Wojciech Góralski
"Synody prowincjonalne
arcybiskupów gnieźnieńskich.
Wybór tekstów ze zbioru Jana
Wężyka z r. 1761", Igancy Subera,
Warszawa 1981 : [recenzja]
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 26/3-4, 217-220
R E C E N Z J E
P r a w o K a n o n ic z n e 26 (1983) n r 3—4 K s. Ig n a c y S u b e r a, S y n o d y p r o w in c jo n a ln e a rc y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń sk ic h . W y b ó r te k s tó w ze z b io r u J a n a W ę ż y k a z r. 1761. W a rs z a w a 1981. A k a d e m ia T e o lo g ii K a to lic k ie j s. 339. D o n io sły m ź ró d łe m is tn ie n ia p a r ty k u la r n e g o k o śc ie ln e g o p r a w a p o l sk ie g o p o z o s ta w a ły — od z a r a n ia X I I I w . aż do ro z b io ró w •— sy n o d y p ro w in c jo n a ln e . U ję te w f o r m ę s t a tu t ó w s y n o d a ln y c h f in a ln e p o s ta n o w ie n ia te g o r o d z a ju z g ro m a d z e ń z y s k a ły so b ie w y s o k ą r a n g ę w k s z t a ł to w a n iu n ie ty lk o s to s u n k ó w p r a w n y c h w K o śc ie le P o ls k im , lecz t a k że — w z n a c z n e j m ie rz e — p o s ta w r e lig ijn o - m o r a ln y c h . Z n a c z e n ie s t a tu tó w ja k o ź ró d ła h is to ry c z n e g o w y k r a c z a w ty m u ję c iu p o z a r a m y s p r a w w e w n ą trz k o ś c ie ln y c h , r z u c a ją c ró w n ie ż ś w ia tło n a d z ie d z in ę r o z w o ju ro d z im e j k u lt u r y , s to s u n k i g o s p o d a rc z e k r a j u , m e n ta ln o ś ć i o b y c z a je w ie rn y c h . N ic te ż d ziw n eg o , iż od d a w n a sy n o d y p r o w in c jo n a l n e, p o d o b n ie z re s z tą ja k d ie c e z ja ln e , s ta n o w ią szczeg ó ln ie in te r e s u ją c y o b s z a r b a d a w c z y — n ie zaw sz e d o c e n ia n y — z a ró w n o d la h is to r y k ó w p r a w a p o ls k ie g o w ogóle, a k o śc ie ln e g o w szczeg ó ln o ści, ja k r ó w n ie ż d la h is to r y k ó w K o śc io ła , b a d a c z y d z ie jó w k u l t u r y czy e tn o g r a fów . S z c z e g ó ln a r o la p r z y p a d ła w u d z ia le s y n o d o m p r o w in c jo n a ln y m a r c y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń s k ic h , g d y c h o d z i o k s z ta łto w a n ie p r a w a p a r t y k u la r n e g o w P o lsc e , z w ła sz c z a k ie d y od X V w . z y s k a ły on e c h a r a k t e r o g ó ln o p o lsk i (tzw . s y n o d y p ry m a c ja ln e ), o b e jm u ją c sw o im z a s ię g ie m — p o za p r o w in c ją g n ie ź n ie ń s k ą — ta k ż e m e tro p o lię lw o w s k ą , a ta k ż e d ie c e z je p o ls k ie w y ję te z r a m o rg a n iz a c ji m e tr o p o lita ln e j. T o w ła ś n ie ty m w a r tk i m n u r t e m to r o w a ło so b ie d o s tę p do u s ta w o d a w s tw a lo k a ln e g o p ra w o p o w sz e c h n e , t a k o b fic ie i d y n a m ic z n ie in s p ir u ją c e ży cie k o ś c ie ln e n a w ie lu jeg o o d c in k a c h . Z k o le i n o rm y p o c h o d z ą c e o d s y n o d ó w p r o w in c jo n a ln y c h d e c y d o w a ły o k s z ta łc ie p r a w a d ie c e z ja l n eg o w p o sz c z e g ó ln y c h o ś r o d k