Widok Apollona Korinfskiego wiersze wojenne o Polsce

ISSN 1427-549X

Jan Or³owski Lublin

Apo³³ona Korinfskiego wiersze wojenne o Polsce

Prawie ca³kowicie zapomniany dzisiaj rosyjski poeta Apo³³on Apo³³onowicz Korinfski (1868–1937) by³ w swoim czasie twórc¹ niezwykle p³odnym, autorem wielu zbiorów wierszy na aktualne tematy spo³eczno-obywatelskie i historycz- ne¹. Spo³eczne przes³anie i œrodki wyrazu artyzmu jego poezji kszta³towa³a tra- dycja literatury „narodnickiej” lat 70.–80. wieku XIX. Prób¹ przezwyciê¿enia owego „narodnickiego” dziedzictwa w twórczoœci Korinfskiego by³y jego liczne wiersze osnute na zdarzeniach z historii ojczystej, które pisa³ on na prze³omie XIX i XX stulecia. Te twórcze zainteresowania poety w owej epoce tak charak- teryzowa³ Zbigniew Barañski: „Korinfski doskonale wyczu³ aktualn¹ potrzebê i ju¿ od pierwszych kroków na arenie literackiej w stylizowanych na mod³ê bylin opowiadaniach historycznych („bywalszczyzny”) przenosi³ siê w dalek¹, upoetyzowan¹ przesz³oœæ Rusi. Ho³duj¹c tradycji ballad historycznych A. K. To³- stoja, zabarwia³ silnie w¹tek historyczny pierwiastkiem dydaktycznym […]. Po- eta siêgn¹³ równie¿ do historii stosunków polsko-ruskich i wyzyska³ j¹ dla pro- pagowania pojednania dwóch narodów”².

Oprócz Zbigniewa Barañskiego i Bazylego Bia³okozowicza nikt w³aœciwie nie pisa³ o Korinfskim w dotychczasowym polskim literaturoznawstwie rusycy- stycznym. Nie wymienia nawet jego nazwiska okaza³a dwutomowa Historia literatury rosyjskiej³ ani polskie wydania s³owników pisarzy rosyjskich⁴. Jeœli zaœ chodzi o popularyzacjê poezji Korinfskiego (w Rosji te¿ zapomnianej pra- wie ca³kowicie), to w Polsce interesowano siê wy³¹cznie tymi utworami poety, w których podejmowa³ on tematy polskie i porusza³ kwestie stosunków polsko-

1 Bibliografiê zbiorów poezji Korinfskiego i ich recenzji zawiera praca: Èñòîðèÿ ðóññêîé ëèòåðàòóðû êîíöà XIX – íà÷àëà ÕÕ âåêà. Áèáëèîãðàôè÷åñêèé óêàçàòåëü, ïîä ðåä. Ê. Ä. Ìóðàòîâîé, Ìîñêâà – Ëåíèíãðàä 1963, s. 255–156.

2 Z. Barañski, Zapomniany polonofil rosyjski (Apollo Korinfski), „Slavia Orientalis” 1964, nr 2, s. 183.

3 Zob. Historia literatury rosyjskiej, t. II, pod red. M. Jakóbca, Warszawa 1976.

4 Zob. S³ownik pisarzy rosyjskich, pod red. F. Nieuwa¿nego, Warszawa 1994; W. Kasack, Leksykon literatury rosyjskiej XX wieku, oprac. i t³um. B. Kodzis, Wroc³aw 1996.

-ruskich i polsko-rosyjskich. Szeœæ „bywalszczyzn” na tematy historyczne (Do- brogniewa, Chodaki Piasta, Huczna biesiada, Mœciwój, Królewna Wanda, Bitwa pod Grunwaldem⁵) oraz osiem wierszy na tematy wspó³czesne, które by³y plo- nem literackim podró¿y poety do Warszawy⁶, umieœci³ B. Bia³okozowicz w zna- nej antologii DŸwiêki kruszonych oków⁷. Ksi¹¿ka ta zawiera utwory Korinfskie- go w polskim t³umaczeniu (autorami przek³adów s¹: Tadeusz Chróœcielewski, Danuta Chróœcielewska, Marian Jurkowski, Andrzej Szymañski, Jan Gniazdow- ski, Bogdan Ostromêcki i Ma³gorzata Leczycka), natomiast w Mieczach i ga³¹z- kach oliwnych – najobszerniejszej polskiej antologii wierszy poetów rosyjskich o Polsce – umieszczone zosta³y cztery utwory poety na tematy polskie w wersji oryginalnej (Âîò ñòàðûé Íåìàí…, Óÿçäîâñêèå Àëëåè, Çà áðàòñêîþ ïèðóøêîé, Íà Ïîâîíçêàõ)⁸.

