Raport zbiorczy. z badań ewaluacyjnych. prowadzonych. w ogólnokształcących szkołach baletowych, liceach sztuk plastycznych i ogólnokształcących

(1)

Raport zbiorczy z badań ewaluacyjnych

prowadzonych

w ogólnokształcących szkołach baletowych, liceach sztuk plastycznych i ogólnokształcących szkołach muzycznych II stopnia

w roku szkolnym 2020/2021 opracowanie

Jolanta Bedner

Szczecin 2021

(2)

Spis treści

1. Podstawowe informacje o badaniach ewaluacyjnych prowadzonych w roku szkolnym

2020/2021………..……… str. 3

2. Charakterystyka wymagania 4 „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne”

i wymagania 5 „Szkoła wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidulanej sytuacji” str. 6

3. Wyniki badań w zakresie wymagania 4

1. Działania wychowawczo-profilaktyczne wynikające z potrzeb uczniów……….…….

2. Diagnoza zagrożeń i wynikające z niej działania……….…..…

3. Ocena skuteczności i modyfikacje działań wychowawczo-profilaktycznych………...………….

4. Działania zapewniające bezpieczeństwo uczniów w szkole……….…

5. Opinie uczniów o bezpieczeństwie w szkole………..

6. Działania szkół kształtujące wzajemny szacunek i zaufanie w relacjach pracowników szkoły z uczniami i rodzicami………..

7. Opinie uczniów o relacjach w szkole……….……...

8. Zasady postępowania i współżycia - ich funkcjonowanie i modyfikacja………..…

9. Motywowanie uczniów i nauczycieli do respektowania zasad postępowania w szkole……

str. 7 str. 8 str. 8 str. 10 str. 11

str. 14 str. 14 str. 21 str. 22

4. Wyniki badań w zakresie wymagania 5

10. Rozpoznawanie możliwości psychofizycznych i potrzeb rozwojowych, sposobów uczenia się i sytuacji społecznej uczniów………..…

11. Opinie uczniów dotyczące zainteresowania szkół nimi i ich sytuacja domową…………..…..

12. Działania szkół na rzecz indywidualizacji procesu kształcenia oraz wsparcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi……….

13. Działania pomagające uczniom w przezwyciężaniu trudności wynikających z sytuacji społecznej………..……….

14. Zajęcia rozwijające zainteresowania i uzdolnienia uczniów………....

15. Opinie uczniów o pracy wychowawczo-profilaktycznej szkół artystycznych………..……

str. 26 str. 28

str. 29

str. 33 str. 36 str. 39 5. Wnioski i rekomendacje………. str. 44

(3)

I

PODSTAWOWE INFORMACJE O BADANIACH EWALUACYJNYCH PROWADZONYCH W ROKU SZKOLNYM 2020/2021

Zgodnie z zadaniami nadzoru pedagogicznego Centrum Edukacji Artystycznej na rok 2020/2021 przeprowadzone zostały badania ewaluacyjne w zakresie dotyczącym między innymi

wymagania 4 „Kształtowane są postawy i respektowane normy społeczne” oraz wymagania 5

„Szkoła wspomaga rozwój uczniów, z uwzględnieniem ich indywidualnej sytuacji”.

Inspiracją do ustalenia takiego zakresu badań były informacje wynikające z bieżącej i systematycznej analizy programów wychowawczo – profilaktycznych prowadzonej przez dr Urszulę Bissinger - Ćwierz wizytatora CEA ds. poradnictwa psychologiczno-pedagogicznego. Jednym z obszarów monitorowania tych programów były powinności wychowawcze nauczycieli wobec uczniów, do których należą między innymi:

• traktowanie ucznia z życzliwością, szacunkiem i zrozumieniem,

• uczenie pozytywnego myślenia i stawiania na sukces poprzez rozwijanie poczucia własnej wartości.

Powinności te są bezpośrednio związane z wymaganiem 4, które stawia szkołom wyzwania dotyczące uwzględniania potrzeb uczniów w realizacji działań wychowawczych i profilaktycznych, prowadzenia analizy tych działań w celu eliminowania zagrożeń oraz wzmacnianie właściwych zachowań,

zapewniania uczniom bezpieczeństwa fizycznego i psychicznego oraz kształtowania, upowszechniania i respektowania relacji opartych na wzajemnym zaufaniu i szacunku.

