Małgorzata CZORNIK
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach
OFERTA PONADLOKALNA
JAKO PRZEDMIOT KONSUMPCJI MIEJSKIEJ
OYERLOCAL OFFER AS AN OBJECTOF URBAN CONSUMPTION
ABSTRACT: Over a half of world population lives in cities which, as main life centres, are the most impor- tant places of consumption. In urban areas the majority of recognised needs is satisfied and there are still created new ones. The demand for city determines a set of offered products interesting for different clients also clients from outside.
In the practice of day-to-day behaviour the city offer as an object of overlocal activities is aset of goods and services satisfying needs of outside entities. The city offer is madę up of products manufactured in the city or available on its area (imported). The buyers are not the citizens and their interests may be different than city goals.
Gty consumption earns on overlocal clients but at the expense of citys own resources. The account is posi- tive only outwardly. Hardly anyone thinks about it or calculates, how costly for the citizens noise, conges- tion, stress, hastę, continuous competing for the best place, resources, policy effectiveness or propagated patterns are.
KEY WORDS: city functions, overlocal offer, city consumption
Ponad połowa ludności świata mieszka w miastach, które będąc głównymi ośrod kami życia, są tym samym najważniejszymi miejscami konsumpcji. To na ich obszarze zaspokajana jest znaczna większość rozpoznanych potrzeb. Stale także kreuje się nowe, które powstają wraz z upowszechnianiem się ewoluujących trendów społeczno- -kulturowych. Miasto ujmowane jako przedmiot konsumpcji jest zbiorem elementów zaspokajających potrzeby jego użytkowników. To nie tylko to, co ma do sprzedania tym, którzy mają środki lub przywileje. Byłaby to bowiem oferta dystrybuowana w ramach konsumpcji rynkowej, rządzącej się prawami rynku i przez to ograniczonej, zarówno co do treści, jak i potencjalnych nabywców. Są to także dobra publiczne udostępniane przede wszystkim przez władze miejskie oraz zasoby mające charakter niematerialny, w pewnym sensie niczyje i należące do wszystkich jednocześnie, a współtworzące
170 MałgorzataCzornik
produktymiejskiepoprzez
nadanie
imspecyficznych cech miejsca
iludziw
nimprze
bywających,
głównie
mieszkańców.Ponieważ
od wieków główną funkcją miast
jest
wymiana,są
onemiejscemspotkań jednostek igrup, kierujących
siędostępnością komunikacyjną, przyzwyczajeniami,
tradycjami,
dostępem do
specjalistycznychusług,
unikalnościąofert
itp.
Przybywają
najczęściej
zsąsiednichterenów(główniewiejskich),
aleim wyższaranga
miasta,tym
większy zasięg
obszaru pochodzenia
odwiedzających go; metropolitalnykontekst
oddziaływania
mierzyćmożna
więcrozmiarami
kontynentu,
a
nawetcałego
świata.
Miasto
liczy
siędlanichjako
składnik procesu
osiąganiawłasnych celów. Daje
szansęzaspokojenia
potrzeb, którego
niemożna zróżnychpowodów zrealizować
wewłasnym miejscuzamieszkanialub
poprzez własnądziałalność. Specyficzne
cechydanegomia
staprzyczyniająsię
do
jego wyboru, ale
zwykleniestanowią warunku podstawowego.
Najważniejsza jestmiejskość.
Można
wyróżnić dwiegrupy
ofert miejskich: wdyspozycji jegoużytkowników
(wewnętrzna) oraz
jako
przedmiot
działań ponadlokalnych(zewnętrzna). Pierwsza
wynika z
celów
miejskichokreślonych przez
mieszkańców
ireprezentujące
ich władze.Ma być
sposobem
na
uzyskaniepożądanejjakości życiapoprzez
działalność różnych
podmiotów, wtym przyjezdnych,
ale
służącą
miastu.
Ofertamiasta jako
przedmiot
działań
ponadlokalnychto
zbiórdóbriusług
zaspokajającychpotrzeby
pozamiejskichpodmiotów.