a c h m e tro p o lii. Z n ie m a ły m p rz e to u z n a n ie m n a le ż y p r z y ją ć in ic ja ty w ę k o le jn e g o — p o p ra w io n e g o i ro z b u d o w a n e g o — w y d a n ia p r a c y z a słu ż o n e g o h is to r y k a p r a w a k o śc ie ln e g o , k s. p ro f. Ig n a c e g o S u b e r y n a te m a t s y n o d ó w p r o w in c jo n a ln y c h a rc y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń s k ic h (w yd. I — S y n o d y p r o w in c jo n a ln e a r c y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń s k ic h . W a rs z a w a 1971. A k a d e m ia T e o lo g ii K a to lic k ie j s. 185), ty m b a r d z ie j, że p ie rw s z e w y d a n ie z o s ta ło ju ż d a w n o w y c z e rp a n e . A u to r, ja k s a m z a z n a c z a w e w s tę p ie , p ra g n ie p rz y b liż y ć c z y te ln ik o w i z a s łu ż o n ą in s ty t u c ję s y n o d ó w p ro w in c jo n a ln y c h , d z ie d z in ę c ią g le n ie d o s ta te c z n ie z n a n ą i m a ło d o s tę p n ą , m . in . z u w a g i n a u tr u d n io n e k o r z y s ta n ie ze ź ró d e ł. W ła ś n ie ź ró d ła s ta n o w ią w p r a c y c e n n ą część218 Recenzje [2]
o tw ie r a ją c sz e ro k o w r o ta do n ie z w y k le b o g a te j rz e c z y w is to śc i, ja k ą p o z o s ta ją t e k s t y u c h w a ł s y n o d a ln y c h .
C ało ść d z ie ła s k ła d a się z d w ó c h części. P ie r w s z a z n ic h z o s ta ła z a w a r t a w d w ó c h ro z d z ia ła c h . W ro z d z ia le I (s. 17— 35) o m a w ia się o r g a n iz a c ję p o ls k ic h s y n o d ó w p ro w in c jo n a ln y c h , g d z ie A u to r n a w ią z u je do p o d s ta w o w e j p o z y c ji b ib lio g r a fic z n e j w ty m z a k re s ie , ja k ą p o z o s ta je p r a c a M. M o ra w sk ie g o (S y n o d p r o w in c jo n a ln y p r o w in c ji g n ie ź n ie ń s k ie j
w d a w n e j P olsce, W ło c ła w e k 1935). T a k w ię c p r z e d s ta w ia się t u t a j
k o le jn o : p o ję c ie i g e n e z ę w y m ie n io n y c h z g ro m a d z e ń sy n o d a ln y c h , czas i m ie js c e ic h o d b y w a n ia , z w o ły w a n ie u c z e s tn ik ó w , o tw a rc ie i p rz e b ie g s y n o d u , p rz e d m io t o b ra d , u c h w a ły s y n o d a ln e o ra z z ja z d y b is k u p ó w . C z y te ln ik u z y s k u je z w ię z ły i ja s n y o b ra z n a jw a ż n ie js z y c h s t r u k t u r o r g a n iz a c y jn y c h sy n o d u p ro w in c jo n a ln e g o . R o z d z ia ł II (s. 36— 143) z o s ta ł p o św ię c o n y p rz e g lą d o w i w a ż n ie js z y c h s y n o d ó w p r o w in c jo n a ln y c h p o c z ą w sz y od p ie rw s z y c h z n a n y c h te g o r o d z a ju z g ro m a d z e ń w X I I I w . aż do sy n o d u p le n a r n e g o c z ę s to c h o w s k ie go P o ls k i O d ro d z o n e j, o d b y te g o w 1936 r. S p o ś ró d s y n o d ó w ś r e d n io w ie c z n y c h A u to r u w z g lę d n ił w z a s a d z ie ty lk o te , (k tó ry ch o d b y c ie z o s ta ło w y ra ź n ie u d o k u m e n to w a n e w p r z e k a z a c h ź ró d ło w y c h i z k tó r y c h z a c h o w a ły się w a ż n ie js z e u c h w a ły .