Również wymaganie 5 obejmujące diagnozowanie możliwości psychofizycznych, potrzeb rozwojowych, sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej każdego ucznia, indywidualizację procesu edukacji, wspieranie uczniów w oparciu o analizę sytuacji społecznych , rozwijanie

zainteresowań i uzdolnień oraz zaspokajanie specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów wpisuje się w przedstawione wcześniej powinności wychowawcze.

Z tegorocznymi badaniami ewaluacyjnymi koresponduje również projekt diagnostyczno-badawczy pt. „Diagnoza psychofizycznej kondycji uczniów szkół artystycznych oraz pomocy psychologiczno- pedagogicznej realizowanej wobec uczniów o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych”

prowadzony przez dr Annę Antoninę Nogaj wizytatora CEA ds. poradnictwa psychologiczno- pedagogicznego, którego celem jest „pozyskanie wiedzy o psychofizycznej kondycji uczniów szkół artystycznych oraz o realizowanych przez szkoły formach pomocy psychologiczno-pedagogicznej wobec uczniów doświadczających specjalnych i/lub specyficznych potrzeb edukacyjnych. Dzięki temu możliwe będzie podjęcie w kolejnych latach prac nad przygotowaniem materiałów edukacyjnych dla nauczycieli przedmiotów artystycznych, zawierających metody dostosowania oraz zalecenia do pracy z uczniami różnych typów szkół artystycznych”.

Do badań zaproszono piętnaście ogólnokształcących szkół artystycznych realizujących kształcenie ponadpodstawowe. Uczniowie klas IV – IX pięciu ogólnokształcących szkół baletowych, klas II – V pięciu liceów sztuk pięknych oraz klas II – VI pięciu ogólnokształcących szkół muzycznych II stopnia odpowiedzieli na pytania znajdujące się w kwestionariuszu ankiety.

(4)

Wykresy nr. 1- 5 przedstawiają szczegółowe dane dotyczące udziału uczniów w badaniach ankietowych.

1190

483 240 467

liczba uczniów uczestniczących w badaniach ankietowych

Szkoły Plastyczne Szkoły Baletowe Szkoły Muzyczne

Frekwencja uczniów szkół artystycznych w badaniach ankietowych

rys. 1

63% 57%

90%

Frekwencja uczniów szkół artystycznych uczestniczących w badaniach ankietowych

rys. 2

63%

86%

63%

33%

73% 69%

Frekwencja w szkołach plastycznych

PLSP Warszawa PLSP Zamość ZPSP

Częstochowa ZPSP Kraków ZPSP Łódź

Frekwencja uczniów szkół plastycznych uczestniczących w badaniach ankietowych

rys. 3

(5)

Podczas badań ewaluacyjnych, których celem było zebranie opinii o tym, jak w szkołach artystycznych respektowane są normy społeczne i jak wspierany jest w nich rozwój uczniów zastosowane zostały dwa narzędzia wybrane z zestawu narzędzi ewaluacyjnych opracowanych dla szkół artystycznych przez zespół Profesora Henryka Mizerka z Uniwersytetu Warmińsko- Mazurskiego w Olsztynie. Pierwszym z nich była ankieta skierowana do dyrektorów, w której znajdowało się 19 pytań otwartych, a drugim ankieta dla uczniów, w której znajdowało się 14 pytań zamkniętych oraz miejsce na swobodną wypowiedź ucznia.

Podsumowaniem zebranych informacji są opisy poszczególnych zagadnień, oparte na wypowiedziach dyrektorów szkół i rozkładach statystycznych opinii uczniów, wyrażonych w badaniach ankietowych.

Wykresy pozwalają zorientować się w szczegółowych rozkładach opinii uczniów PLSP, OSB

i OSM II st. zgodnie z zastosowaną w ankiecie kafeterią ( tak; raczej tak; trudno powiedzieć, raczej nie; nie). Pokazują również porównanie zdecydowanie pozytywnych wypowiedzi (tak) uczniów poszczególnych typów szkół.

Równie ważną informacją są wypowiedzi uczniów udzielone w części otwartej ankiety, które zostały umieszczone w opisie niektórych zagadnień. Jedyną ingerencją było przyporządkowanie ich do poszczególnych zagadnień (co powodowało, że kilka wypowiedzi pojawia się w raporcie dwukrotnie) oraz usunięcie danych nauczycieli, w przypadku gdy były one podawane.

Z możliwości wypowiedzenia się w ankiecie skorzystali uczniowie wszystkich zaproszonych do badania szkół, poza uczniami OSB w Łodzi.