Stanowią ją produktywytwarzane w
mieścielub
dostępne
najegoobszarze
(sprowadzane), których nabywcy
niesą
mieszkańcami miasta, ichzaśinteresy
mogąbyć
inne(nawetczasamisą
w sprzeczności)
niż celemiejskie. Miasto
może
być wtakim
kontekście postrzegane przede
wszystkimjako:- częśćpowiatu
ziemskiego
-
stanowilokalne centrum,
—
część
ielementregionu- jest uzupełnieniem
ofertyregionu,
—
elementwyposażenia państwa -
przyczyniasiędo budowania potęgi
kraju,-
elementstruktury społeczno-gospodarczej w
skaliponadnarodowej -
jest„oknem
na
świat” jednocześnie
dajemożliwość obserwacji
ikontaktów,
—
ośrodek przyciągania -
jestmiejscem realizacji ambicji,
—
fragmentstruktury
osadniczej -stanowizbióralternatyw
mieszkania
istylużycia,
—
miejsce lokalizacji
działalności-
oferujeszczególne warunki,
—
ośrodek świadczenia
specyficznychusług,głównie w
ramachinfrastrukturyspo
łecznej,oznacznymzasięgu
rynku
-umożliwiapozyskaniewielu
klientów,-
skupiskowyborców,sympatyków określonejpartii,opcjipolitycznej,
wyznawców ideiipoglądów -
dajeszanse na konfrontacje
idyskusje,—
miejsce
propagowaniaipopularyzowanianowości,wiedzy, osiągnięć, „bramana świat” -
stanowi„formę
”edukacji.
Każdemiasto
jest
swegorodzajulokalnym centrum,
zgodniez genezą
tradycyjnychfunkcji
miejskich wymagających
wielu klientów.Ich
rodzaj icechyściśle dopasowane sąprzede
wszystkimdo
miejscowych potrzeb, tj.do
mieszkańcówmiasta
ijego naj
bliższego
sąsiedztwa, czyli otaczających je obszarówwiejskich.
Takajestkonstrukcjagłówną
częściątych
najmniejszych, autarkicznychskładowych
zagospodarowania przestrzennego określonego obszaru, swego rodzaju odpowiednikówgreckich
polis,w których
życieczłowiekaupływawznanym środowisku,
dostarczającymmu wszyst
kiego, copotrzebne. Produktymiejskie
w
takimujęciu zaspokajają
potrzebylokalnych podmiotówterytorialnych, uzupełniając
ofertę
mniejszychjednostek
należących do powiatu.W
pewnymsensie
logicznie pierwszajestoferta gmin
wiejskich-jakonaj
mniej elastycznaiściślezwiązana
zcechami zasobównaturalnych.To,czegonie dasięwytwo
rzyć nawsi,
a
jest potrzebnedo
życia idziałalności
gospodarczej,trzebazrobić
w
mieście lubkupićpozanimisprzedawać w jegoplacówkach handlowych. Konsumpcja miejska
jest elementem
konsumpcji
„powiatowej”
.Miastojestzdeterminowane
decyzjami wielukonkretnych podmiotów
pozanim,
zarówno samorządówsąsiednich gminwiejskich, jak iwładz
powiatowych,którychzadaniem jestdbanie o
to,bywszystkiepotrzeby lokalne
były
zaspokojone.
Zwyklemiasto
centralne w tym
układzie(najczęściej
będące siedzibąwładz
powiatowych)najbardziej
sięnadajenamiejscekonsumpcji większości
znich. Miejscyprzedsiębiorcy
postrzegają
zasięgwspółczesnego
miasta
zwykleznacznie
dalej niż
realia
powiatowe.Wzrost
dostępności
komunikacyjnej,w tym
nowoczesnetechniki
transportoweiinformacyjne,pozwalają
wieluznichdobrze funkcjonować
nawiększym rynku
iposzukiwać
partnerów w
skali regionalnej.Regionytworzy
sięw
pew
nym stopniu w sposób umowny, a
ichgranice
wyznacza, wykorzystującnp.
naturalne
ukształtowanie powierzchni
Ziemi,
historyczne procesy czypowiązania społeczno-eko
nomiczne.Regionalizacja
jest
rodzajem procedurytypologicznej, spełniającej
warunekprzestrzennej zwartości
międzyjednostkami elementarnymi (Domański
2002).Osta
teczny
kształt formalnie uznanychregionów
(w polskichrealiach
administracyjnych sąnimi województwa)
majeszcze charakter
polityczny,odzwierciedlając
celeróżnych podmiotów,zarównolokalnych,
jakikrajowych. Zwarteobszary-
zawierające
miasta iwsie, powiaty
ziemskie
igrodzkie, lasy,
terenyrolne, nieużytki,
autostrady,drogi,
linie kolejowe itp. -tworzązbiórelementówokreślających realiaregionów
iczęsto przesą
dzających
oich możliwościachrozwojowych. Decyzją
realizujących regionalizacjęróż
ne
podmioty skazane są
nasiebieiwzajemne zależności.