Cykl wierszy Z brzegów Wis³y tak oto komentowa³ cytowany wy¿ej Zbi- gniew Barañski: „Od wyidealizowanej przesz³oœci Polski przeszed³ Korinfski do teraŸniejszoœci, z któr¹ zetkn¹³ siê bezpoœrednio, goszcz¹c w jesieni 1908 roku u polskich znajomych w Warszawie. Swoje wra¿enia zamkn¹³ w poetyckim dzienniku podró¿y Z brzegów Wis³y [...]. Warszawa – miasto kontrastów miêdzy przepychem œródmieœcia a nêdz¹ przedmieœcia – jest równoczeœnie centrum ¿y- cia narodowego. Poeta rosyjski pamiêta, ¿e przebywa w kraju pokonanym i znie- wolonym, kraju z tragiczn¹ przesz³oœci¹”⁹.

Polonofilskie zainteresowania Korinfskiego zwiêŸle charakteryzowa³ równie¿

B. Bia³okozowicz w nastêpuj¹cej opinii o poecie: „By³ gor¹cym rzecznikiem pol- sko-rosyjskiego porozumienia i wspó³pracy spo³eczno-kulturalnej. Chêtnie odwie- dza³ Polskê, interesowa³ siê jej histori¹, kultur¹, literatur¹ i sztuk¹. T³umaczy³ Mickiewicza, S³owackiego, Syrokomlê, Lenartowicza, Konopnick¹, Asnyka, Ka- sprowicza, Antoniego Langego. K. Tetmajera, W. Gomulickiego i in. Do jego w³asnej twórczoœci przeniknê³o wiele w¹tków i motywów polskich”¹⁰.

5 Oto rosyjskojêzyczne odpowiedniki tych tytu³ów: Äîáðîãíåâà, Ëàïòè Ïÿñòà (Èç íàðîäíûõ ñêàçàíèé ñòàðîé Ïîëüøè), Çâàíûé ïèð, Ìñòèâîé, Âàíäà êîðîëåâíà, Ãðþíâàëüäñêèé áîé.

6 Na ten cykl, zatytu³owany Z brzegów Wis³y (Ó áåðåãîâ Âèñëû), sk³adaj¹ siê nastêpuj¹ce utwory: Na Pow¹zkach (Íà Ïîâîíçêàõ), W ¿ydowskich dzielnicach ( åâðåéñêèõ êâàðòàëàõ), Przed pomnikiem Mickiewicza (Ïðåä ïàìÿòíèêîì Ìèöêåâè÷à), £azienki (Ëàçåíêè), Na Pradze (Íà Ïðàãå), W Saskim Ogrodzie ( Ñàêñîíñêîì ñàäó), Aleje Ujazdowskie (Óÿçäîâñêèå Àëëåè), Na uczcie braterskiej (Çà áðàòñêîþ ïèðóøêîé).

7 Zob. DŸwiêki kruszonych oków. Polska w poezji rosyjskiej lat 1795–1917, wyboru dokona³, opracowa³ i przedmow¹ opatrzy³ B. Bia³okozowicz, Warszawa 1977, s. 160–183.

8 Zob. Miecze i ga³¹zki oliwne. Antologia poezji rosyjskiej o Polsce (Wiek XVIII–XX), wybra³ i opracowa³ J. Or³owski, Warszawa 1995, s. 189–194.

9 Z. Barañski, op. cit., s. 184–185.

10 Zob. przypisy w: DŸwiêki kruszonych oków..., s. 265.

Jeœli jednak ballady historyczne Korinfskiego oraz „wiersze warszawskie”

z cyklu Z brzegów Wis³y doczeka³y siê ju¿ w³aœciwej polskiej interpretacji we wspomnianym artykule Zbigniewa Barañskiego, to nie mo¿na tego powiedzieæ o wojennych wierszach poety z lat 1914–1917, w których równie¿ znalaz³y siê w¹tki i motywy polskie. Podejmuj¹c tematy polskie w okresie wojennym Korin- fski – zgodnie z charakterem swojej twórczoœci poetyckiej – siêga³ do historii i teraŸniejszoœci. Wydarzenia z przesz³oœci tak wybiera³ i interpretowa³, a¿eby nadaæ im sens jak najbardziej wspó³czesny.

Pierwsza wojna œwiatowa to okres zupe³nie wyj¹tkowy w dziejach zaintere- sowañ Rosjan kwesti¹ polsk¹. W Rosji mo¿na by³o wówczas obserwowaæ praw- dziw¹ erupcjê propolskich sympatii. By³o to szczególnie widoczne w pierw- szych miesi¹cach wojny. Polskê, nazywan¹ wtedy „m³odsz¹ siostr¹”, opiewano w licznych wierszach, „braci Polaków” wzywano do wspólnej walki przeciwko Niemcom i Austriakom¹¹. W oficjalnej polityce rosyjskiej odwo³ywano siê przy tym do poczucia solidarnoœci i braterstwa narodów s³owiañskich. Rosja carska przyst¹pi³a wówczas do wojny pod has³ami obrony braci S³owian przed ich odwiecznymi germañskimi wrogami.