N a p ie r w s z y m m ie js c u r e f e r u j e się sy n o d y H e n r y k a K ie tlic z a r o z p o c z y n a ją c e d łu g i cią g s y n o d ó w p ro w in c jo n a ln y c h . Z k o le i o m a w ia się sy n o d W in c e n te g o z N ia łk a z 1226 r., a n a s tę p n ie sy n o d y a rc y b is k u p ó w : P e łk i, J a n u s z a , J a k u b a Ś w in k i, J a n is ła w a , J a r o s ła w a B o g o rii-S k o tn ic - k ie g o , J a n a S u c h e g o w ilk a , M ik o ła ja K u ro w s k ie g o , M ik o ła ja T r ą b y , W o j c ie c h a J a s tr z ę b c a , W in c e n te g o K o ta , Z b ig n ie w a O le śn ic k ie g o , J a n a Ł a sk ie g o , M a c ie ja D rz e w ic k ie g o , J a n a L a ta ls k ie g o , P io t r a G a m r a ta , M i k o ła j a D ie rz g o w sk ie g o , J a n a P rz e r ę b s k ie g o , J a k u b a U c h a ń sk ie g o , S t a n is ła w a K a rn k o w s k ie g o , B e r n a r d a M a c ie jo w sk ie g o , W a w rz y ń c a G e m b ic - k ieg o , J a n a W ęży k a, M a c ie ja Ł u b ie ń s k ie g o . Z u p e łn ie s łu sz n ie k s. p ro f. S u b e r a o m ó w ił p o n a d to z b ió r K rz y s z to fa Ż ó ra w s k ie g o o ra z s y n o d p le
n a r n y z 1936 r. 1
W te n sp o só b c z y te ln ik z n a jd u je o d p o w ie d ź n a is to tn e p y ta n i a d o ty c z ą c e p r o b le m a ty k i n a jw a ż n ie js z y c h sy n o d ó w p r o w in c jo n a ln y c h a r c y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń s k ic h n a p r z e s tr z e n i s tu le c i, co p o z w a la n a w y s t a r c z a ją c e z o rie n to w a n ie się, ja k ie s p r a w y n u r t o w a ły K o śc ió ł w P o lsce w ró ż n y c h o k r e s a c h jeg o d z ia ła ln o ś c i. A u to r b o w ie m w sp o só b b a rd z o p r z e jr z y s ty o m a w ia — w r a m a c h p o sz c z e g ó ln y c h s y n o d ó w •— szcze g ó ło w e z a g a d n ie n ia , u jm u ją c je w p u n k ty , z a c h o w u ją c p rz y ty m c h r o n o lo g ię z a w a r tą w sa m y c h s t a tu t a c h sy n o d a ln y c h . T eg o r o d z a j u p r z e j r z y s to ś ć z n a c z n ie u ła t w i a k o r z y s ta n ie z le k t u r y d z ie ła . S p r z y ja te m u ta k ż e d o b ry ję z y k i s ty l k o m e n ta r z a . N a p o d k re ś le n ie z a s łu g u je p oza ty m to , iż A u to r n ie o g ra n ic z a się je d y n ie do r e f e r o w a n ia p o sz c z e g ó l n y c h u c h w a ł p r e z e n to w a n y c h sy n o d ó w , lecz w y r a ż a n ie je d n o k r o tn ie c e n n e u w a g i k ry ty c z n e . Z w r a c a sz c z e g ó ln ą u w a g ę n a z b io ry p a r t y k u la r n e g o p r a w a p o ls k ie g o , p o c z ą w sz y od tz w . s y n o d y k u J a r o s ła w a B o
[3] Recenzje 2 L 9