Częstosukces
jednegoznich jestrezultatem
wieloletnich starań innych.Wszyscy razemw czasach
wszechobecnych
technikmarketingowegooddziaływaniawpływająnawizerunekregionu.
Miasta
są
częściąielementem
regionu.W praktyce
najważniejszejestprzyporząd
kowanie
administracyjne,
alebywa,
żejestono
dyskusyjne
wobecrealiówspołecznych, historycznych czy geograficznych. Rzadkojednak
władze miejskiemają
możliwośćwyboru,
doktórego województwa
chcąbyć zaliczane, wraz
zpodjęciemdecyzji admi
nistracyjnych zaśoferta
miejska
jestnawiele
latnaznaczona
specyficznymicechami
regionu i
jego
wizerunkiem.
Teoretycznie nikt niewpływa
na
działalność użytkow
ników
miast,
w praktyce
jednak
o wielujej
uwarunkowaniach przesądzajączynniki
regionalne,
do których
zaliczyćnależy
przedewszystkim:
—
orientacjęgospodarcząregionu,w
tympozycję
podmiotówgospodarczych,
sie
ci,
powiązania
(szczególniemiędzynarodowe),
instytucjeotoczenia
biznesu
orazsiłę itrwałośćwizerunku gospodarczego
(w
tymkrążących
stereotypów);172 Małgorzata Czornik
—
realia
komunikacyjne,w
tymautostrady, drogi
krajowe,połączenia
kolejowe,lotniska;
—
charakterystykę mieszkańców
regionu,w
tymich zamożność,przedsiębiorczość,otwartość
nainnowacjeoraztradycje,
pochodzenie,sentymenty
itp.,często uniemoż
liwiające
realizację przedsięwzięćsprawdzonych
w innych
miejscach
iwymuszające specyficznerozwiązania
(cozwyklezwiększa
koszty);- cechy
regionalnej
infrastruktury
społecznej,w
tym liczba, typy ipoziom
szkół,standardy
opiekizdrowotnej, rodzaje
usługw
dziedziniekultury, sportu, rekreacji,
stanobiektów,
marka
instytucjiitp.;—
tradycje,
historię,które
determinująorientację (przestrzenną,
alenietylko)wieludziałalności,
również
gospodarczych;—
powiązaniaspołeczne i
gospodarcze, którewpływająna współpracę podmiotów,
kierunkiposzukiwań
partnerów
orazrynek
produktówregionalnych.
Konsumpcja
miejska jest
w
takimujęciuzbioremdziałańmającychna celu
uzupeł
nianie
ogólnej
ofertyregionupoprzez
dostarczanie
takichproduktów, jakie
miasto możewytworzyć,
aby
zrealizować celesłużące
wszystkimużytkownikom
regionu,głównie
zaśjego
mieszkańcom.
Zdarzasię, iżprowadzitodo
konkurowaniamiastw regionie
(również
z
gminamiwiejskimi) o
zasoby regionalne.Lepsza pozycja
w
dostępie dozdolności
wytwórczych dajewiększeznaczenie
itymsamym siłę
oddziaływania(rośnie
ranga,
przyjeżdżają
użytkownicy, napływakapitał
itp.). Miastostaje
sięważniejszym elementem politykiregionalnej, a
jego
produktyw
większym stopniuwspółtworzą
ofertę
regionu
istanowiąo jego
pozycji.Jeśli
dokonuje
się hierarchizacjiwojewództw
podwzględem ich
ogólnego
znaczenia w kraju
czy
relacjach
międzynarodowych,to
często
sprowadza
sięto do
zestawienia
cech
miastzlokalizowanych
na
ichobszarze iichpozycji, wyznaczonej
charakterystykąkonsumpcjimiejskiej.
Imwięcejjestmiast,
w których
można zaspokoićwieleróżnych
potrzeb,
tymregion
jest
ważniejszy
ibogat
szy.
Gra
odobrą przyszłość
irealizację
celówpolityki regionalnej
tooddziaływaniena
relacje
pomiędzy miejskimi
realiamiiinteresami
aogólnoregionalnymi
ambicjami. Kierunkiprzekształceń
iewolucji określonychfunkcji
miejskich bywają wkon
kretnych
realiach zdeterminowane. Bitwy omiastaodbywają
się
przedewszystkim
na poziomie
krajowym,
a
nawetmiędzynarodowym.
Jeśli
realizacjęwieluzamierzeń
regionalnych
warunkują produkty
miast, to tym
samym celejeszczewyższych
szczebliwładzy
wydają sięod nich
tymbardziej zależne.Państwo
jest„wyposażone
”w
wieleelementów
składających się na realiajego
istnienia iokreślającychjego
zamożność,pozycję,
trwałośćstruktur
czy szerokorozumiane
bezpieczeństwo.