Poeci rosyjscy w latach pierwszej wojny œwiatowej stali siê w wiêkszoœci gorliwymi wyrazicielami oficjalnego patriotyzmu i z entuzjazmem g³osili idee solidaryzmu s³owiañskiego. Odnosi siê to zw³aszcza do napisanych podczas wojny „patriotycznych” wierszy takich poetów jak Briusow, Balmont, So³ogub, Siewierianin, Georgij Iwanow i wielu drugorzêdnych twórców, których nazwi- ska czas ju¿ dawno pogrzeba³ w niepamiêci.

Wœród ówczesnych piewców potêgi Rosji i jednoœci S³owian w walce z ger- mañskim zagro¿eniem znalaz³ siê równie¿ Apo³³on Korinfski. Pe³nymi patrio- tycznego patosu wierszami reagowa³ on na wydarzenia wojenne i niez³omnie wierzy³ w zwyciêstwo Rosji w owej wojnie. Swoj¹ wiarê w „wyzwoleñcz¹”

misjê Rosji wyrazi³ m.in. w wojennych wierszach na tematy polskie.

W pierwszych miesi¹cach wojny Korinfski stworzy³ obszerny porywa- j¹cy wiersz Do broni (Ê îðóæèþ). Tytu³ napisany by³ po polsku, bojowe pol- skie wezwanie „Do broni!” powtarza³o siê w ka¿dej z oœmiu oœmiowersowych zwrotek:

Ïî Âèñëå ãëóáîêîé, Âäîëü Íåìàíà âîä,

11 Obszerniej na ten temat patrz w pracy: J. Or³owski, Polska w okolicznoœciowej poezji rosyj- skiej doby pierwszej wojny œwiatowej, „Napis”, Seria VII, Warszawa 2001, s. 493–500.

Âîëíîþ øèðîêîé Îäèí êëè÷ ïëûâåò:

„Íî÷ü ãîðÿ – íà ñêëîíå, Íå óòðà æ íàì æäàòü!

Âñå â áîé! Âñå – do broni!

Çà ðîäèíó-ìàòü!…”¹²

(À. Êîðèíôñêèé, Do broni)

Korinfski najdobitniej wyrazi³ w tym wierszu bardzo popularne w ówcze- snej poezji rosyjskiej, kierowane w stronê Polaków, wezwanie do wspólnej wal- ki u boku Rosjan. Do boju i zemsty na wrogu mia³y zagrzewaæ Polaków skwa- pliwie rozg³aszane wieœci o okrucieñstwach, jakich Niemcy mieli siê dopuszczaæ wobec ludnoœci w zdobywanych polskich miastach i wsiach. Mówi o tym nastê- puj¹ca strofa tego wiersza:

Îò âûïèòîé êðîâè Ñòàë ïüÿí âðàã-âàìïèð, –  ñâÿòîì ×åíñòîõîâå Ñïðàâëÿåò ñâîé ïèð.

Ãäå Êàëèø?! – â ïîëîíå, Èç ïðàõà íå âñòàòü… Ïîëÿêè, do broni Çà ðîäèíó-ìàòü!…

Wymienione w tej strofie polskie miasta Czêstochowa i Kalisz, które mocno ucierpia³y w wyniku dzia³añ wojennych armii niemieckiej, przedstawiano w ówczesnej propagandzie i poezji rosyjskiej jako wymowne przyk³ady okru- cieñstwa Niemców wobec polskiej ludnoœci cywilnej. Doœæ czêstym motywem rosyjskiej poezji wojennej by³y wezwania do zapomnienia dawnych waœni, ura- zów i doznanych krzywd, aby mo¿liwe sta³o siê porozumienie i podjêcie wspól- nej walki „za matkê ojczyznê”. Korinfski nie móg³ oczywiœcie pomin¹æ równie¿

i tego motywu w omawianym tu wierszu:

Îáèäû áûëûå Çàáûòü íàì ïîðà, – Íà áèòâû ñâÿòûå Çîâåò íàñ ñåñòðà.

Î Ïÿñòîâîì òðîíå Òåâòîíó ëü ìå÷òàòü!

Íà íåìöåâ! Do broni Çà ðîäèíó-ìàòü!…

12 À. Êîðèíôñêèé, Do broni! (Ê îðóæèþ), „Íèâà”, Åæåìåñÿ÷íûå ëèòåðàòóðíûå è ïîïóëÿðíî-íàó÷íûå ïðèëîæåíèÿ, 1915, ¹ 2, s. 255–256.