g o rii — S k o tn ic k ie g o (1357 r.) aż do k o le k c ji z 1938 r. T e w ła ś n ie k o le k c je s ta n o w ią c e r e z u l ta t p o d e jm o w a n y c h k o d y fik a c ji w y w a r ły — z n a t u r y rz e c z y — szczeg ó ln e p ię tn o n a ó w c z e sn y c h s to s u n k a c h p r a w n y c h w K o śc ie le w P o lsce. B a rd z o p o ż y te c z n e je s t p rz y ta c z a n ie p rz e z A u to r a n a k o ń c u k a ż d e g o p o d ro z d z ia łu tr a k tu ją c e g o o d a n y m s y n o d zie o d n o śn y c h ź ró d e ł tz n . e d y c ji sam e g o te k s t u s ta tu tó w . U s p ra w ie d li w ia to z p o m in ię c ia o d sy ła c z y i p rz y p is ó w , ty m b a rd z ie j, że p r a c a je s t p rz e z n a c z o n a w p ie r w s z y m rz ę d z ie ja k o p o m o c d la s tu d e n tó w p r a w a k a n o n ic z n e g o .
C zęść II z o s ta ła p o ś w ię c o n a e d y c ji te k s tó w s ta tu tó w sy n o d a ln y c h z a w a r ty c h w z b io rz e J a n a W ę ż y k a , p r z y ję ty m n a sy n o d z ie p r o w in c jo n a ln y m w P io trk o w ie w 1628 r. i z a tw ie rd z o n y m p rz e z S to lic ę A p o sto lsk ą . Z a p o d s ta w ę o p u b lik o w a n ia te g o c e n n e g o te k s tu p o słu ż y ło d r u gie w y d a n ie W ę ż y k a z 1761 r. (C o n s titu tio n e s s y n o d o r u m M e tr o p o lita
rnie E cclesia e G n e s n e n s is p r o v in c ia liu m a u th o r ita te s y n o d i p r o v in c ia lis G e m b ic ia n a e p e r d e p u ta to s re c o g n ita e , ju s s u v e r o e t o p era I llu s t r i s s i m i e t R e v e r e n d is s im i D o m in i D. J o a n n is W ę ż y k , D ei e t A p o s to lic a e S e d is g ra tia A r c h ie p is c o p i G n e s n e n s is L .N .R .P .P . e d ita e . C ra co via e in T y p o - g ra p h ia C o lleg ii M a io ris U n iv e r . C ra c o v ie n . re im p r e s s a e A n n o D o m in i 1761), a to z u w a g i n a z a w a r te w n im te k s ty sy n o d ó w p r o w in c jo n a l n y c h J a n a W ę ż y k a z 1634 r. i M a c ie ja Ł u b ie ń s k ie g o z 1643 r. A u to r p o m in ą ł te k s t y n ie is to tn e (np. p rz e m ó w ie n ia in a u g u r u ją c e o b r a d y s y n o d a ln e , d e k r e ty a p r o b a c y jn e S to lic y A p o s to ls k ie j, p o d a w a n e w s t a t u ta c h in e x te n s o b u lle p a p ie s k ie itp.) o ra z f r a g m e n ty n ie k tó r y c h d a w n y c h k o n s ty tu c ji, o g ra n ic z a ją c się do sa m y c h s ta tu t ó w u c h w a lo n y c h i p r z y ję ty c h p rz e z sy n o d y m e tro p o lita ln e . Ó w f r a g m e n t ź ró d ło w y — tr u d n o o k re ś la ć go m ia n e m z w y k łe g o d o d a tk u — n ie p o m ie r n ie u b o g a c a d zieło k s. p ro f . S u b e r y w s to s u n k u do w y d a n ia p o p rz e d n ie g o . T y m b a r d z ie j, iż e g z e m p la rz e s t a r o d r u k u W ę ż y k a z a ró w n o z 1630, ja k i z 1761 r. n ie n a le ż ą do lic z n y c h . W y p a d a o d n o to w a ć f r a g m e n t y s t a tu t ó w p o m in ię te w e d y c ji. I t a k w te k ś c ie sy n o d u W a w rz y ń c a G e m b ic k ie g o z 1621 r. o p u szczo n o — z a p e w n e ja k o m n ie j w a ż n e — n a s tę p u ją c e a r t y k u ł y w ro z d z ia le I I I : D e