Analizaczynników
sukcesu
dawnychiwspółczesnych
mocarstw
pozwalana
wysnucie wnioskówdotyczą
cych
znaczenia
miastw
budowaniupaństwowejpotęgi.Chociaż
towojny
byłyczęstoostatecznym sposobem
rozwiązywaniasporówterytorialnych,ichkulminacjamibyłymiejskie
epizody. Znaczenie państwabyło
rezultatemjego
zamożności,
a największą
produktywność
dająobszaryzurbanizowane. Jednocześnie siłą państw
są
ludzie,a
ichskupiska
znajdująsięw miastach. Tam też
prawie zawszepowstają
unikalnewytworyitp. Nie możnaoczywiście
twierdzić,
iżtylko miasta
stanowiąo
cechachpaństw,
aleniewątpliwie
ichwkładjest
zasadniczy.Konsumpcja miejska
stajesięw
takimkontek
ście
zbiorem
zachowańsłużących
realizacji celów użytkownikówmiasta
traktowanych jednocześnie jako użytkownicy państwa.W
sytuacjach konfliktowych interes
pań
stwowy
uznaje się zaważniejszy
-
jako
reprezentujący
potrzeby większej
grupy,
alesamorządowe
miasto
ma prawo się niezgadzać
zpostanowieniami
władz
wyższychszczebli
ibywa, żeobronisweracje1
.1 Przykłademmogą byćlosy miast podzielonych granicamipaństwowymi, takich jakCieszyn, Zgorzelec czyBerlin, gdzie oddziaływanie państwowejpolityki nie byłodośćsilne, by osłabić więzi i zasady funkcjo nowania miasta.
2 Na przykład teoriawzajemnego oddziaływania (nazywana także teoriągrawitacji lub przyciągania), kumulatywnejprzyczynowości, ośrodków centralnych, biegunów wzrostu, korzyści komparatywnych, zob. Grosse2002,Parysek 1997.
Podobnych argumentów
można
użyć, charakteryzując
ofertęmiasta
będącą ele
mentem
struktury
społeczno-gospodarczejw skali
ponadnarodowej.
Specyfikatego
poziomu wynika
zfaktu,
iżw relacjach
międzynarodowych liczą siętylko
te miasta, którefunkcjonują w skali
światowej czychoćbykontynentalnej. Sąto głównie
metro
polie, aleone
radzą
sobiesame
isąpoza
oddziaływaniamiwładz
ponadlokalnych;ich rozwójwyznaczają
bowiem
globalnetrendy
rynkowe
oraz ogólne zmianycywiliza
cyjne.
Warunki funkcjonowania
pozostałychmiast
wodniesieniach ponadkrajowychwynikają
zwykle zpostanowień
instytucji
międzynarodowychoraz
umów ipaktów.
Wejście
PolskidoUnii
Europejskiejwiele
zmieniło zarównow
kontaktach miejskich, jak iw
możliwościachkomunikowania się ichużytkowników.
Terazwspółpraca
zmierza dowyrównywania zaszłości
rozwojowych,alejednocześnie
jest elementem
faktycznej integracjieuropejskiej, która w
dawnychczasach
zawszeskupiała się na wymianie
sze
roko
rozumianej oferty
miejskiej
(ludzi,poglądów,wiedzy,kultury itp.).Polskie
miastaodwiedza
teraz
znacznie więcejosób,
równieżturystów.
Oferta dla nich musi przybierać stosowneformy
istandardy.Konsumpcja
miejska, stając sięelementem
zaspokajania
potrzeb kontynentalnego,
a nawet światowego
rynku,otwiera
miastaipozwala im napromowanie
wartościnarodowych(np.starania
Wrocławia
oprzyznanie
organizacji wystawyExpo
2012).Znaczenie miast
jakoośrodków przyciąganiaopisuje
wiele teoriirozwoju
regionalne
goi
lokalnego2. Ukierunkowują
onedziałalność, czasami
naznacznych
obszarach,sta
nowiąc
miejscewymianyitym samym„punkt”
uzyskiwania
najwyższychdochodów. To
jednak
tylkomodeloweujęciefunkcji
miejskich.Miasta ze
swejdefinicjisą
skupiskamiosób, instytucji,
funkcji,zasobów
itp., którezmierzają ku
nimwedług orientacji oczy
wistej
w
ekonomicznym kontekście.Tambowiemw rezultacie
zaangażowaniazasobów
rynku
pracypowstają dobra iusługi,którychużyteczność
iinnecechy
tak daleceodbie
gają
od
pierwotnychskładników,
żenietylko
fascynująw sensie twórczym
isą
źródłem
zysków,
aletakże
realizująpotrzebępostępu,
rozwoju,
zdobywania
nowychobszarów
174 Małgorzata Czornik
Jego atrakcyjność
wyraża
nigdydo
końca niezaspokojone pragnienia odkrywania,sięga
nia dalej,
realizacji ambitnychcelów.Ofertamiast
jako ośrodkówprzyciągania
-stano
wiąca przedmiot działań
ponadlokalnych
- to potencjały,któremogąbyć
wykorzystanew procesach
kreacji irozwoju. Atrakcyjnośćmiast
jestw
tymkontekście postrzegana
przedewszystkim
przez
pryzmat osób ambitnych,czynnych, pragnącychawansu.
