnie-1 Ibidem , s. zagadnie-10.
3 W. D. S o r o k i n , A d m in is ' ra tiw no -p r oc es s ua ln o je pra wo, M o sk w a 1972, s. 52; W. B r o n i e w i c z , N o r m y , pr z es ła n ki i z a r z u ty ju r y s d y k c y j n e w pr oces ie c y w iln y m , SPE 1969, t. II, s. 62.
Ą C. K o s i k o w s k i , Pr awo za r ządz ania go spo dar k ą nar odo wą, Łódź 1986, e. 23— — 25; t e n ż e , P od m i oty za rządzania go spo da r ką na rod ow ą w ś w ie tle r e fo r m y go-sp od ar cze j, AUL 1984, Folia iu rid ica 16.
5 R e g u lac ja p ra w n a p o w sz ec h n ej p r o c e d u r y a d m in is tra c y jn e j n ie u w z glę d nia sp e-c yfik i ty e-c h ak tó w , n ie w y łą e-c za ie-ch ta k ż e spod m oe-c y o b ow ią z u ją e-ce j k.p.u. Por. W . D a w i d o w i с z, Kie ro wan ie p r z ed s ię b ior stwa m i p a ń s t w o w y m i a k.p.a., PiP 1968, n r 1; T. R a b s к a, P ro b le m a ty k a w y d a w a n ia d e c y z ji g os p od ar c zy ch „w e w n ę tr z n y c h " , RPEiS 19G9, n r 3,- t а à: I n d y w id u a l n e a k t y p ra wn e zar ządz ania go spod ar k ą na ro -dową, [w:] Prawo. Ad m inis tr ac ja. G os poda rka. Księ ga p am ią tk o w a k u czci Profes ora
nia: zasad, formy, śro dk ów p r aw n y c h zaczep ia nia decyzji, w e ry fi k a -cja rozstrzygnięć, term in arz ty ch czynności. W zależności o d modelu go sp od arczego i w y n ik ające go stąd stopn ia sam odzielno ści pod miotów g o sp od aru ją cy ch , z ak re s decyzji g o sp od ar czy ch p o d ejm o w an y c h na szczeblu o rg an ó w zarząd za nia jest różny. Z p u n k tu wid zenia funkcji ad m in istrac ji g osp od arczej w y ró żn ia się decyzje: planistyczne, n a d -zorcze (weryfikacyjn e), k o o rd y n ac y jn e i reg la m e n tacy jn e . Stano wią one egzemplifikację in d y wid u aln y ch ak tó w zarządzania, z reg u ły o c h a -r ak te -rze jed n o st-r o n n y m 8. W w y o d -r ęb n io n y m u k ład zie o-rg anizacy jno - -fu nk cjo naln ym (przedsięb iorstwo — o r g a n założycielski) przedm io t an alizy teo re ty cz n ej i m ateriału n o rm a ty wn e g o n iniejszego o p r a c o w a nia og raniczon o p rzede wszystkim do śro dk ó w o ch ron y p r aw n ej p r z e d -sięb io rstwa wob ec d ecy zji o c h ar ak te rz e we ry fikac yjny m . O b ecn y stan p r aw n y z aw ie ra wiele n iejasno ści w tej materii, mimo że reforma go sp od arcza lat osiem d ziesiąty ch wp ro wad ziła możliwości r o zst rz y g a nia spo ró w (przedsiębiorstw, o rg an ów przedsiębio rstw) zaró w no w d r o -dze a d m in istrac yjn o p raw n ej, jak i w p o stęp ow a niu sądo wym oraz a r b i-traż ow y m 7.
Rozwiązania p ro ced ur aln e o bowiązujące w stosun kach p raw n y ch między przedsięb iorstwem p ań stw ow ym a org an em założycielskim p o-siada ją n o rm atyw nie u stalon e r egu ły postępowania, k tó r y ch treść za-leży od str u k tu ry i ustalon ych form działania modelu zarządzania, dla k tó reg o zasady p ostępo wania są wiążące. Jest to rezu ltatem r o zgr a-niczenia ko mp etencji między poszczególnymi szczeblami zarządzania. Należy uczynić w ty m miejscu zastrzeżenie, że reguła decyzji zawiera pod stawę p roceduralną, rozu mianą jak o n or my postępowania, k tó r e r e -gu lują pro ces stosow ania p r a w a od o kreślo ny ch p rzesłan ek p
roceso-L u dw ik a Bara, W ro c ła w 1983,- A. W a s i l e w s k i , Pr oced ura pra wno -g os pod arc za (źródła, cele, c ec hy) , KSP 1973, t. V I; J. B o r k o w s k i , D ec yz ja a d m inis tr a cy jn a w sp r awa c h go sp od ar cz yc h, PiP 1979, n r 2; М. К r ó 1 i к o w s к a - O 1 с z a k, Praw ne lo r m y za rząd zania pr z e ds ię bio r s twa m i p a ń s t w o w y m i, AUL 1981, Fo lia iu rid ic a 3 ; J. H o m p l e w i c z , Pr oced ura ja k o za gad nie nia p ra wa a dm in is tr ac y jne g o, n au ki adm in is tr acji oraz d z i e d z in y zar ząd zania g osp od ar ką nar od ową, KSP 1973, t. VI.
s W . H o f f , W ła d c z o ś ć a k tó w k ie r ow an ia w a dm in is tr ac ji ( a s p e k ty te o r ety cz n e ), O M T 1984, n r 3, s. 71 in .,- K o s a k o w s k i , Prawo..., s. 157-—159.
7 M. T y c z k a , M o d el organu r o z str z yg ają ce g o s p r a w y sp o rn e z w ią z a ne z g o-sp oda rką uo-sp ołec znion ą, PiP 1982, nr 3 —4, s. 9,- t e n ż e . P os tę p ow an ie są do w e w sp r a w a c h z w iąz an y ch z działaln ośc ią pr z ed sięb ior stw p a ń s tw o w y c h i ich s a m o r ządó w, RPEiS 1982, n r 2, s. 21— 39; T. R a b s k a , N o w e a s p e k t y p r a wn e sa m o -rz ądu załogi p -rz e d się bio rs twa p ań s tw o we g o , RPEiS 1982, nr 2, s. 15— 16; Z. S w i e - b o d a. C y wiln o p r a wn a p r o b le m a ty k a w sp r awac h p r z e k a z a n y c h s ą do m na m o c y u s t a w y o p r z ed s ię b io r stwa c h p a ń s t w o w y c h i u s ta w y o s am o rz ądz ie załogi, Pal. 1984,
w ych aż po wy danie decyzji oraz ustalen ie jej waloru no rm aty wn ego przez wyznaczenie ew en tua ln y ch środków od woławczy ch8.