Uk³onem w stronê Polski jest tu okreœlenie jej jako „siostry” oraz odwo³anie siê do dawnej przesz³oœci poprzez przypomnienie „tronu Piastów”. Pisanie o Polsce w dobie pierwszej wojny œwiatowej wymaga³o ustosunkowania siê do kwestii jej przysz³oœci. Rz¹d rosyjski, chc¹c pozyskaæ Polaków jako sojuszni- ków w tocz¹cej siê wojnie, ³udzi³ ich mglistymi obietnicami, ¿e po wspólnym zwyciêstwie nast¹pi koniec niewoli Polski i jej rozdarcia miêdzy zaborców. To w³aœnie Rosja mia³a przywróciæ Polakom jednoœæ ich ojczyzny. Te oszukañcze obietnice trafia³y niekiedy i do strof ówczesnych poetów, jak o tym œwiadczy zakoñczenie wiersza Do broni:

Ñ Âàðøàâîé ìû Êðàêîâ È Ïîçíàíü ñïëîòèì, Òðåõ áðàòüåâ-ïîëÿêîâ Â åäèíñòâå ñêðåïèì.

Íî÷ü ðàáñòâà – íà ñêëîíå…

×åãî æ åùå æäàòü?!

Do broni, do broni Çà ðîäèíó-ìàòü!…

Poœwiêcone Polsce wiersze poetów rosyjskich z lat 1914–1915 o¿ywia³a niez³omna wiara w militarny triumf Rosji. Znany historyk Ludwik Bazylow tak o tym pisa³ w pracy Dzieje Rosji 1801–1917: „W pierwszych miesi¹cach wojny wmawiano w spo³eczeñstwo, ¿e zwyciêstwo jest pewne i ¿e odniesienie tego zwyciêstwa jest kwesti¹ najbli¿szego czasu. Wiarê w zdruzgotanie wroga wyra-

¿ano w rezolucjach, pisano tak w gazetach, niedalekie triumfy opiewano nawet w wierszach. W sytuacji ówczesnej znaleŸli poeci rosyjscy i cieplejsze strofy dla Polski, na pewno te¿ bardziej szczere ni¿ pe³na uniesienia apostrofa z 1(14) sierp- nia. Pisali o Polakach i do Polaków: Briusow (Do Polski), So³ogub (Braciom), Szczepkina-Kupiernik (Nasza m³odsza siostra), Balmont (Herb utajonego ksiê-

¿yca), tak¿e niema³o poetów mniejszej rangi”¹³.

Wspomnian¹ tu „apostrof¹ z 1(14) sierpnia” nazywa autor skierowan¹ do Polaków ówczesn¹ odezwê naczelnego wodza armii rosyjskiej, wielkiego ksiê- cia Miko³aja Miko³ajewicza. W odezwie tej zapowiadano, ¿e po zwyciêskiej wojnie, pod ber³em cara „odrodzi siê Polska, swobodna w swojej wierze, jêzyku i samorz¹dzie”¹⁴. Korinfski – jak o tym œwiadczy cytowany wy¿ej wiersz

13 L. Bazylow, Dzieje Rosji 1801–1917, Warszawa 1977, s. 620.

14 Zob. J. Buszko, Historia Polski 1864–1948, Warszawa 1984, s. 191.

Do broni – ca³kowicie podziela³ nastrój, jaki wokó³ sprawy polskiej panowa³ w ówczesnej Rosji. W wierszu tym przepowiada³ Niemcom, ¿e w wojnie z naro- dami s³owiañskimi czeka ich nowy Grunwald:

… Ñòåêàéòåñü âñå ê íàì!

Ãðþíâàëüäñêóþ áèòâó Íàïîìíèì âðàãàì…

Po pierwszych zwyciêstwach wojsk rosyjskich na ziemiach polskich nad- szed³ czas klêsk i niepowodzeñ. Ju¿ 5 sierpnia 1915 roku Niemcy zajêli Warsza- wê, a dwa miesi¹ce póŸniej armie pañstw centralnych przesunê³y siê daleko na wschód – a¿ pod Rygê, Dyneburg, Nowogródek, Baranowicze, Piñsk i Tarnopol na po³udniu. Rosja utraci³a w ten sposób kontrolê nad ziemiami polskimi, co mia³o te¿ wyraŸny wp³yw na treœæ ówczesnych wierszy rosyjskich o Polsce.

Zamiast buñczucznych zapewnieñ o rych³ym zwyciêstwie i wezwañ do walki zjawia³y siê w utworach poetów motywy wojennej martyrologii narodu polskie- go. Poeci zaczêli coraz czêœciej pisaæ o ludzkich ofiarach, cierpieniach i zrujno- waniu ziem polskich. Niemieckie grabie¿e na zajêtych terenach Królestwa Pol- skiego by³y wówczas zjawiskiem powszechnym¹⁵.

Nowa sytuacja polityczna, w jakiej znalaz³y siê ziemie Polski ju¿ wczesn¹ jesieni¹ 1915 r., odzwierciedli³a siê te¿ w treœci ówczesnych wierszy Korinfskie- go na tematy polskie. Wymownie o tym œwiadczy wiersz Requiescant in pace!...