To
onisą
jej konsumentami,
jednocześnie przyczyniając
siędozaistnienia zmian,równieżmiejskich.
Celemtakiego
zaangażowania
niejestjednak bezpośrednio
rozwójmiasta (choć może ononanimskorzystać),
leczzaspokojenie
potrzebzaistnieniapodmiotu
sprawczego. Tylko miasta,
przyciągając różnych
użytkowników,dajątwórcomszanse
prezentacji
dzieł wrazznadzieją, żezostanądostrzeżone
idocenione.
Ponieważ są
jednocześnie
jednostkami osadniczymi, ichoferta
będąca częściąstruktury
osadniczej
regionuczy krajujestdość powszechnie zauważana. W miastach
mieszka
większość
ludzi
naświecie
ifakttenjest
rezultatem ichdobrowolnych
decyzji.
U
podstaw podejmowania
wielu z nich
leżączynniki ekonomiczne(praca,
dochody)
czy dostępność komunikacyjna (odległość,
środki transportu),
jednakmieszkaniowe
odniesieniatakżebywają
istotne.
W
tymobszarzeza
istotne zaśmożna
uznaćstandardy
zasobów
mieszkaniowych
oraz miejski styl życia.To,
co oferują dysponencidomów imieszkań na terenach
zurbanizowanych zpunktu widzenia nowoczesności, wygodyużytkowania
iwymagań estetycznych,należydo
najatrakcyjniejszych.
Pozamiastamiwarte
uwagi
bywajączęsto jedynie
wielkie
rezydencje ipałace orazurokliwe
zakątki wiejskie(głównie w kontekście turystycznym).
Miastasą
budowane„do
mieszkania"w
nich itworzeniaspecyficznych
warunków
współżycia sąsiedzkiego.Od
stopniowanej
(dzielnica,
ulica,
blok, klatka,piętro) anonimowościwielkichblokowisk
czyobszarów śródmiejskichpoprzez
tożsamość
ogólnomiejską określonychgrup
społecznych
czyśrodowisk (wspólne
zainteresowania,praca,
styl życia) ażpo
prawie
pełną
identy
fikację
jednostki
w
realiachdzielnic
willowych -każdy
mieszkaniec
mamożliwość
odnalezienia
indywidualnegomiejsca
życia.Ofertaosadniczakonsumpcji
miejskiej jestalternatywą
dlainnych możliwości zaspokajania
potrzebmieszkaniowych. W
kontek
ście
ponadlokalnym dajeszansę
naznalezienielokum
innego
niżposiadanelub
zwykle łatwiejiszybciej
niżnaobszarach wiejskich.
Nieodłączniewiąże
sięztymmiejski
styl życia, równieżstanowiący
jedną zalternatyw
w
zbiorze zachowań jednostekgrup
społecznych. Nie
każdy podzielajego
wartości,aledlamilionów ludzinaświeciegwar, zatłoczenieczy
codziennabliskość
wieluludzi jestatrakcją.
W
takiej rzeczywistości chcą żyć, bez przywiązaniado
pór
roku,
zwykle wolno zmieniających siępoglądów
czy
nieufnych reakcji
na nowości.Wiejski
konserwatyzmmożebyć
zaletą, alejestnią niedlawszystkich.
Miejskistylżyciakusitempem,dynamiką
zmian,skaląrozwoju
itp.Konsumpcja miejska
todlaponadlokalnych podmiotów
szansana współuczestnictwo
w procesach
przekształceń.Uzupełnieniem oferty miastajest postrzeganie gojako obszaru
realizacji
działalnościpodejmowanej
przez
inwestorów zewnętrznych.