Zgodnie z dyspozycją art. 4 ust. 2 u staw y z 25.09.1981 r. o pr zed -sięb iorstwach p aństw ow ych (dalej — ustaw a o p.p.)9, o rg any pbiorstwa mogą pod ejmo wać decyzje w zakresie działalności p rzedsię-biorstwa pań stwow eg o tylko w p rzy p adk ac h pr zewidzianych p rzepisa-mi ustawowym i. Tym samy m nastąpiła przebud owa całego systemu p rawn ego w go sp odarce narodowej. Stanowi to po dstawę do elim in o-wania z obiegu p rawn eg o tak poprzednio rozpowszechnionych uchwał samoistnych Rady Ministrów, zarzącizeń, pism okó lnych i p o lece ń10. Przepis art. 4 ust. 2 u sta wy o p.p. i zupełnie nowa ko ncepcja n adzoru nad przedsiębio rstwem całkowicie zmieniły układ stosunków p rawn y ch między przed siębiorstwem a organem założycielskim. Zakres i formy ing eren cji w działalność przedsięb iorstwa nie należą już do sfery niek on tro lo waneg o uznania org an u założycielsniekiego, co było c h a ra niek te -ry styc zne dla sy stem u poprzedniego. Obecnie tak ie ingerencje muszą mieć pod stawę p raw n ą w p rzepisach u stawy : p odlegają zaskarżen iu w tryb ie sądowym, co w p rak tyc e jest w y k o rz y sty w an e 11. W modelu nakazowo-rozdzielczym działalność go spo darcza b yła przede wszystkim n or m aty wn y m system em po zaustawo wym. G wa rantem realizacji w re formie zasad y p riory tetu u staw y może być niezawisły o rgan ju ry sd y k -cyjny, po dleg ający tylko ustawom. Ma o n wted y p raw o niestosowania a któ w p raw n y ch niższej rangi sprzeczny ch z ustawami. Takimi o rg a-nami są, zgodnie z naszą kon sty tu cją, tylko sądy.
W u staw ach z 25.09.1981 r. o p.p. i o samorządzie załogi (dalej —
ustaw a o samorz.), kom petencji sąd ów powierzono — obok p rowad ze-nia reje stru — spory między: przedsiębio rstwem a organem założyciel-skim, między radą pracown iczą a dy rektorem , między org an em założy-cielskim a rad ą pracowniczą w yn ikłe na tle powołania dyrektora.
8 J. W r ó b l e w s k i , S ą d o w e s t o s o w a n i e p r a w a , W ar sz a w a 1972, s. 80 i n. 8 Dz.U. nr 24, poz. 123 z późn. zm ian.
10 N io zn a cz y to, że o rg a n y p a ń s tw o w e w sp o m n ian y p rzep is art. 4 u st. 2 u staw y o p.p. r e s p e k tu ją . G dy do chodzi do sp oru , są dy, k o m isje a r b itra ż o w e w ielo k ro tn ie o r ze k ały o b r a k u m ocy w ią ż ą ce j w sto su n k u do a k tów p ra w n yc h , k tó r e z o sta ły w y d a n e bez p o d staw y u sta w o w ej. L. S t ę p n i a k , P r ó b a o c e n y f u n k c j o n o w a n i a u s t a w o p r z e d s i ę b i o r s t w a c h p a ń s t w o w y c h i s a m o r z ą d z i e z a ł o g i , PU G 1985, nr 7, s. 193 i n. Por. też: L. B a r , W, S z u b e r t , R e f l e k s j e n a d u s ' a w a m i o p r z e d -s i ę b i o r -s t w a c h p a ń -s t w o w y c h i s a m o r z ą d z i e z a ł o g i , PiP 1983, n r 5, s. 15 i n.
11 Por. U ch w ała SN z 21.12.1982 r. III PZP 6/82, O SN Cp 1983, poz. 74. O s p r a -w ac h o rg a n ó-w p rz ed s ię b io rs t-w a r o z p a try -w a n y c h -w sąd zie in fo rm u je p u b lik a c ja M i-n is ter s tw a S p raw ied liw o ści: R o z s t r z y g a n i e s p r a w z z a k r e s u p r z e p i s ó w o p r z e d s i ę -b i o r s t w a c h p a ń s t w o w y c h i s a m o r z ą d z i e z a ł o g i p r z e d s i ę -b i o r s t w a p a ń s t w o w e g o . Z au w a -żyć n ało ży stw ie rd z en ie , że „is to ta tych sp o rów sp ro w ad z a się do w a lk i o praw o, je go tr e ś ć i se ns o raz w łaś ciw e ro zu m ie nie ".
Ustaw odaw ca en u m er aty w n ie wyliczył sp raw y przekaz an e orzecz-nictwu sądowemu, i to orzeczorzecz-nictwu sąd ów powszechnych, a m ianow icie: o rozstrzygnięcie sporu między or gan em założycielskim i rad ą p r a cowniczą w sprawie powo łan ia d yrek tor a (art. 34, ust. 4), o rozstrzyg -nięcie sporu w związku z wn ioskiem rady pracowniczej o odwołanie d y r ek to r a (art. 37), o rozstrzyg nięcie sporu w związku z p od trzy m aniem decyzji przez o rg an założycielski w przedmiocie zawieszenia d y -rektora przedsiębiorstwa w czynno ściach (art. 56), o rozstrzygnięcie wniosku rady pracown iczej i d y rek to ra co do p od trzy m an ych decyzji organu założycielskiego p od jętych wobec przedsiębiorstwa w ram ach sp rawo wan eg o nad zoru i władczego wk ra czania w sp raw y p rzed siębior-stwa (art. 57), o rozstrzygnięcie sporu na sku tek wstrzym an ia przez dy rekto ra wy ko nania u ch wały r ad y praco wniczej lub ogólnego zeb ra-nia p raco wnikó w niezgodnej z przepisami pr awa (art. 42 u sta w y o sa- morz.), sprawy dotyczące zask arżan ia decyzji d yr ek to r a lub uch wały r ad y pracowniczej n aru szającej in teres ogólnospo łeczny (art. 44 u staw y o samorz.)12. Sprawy te mogą by ć ro zp a tryw a n e przez sądy dopiero po wy cz erp an iu tryb u ad m in istracyjnop rawnego .
II
Ustawa o p.p. zawiera zasadę, że o rg an założycielski ma p raw o władczego wkraczan ia w sp raw y przedsięb iorstwa tylko w wy p ad k ach przewidzianych przepisami ustawowymi. Stanowi to o znaczny m og r a-niczeniu up ra wn ień nadzorczych wobec przedsięb iorstwa i wiąże się z przy jęciem koncepcji o ograniczonej kom petencji org an u nadzoru nad p rzedsiębiorstwem 13. Zgodnie z zasadą samodzielności przedsiębiorstwa,
12 Do k o m p e te n c ji sąd ó w n ale ż ą rów n ie ż sp ra w y : o o d sz k od o w a nie z po w odu w y k o n a n ia de cy zji o rg a n u sp r a w u ją c e g o na dz ó r (art. 58), o u p ad ło ś ć p rze d s ięb io rstw a, sp r a w y z w iąz an e z w y k o n an ie m n ad z o ru p ań s tw o w eg o n a d zrz esz enie m o bo -w iąz ko -w y m (64 rozp. RM z 30.11.1981 r. -w sp r a-w ie -w y k o n a n ia u s ta -w y o p.p.),- są one ro z p a try w a n e bez k on iec z no śc i w y c z er p a n ia try b u a d m in is tra c y jn e g o .