(1916), który jest p³omiennym wezwaniem do zachowania w pamiêci ofiar, jakie z³o¿yli Polacy na o³tarzu wojny:

„Requiescant in pace!...” – ïîä ñâîäîì êîñòåëà Ñëûøåí ñòîíóùèé âîçãëàñ êñåíäçà,

Ïàíèõèäó êîí÷àÿ ïî âñåì – ÷üþ îòâàãó Óíåñëà áîåâàÿ ãðîçà.

………………..

Requiescant?! À êðîâü âîïèþùàÿ ê Íåáó?

Äûì ïîæàðèù? Ðóèíû ñâÿòûíü?

Ïðåâðàùåííûå â êëàäáèùà ìèðíûå íèâû, Êðàé öâåòóùèé – â ïîäîáüå ïóñòûíü?

Óïîêîèòüñÿ â ìèðå?! Î, íåò, íåâîçìîæíî!

Âðàã íå èçãíàí, ïûëàåò âîéíà, Íåáûâàëî òÿæåëûå æåðòâû ïðèíîñèò Äëÿ íåå èõ ðîäíàÿ ñòðàíà…

15 Zob. ibidem, s. 195–196.

………………… Ñîíìû òåíåé âèòàþò íàä ïëåííîþ Ïîëüøåé, Íàä ïîëÿìè ëèòîâñêèõ ðàâíè텹⁶

(À. Êîðèíôñêèé, Requiescant in pace!...)

Podobny obraz zrujnowanej Polski, op³akuj¹cej swoje dzieci, przedstawiali w swoich utworach równie¿ inni ówczeœni poeci rosyjscy – Nadie¿da Paw³owicz (Ïîëüøà), Maria Morawska (Ñãîðåâøèå ãíåçäà), Nadie¿da Bronicka (Ïîëüøå), Siergiej So³owjow (Ê Ïîëüøå), W³adimir Gilarowski ( Ïîëüøå) i inni.

O niewoli Polski i Litwy wspomina³ te¿ Korinfski w oskar¿ycielskim wierszu Krwawy karnawa³ (Êðîâàâûé êàðíàâàë). Poeta ostro potêpia³ tu –

… Ãåðîéñêîé Ñåðáèè ðàçãðîì;

Ëèòâû è Ïîëüøè òÿæêèé ïëåí, Ñâÿòûíü ïîðóãàííûõ ðóèíû…¹⁷

(À. Êîðèíôñêèé, Êðîâàâûé êàðíàâàë)

Korinfski tak samo p³omiennie wystêpowa³ w obronie Polski i Serbii, które ponios³y wielkie ofiary w pierwszej wojnie œwiatowej. Œwiadczy³ o tym równie¿

jego wiersz Nie bêdzie tak! (Íå áûòü ïî ñåìó!), który ukaza³ siê na pocz¹tku roku 1917. Powsta³ on z inspiracji ówczesnych doniesieñ prasowych o austriac- kich planach utworzenia uzale¿nionego od Wiednia nowego pañstwa – Jugos³a- wii, które obejmowa³oby równie¿ popieran¹ przez Rosjê Serbiê i Czarnogórê.

Austria opowiada³a siê te¿ wtedy za niemieckim planem utworzenia z zaboru rosyjskiego marionetkowego pañstewka polskiego, co przewidywa³ manifest dwu cesarzy – Wilhelma II i Franciszka Józefa I, og³oszony 5 listopada 1916 r.

Poetycki pamflet Korinfskiego Nie bêdzie tak! stanowi³ odpowiedŸ na ten „zdra- dziecki plan”. Oto jak drwi³ Korinfski z owych zamiarów dworu Habsburgów:

… Ïîëüøó ìû ñ Ïðóññèåé ìèðó äàåì Èç ïðèâèñëèíñêîãî êëèíà, –

Íîâûå â íåé ìû ïîëêè íàáåðåì;

Çäåñü, â Þãî-Ñëàâèè, Ãàáñáóðãñêèé äîì Ñêðóøèò ðàáà-ñëàâÿíèíà¹⁸.

(À. Êîðèíôñêèé, Íå áûòü ïî ñåìó!)

16 À. Êîðèíôñêèé, Requiescant in pace!..., „Âåñü ìèð” 1916, ¹ 2, s. 10.

17 À. Êîðèíôñêèé, Êðîâàâûé êàðíàâàë, „Âåñü ìèð” 1916, ¹ 7, s. 8.

18 À. Êîðèíôñêèé, Íå áûòü ïî ñåìó!, „Âåñü ìèð” 1917, ¹ 2, s. 1.