Przedmiotem
konsumpcji miejskiejsą
wtymkontekściewarunki, jakie tworzy miasto
iktóre są
odpowiedziąna
potrzeby przedsiębiorców. Te zaśbywająbardzo zróżnicowane,
począwszy
od
podstawowychczynnikówprodukcji(teren, ludzie,usługi), poprzezindywidualne
wymagania
stawiane zwyklewładzom lokalnym
iregionalnym (elementy
środowiska przedsiębiorczości,
rynek pracy),
aż
po
specyficzneprodukty
miejskie, unikalne,zwykle
wzbogacające podstawowefunkcjemiejskie
(rozrywka,
rzadkie
zasobymieszkaniowe, elementyin
frastruktury,
walory środowiskanaturalnego
itp.). Zagadnieniami lokalizacjiróżnych
jednostek
gospodarczych
zajmuje
się wiele teorii(m.in. Bajerowski
2003, Kuciński 2000),które
tłumaczązasady
wyboru miejsca działalności ikonsekwencje
z
tegowy
nikające. Decyduje zwykle
suma
szeroko
rozumianych korzyścizewnętrznych
iichwpływ
na
bilans
wad izalet
wybranego
miejsca wprzestrzenikonkretnego
miasta. Firma chcezyskownie działać ibędzie
szukać lokalizacji, która
jejtoumożliwinajła
twiej,najtaniej,
najszybciej.
Ofertamiasta
- jakoprzedmiot
zainteresowania jednostek
gospodarczych
-to
część przestrzeni
zistniejącym
tam
zagospodarowaniem ipodmio
tami,
które
generujątaki rodzajefektów,jaki jest
potrzebnydorealizacjicelów firmy.
Jej
zachowaniami przestrzennymi
zdaniemJ.Regulskiego
(Bury,Markowski,
Regulski1993) kierują
walory
użytkowezasobów
ipopytu. Produkty
firmy
mogąbyć w
mieściewytwarzane
(decydują surowce,
pracownicy,
usługi)lub
czasami
także sprzedawane (decydują klienci, pośrednicy,partnerzy).
Tradycyjnie
duże
znaczeniew
decyzjach lokalizacyjnychmiały kosztytransportu. Dziś wobec„zmniejszania”
się światacoraz szybciejdostępnego
właśnie
realiakonsumpcji
miejskiej,
jakoogólniedefiniującej cechy
iformyzaspokajania potrzeb
przedsiębiorców, wydają
się przesądzać olokalizacjidzia
łalności
gospodarczych.Dla wielufirm oferta
usługowajest
podstawowądeterminantą
wyboru własnego
miejsca. Ranga miasta
dodatkowo przyczynia siędo
zdobywania ipotwierdzaniazasięgu
rynkuprzedsiębiorstwa
iambicjijegozarządców.
Świadczenie specyficznych
usługbyło zawsze
miejską
specjalnością. Jejuzasadnienie wynikazcech miasta
będącego
w
tymprzypadku przede
wszystkimzwartym
skupi
skiem osób iobiektówzagospodarowania. Jeślizaś
jest
dużopotencjalnychklientów imiejsc
odpowiednichdo
działalności,to
możnarozważać
świadczenieróżnych usług
(również
wysokowyspecjalizowanych),
gdyżwielce prawdopodobne
jest, iż znajdzie się wystarczającaliczba
chętnych
do
ichnabycia.
Oatrakcyjnościmiejskiej
decydujew
tym kontekścietakże
zasięg rynku produktów miejskichokreślający,
zjakdaleka
można
spodziewaćsię zainteresowaniazarównocodzienną
ofertąusługową,
jakiwy
darzeniamimiejskimi.
To
liczbaklientów
determinuje cechy
usług świadczonych wra
machinfrastrukturyspołecznej,
która
niejestspecjalnością
miast
codo
podstawowej oferty,ale za to w
ambitniejszejformie poza terenami
zurbanizowanymiwłaściwie
nie istnieje.Nie
wynika tozbrakuzainteresowania,
ale raczej zkosztów, jakich
wymaga
jejświadczenie.
Może
jepokryćtylkodużyrynek,a taki,
uwzględniającgęstośćzalud
nieniaobszarówwiejskich,możezaistnieć wyłącznie
w miastach (i
toczęstotylko tych
większych).Konsumpcja miejskastaje się
w takim kontekście
sposobemnarealizację
przedsięwzięć
wymagających
znacznych zasobów. Jestformą
zaspokajania braków ponadpodstawowych. Wyższe uczelnie, kliniki, teatry,stadiony
itp.
obiekty
mogą funkcjonować wyłączniew
wielkomiejskiej skali. Deklaracje polityków ipojedyncze176 Małgorzata Czornik
przypadki
inwestycji3
tylko
potwierdzająekonomiczneuzasadnienielokacji specyficz
nych usług w dużych miastach,
choć
niewątpliwiebywają sukcesem medialnym
itym
samym
w
pewnymstopniu
przyczyniająsiędo
rozwojumniejszychośrodków.