13 Sz erzej nt. n ad z o ru n a d p rz ed s ięb io rs tw em p a ń stw o w y m po r. L. B a r , E l e -m e n t y p r a w n e r e f o r -m y g o s p o d a r c z e j , PiP 1982, n r 1—2, s. 15 t e n ż e , N a d z ó r p a ń s t w o w y n a d p a ń s t w o w y m i o r g a n i z a c j a m i g o s p o d a r c z y m i , [w:] I n s t y t u c j e p r a w n e w g o s p o d a r c e n a r o d o w e j , W ro c ław 1981 t e n ż e , O c h r o n a p r a w p r z e d s i ę b i o r s t w a p a ń s t w o w e g o i s a m o r z ą d u z a ł o g i , Pip 1983, nr 10; M. T a r k a , N a d z ó r n a d p r z e d -s i ę b i o r -s t w e m p a ń -s t w o w y m , OM T 1983, n r 2; E. K o r n b e r g - S o k o ł o w s k a , N a d -z ó r n a d p r -z e d s i ę b i o r s t w e m p a ń s t w o w y m , [w:] P r a w o p r z e d s i ę b i o r s t w p a ń s t w o w y c h , M iSIO ZiDK 1982, n r 37; G. К u ż n i k, N a d z ó r n a d p r z e d s i ę b i o r s t w e m p a ń s t w o w y m , [w:] W y b r a n e z a g a d n i e n i a a d m i n i s t r a c y j n e i f i n a n s o w e p r z e d s i ę b i o r s t w p a ń s t w o w y c h , K atow ice 1983; J. C h w i a ł к o w s к a, P o j ę c i e n a d z o r u w z a r z ą d z a n i u g o s p o d a r k ą n a r o d o w ą , SPE 1985, t. X X X V ; C. K o s i k o w s k i , N a d z ó r a k r e d y t o w a n i e p r z e d -s i ę b i o r -s t w a m i p a ń -s t w o w y m i , PiP 1985, n r 3.
o r g an założycielski (nadzorczy) może wkraczać w spr aw y tego p o d-miotu wyjątko wo. N o v u m polega na tym, że ustawa p rze widuje środki ochron y p rawnej p rzedsiębio rstwa wobec decyzji organu założycielsk ie-go. Dy re kto rowi oraz radzie pracown iczej pr zysłu g uje p raw o wniesienia sprzeciwu w stosunk u do decy zji po djętych wobec przedsiębiorstwa przez o rgan założycielski.
Prawo o rgan ów p rzed sięb io rstwa do wniesienia sprzeciwu od d e c y -zji org anu założycielskiego kształtu je swoisty tok instancji. Sprzeciw wraz z jego uzsadnieniem wnosi się do organu, k tó r y wy d ał decyzję (art. 57 ust. 2 u sta w y o p.p.). Au tor decyzji dok onu je tzw. samokontroli w y dan eg o aktu. W razie jej p odtrzym ania przez organ, do k tó reg o został sk ier ow any sprzeciw, d y rekto ro wi oraz radzie pracown iczej p r zy -sługuje p rawo wniesienia w ciągu 7 dni spra w y do sądu.
Ustawa nie reg u lu je wycz erp ująco trybu wnoszenia i rozp ozna wania sprzeciwu ani sku tkó w jego wniesiewania. Nad to w sp rawach po wo -łania d yr ekto ra (art. 34 ust. 1) nie wskazuje w szczególności, od kiedy należy liczyć bieg 2-ty godniowego terminu do wniesienia sprzeciwu
(art. 57 wskazu je na termin 7 dni). W y d a je się, że data zawiadomienia o decyzji w sposób, k tó ry umożliwia u p raw nion em u zapoznanie się z jej treścią, jest m iarod ajna d la u stalen ia p oczątku biegu term inu do w n ie-sienia sprzeciwu. Term in do wnieie-sienia sprzeciwu został trafnie uz nany za termin zawity m aterialn op rawn y , nie po dlegający przywróceniu, po u pły wie któ rego prawo do wn iesienia sprzeciwu w y g a sa 14.
Należy też podnieść, że ob owiązu jące przepisy p raw n e nie przew i-dują formy, w jakiej po winien by ć zgłoszony sprzeciw (art. 34 ust. 1, art. 57) czy wniosek (art. 37), co daje możliwość ich podejmowania w licznych i uro zm aicon ych formach. Ustaw a nie w ym ag a formy pisemnej dla wniesienia sprzeciwu czy złożenia wniosku, mimo to zacho w anie takiej właśn ie formy w p rak ty ce w y d a je się konieczne. U sta wo -dawca wskazu je na obowiązek złożenia u m oty wo w ane go sprzeciwu wniosku. Nie k o n k rety z u je jed n ak przyczyn, k tó r e mogą uzasadn iać te środki odwoławcze. W p r zy pa d ku sprzeciwu, ogranicza je do decyzji sp rzecznych z prawem. W odniesieniu do wniosku rozszerza u zasa d nien ie do b ra k u efek tów gospodarczych. Aby uczynić zadość ty m w y maganiom ustawod awcy , wy sta rcz y wskazać — jak sąd zę — na p rzy -czyn y niezadowolenia z pod jętej de cyzji dotyczące jej legalności lub
celowości.
Sprzeciw — niezależnie od tego, czy wn osi go rad a pracownicza, czy d y rekto r przedsiębio rstwa — jest jedn ostron ny m oświadczeniem
14 J. S z c z e r s k i , Co w y n i k a z lak tu, ż e d y r e k t o r jest p r ac o w n ik ie m , PiŻ 6.12.1981, nr 48/894, s. 5. Por. też’; L. B a r , S y tu ac ja pr a wn a r a dy pra co wnicz e j, Pi P 1986, nr 10, s. 12.
woli skierowan ym do k o nk retn ego ad resata. Zauważyć również trzeba, że ustawa nie określiła terminu, w ciągu któ rego powinien on zająć stanowisko w przedmiocie środka odwoławczego. Do czasu u re g u lo w a-nia tej spraw y można — zgad zając się z pr opo zy cją T. Liszcz — zasto-sować w drodze analogii przepis art. 106 § 1 k.p.a. dotyczący zajęcia
sta-nowiska ,,przez inny o r g a n " 15. Zgodnie z d yspozy cją tej normy, organ, do k tóreg o zwrócono się o zajęcie stanowiska, o bow iązany jest p rzed-stawić je niezwłocznie, jed n ak nie później niż w terminie 2 tygodn i od
dnia d oręczenia mu żądania.
W razie nieuw zg lędnien ia sprzeciwu organowi, k tó r y go wniósł, p rzysługu je p raw o zwrócenia się o rozstrzygnięcie do sądu. Po sta no wienia u staw y nie są wy cz erp u ją ce również i w tej materii. W p ra w -dzie. w art. 57 ust. 3 p rzew idu je się 7-dniowy termin do wniesienia sp raw y do sądu, to art. 34 ust. 4 nie ok reśla termin u, w ciągu k tó rego wno szący sprzeciw może skorzy stać z tego prawa. Sądzić więc trzeba, że dysp ozy cję art. 57 ust. 3 n ależy sto sować w drodze analogii w tym zakresie.
III
W ątpliwo ści wzfbudza możliwość zastosowania przez o rg an załżycielski insty tucji zawieszenia o rganó w przedsiębiorstwa. W myśl b owiem art. 56 u sta w y o p.p., o rg an założycielski ma p rawo zawiesić d y -rek to ra w jeg o czynnościach, w w y p ad k u gd y dalsze pełnienie przez niego funkcji stano wi n aruszen ie p raw a lub zag raża p od stawo wym inte-reso m go sp odark i narodow ej. O rg an założycielski może rów nież za-wiesić działalność o rgan ów samo rząd u załogi, jeżeli ta działalność narusza p or zą dek p ra w n y lub p od staw o w e in teresy społeczne1®.