90% 100%

71%

100% 81% 86%

Frekwencja w szkołach muzycznych

ZPSM Białystok ZPSM Kielce ZPSM Szczecin ZSM Bielsko Biała ZSM Częstochowa

Frekwencja uczniów szkół muzycznych uczestniczących w badaniach ankietowych

rys. 4

57%

25%

65%

38%

98%

69%

Frekwencja w szkołach baletowych

OSB Bytom OSB Gdańsk OSB Łódź OSB Poznań OSB Warszawa

Frekwencja uczniów szkół baletowych w badaniach ankietowych rys. 5

(6)

Wypowiedzi uczniów w części otwartej ankiety są istotnym komentarzem do organizacji pracy wychowawczo-profilaktycznej szkół, który odmiennie od ilościowych wyników ankiet wskazuje

najczęściej na problemy związane z organizacją i realizacją zadań dydaktycznych szkół artystycznych . Rozdział poświęcony wnioskom z niniejszych badań zawiera wykresy 62 – 65 prezentujące jedynie pozytywne opinie uczniów na temat poszczególnych zagadnień, które uszeregowane zostały od największej do najmniejszej liczby pozytywnych wskazań. Pokazują one tendencje, które stanowią podstawę rekomendacji znajdujących się w ostatnim rozdziale raportu i mogą służyć opracowaniu własnych rekomendacji, nie tylko przez szkoły uczestniczące w badaniu.

II

CHARAKTERYSTYKA WYMAGANIA 4 „KSZTAŁTOWANE SĄ POSTAWY I RESPEKTOWANE NORMY SPOŁECZNE”

i

WYMAGANIA 5 „SZKOŁA WSPOMAGA ROZWÓJ UCZNIÓW, Z UWZGLĘDNIENIEM ICH INDYWIDUALNEJ SYTUACJI”.

Wymaganie 4 obejmuje działania szkół zapewniające uczniom bezpieczeństwo fizyczne

i psychiczne oraz relacje między członkami społeczności szkolnej, które opierają się na wzajemnym szacunku, zaufaniu i zasadach postępowania oraz są uzgodnione i przestrzegane przez wszystkich zainteresowanych.

Powyższe priorytety powinny być realizowane w ramach systemu opisanego przez program wychowawczo-profilaktyczny, wynikający z ustalonych w szkołach celów wychowawczych, zdiagnozowanych potrzeb wychowawczych uczniów oraz zagrożeń istniejących w środowisku szkolnym i poza nim.

Elementem takiego systemu powinna być również analiza podejmowanych działań wychowawczo- profilaktycznych, ocena ich skuteczności i ewentualna modyfikacja, w których uczestniczy nie tylko kadra pedagogiczna, ale również uczniowie i ich rodzice.

Wymaganie 5 zbudowane jest na założeniu, że sposób funkcjonowania szkoły oraz realizacja zadań edukacyjnych (dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych) służy rozwojowi wszystkich uczniów, nie tylko tych najzdolniejszych, a ci, którzy tego potrzebują otrzymują adekwatne wsparcie.

Szkoły powinny zatem podejmować różnorodne działania, których celem zasadniczym jest rozwój wszystkich uczniów poprzez między innymi zniwelowanie nierówności wynikających z sytuacji społecznej, stanu zdrowia oraz specjalnych potrzeb edukacyjnych.

Zadaniem szkół jest więc rozpoznanie potrzeb każdego ucznia i uwzględnienie ich w pracy dydaktycznej i wychowawczej, tworzenie warunków do rozwoju talentów, zainteresowań, do wyrównywania braków i zaległości oraz pomoc w specyficznych trudnościach w nauce. Istotnym obowiązkiem szkół jest również troska o ucznia w sytuacji zaburzeń w funkcjonowaniu jego środowiska domowego.

(7)

III

WYNIKI BADAŃ W ZAKRESIE WYMAGANIA 4 „KSZTAŁTOWANE SĄ POSTAWY I RESPEKTOWANE NORMY SPOŁECZNE”.

1. Działania wychowawczo -profilaktyczne wynikające z potrzeb uczniów

Dyrektorzy szkół artystycznych uczestniczący w niniejszym badaniu stwierdzili, że informacje o potrzebach wychowawczych uczniów wynikają z obserwacji i rozmów z nimi, ankiet, zgłaszanych przez uczniów propozycji zajęć wychowawczych i profilaktycznych, analizy pojawiających się

trudności, konsultacji psychologa i pedagoga z nauczycielami wychowawcami oraz z wniosków z nadzoru pedagogicznego, a szczególnie z ewaluacji wewnętrznej.