3 Na przykład słynny peron dla ekspresu kolejowego we Włoszczowej wybudowany z inicjatywy P. Go siewskiego.
Oferta miejska
jakoprzedmiot działań
ponadlokalnychw
obszarzepolityki
zawszeprzedstawiała
sięinspirująco.Od
wiekówmiasta
-będąceprzecieżliczącymi
sięsku
piskami wyborców
-
zezmiennym szczęściem(raz siębogaciły,innym
razemtraciływszystko
palone czygrabione) bywały
wybranymi obszarami działań agitacyjnych sympatyków różnychpartii,opcji
politycznej,wyznawców
idei
ipoglądów.Rewolucjesą
z pewnością miejską
specjalnością,
aichprzywódcyna miejskich robotnikach budowali podwaliny systemówrządzenia
milionowymi narodami.Zaletą miastw tym
kontekście
była i
jest
szansa
nakonfrontacje
mieszczące sięw demokratycznych
realiach(takspie
rano się
w
starożytnychgreckich
polis
iśredniowiecznych
miastach) lub
rozwiązaniabardziej radykalne (Paryż -
WielkaRewolucja
Francuskaw
1789r,
czy Petersburg- rewolucja
październikowaw
1917r.). Konsumpcja miejska
to zaspokajanie potrzeb ścieraniasię
poglądów
ipostaw,które
zdaniemniektórych filozofów,jest
najlepszym
sposobem
na znajdowanie
doskonałych
rozwiązań irozwój
cywilizacyjny.Przestrzeniepubliczne
miastwydająsię do
tegoidealnie nadawać.Nieco
mniej
radykalnieprzedstawia
się
oferta
miast
analizowanychpod
kątem
moż
liwościpropagowaniaipopularyzowanianowości, wiedzy,
osiągnięć.
Sąniewątpliwie„bramą
na świat” gdyż
poprzezfunkcję
wymianyzawsze
przyciągają.
Można
zaryzyko
wać
stwierdzenie, że
wszyscyprzybywający do
miastadzieląsięna
dwiegrupy:mają
cych
coś
dozaoferowania (sprzedania)
orazchętnychdo nabycia
czegoś(zakupu).Bez
względu
na posiadaneśrodki,
indywidualne celeoraz
stopień
rozeznaniarzeczywistości(wykształcenie,
pochodzenie) przebywającyw
przestrzeni miejskiejmają
możliwość
obserwacji, czasami
współuczestniczenia czy
współtworzenia
wydarzeń miejskich.
Realia
miejskie stają sięsposobem
szczególnejedukacji.
Każdy bowiemużytkownik
miasta doświadcza jego
cechi,
chcąc
nie chcąc,jest bogatszy o znajomość wydarzeń,
osób, instytucji,
którezdarzyło mu
sięw
mieściespotkać. Pawilony wystawowe,
galerie czy muzeato
tylkooficjalneobiekty
realizacji
funkcjiw ramach
tego obszarukonsump
cji
miejskiej. W
mieście ludzie uczą
się poprzez nieuniknione kontakty, wzajemnezależności
czyzwyczajneprzypadki.
Atrakcyjnośćpoznawcza
tychdoświadczeńjestjednak nieporównanie większa
niżna wsi,
głównie
ze względu
naszeroko
rozumianą intensywnośćżycia miejskiego.
Nie
jest
możliwe dokonaniepełnego
zestawieniaponadlokalnych
funkcjimiast w ob
szarze konsumpcji
realizowanejzwykorzystaniem
ichofert.
Ciąglebowiem ewoluują
potrzeby
izmieniasię znaczeniemiast jakojednostek
osadniczych.Choć
podstawowe funkcjemiast
wydająsięwzględnie
trwałe,
toszczegóły
ichrealizacji
wewspółczesnymrozpoznaje miejsca i działalności znane z dzieciństwa czy studiów. Dodatkowo nowo czesne trendy społeczno-kulturowe, w tym idee świata ponowoczesnego postulujące relatywizm oraz pluralizm stylów i ideologii, orientują miejskich konsumentów na stałe wybory wśród wszechobecnego nadmiaru dóbr i usług (przynajmniej w realiach świata zachodniego). Potrzebna wydaje się refleksja nad ich posiadaniem i użytkowaniem. Zaczęli już ekolodzy, ale i ekonomiści mogą wnieść swój wkład w gospodarowanie zasobami miast, w rezultacie których powstają ich produkty. Konsumpcja miejska za rabia na klientach ponadlokalnych, ale kosztem własnych surowców. Rachunek tylko pozornie w oczywisty sposób jest dodatni. Rzadko ktoś zastanawia się i praktycznie nikt nie liczy, ile kosztuje użytkowników miast hałas, zatłoczenie, stres, pośpiech, ciągłe konkurowanie o jak najlepsze miejsce, zasoby, skuteczność polityki czy propagowane wzorce. Chyba ktoś powinien.