15 T. L i s z c z , S pr z e ciw w s to s u n k u do d e c y z ji p o w o łu ją c e j d y r e k t o r a p rz e d sięb io rs tw a p a ń s tw ow e g o , NP 1983, nr 9— 10, s. 108 i n.; t a ż , O dw oła n ie ze s tan o -w isk a d y r e k tor a p r ze d się bio r st-wa p a ńs t-w o -we g o , N P 1984, nr 1, s. 32 i n.; t a ż , Pra-w- Prawn y c ha ra kter a ktu p owo ła Prawn ia Prawna s ta Prawn o w is k o d y r e k to r a p r ze ds ię b ior s tw a p a ń s tw o w e -go, PiP 1986, nr 8; Z. K m i e c i k , S ąd ow a k on tr o la legalnoś ci d e c y z ji a dm inis tr a-c y jn y a-c h ja k o in s tr um e nt o a-ch r on y pra w pr z e d się b ior s twa p a ń s tw o we g o , OMT 19в5, nr 4, s. 24 i n
18 Por. U ch w ała R a dy P ań stw a z 6.10.1982 r. o u tw o rz en iu K om isji do Spraw Sam orządu P r ac o w n ic z e go pr zy R ad zie P ań stw a or az o z as a da c h i try b ie p o s tę p o -w a n ia or az o rze ka nia -w sp ra-w ac h n a le ż ą c y c h do je j -w ła ś c i-w o ś c i (Dz.U. nr 58, poz. 258). Por. L. B a r , P os tę p o wa nie w sp r awie z a wie s z e nia i r o z wi ą zy w a n ia or-g an ów sa m orz ąd u załoor-gi p rz e ds ię bio rs twa p a ńs tw o w e or-go , PiP 1984, nr 3. P roble m a-tyk a n ie d o ty c z y z ag a dn ien ia z a w ie s ze n ia d z ia ła ln o ś ci o r g an ó w sam orządu za -ło g i p od c za s stan u w o je n n e g o i w z n a w ia n ia je g o d z ia ła ln o ś c i. W tej m aterii por. R. S o w i ń s k i , W z n a w i a n i e działalności o rg an ów sa m orz ąd u załog i p rz e ds ię bio rs twa p a ń st wo w e g o , N P 1983, nr 4.
Podnieść więc należy, że o zasto so waniu śro dka p rawn eg o w postaci zawieszenia o r g an ó w przedsiębiorstwa de cyd u ją względy legalności i c e lowości17. W sk az an e rozwiązania p raw n e o dsyłają do ocen, nie b ę d ą -cych elem en tam i p ra w a — do in teresu gospo darki narod owej czy inte-resu społecznego. Zauważa się również b rak jednolitej terminologii, gd y chodzi o określenia: „istotne naru szen ie prawa", „poważne naruszenie p raw a", „naruszenie po rządk u p raw nego ", Ustawodawca nie p recy zu je zakresu treści tych pojęć, u ży wając je zamiennie.
Przesłankę decyzji o zawieszeniu może również stanowić: zagrożenie wsk utek działalności d y rek tor a „po dstaw ow ych interesów g ospo d ark i na rod o w ej", czy w p rzy p a d k u or g anó w samo rząd u załogi — n a r u szenie „po dstawo w ych in teresów społecznych". No rmo dawca nie w y -jaśnia treści ty ch sformułowań, pozostawiając je swobodn em u uznaniu org anu założycielskiego. Takie u reg ulo wan ie wzbudza wiele obaw ze stro ny przedsiębio rstwa p osiadająceg o własn y in teres ek onomiczny i. prawny , dając jedn ocześnie możliwość o rgan owi założycielskiemu do władczego w kraczan ia w działalność samodzielnego podmiotu. Zazn a-czyć je dn ak wyp ada, że przedsięb io rstwo wy po sażo ne z mocy p rawa w p ewien stopień samodzielności, realizu je również własne zamierzenia ekonomiczne. Preferu je więc — jak się w y d aj e — przed e wszystkim swój od ręb ny interes. Interes ogólnospołeczny rep rezen tują org any założycielskie nad przedsiębiorstwem, k tóre m u przyzn an o o kreślone u p r a -wnienia funkcjonalne. Up rawn ienia te dotyczą przedstawian ia opinii, wniosków, inicjowania przedsięwzięć oraz wsk azyw ania k ier un kó w działania mając na u wadze o ptym aln y rozwój r esor tu czy gospodark i narodowej, tym sam ym przeciwdziałają tendencjom do autonom izacji celów poszczegó lnych przedsiębiorstw. O rg an y założycielskie rep r ez en -tują interesy g ospo d arki jak o całości, a w k ażd ym razie dążą do tego, aby nie b yły one sprzeczne z kom p leksowo rozum ianym interesem ■społeczno-gospodarczym a interesem p rzedsiębio rstwa18. Realizacja inte-resó w in dy wid ualn ych pr zedsiębiorstw a w a ru n k u je bowiem w wielu w yp a d k ac h pełne zasp oko jen ie potrzeb ogólnogo spodarczych w z ak re
-sie, w jakim ma to uczynić dane przedsiębiorstwo.
Ustawodawca, m ając na celu zap ew nien ie ob iektyw ności decyzji w p rzy ta czan y ch sp rawach przez o rg an założycielski, wyp osaży ł org an y
17 „ Le galno ść" roz um iem ja k o „ścisłe p rz e s trz e g a n ie p ra w a o b ow ią zu ją c eg o ", czyli ja k o s y n o n im „ p ra w o rz ą d n o śc i fo r m a ln e j" . K. O p a ł e k , J. W r ó b l e w s k i , Za-ga d nie nie teorii prawa, W a rs z aw a 1969, s. 180 i n . ; J. N o w a c k i , M ate rialne i for m a lne po jęc ie pra worz ą dno ści, PiP 1968, n r 4—5, s. 658 i n.
18 J. G r a b o w s k i , D e c yz ja je d n o s tk i n a dr z ę d n ej ja ko źr ódło z obowiąz ań w ob ro cie u s p o łe c zn io n y m , W ar s z a w a 1975, s. 27 i n.j t e n ż e , F u n k c je ad m in is tr ac ji
przed siębiorstwa w śro dki o chron y p raw nej w postaci złożenia sprz e-ciwu do au to ra decyzji. W wy niku złożenia sprzee-ciwu, o rgan założy-cielski po nown ie rozp atruje zak westiono wane orzeczenie. W rezultacie, albo utrzy m uje w mocy w yd an ą przez siebie decyzję, p rzek on ując o tym podmiot go spod arczy (wówczas różnica poglądów między organami przed siębiorstwa a o rg ane m założycielskim nie przeradza się w w y ra źn y konflikt), albo ją uchyla. W takiej sytuacji o rganom przedsiębiorstw;] pozostaje, albo wy k o na ć daną decyzję, albo skierować sprawę na drogo sądową. W a ru n kie m ur uchom ien ia tryb u cyw iln op rawn eg o jest w y cze r-p an ie try bu ad m in istracy jn or-p raw nego . Podkreślić więc należy, iż sr-pory między organem założycielskim a przedsiębio rstwem p ań stw ow ym są rozstrzyg ane poza po stęp ow an iem ad m in istrac yjn y m 19. Tym samym d e -cyzje, p od jęte w w y n iku zastosowania środk ów o chron y p raw nej przez przedsiębiorstwo, zacieśn iają w p ew ny m stopniu zakres luzu d ec yz yjnego o r ga nu założycielskiego, ponieważ m amy do czynienia z u k i er u n -ko waniem decyzji20. Decyzje o zawieszeniu w czynn ościach o rganó w przedsięb iorstwa przez organ założycielski stan ow ią ko n tr olę działania d ecyzyjneg o d y rek to ra czy o rgan ów sam orządu — w zakresie dz iałal-ności wyzn aczon ej przez praw o oraz w zakresie luzu decyzyjnego.