W koñcu roku 1916 Rosja by³a ju¿ bliska klêski wojennej. Korinfski wyra-

¿a³ jednak nadziejê, ¿e austriacko-pruskie „kajdany rozerwie wszechs³owiañski tytan”, zaœ Rosja sprawi sw¹ wol¹ i moc¹, i¿ „bêdzie tak” („Áûòü ïî ñåìó!”), jak g³osi³ poeta:

… Ñåðáèÿ áóäåò âåëèêîé, êàê ñòàòü Ïîëüøå – ñóäüáà Òðèåäèíîé, – Äà íå Áåðëèíàì, íå Âåíàì ñîçäàòü Öàðñòâà èõ, íîâûé èì ïóòü óêàçàòü Ê ñãóáëåííîé ñëàâå ñòàðèííîé!…

Wed³ug ówczesnych obietnic carskiej Rosji wspomniana w tym wierszu

„Trój-jedyna Polska” mia³a powstaæ z przy³¹czenia do Kongresówki ziem zabo- ru pruskiego i austriackiego, ale bez Galicji wschodniej, któr¹ Rosja zamierza³a w³¹czyæ do imperium, co uczyni³a ju¿ na pocz¹tku wojny, po pierwszych sukce- sach w zbrojnym starciu z Austri¹. Na manifest dwu cesarzy Rosja oficjalnie zareagowa³a pust¹ obietnic¹ stworzenia po wojnie „Polski wolnej w jej grani- cach etnicznych” i w unii z Rosj¹¹⁹.

Jak wy¿ej wspomniano, Korinfski wypowiada³ siê o tocz¹cej siê wojnie, o Polsce i ówczesnych problemach S³owiañszczyzny równie¿ w opowieœciach wierszem na tematy historyczne. Opowieœci te nazywa³ „bywalszczyznami”, co oznacza³o „zdarzenia prawdziwe”. W roku 1917 wyda³ obszerny zbiór owych opowieœci, które zatytu³owa³ W tysi¹cletniej walce o ojczyznê ( òûñÿ÷åëåòíåé áîðüáå çà ðîäèíó)²⁰. Opisywa³ w nich zmagania plemion s³owiañskich i Litwi- nów z naporem germañskim i tureckim w po³udniowej S³owiañszczyŸnie. Wspo- mniany zbiór otwiera Huczna biesiada. Zdarzenie z 940 roku. Poeta przedstawi³ tu tragiczn¹ œmieræ trzydziestu pogañskich ksi¹¿¹t s³owiañskich z ziem nad Odr¹ i £ab¹, zaproszonych na ucztê u margrabiego Marchii Wschodniej Gerona i pod- stêpnie zg³adzonych z jego rozkazu.

Legendarnych dziejów Polski dotyczy³a opowieœæ wierszem Królewna Wan- da²¹. Temat znalaz³ autor w podaniach o „Wandzie, co nie chcia³a Niemca”

(utwór ma podtytu³ Z pradawnych podañ Polski). Treœæ owej polskiej legendy poda³ poeta w przypisie, zaznaczaj¹c, ¿e na jej podstawie stworzy³ swoj¹ opo- wieœæ. Królewnê Wandê, córkê Krakusa, kreowa³ Korinfski na piêkn¹ i dumn¹

19 Zob. J. Buszko, op. cit., s. 199.

20 À. Êîðèíôñêèé,  òûñÿ÷åëåòíåé áîðüáå çà ðîäèíó. Áûâàëüùèíû X—XX âåêîâ (940–1917ãã.), Ïåòðîãðàä 1917.

21 Pierwodruk: À. Êîðèíôñêèé, Âàíäà êîðîëåâíà (Èç ïðåäàíèé ñòàðîé Ïîëüøè), „Þíàÿ Ðîññèÿ” 1915, ¹ 5, s. 580–584.

Polkê (by³ to doœæ powszechny stereotyp Polki w literaturze rosyjskiej). Poeta s³awi³ nie tylko urodê, lecz równie¿ odwagê Wandy, jej dumê narodow¹ i zdol- noœæ do poœwiêceñ dla ojczyzny. Bohaterkê opowieœci nazwa³ „cór¹ wolnoœci”.

Korinfski doœæ wiernie odtwarza³ treœæ polskiej legendy. Wprowadzi³ wiêc do swej opowieœci historycznej poselstwo niemieckiego ksiêcia Rytygiera, jego proœbê o rêkê Wandy, jej odmowê, a nastêpnie wojnê, klêskê napastników i œmieræ ich wodza, wreszcie ofiarê królewny ze swego ¿ycia. Legendarnego za³o¿yciela wawelskiego grodu i w³adcê Krakusa okreœla³ Korinfski jako króla

„lechickiego narodu”. Zgodnoœæ fabu³y tego utworu rosyjskiego poety z polskim podaniem potwierdza m. in. koñcowa zwrotka, która jest zarazem dobr¹ ilustra- cj¹ stylu ca³ej opowieœci o legendarnej ofierze Polki Wandy:

„Êðóëü-îòåö! Ê òåáå èäó!…”. È – âîäû Ðàññòóïèëèñü, ñêðûëè ïîä âîëíîé Öâåò êðàñû ëåõèòñêîãî íàðîäà, Æåðòâó äóõà äî÷åðè ñâîáîäû – Êîðîëåâíû Âàíäû ìîëîäîé²².

