Służba Bezpieczeństwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego na terenie województwa zielonogórskiego w latach 1956–1970 : suplement

Juliusz Sikorski

Służba Bezpieczeństwa wobec

Kościoła rzymskokatolickiego na

terenie województwa

zielonogórskiego w latach 1956–1970

: suplement

Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny nr 12, 309-310

NADWARCIAŃSKI ROCZNIK HISTORYCZNO-ARCHIWALNY

NR 12/2005

Juliusz Sikorski

Gorzów

Służba Bezpieczeństwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego

na terenie województwa zielonogórskiego w latach 1956–1970.

Suplement

W poprzednim numerze Nadwarciańskiego Rocznika Historyczno-Archiwalnego opublikowany został artykuł poświecony działaniom Służby Bezpieczeństwa wobec Ko-ścioła rzymskokatolickiego na terenie województwa zielonogórskiego w okresie rządów Władysława Gomułki. Jedną z jego części poświęciłem procesowi budowy sieci infor-macyjno-agenturalnej. Artykuł został oparty przede wszystkim na znanych mi okreso-wych sprawozdaniach zielonogórskiej SB. Materiały, z których korzystałem w Instytucie Pamięci Narodowej w Warszawie, były w pewnym stopniu niekompletne, na co także zwracałem uwagę Czytelnika. Opierając się na ustaleniach poczynionych na ich podsta-wie, podałem, iż w latach 1960-1963 pozyskano przynajmniej 8 współpracowników, zaś w roku następnym kolejnych kilkunastu1_.

Już po oddaniu wspomnianego artykułu do druku nakładem Instytutu Pamięci Na-rodowej opublikowany został zbiór źródeł poświęcony problematyce działań aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych2_{. Znalazła się w nim} infor-macja statystyczno-opisowa dotycząca werbunku tajnych współpracowników (TW) in-wigilujących i rozpracowujących środowiska kościelne. Według niej poziom agentury w łonie Kościoła rzymskokatolickiego na terenie województwa był około trzech razy wyż-szy od podanego w opublikowanym przed rokiem artykule. Z zawartych w publikacji IPN informacji wynika, iż do roku 1961 zielonogórska SB posiadała w kręgach kościel-nych 19 współpracowników. W 1962 roku do współpracy pozyskano kolejne 16 osób wywodzących się z łona duchowieństwa i osób świeckich. W roku 1963 zwerbowano kolejnych 15 księży i świeckich, zaś w roku 1964 – 13 duchownych. Stan tajnych współ-pracowników na dzień 31 grudnia 1964 roku w województwie zielonogórskim wynosił więc 51 duchownych i 12 świeckich3_{. Z ogólnej liczby 63 TW 39 było zwerbowanych} przez struktury powiatowe SB, zaś 24 przez wojewódzkie4_{. Biorąc pod uwagę stan} du-chowieństwa na terenie ówczesnego województwa zielonogórskiego liczącego 493 księ-ży, wynika, iż z SB współpracowało ponad 10% duchownych. Ogólny stan agentury w

1 _{J. S i k o r s k i, Służba Bezpieczeństwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego na terenie województwa}

zielono-górskiego w latach 1956-1970 w świetle jej sprawozdań. „Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny”

nr 11, Gorzów Wlkp. 2004, s. 164-165.

2 _{Metody pracy operacyjnej aparatu bezpieczeństwa wobec kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989,}

wstęp, wybór dokumentów, redakcja A. D z i u r o k, Warszawa 2004.

3 _{„Tajni współpracownicy zawerbowani spośród kleru i osób świeckich kontaktujących się z klerem w latach}

310 310

łonie Kościoła wynosił wówczas w całym kraju 2.633 TW, w tym 1601 duchownych, co stanowiło ponad 7% jego ogółu.

Warto w tym miejscu zaznaczyć jednak, iż efektywność tajnych współpracowników była zróżnicowana. Dla przykładu niektórzy księża dostarczali SB informacje znane np. z listów pasterskich czy z prasy. Zdarzało się także, iż odmawiali oni realizacji pewnych zadań5_{. Dość stwierdzić, iż w roku 1966, a więc w stosunkowo nieodległym czasie TW} na terenie województwa, w ocenie szefa zielonogórskiej SB, nie gwarantowali realizacji zadań operacyjnych wobec Kościoła6_.

4 _{„Stan kleru i tajnych współpracowników spośród kleru i osób świeckich kontaktujących się z klerem w}

poszczególnych województwach”, tamże, s. 384; „Stan kleru i tajnych współpracowników spośród kleru i osób świeckich kontaktujących się z klerem w powiatach poszczególnych województw”, tamże, s. 385.

5 _{H. D o m i n i c z a k, Organy bezpieczeństwa PRL w walce z Kościołem katolickim 1944–1990. W świetle}

dokumentów MSW, Warszawa 2000, s. 199-200.

6 _{Zob. J. S i k o r s k i, Służba Bezpieczeństwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego na terenie województwa}

zielonogórskiego w latach 1956-1970 w świetle jej sprawozdań, s. 166.