IV
Zakres kognicji sądu w o m aw iany ch sp raw ac h jest w piśmiennictwie sporny. Część a uto ró w r ep rez en tu je po gląd o b adan iu przez sąd tylko legalności k iero w an y c h sp raw 21. Odm ienne stan owisko przyjmuje, że sąd powinien rozstrzy gać wszy stk ie k westie sp orne podn iesione w sprze-ciwie22. Ustawo dawca pr zy jął ak tu aln ie ten p un k t widzenia, określając
18 O dm ienno stan o w is k o p rz y jm u je Z. K m i e c i k , D e c y z j e a d m i n i s t r a c y j n e d o -t y c z ą c e d z i a ł a l n o ś c i p r z e d s i ę b i o r s t w p a ń s t w o w y c h ( w ś w i e t l e o r z e c z n i c t w a N S A ) , PUG 1985, n r 4, s. 5.
20 P rz y jm u ję za J. W r ó b l e w s k i m , że „n ie m a luzu, g dy d e cy z ja je s t w y -zn acz on a, już is tn ie je zaś w p rzy p a d k u , g d y d y ec y z ja n ie je s t w y -zn a cz on a. D ecy zja je s t «w yznacz ona» prz ez p iz e p is y p ra w a , jeż eli z god nie z p rz y ję ty m i reg u ła m i r o -zu m o w a n ia nie m ożna, u zn a ją c ob o w ią zy w a n ie ty c h przep isó w , do jść do w ię ce j niz jed n ej de cy zji". K o n t r o l a d e c y z j i s ą d o w e j — w y b r a n e z a g a d n i e n i a t e o r e t y c z n e , PiP 1976, n r 8—9, er. 19—21.
21 T w ierd zi się n aw e t, że m e r y to ry c z n a k o n tr o la d ec y z ji o p o w o ła niu — z p un k tu w id ze n ia ich ce low oś ci — oz na cz ała by , że sąd w b rew u sta w ie sta łb y się o rga n em p o w ołu ją cy m d y r e k to r a . Por. G. B i e n i e k , J. J o ń c z y k , U k o g o p r a c u j e d y -r e k t o -r , GP 1982, n r 10/436, s. U .
22 T y c z k a , P o s t ę p o w a n i e . . . , s . 27 i n.,- T. L i's z с z, D y r e k t o r p r z e d s i ę b i o r s t w a p a ń s t w o w e g o i j e g o s t a t u s p r a w n y , PiZS 1982, n r 4, s. 24; B. S 1 o t w i ń s к i, P o -z y c j a p r -z e d s i ę b i o r s t w p a ń s t w o w y c h w o b e c r a d n a r o d o w y c h i t e r e n o w e j a d m i n i s t r a c j i ,
spra wy z zakresu przepisów o przedsiębiorstwach p ań stw ow yc h i o sa -morządzie załogi, k tóry ch rozpoznanie po wierzył sądom r ejon owym właściw ym dla miasta będącego siedzibą sądu wojewódzkiego23. Sądzić należy, że rozstrzy gając spór między organ em przedsiębiorstwa (ad resatem decyzji) a organem założycielskim (autorem decyzji), bądź w u k ła dzie: d y rekto r przedsiębiorstwa — org any sam orządu załogi, u wzg lęd niać powinien całokształt okoliczności spra wy przez p ry zm at k r y te -rium zaró wno legalności, jak i celowości.
Kolejn e zag ad nien ie sprowadza się do trybu, w jakim wym ienione sp raw y mają być rozstrzygane. Ogólną regułą jest zasada ro zp o znaw a-nia przez sąd wszystkich spra w w procesie, chyba iż szczególny pr ze-pis u staw y stanowi inaczej (art. 135 § 1 k.p.c.). Problemu tego u staw y o p.p. i samorz. nie regulują. Praw od awc a wy r aźn ie wskaz uje jedynie na tryb sp raw o wpis do r eje str u przedsięb iorstw pa ństw ow y ch 24, co pozwala sądzić, iż w po zostały ch sp raw ach również określiłby ex p
res-ses verbis try b nieprocesowy, jeżeli miałby taki zamiar.
Pewna niejasność wiąże się ze sformułowaniem, iż „orzeczenie sądu jest o stateczne" (art. 34 u sta w y o p.p.). Zauważy ć też trzeba, że inne przepisy p ra w ne takiego postano wien ia nie zawierają. Może więc po -wstać wątpliwość, czy w toku po stępo wania sądowego istnieje możliwość wn oszen ia śro dkó w p rawnych, czy też orzeczenia sądu pierwszej in stan -cji są ostateczne. Przychylić należy się do stanowiska, iż w yrażenie „ostateczne" rozumieć można jak o wy czerpan ie śro dkó w p raw n y ch w try bie ad m in istracy jn o pr awn y m i c yw iln op raw ny m 25.
W w y nik u sk ierowan ia sp raw y na drogę po stępo wan ia sądowego, nie zawisły o rgan ju ry sd y k cy jn y po nown ie ba da i ana lizuje zakwestio-n o w azakwestio-n e przez or gazakwestio-n y przed siębiorstwa decyzje. Podkreślić trzeba, że w tych sprawach, w k tó ry ch ustawo d aw ca przewidział rozwiązania p r o -ced u raln e i zastosował zasady p rocesu in kwizycyjnego — odwołanie do
W a rs za w a 1985, s. 98,- T. E r e c i ń s k i , O p otr ze bie re gulacji p o stę p owa n ia s ąd w e g o w s p r awac h p r z e k a z a n y c h u s ta w a m i o p r z ed się bio rs twie p a ń s tw o w y m i s a m orz ąd zie załogi, PiP 1984, nr 5, s. 102; K. L u b i ń s k i , T r y b s ą d o w eg o p o s tę p o w a nia r oz p o z n aw c z eg o w s pr awc h na tle u sta w o p rz e ds ię b ior stwie p a ń s tw o w y m i s a -m o rz ąd z ie załogi, PiP 1984, nr 12, s. 88.
23 Por. art. 6911 u s ta w y z 18.04.1985 r. o zm ian ie u s ta w y — k o d e k s p o s tę p o -w an ia c y -w iln e g o (Dz.U. nr 20, poz. 86).
*< Art. 19 u s ta w y o p.p. o raz § 10 rozp. RM z 30.11.1981 r. w s p ra w ie w y k o -na nia u s ta w y o pp. ; por. T y c z k a , Postępowanie..,, s. 26; K. K o ł a k o w s k i , W y b r a n e k w e s ti e na tle s ą d o w eg o re jes tr u p rz e ds ię b io rs tw p a ń s t w o w y c h , P UG 1982, nr 4— 5, 89 i n.