Jak wynika z deklaracji dyrektorów na tej podstawie podejmuje się działania minimalizujące szeroko rozumiany i wywołany różnymi przyczynami stres, integruje społeczność uczniowską oraz tworzy dobry klimat w szkołach.

Działania te, prowadzone przez wychowawców klasowych, pedagogów i psychologów oraz

opiekunów samorządów to najczęściej pogadanki i warsztaty skierowane do uczniów całej szkoły oraz godziny wychowawcze realizowane w poszczególnych klasach.

OSB w Gdańsku poinformowała, że potrzeby wychowawczo-profilaktyczne uczniów dotyczą głównie zdrowego trybu życia, a szczególnie właściwego odżywiania i omawiane są podczas spotkań uczniów, rodziców i nauczycieli z psychologiem, psychologiem sportu oraz dietetykiem.

OSB w Warszawie zadeklarowała, że poprzez projekty artystyczne i edukacyjne, akcje charytatywne oraz konkursy zaspokaja potrzeby uczniów związane z ich podmiotowością, kreatywnością

i aktywnością oraz pomaga pokonać trudności z nauką i zapobiegać ewentualnym zaległościom.

Z informacji od dyrektorów szkół plastycznych wynika, że działania wychowawczo-profilaktyczne obejmują warsztaty dla ogółu rodziców i spotkania indywidualne przeznaczone dla rodziców uczniów sprawiających kłopoty wychowawcze. Kolejną formą jest opieka psychologiczno-pedagogiczna sprawowana przez zatrudnionych w szkołach pedagogów i psychologów oraz pracowników Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych.

PLSP w Zamościu zadeklarowała, że oferta wycieczek, wystaw, wernisaży, zajęć pozalekcyjnych, promowanie czytelnictwa, akcje charytatywne i wolontariat realizowany przez samorząd uczniowski są odpowiedzią na potrzeby wychowawcze uczniów.

Dyrektorzy OSM II stopnia wskazali, że tematyka godzin wychowawczych dotyczy najczęściej

zachowania w warunkach pandemii, budowania i doskonalenia relacji społecznych oraz poradnictwa zawodowego. Odpowiedzią na potrzeby wychowawcze jest również pomoc udzielana rodzicom w rozwiązywaniu problemów wychowawczych np. mediacje oraz kierowanie do specjalistów i instytucji wspierających funkcję wychowawczą rodziny.

OSM II st. w Szczecinie prowadzi wywiady środowiskowe, spotkania zespołów ds. Indywidualnego Programu Edukacyjno-Terapeutycznego w sprawach uczniów z orzeczeniem, spotkania z Radą Rodziców, szkolenia nauczycieli uwzgledniające realizację działań profilaktyczno-wychowawczych oraz prowadzenie ewaluacji wewnętrznej, badającej spójność koncepcji pracy szkoły z oczekiwaniami społeczności szkolnej, a zwłaszcza uczniów.

(8)

2. Diagnoza zagrożeń i wynikające z niej działania

Dyrektorzy szkół artystycznych w odpowiedzi na pytanie o diagnozowanie zagrożeń występujących w szkole i środowisku zewnętrznym wskazali przede wszystkim bieżące obserwacje uczniów

prowadzone przez nauczycieli podczas przerw międzylekcyjnych i w trakcie lekcji, monitoring wizyjny, rozmowy indywidualne z uczniami i rodzicami, bieżącą wymianę informacji wśród nauczycieli, w którą włączeni są psycholog i pedagog szkolny. Część szkół włącza w analizę zagrożeń wewnątrzszkolnych i środowiskowych kadrę pedagogiczną internatów i burs. Diagnozę prowadzi się również poprzez badania socjometryczne, analizę dokumentów i prac ucznia oraz analizę wyników nauczania, które są prowadzone często przez zespoły nauczycieli. Informacji dostarczają także badania ankietowe

np. dotyczące poczucia bezpieczeństwa skierowane do rodziców i uczniów lub tak jak w OSM II st.

w Szczecinie skierowane także do nauczycieli.

Warto również przytoczyć inne formy diagnozy zagrożeń prowadzone przez poszczególne szkoły.