lib r is a g e n d o r u m (s. E v), D e s ta tu tis p r o v in c ia lib u s (s. E v —E2), De
S a c r ific io M issa e in p r iv a tis d o m ïb u s n o n c e le b ra n d o (s. E2—E»v), D e
fe s to S. A d a lb e r ti (s. E 2v), D e fe s to D iv i C a s im ir i (s. (E 2v —E 3), D e c a n o n iz a tio n e B e a ti K o s tk a e t B e a ti C a n tii (s. E 3 ), De A c a d e m ia C ra - c o v ie n s i (s. E 3—E3v), D e in d u lg e n tiis (s. E 4 ). W te k ś c ie sy n o d u J a n a W ę ż y k a z 1628 r. p o m in ię to a r t y k u ł D e c o n s e r v a to r ib u s , g d y ż po k r ó t k ie j d y sp o z y c ji p rz y ta c z a się t a m b u llę G rz e g o rz a I I S a n c tis s im u s in C h r i- sto (s. L v — L 4 ). P o z a ty m z re z y g n o w a n o z a r ty k u łó w : D e o ffic io p a - tr o n u m (s. N-—N v), D e fe s to S a n c ti J o s e p h (s. N v), D e c o n fr a te r n ita te S . A n g e li C u s to d is (s. N v), D e c a n o n iz a tio n ib u s S a n c to r u m (s. N2—N2 v). W te k ś c ie sy n o d u M a c ie ja Ł u b ie ń s k ie g o z 1643 r. n ie z a m ieszczo n o n a s tę p u ją c y c h a r ty k u łó w : D e u n io n e R u th e n o r u m pro m M ven d a (s. D v),
sa-2 sa-2 0 Recenzje
e c u la r e s r e g u la r ib u s M is s a m in su is ecc le siis c a n ta n tib u s m in is tr a r e a u d e a n t (s. E 3 ), D e a b s e n tib u s a s y n o d o (s. E3— Eav). A u to r w sz a k ż e , ja k ju ż zaz n a c z o n o , z a s trz e g ł się w e w s tę p ie , iż św ia d o m ie p o m ija w e d y c ji n ie k t ó r e te k s ty . K o r e k to r n ie d o p a tr z y ł p is o w n i w te k ś c ie W ę ż y k a „ W a rs o v ie n s i” (s. 265) p o d a ją c t e n w y r a z ja k o „ W a rs z o v ie n s i” (s. 220). P o n a d to ro z w i j a j ą c d w u k r o tn ie s k r ó t „ C ra c o v ie n ” . (s. 265 w w y d . W ęży k a) n a C ra - c o v ie n s is (s. 220) u c z y n io n o to m y ln ie , k o n te k s t z d a n ia b o w ie m n a k a z y w a ł ro z w in ą ć t e n s k r ó t n a „ C ra c o v ie n s e ”. P r a c a k s. p ro f. S u b e r y w y d a n a w n a k ła d z ie 1000 e g z e m p la rz y s p e łn i z p e w n o ś c ią z a m ie rz o n y cel. D a ją c s y n te ty c z n y o b ra z d z ia ła ln o ś c i u s t a w o d a w c z e j a rc y b is k u p ó w g n ie ź n ie ń s k ic h n a s y n o d a c h p r o w in c jo n a ln y c h s t a n ie się n ie w ą tp liw ie c e n n ą p o m o c ą n ie ty lk o d la s tu d iu ją c y c h e x p ro f e s s o p ra w o k a n o n ic z n e , lecz ta k ż e d la szerszeg o k r ę g u z a in te r e s o w a n y c h h is to r ią p r a w a p o ls k ie g o w ogóle, h is to r ią K o śc io ła , czy in n y m i d z ie d z in a m i p o k re w n y m i. W y p a d a w ię c w y ra z ić u z n a n ie A u to ro w i za p o d ję ty tr u d , W y d a w c y zaś z a s t a r a n n ą s z a tę g ra f ic z n ą (m. in. t w a r d a o p ra w a ), k r y j ą c ą w so b ie t a k d o n io s łą z a w a rto ś ć .