*5 Z. S w i e b o d a , Zaga dnien ia or z e ka nia prz ez sąd w s p ra wac h p r z e k a z a n y c h m u u s taw a m i o p rz e ds ię b ior stwa c h p a ń s tw o w y c h i sa m o rz ą dz ie załogi, NP 1983, nr 5, s. 5 i n.; t e n ż e , C y wiln o p r a w n a p r o b le m a t y k a w s pr a wac h p r z e k a z a n y c h s ądo m na m o c y u s ta w y o s am o rzą dz ie załogi, P al. 1984, nr 5— 6, s. 3 i n.
tego samego podmiotu, k tó ry wy dał d ecyzję oraz zasady pro cesu k o n trad y kto r y jn eg o (p ostępowanie przed sądem) decyzjom tak stwo rzo nym, będzie można przy pisać cechę obiektywności. Ok reśle nie to w y -maga wyjaśnienia.
Proces po dejm owan ia decyzji, w k tóry m istnieje pew na swoboda, polega na wyb orze jakichś wy łan iający ch się altern aty w zachowania, spośród zbioru tych, jak ie są w opinii d ec yd ującego teo retycznie moż-liwe26. Należy więc podkreślić, że decyzja polega na wy bo rze tej alte r-natywy , k tó ra jest p refero wan a — z tych czy innych względów. Decyzja będzie o biek ty wna wtedy, gdy jej po dstawę stanowić b ęd ą k r y -teria niezależne od własn ych preferencji decydująceg o. Kry -teria te mogą być różnorodne, pon ieważ „obiektywność" decyzji p rawn ej nie jest równoznaczna z p referen cją op artą na kr y te riu m dostarczonym przez przepisy p raw a obowiązująceg o27. Decyzja jest obiektywna, jeżeli jest op arta na przepisach p rawa w sposób u niezależniony od sub ie kty w n y ch ocen podmiotu decydu jącego. Decyzja jest o biek kty wna r ów -nież, g dy jest op arta na inny ch k r y ter iac h o biek tyw ny ch niż prawo obowiązujące.
W ko ntekście tych w yjaśn ień — decyzje po djęte w postęp owaniu sądo wym po siadają cechę obiektywności, stanow iąc jednocześnie w y -p adk o w ą ścierania się różny ch g ru-p interesów. Za akcentować też moż-na, że ochrona praw pod m io tow ych osób fizycznych i p raw ny ch jest przecież do m en ą niezawisłości sądów, k tór e m ają specjalnie do te. 3 0
d ostoso wan ą stru k tur ę u stro jo wą oraz pro cedurę, wy po sażo n ą w liczne g w a ra n cje sku tecznej obrony, k tóre przy słu gu ją zain teresowa ny m pod -miotom. Nie ulega wątpliwości, że w w ar u n k a c h reformy organ roz-strzy g ający spory gospo darcze nie może być o rganem wielo fun kcyjnym adm in istr acy jn o-ju ry sdy k cy jn ym 28.
W tym miejscu rodzi się k o lejn a wątpliwość, czy tak szeroki w a chlarz sp raw gospodarczych, p rze ka zan y ch sądom powszechnym, a k tó -re w y m ag ają ocen p r aw n y c h i pozaprawnych , nie powinien zostać p rzek azany u tw orzo ny m w tym celu sądom gospodarczym?
W y d aje się, że sąd y powszechne, ro zpatru jąc sp raw y przedsiębiorstw, muszą uwzględniać cele normodawcy, czyli b ad ać funkcję, jak ą normy spełniają. „Dopiero poznanie funkcji no rmy oraz poznanie jej celu może stanowić po dstawę oceny no rmy z p u nk tu widzenia techniki
spo-,6 .1. W r ó b l e w s k i , O b ie k ty w n o ś ć d e c y z ji p r a w n y c h , SPE 1972, t. IX, s. 81 t e n ż e . Teoria ra cj ona ln eg o tw o r z en ia prawa, W ro c ła w 1985, s. 94 i n.
87 W r ó b l e w s k i , O bie k ty wn oś ć ..., s. 9.
łecznej jak o środ ka do osiągnięcia założonych celów "29, W związku z tym można p rzeprowad zić podział ocen skuteczności norm na: cel go sp odarczy w yr ażo n y exp ressis verbis w a k ta c h p raw nych , oraz cel go sp oda rc zy nie w yr ażo ny exp ressis verbis w ak tach prawnych.
Jeżeli przedmiotem oceny będzie cel go spod arczy nie w sk az an y w akc ie prawnym , p un ktem wy jścio w ym takiej oceny będą aktu aln e d ą -żenia polityki gospodarczej państwa, k tóre p ozw alają ocenić normę p raw n ą jak o odp owiednią lub nie dla tych dążeń. O cen y p ozanorm a-tyw n e uzasadn io ne dążeniami ekono micznymi mogą mieć wpływ na k ory g o wan ie zakresu realizacji n or m y prawnej.
Prz edstawion y p un kt widzenia na rolę ocen norm p raw n y ch r eg u lu -jący ch stosunki g ospod arcze zdaje się w yraźn ie w sk azy wać na to, że n ormy te ze względu na swój p rzedm iot w in ny by ć u jm ow an e d y n a -micznie, a nie statycznie. Przed mio t ich reg ulacji sprawia, że norm y te ze względu na o ceny p oz an orm aty wn e muszą dostosować się także i do b ieżący ch potrzeb podmiotów go spodarczych. Dlatego też „bariery " no rm p r aw n y c h w y zna czon e przez ius disp ositivu m i ius coęferts muszą być w yr aźnie łagodzone, i to w szerszym zakresie aniżeli w zakresie n orm nie r egu lujący ch stosunków g o sp od arczy ch30. Tym sam ym różnią się od norm p ra w n y ch p o sia dający ch w y raźn ie o kreślon y zakres zasto-so wania oraz n orm zam kn iętych gałęzi (systemów) prawa, do k tóry ch zalicza się p raw o k a rn e oraz pr awo rzeczowe.
Z tych względów w y d aje się zasad ne powierzenie rozstrzygania sp oró w go spo darczych sądom go spodarczym. W k onsekwencji n asuwa się i dalsze pytanie, czy celowe jest rozstrzyg an ie spraw przedsię-biorstw dwutorowo: część sp oró w przez arbitraż, a spraw y w y n ika ją ce z u sta w z 25.09.1981 r. — przez sądy? Zauważyć należy, że w y m ie-nione u sta w y w sk azują o rg an ju ry sd y k c y jn y jedy nie ogólnie, bez bliż-szego określenia, o jaki sąd chodzi. Problemu tego n ie uregu low ano również w u staw ach o u stro ju sądów p owszech nych31 i o p ań stw ow ym a rb itrażu g ospod arczy m32, co pozwala przypuszczać o o twartości tej kwestii. Nie przesądzając przyszłego kształtu or ganó w ro zstrzyga jącyc h spory gospodarcze: czy będzie to część sąd ownictwa powszechnego (model węgierski), czy sąd ownictwo specjalne (model jugosłowiański) — o ptujem y za przek azaniem tych spraw sądom gospodarczym. Sądzić też
28 S. K a ź m i e r c z y k , O c en y n o r m p r a w n y c h r e g u l u j ą c y c h s t o s u n k i g o s p o d a r -c z e , A U W 1973, t. III, s. 9.