(À. Êîðèíôñêèé, Âàíäà êîðîëåâíà)

Temat odwiecznych zmagañ Polski i Litwy z naporem germañskim podj¹³ Korinfski w poetyckiej opowieœci historycznej Bitwa pod Grunwaldem. Zdarze- nie 1410 roku²³. Krzy¿aków przedstawi³ tu autor jako zaborcz¹ si³ê, która d¹¿y do zd³awienia litewskich plemion i „hydry s³owiañskiej”. Króla polskiego W³a- dys³awa Jagie³³ê charakteryzowa³ poeta nie jako groŸnego i walecznego wodza, lecz pobo¿nego w³adcê, który modli³ siê przed bitw¹, wierz¹c, ¿e z jego wojska- mi jest „prawda Bo¿a”. W opisie „bitwy narodów” na polu grunwaldzkim, jakiej nie pamiêtali „i pradziadów dziadowie”, Korinfski podkreœla³ wspólny czyn zbrojny Polski, Litwy i Rusi; wymienia³ z nazwy liczne pu³ki ruskie, które mia³y uczestniczyæ w pogromie Krzy¿aków. Wynik s³awnej bitwy sprzed piêciu wie- ków traktowa³ autor jako wspólne „s³owiañskie zwyciêstwo”.

Koñcowa czêœæ opowieœci o bitwie pod Grunwaldem ma zaktualizowany charakter. Korinfski dostrzega³ u wspó³czesnych mu Prusaków tê sam¹ butê i zaborczoœæ, jak¹ przed wiekami przejawiali rycerze Zakonu. Poeta przepowia- da³ Niemcom wspó³czesny „drugi Grunwald”, który mia³y im zgotowaæ po³¹czone si³y Rosjan i „braci S³owian”. Nie pomin¹³ te¿ Korinfski ówczesnych stosunków

22 À. Êîðèíôñêèé,  òûñÿ÷åëåòíåé áîðüáå…, s. 30.

23 Pierwodruk: À. Êîðèíôñêèé, Ãðþíâàëüäñêèé áîé. Áûâàëüùèíà 1410 ãîäà, „Þíàÿ Ðîññèÿ” 1915, ¹ 3, s. 294–299.

rosyjsko-polskich, którym poœwiêci³ kilka strof Bitwy pod Grunwaldem. Wyrazi³ w nich myœl, ¿e polski „bia³y orze³” znalaz³ pewn¹ obronê przed germañsk¹ przemoc¹ pod opiekuñczymi skrzyd³ami rosyjskiego „dwug³owego or³a”:

… Áåëûé îðåë – ïîä äâóãëàâûì îðëîì Êðîâ ñâîé íàøåë îò íàñèëüÿ

Õèùíèêîâ, ðâàâøèõ êîãäà-òî åãî Ãîðäûå, âîëüíûå êðûëüÿ²⁴.

(À. Êîðèíôñêèé, Ãðþíâàëüäñêèé áîé)

W zakoñczeniu tej opowieœci poeta stwierdza³, ¿e „drugi Grunwald” w to- cz¹cej siê wojnie œwiatowej bêdzie zemst¹ Rosji za Polskê, której wspó³czeœni Krzy¿acy gotuj¹ kajdany:

Ãðîìû âîéíû, íå ñìîëêàÿ, ãðåìÿò… Êóéòå, íåì÷èíû, îêîâû! –

Ðóñü èõ çà Ïîëüøó íàëîæèò íà âàñ Ïîñëå Ãðþíâàëüäà âòîðîãî²⁵.

Legendy historyczne i dawne zdarzenia z dziejów S³owiañszczyzny w po- etyckiej interpretacji Korinfskiego bardzo przejrzyœcie ujawnia³y jego ideow¹ orientacjê. Poeta wytrwale propagowa³ jednoœæ i braterstwo narodów s³owiañ- skich oraz pojednanie rosyjsko-polskie. Szczególne miejsce zajmowa³y w twór- czoœci Korinfskiego problemy wzajemnych stosunków miêdzy Rosj¹ a Polaka- mi. St¹d wynika³a obfitoœæ w¹tków i motywów polskich w jego poezji.

Odnajdujemy je w jego wczesnych poetyckich opowieœciach historycznych, w warszawskim cyklu wierszy Z brzegów Wis³y, w historiozoficznej opowieœci Chodaki Piasta i w utworach na tematy polskie, które poeta napisa³ w latach pierwszej wojny œwiatowej (Do broni, Requiescant in pace!..., Nie bêdzie tak!, Królewna Wanda, Bitwa pod Grunwaldem i in.). Korinfski by³ wœród poetów rosyjskich jednym z nielicznych polonofilów. Dobrze zna³ historiê i kulturê polsk¹, do której odnosi³ siê z du¿ym uznaniem, jego wiersze na tematy polskie odzwierciedla³y ca³¹ z³o¿onoœæ ówczesnych rosyjsko-polskich stosunków w d³u- gim okresie rozbiorów i w latach bezpoœrednio poprzedzaj¹cych odzyskanie przez Polskê niezale¿noœci pañstwowej. Jednoczeœnie œwiadczy³y one o tym, jak bardzo kwestia polska i kwestia s³owiañska porusza³y umys³y twórców rosyj- skich w dobie pierwszej wojny œwiatowej i na d³ugo przed jej wybuchem.