K s. W o jc ie c h G ó ra ls k i
Borderline, nevrosi e psicopatie in riferim ento al consenso matrim o- niale nel diritto canonico (Studia et Doeumenta Iuris Canonici, vol. X II; Annali di Dottrina e Giurisprudenza Canonica, vol. VI), Officium
Libri Catholici, Roma 1981, ss. VI— 141.
S z ó sty z k o le i to m R o c z n ik ó w D o k tr y n y i O r z e c z n ic tw a K a n o n ic zn e g o (p ie rw sz y b y ł L ’a m o re c o n iu g a le , C itta d e l V a tic a n o 1971; d r u g i U dolo
n e l c o n se n so m a tr im o n ia le , C itta d e l V a tic a n o 1972; tr z e c i h e x E ccle- sia e fu n d a m e n ta lis , R o m a 1974; c z w a r ty P e r tu r b a z io n i p sic h ic h e e c o n sen so m a tr im o n ia le n e l d ir itto ca n o n ico , R o m a 1976; p ią t y II m o tu p ro p r io „ C a u s a s m a tr im o n ia le s ”, R o m a 1979) w z b u d z i n a p e w n o sz e ro k ie
z a in te re s o w a n ie . R o z w ó j p s y c h ia tr ii i p s y c h o p a to lo g ii, b o w ie m , p o z w a la ją c le p ie j p o z n a ć s k o m p lik o w a n e w a d y a k tu w o li, m a n ie z m ie r n e z n a c z e n ie d la o rz e c z n ic tw a są d ó w k o ś c ie ln y c h w s p r a w a c h m a łż e ń s k ic h , choć, ja k s łu sz n ie z a u w a ż a A. D e F e lic e (A u d y to r R o ta ln y ) „ n ie w y s ta r c z a j ą p e r y c je p s y c h ia try c z n e i p sy c h o lo g ic z n e , c h o ć b y z a w ie ra ły n a jle p s z e o k re ś le n ia d ia g n o s ty c z n e , b y b y ły d e te r m in u ją c y m i w o rz e c z e n iu w a ż n o ś c i lu b n ie w a ż n o ś c i m a łż e ń s tw a w p r z y p a d k a c h k o n k r e t n y c h , ro z p a tr y w a n y c h w są d z ie . R e z u lta ty b ie g ły c h ze sw e j s tr o n y m u szą z a w sz e b y ć ro z w a ż a n e w a s p e k c ie k a te g o r ii p r a w n y c h , b y w y d o b y ć z n ic h n a le ż n ą o c e n ę o d n o ś n ie e le m e n tó w m a ją c y c h z n a c z e n ie w p r a w ie k a n o n ic z n y m . S tą d n ie zaw sz e o są d k a n o n is ty m oże z g ad zać się z o s ą d e m p s y c h ia tr y lu b p sy c h o lo g a . O rz e c z n ic tw o z a te m , m a ją c n a u w a d z e p o s tę p w ie d z y o p sy c h o p a to lo g ii, sp re c y z o w a ło b a r d z ie j d o