80 S. K a ź m i e r c z y k , D y n a m i c z n e u j ę c i e n o r m y p r a w n e j , W ro c ła w 1978, s. 128. 31 U s ta w a z 20.06.1985 r., p raw o o u s tro ju są dó w p o w s ze ch n y ch (Dz.U. n r 31, poz. 137).
32 U s taw a z 23.10.1975 r. o P ań stw o w y m A rb itra żu G o spo da rczy m (Dz.U. n r 34. poz. 183 z późn. zm ian.).
należy, że nie ma przeszkód do utwo rzen ia sądów gospodarczych, k t ó -rych ko m peten cje obejm owałyby spraw y powierzone dotychczas sądom powszechnym przez usta w ą o p.p. i ustawę o samorz. oraz przez inne akty wp ro wadzające reformę gospodarczą, jak również sp rawy między j.g.u., powierzon e dotychczas p aństw owem u arbitrażowi g o sp od arcze-m u33.
V
Rozwiązania p ro ced u raln e k ształtu ją zaró wn o podmiotowość p raw ną przedsiębiorstwa, rach u nek ekonomiczny, jak też sfery jego własny ch interesów. W odniesieniu do przedsiębiorstw państwowych, przepisy pro ced ura ln e przewidują określone uprawn ienia, środki procesowe (za-równo w trybie adm inistra cyjnop rawny m, jak i cywilnoprawn ym), k tór e w y ty cz ają jego org anizację i funkcjonowanie.
W odniesieniu do wy o dręb nio neg o u kładu funkcjon aln o-org anizacyj- nego (przedsiębiorstwo — o rg an założycielski), un o rm ow ania — jak wy nik a z wcześniejszy ch wy w o d ów — p rzyb iera ją zw ar ty kształt, skła-d ając y się z norm formaln ych i po siaskła-d ających swój przeskła-dmiot oraz p ozwalający ch na od graniczenie ich od innego rodzaju stosu nk ów p r a -wnych. Posiadają, w zakresie określonej ka teg orii sp raw ściśle w ym ie-nion ych przez ustawo dawcę, ch ara k ter u reg u lo w ań całościowych. Z uwagi jedn ak na tę typologię, nie można mówić jeszcze o p ro ce d u -rze w sprawach zarządzania p-rzedsiębiorstwam i państwowymi. Z a u w a-ża się bo wiem b rak norm formalnych r eg u lu jących p ostępo wanie w szerokim tego słowa znaczeniu. Istn iejące ak tu aln ie rozwiązania p ro ced u -raln e są rezultatem coraz w yraźniejszeg o rozgraniczenia kom petencji pomiędzy przedsiębiorstwem a organem założycielskim.
Odn oto wać w tym miejscu trzeba, że wpra wdzie nastąpiło u staw ow e u no rm o wan ie pozycji p raw n e j przedsiębiorstwa, to jedn ak nadal odczuwa się b r ak regu lacji pozycji p rawn ej min istrów w go sp odarce n a ro -dowej. Pozycja p r aw n a m inistrów w systemie zarządzania g ospod arką n arod ow ą zależy od wielu czynników, w ty m główn ie o d m o d e l u systemu zarządzania. On to bowiem d ecy du je o organizacji go spodarki narodowej, a w niej o pozycji jedn ostek g ospo darczych i ich p owiąza-niach z organam i zarządzania. Model system u zarządzania w pływa także na zak res zadań o rgan ów zarządzania, co w ko nsek wen cji rzu -tuje na liczbę tych o rganó w oraz podział zadań i k om petencji między
■3 Por. Z d z i e n n i c k i , Sądy..., s. 22; M. G u z i ń s k i , N i e k t ó r e p r o b l e m y p o d m io to wo śc i p r aw n e j w św ie tle prz e pis ów p r a wn y c h r e g u lu jąc y c h org anizacją p r z e d -s ię bior -s tw p a ń -s t w o w y c h , A U W 1985, n r 648, -s. 122; T. M r ó z , N i e k t ó r e p r o b le m y regula cji p r a w n e j p os tę po wa nia a rb itraż owego, PiP 1985, n r 6, s. 83.
nimi34. Dotychczas o bowiązujące przepisy, stan ow iące p od stawę p raw ną działania ministrów branżowych, nie stanowiły ro zb udowanego sy ste-mu. Na gruncie ty ch rozwiązań p r aw n y ch nie było w pełni jasne, jaka ma być rola ministra w gospodarce, w szczególności, jaki jest zakres jego up raw n ień względem podmiotów pod porządko wany ch . Podstawą p raw n ą działania ministra był i jest art. 42 ko nsty tu cji PRL, któ ra za-wiera ge n eraln ie określo ną norm ę ko m p eten cy jną dla wszystkich mi-nistrów, bez rozróżnienia na re so rty gospodarcze i tra dy cy jn ie ad mini-stracyjne. Ustawy o utwo rzen iu ur zędu danego min istra oraz ro zp orządzenia wyk on aw cze Rady Ministrów o zak resie jego działania, w sk a zują też jed ynie ogólnie, jaki jest zakres działania ministrów b ran żo -w y ch przez -wyliczenie branż i gałęzi im p od p or ząd k o-w an y ch 35. Tym samym b rak koncepcji p rawn ej pozycji ministrów działowogałęziow ych prodziałowogałęziowadzi do zjadziałowogałęziowiska p arty k u la ry z m u resortodziałowogałęziowego, i działowogałęziow k o n se k -wencji uniemożliwia w yo dr ębn ien ie całościowej p ro ced u ry w sp rawach zarządzania przedsiębiorstwami państwowymi, któ ra powinna być u st a -nowiona we wszystk ich sprawach, przede wszystkim w interesie pod-staw owego podmiotu gospodarczego. Chodziłoby wówczas o to, w jakim stopniu przedsięb iorstwo mogłoby w y ko rzy sty w ać pr oced urę dla swoich w ła sn y ch interesów, oraz w jakim stopniu n orm y pro cesowe służą w ła-ściwemu ułożeniu proporcji między jego interesem a interesem ogóln o-go sp odarczym w toku p od ejm owan ia decyzji, m ając na uwa dze m e-chanizmy ryn kowe, jako czynniki na nie wpły wające.
Podkreślić także trzeba, iż ocenę rozwiązań pr o cedu ralny ch w sys-temie zarządzan ia go sp o dark ą n aro do wą utru d n ia w y stęp o w an ie wielo- warstwowości źródeł prawa, przy czym wy o drę bn iają się dwie w arstw y, długo falowa — zawierająca rozwiązania zgodne z po dstawo wym i zało-żeniami reformy, i doraźna — zawierająca blok przepisó w formalnie niezależn ych od aktów ustaw o wy c h wp ro wad z ają cy ch reformę go spo darczą, a materialn ie często dość da lek o od nich od b ieg ających 36. W a r -stwa ta wpr owadza do raźne rozwiązania od powiadające nakazowo- -cen tralistycznemu sposobowi zarządzania. Ścieranie się ty ch dwóch pr zeciw staw n ych sobie koncepcji, o partyc h bądź na modelu
nakazowo-34 К o s i к o w s к Prawo..., s. 195 i n.