24 À. Êîðèíôñêèé,  òûñÿ÷åëåòíåé áîðüáå…, s. 133.

25 Ibidem, s. 134.

Ðåçþìå

Âîåííûå ñòèõè Àïîëëîíà Êîðèíôñêîãî î Ïîëüøå

Ïî÷òè ñîâåðøåííî çàáûòûé â íàøå âðåìÿ ðóññêèé ïîýò Àïîëëîí Êîðèíôñêèé (1868–1937) ïóáëèêîâàë ãëàâíûå ñáîðíèêè ñâîèõ ñòèõîòâîðåíèé ( ëó÷àõ ìå÷òû, Ïîä êðåñòíîþ íîøåé, Ïîçäíèå îãíè) â íà÷àëå ÕÕ âåêà. Îí áûë ïðîäîëæàòåëåì ýïèãîíñêîé òðàäèöèè íàðîäíè÷åñêîé ïîýçèè, íî îäíîâðåìåííî ÷àñòî îáðàùàëñÿ è ê èñòîðè÷åñêèì òåìàì â ýïè÷åñêîì æàíðå „áûâàëüùèíû”. Êîðèíôñêèé áûë ïîýòîì-ïîëîíîôèëåì. Ïîëüñêèå ñþæåòû è ìîòèâû ïîÿâèëèñü â öèêëå åãî ñòèõîòâîðåíèé Ó áåðåãîâ Âèñëû (1908), â áûâàëüùèíå Ëàïòè Ïÿñòà (1912) è îñîáåííî â ñòèõîòâîðåíèÿõ, íàïèñàííûõ â ãîäû ïåðâîé ìèðîâîé âîéíû (Ê îðóæèþ, Requiescant in pace!..., Íå áûòü ïî ñåìó!, Ãðþíâàëüäñêèé áîé è äð.).

Êîðèíôñêèé áûë ñòîðîííèêîì èäåè âñåñëàâÿíñêîãî áðàòñòâà â áîðüáå Ðîññèè è äðóãèõ ñëàâÿíñêèõ íàðîäîâ ñ Ãåðìàíèåé è Àâñòðèåé. Åìó îñîáåííî áëèçêà áûëà èäåÿ ðóññêî- ïîëüñêîãî ïðèìèðåíèÿ, êîòîðîå îí ñ÷èòàë íåîáõîäèìûì â äîñòèæåíèè âîåííîé ïîáåäû è â ñòàíîâëåíèè åå áóäóùèõ îòíîøåíèé ñ Ïîëüøåé è äðóãèìè ñëàâÿíñêèìè ñòðàíàìè. Ïîñëå ïîðàæåíèÿ Ðîññèè â âîéíå 1914–1917 ãîäîâ èäåÿ âñåñëàâÿíñêîãî ñîþçà âî ãëàâå ñ Ðîññèåé, ïîáîðíèêîì êîòîðîé áûë Êîðèíôñêèé, îêàçàëàñü ïîëíîé èëëþçèåé. Áûòü ìîæåò, ïîýòîìó åãî ïîýòè÷åñêîå òâîð÷åñòâî, áîãàòî íàñûùåííîå ñëàâÿíñêèìè ìîòèâàìè, ïîëíîñòüþ ïðåêðàùàåòñÿ ïîñëå 1917 ãîäà.

Summary

Apollon Korinfsky’s war poems on Poland

Almost totally forgotten these days Russian poet Apollon Korinfsky (1868–1973) had publi- shed main collections of his poems in early XX^th century (In the Beams of a Dream, Under the Burden of the Cross, Late Flames). He continued epigon tradition of the XIX^th century poetry while at the same time in his ballads and poems dealt with heroic past of Russia and other Slavonic nations. Korinfsky can be described as a polonophile. Polish themes and motifs appeared in a series of poems On the Banks of the Vistula (1908) and in several poems he wrote during World War One (Raise Arms!, Requiescant In Pace…, It Shall not Be so, The Battle of Tannenberg and other).

Korinfsky was the champion of the idea of Slav’s brotherhood resulting from fighting by Russia and other Slavonic nations against Germany and Austria. The idea of Polish and Russian reunion was especially appealing to him, because he held it necessary to gain victory in the 1914–1918 war and to establish future relations between Russia and other Slavs. After Russia’s military defeat in 1917, Korinfsky’s idea of Slavonic alliance led by Russia turned out an illusion.

Perhaps that is the reason why his poetic work, full of Slavonic motifs, virtually ceased after 1917.