Bibliografia
Bajerowski T. (red.), 2003, Podstawy teoretyczne gospodarki przestrzennej i zarządzania przestrzenią, Wyd. UniwersytetuWarmińsko-Mazurskiego, Olsztyn.
Bauman Z., 2006,Płynna nowoczesność, WydawnictwoLiterackie, Kraków.
Bury P„ Markowski T.,Regulski J., 1993, Podstawy ekonomiki miasta, Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, Łódź.
BywalecCz„RudnickiL., 1999, Podstawyekonomiki konsumpcji, Wyd.Akademii Ekonomicznej, Kraków. Czornik M„ 2001, Tworzenie produktumiasta, [w:] A Klasik. F.Kuźnik (red.), Zarządzanie strategiczne
rozwojemlokalnymiregionalnym,Wyd.Akademii Ekonomicznej, Katowice. CzornikM., 2005,Promocja miasta, Wyd.Akademii Ekonomicznej, Katowice.
Czornik M.,2006, Konsumpcja miejska jako czynnikmotywującylokalną przedsiębiorczość, [w:] A. Kla sik (red.), Przedsiębiorczei konkurencyjne regiony w perspektywie spójności przestrzenieuropejskiej, Wyd. Akademii Ekonomicznej, Katowice.
Czornik M., 2007,Specyfika konsumpcji miejskiejw małych miastach otaczających aglomeracjęgórnośląską, [w:] K. Heffner i T. Marsza! (red.), Małemiasta w obszarach metropolitalnych, „Biuletyn KPZKPAN”, nr 232, Warszawa.
Czornik M.,2008, Miasto. Ekonomiczne aspektyfunkcjonowania, Wyd.Akademii Ekonomicznej, Katowice. Domański R., 2002, Gospodarka przestrzenna, PWE, Warszawa.
Domański R., 2005, Geografiaekonomiczna. Ujęcie dynamiczne, PWN, Warszawa.
GrosseT.G., 2002, Przegląd koncepcjiteoretycznych rozwoju regionalnego, „Studia Regionalne i Lokalne”, nr 1.
Kuciński K.,2000,Geografia ekonomiczna- zarys teoretyczny, Wyd.Szkoty Głównej Handlowej,Warszawa. MilesM., Miles S., 2004, Consuming Cities,Palgrave Macmillan, Basingstoke.
ParysekJ„ 1997, Podstawy gospodarki lokalnej, Wyd. NaukoweUniwersytetuim. A. Mickiewicza, Poznań 1997.
OFERTA PONADLOKALNA
JAKO PRZEDMIOT KONSUMPCJI MIEJSKIEJ
ABSTRAKT:Ponad połowa ludności świata mieszka w miastach, które - będąc głównymi ośrodkami ży cia - są tymsamym najważniejszymi miejscamikonsumpcji. Na ich obszarze zaspokajana jest większość rozpoznanych potrzeb i stale powstają nowe. Popyt na miasto determinuje zbiór oferowanych produktów,
178 Małgorzata Czornik
którymi zainteresowanisą różniklienci, także przybywający spoza jego granic. W praktyce zachowań codziennych oferta miastajako przedmiot działań ponadlokalnych tozbiór dóbr i usług zaspokajających potrzebypozamiejskich podmiotów. Stanowią ją produkty wytwarzane w mieście lub dostępne na jego obszarze (sprowadzane), których nabywcynie sąmieszkańcamimiasta, ich zaśinteresy mogą być inne niż celemiejskie. Konsumpcja miejska zarabiana klientachponadlokalnych, ale kosztem własnych surowców. Rachunek tylko pozorniejest dodatni.Rzadko ktozastanawia sięi praktycznienikt nieliczy, ile kosztuje użytkowników miast hałas, zatłoczenie,stres,pośpiech, ciągłe konkurowanie o jak najlepsze miejsce, zasoby, skuteczność polityki czy propagowane wzorce.