35 Zob. A. W a 1 a s z о к - P у z i o ł, M inis te r ja k o organ s te r ują c y prz e dsię bior-st wa m i p a ń s tw o w y m i be zp oś re dn io m u p od le g łym i, ZN U J 1983, n r 106, s. 50 i n.; C. K o s i k o w s k i , Re gulacja pr awna n a c z el ny c h org anó w zar ządzania go spo da r ką na rod ow ą ( ko n ce pc ja m e to dolog icz na ). P ip 1982, n r 9, s. 73 i n.; t e n ż e , Prawo..., s. 194—20C; R . M a l i n o w s k i , Re lo rm a gosp oda rc za a s t r u k tu r y ad m in is tr ac ji ce ntra ln ej, PiP 1985, nr 1, s. 3 i n.
36 R. M a l i n o w s k i , O d os ko n a len iu pra wa r elo r m y gosp odar cz ej, PiP 1982, n r 5—6, s. 12; S. W l o d y к a, Rola p ra wa w re form ie gospod arc zej, PiP 1984, n r 6, s. 11 i n .
-rozdzielczym, bądź p referu jący ch samodzielność podmiotów g o sp o da czych, ogranicza wy raźn e wyo dręb n ien ie funkcji zarząd zania go sp od a r-ką narod ową w skali makroekonomicznej.
Przypuszczać można, że wpro wad zenie p ro ced ury zarządzania p r ze d -siębiorstwam i państwowym i, nie zawężonej do określo nej k ateg orii spraw, p rzyczy ni się również do doskonalenia prawa, wpłyn ie dodatnio na p ra k ty k ę i działalność podmiotów gospodarczych. Będą one musiały bowiem p odporządkować się normom p roceduralnym , jeżeli nie chcą narazić się na zarzut sprzeczności z praw em działania, i w k o n sek w e n -cji — na zmianę albo uchy lenie swego rozstrzygnięcia.
W p ły n ę ło do R e d a kc ji Z ak ład P ra w a Z a rz ąd za n ia
„Folia iu r id ic a" G o sp o da rk ą N aro d o w ą
w p aź d z ie rn ik u 1986 r. U n iw e rs y te t Łódzki
Maria K r ó lik o ws k a - O lc z a k
QUELQUES PROBLÈMES DES SO LU TIO N S DE PROCÉDURE DA NS LES RELATIONS JURIDIQU ES
ENTRE UNE ENTREPRISE D 'ÉTA T ET UN O RG A N E FO NDA TEU R
La re fo rm s éc on o m iq ue de s a n n ée s q u a tr e -v in g ts a in tr o d u it la p os s ib ilité de ré s o u d r e les litig e s (des o rg a n es des e n tr e p rise s , des e n tre p ris e s) p a r le vo ie ad m i-n is tra tiv e aii-nsi que p ar la p ro c éd u r e de d 'a r b itr a g e .
C on form ém e nt à la dis p os itio n de l'a r tic le 4, po in t 2 de la la i du 25 se p -tem b re 1981 su r les e n tr e p r is e s d 'é ta t, les o rg a n es de l'e n tre p r is e p e u v en t p re n d r e des dé cision s da ns le d om ain e de l'a c tiv ité d e ce lle-ci u n iq u e m e n t au x cas 1 p ré v u s p a r les rè g lem e n ts de la loi. A in si to u t le sy s tè m e ju r id iq u e d an s l'é co n o m ie n a tio n a le a é té re c o n s tr u it. C ela s e r t de b a s e de l'é lim in a tio n du c o urs ju rid iq u e dos r és o lu tio n s, in d é p e n d a n te s du C o n seil des M in istres, d es rè g le m e n ts de s c ir c u -la ires, des com m ission s trè s r é p a n d u s a u p a ra v an t. La d isp o s itio n de l'airt. 4 p o int 2 de la loi s u r les e n tr e p r is e s d 'é ta t e t la c o n c e p tio n to u te n e u v e de la s u r v e illa n c e de l'e n tre p r is e ont e n tiè re m e n t c h an g é l'm od è le des re la tio n s e n tre l'e n tr e -p r ise e t l'o r g a n e fo n d a te u r. Le d om ain e et le s form es d e l'in g é re n c e d an s l'a c ti-v ité do l'e n tre p r is e n 'a p p a rtie n n e n t p lus à la s p h è r e de l'a p p r é c ia tio n in c o n trô lé e de l ’o rg a n e fo n d a te u r, ce qui é ta it c a r a c té ris tiq u e de la p é r io d e p ré c é d en te . A p r é -se n t, des telle s in g é re n c es d o iv en t a v o ir le u r b as e ju r id iq u e d a n s les règ le m e nts de lia loi et p e u v e n t ê tr e s u je t de p la in te d é no n c ée e n ju s tic e ; on u se d e c e tte p o ss ib ilité en p ra tiq ue . Le lé g isla te u r a én u m éré les c a u s e s tra n sm is es à la ju r is p r u -den ce, p réc is é m en t à la ju r is p ru d e n c e des trib u n a u x g én é rau x .
P a r r a p p o r t à l'a r r a n g e m e n t lo n c tio n n e l et o r g a n is a te u r isolé (e n tre p rise — o r-g a n e fo nd a teu r) le s r ér-g u la r is a tio n s, com m e il s 'e n s uit d es d éd u ctio n s a n tér ie u r e s, p re n n e n t un e fo rm e c om p acte, se c om po se nt des n orm es form e lles, a y a n t le u r o b jet et re n d a n t po ssib le le u r s é p a ra tio n d 'a u tr e g e n re des re la tio n s ju rid iq u es . D ans le
d o m ain e d 'u n e c a té g o rie d étin ie des ca us es, e x a c te m e n t é nu m é ré es p a r le lé g is la -te u r, e lle s ont le c a ra c tè r e d es r é g u la risa tio n to ta les . C ep e n d an t, eu é g a r d à c e t-te ty p o lo g ie , on n e peut p a s en c o re p a rle r de la p ro c é d u r e d an s le s a ff aires de la g es tio n des e n tr e p r is e s d 'é tat. P arc e qu e c 'e st le m an q u e des n orm es form e lles ré g lan t la p ro c é d u re au sen s la rg e du m ot qui se fa it voir. Les so lu tio n s de p r o -c éd u re e x is ta n te s so nt r é s u lta t de la d é lim itatio n , de plu s e n plus d is tin-c te, des c o m p éte n ce s e n tr e l'e n tre p r is e et l ’o r g a n e fo n d ate u r.
A ussi, la ut-il n o te r ici, q ue bien que la n o rm alisa tio n de la loi de la po-sitio n ju r id iq u e de l'e n tre p r is e ait ou lieu, le m a n q u e d e la p os ition ju rid iq u e d es m in is tre s sé fa it s en tir d an s l'é co n o m ie n a tio n a le . La p os itio n ju rid iq u e des m in is tre s d a ns le sy stè m e de la g e stion do l'é co n o m ie n atio n a le d é p en d de p lu -s ieu r-s f a cteu r -s e t a v a n t to u t du m o d è l e du s y stèm e de la g estio n. P uisqu e celuici décide de l'o rg a n is a tio n de l'é co n o m ie n a tio n a le et, en elle, de la po -sitio n des u nités éco no m iq ue s et de le u r lia iso n av e c les o rg a n e s do la gestio n,