OSB w Warszawie uruchomiła skrzynkę wniosków dającą uczniom możliwość komunikowania swoich problemów i jako jedyna wskazała pomiar temperatury uczniów wynikający z zagrożenia

epidemiologicznego. Specyficzną formą diagnozy są kontrakty klasowe, w których znajduje się zasada sygnalizowania niepokojących zachowań uczniów np. prób odchudzania się. OSM II st. w Szczecinie prowadzi wywiady środowiskowe.

Szkoły artystyczne poinformowały o działaniach minimalizujących zagrożenia, dla których bazą były opisane wcześniej diagnozy. Podstawową formą są cykle pogadanek, warsztatów i psychoedukacji na temat działań przemocowych i zaburzeń odżywiania w szkołach baletowych oraz uzależnień od nikotyny, substancji psychoaktywnych, internetu oraz sekstingu. Tematyka pogadanek obejmuje także odpowiedzialność prawną nieletnich, realizację obowiązku szkolnego oraz zagrożenia

epidemiologiczne. Tematykę uzależnień i cyberbezpieczeństwa realizowano w szkołach muzycznych, a dodatkowo podczas spotkań z młodzieżą zajmowano się zagadnieniem stresu i depresji. Podobna tematyka podejmowana była podczas warsztatów dla rodziców, prowadzonych nie tylko przez psychologów i pedagogów szkolnych, ale również przez specjalistów spoza szkoły.

Szkoły minimalizują zagrożenia epidemiologiczne wprowadzając między innymi wewnątrzszkolne przepisy, regulaminy i procedury.

Dyrektorzy szkół muzycznych poinformowali, że szkoły pomagają uczniom w pokonaniu trudności rozwojowych oraz adaptacyjnych np. OSM II st. w Kielcach realizuje działania integrujące społeczność szkolną.

3. Ocena skuteczności i modyfikacje działań wychowawczo - profilaktycznych

Dyrektorzy szkół artystycznych poinformowali, że dyskusje o skuteczności działań wychowawczych prowadzone są na posiedzeniach Rady Pedagogicznej, podczas spotkań zespołu wychowawców oraz posiedzeń Rady Rodziców, w których uczestniczy niejednokrotnie kadra kierownicza szkoły.

W zależności od typu szkoły analizy skuteczności działań wychowawczych prowadzą poszczególne sekcje przedmiotów muzycznych oraz sekcje przedmiotów zawodowych w szkołach baletowych.

Podkreślono także wpływ indywidualnych konsultacji wychowawców, psychologów i pedagogów z uczniami i rodzicami oraz nieformalnych rozmów nauczycieli na rozwiązywanie bieżących problemów wychowawczych.

W OSB w Warszawie omówienie skuteczności działań wychowawczych prowadzi specjalny zespół ds. przeciwdziałania przemocy oraz zespół wychowawczy nauczycieli przedmiotów zawodowych do

(9)

którego włączeni są akompaniatorzy psycholog, pedagog oraz dietetyk. OSB w Poznaniu wykorzystuje również informacje z gabinetu lekarskiego. W OSB w Gdańsku i OSM II st. w Kielcach w dyskusjach uczestniczą zewnętrzni specjaliści. Dyrektorzy OSB w Warszawie, Gdańsku i Poznaniu zadeklarowali, że do analiz działań wychowawczych włączają uczniów poszczególnych klas, samorząd oraz

pracowników internatu i kierownictwo Państwowych Burs Szkół Artystycznych.

Kolejnym forum dyskusji o skuteczności działań wychowawczo-profilaktycznych jest wskazana przez dyrektorów szkół plastycznych ewaluacja wewnętrzna, często dedykowana tym zagadnieniom.

Dyrektorzy szkół artystycznych stwierdzili, że skuteczność podejmowanych działań profilaktycznych w ich opinii jest wysoka. Jako świadectwo przytaczali wyniki ankiet, w których uczniowie na ogół potwierdzają, że w swoich szkołach czują się bezpiecznie oraz obserwacje nauczycieli, wskazujące na pozytywne zmiany w zachowaniach uczniów i dobre relacje między nimi.

Zdaniem większości dyrektorów szkół baletowych w ich szkołach udało się w dużym stopniu lub całkowicie wyeliminować niezdrową rywalizację, kradzieże, palenie papierosów, używanie

narkotyków oraz działania przemocowe, na co wskazuje zmniejszająca się liczba skarg lub jak w jednej ze szkół skuteczność działań profilaktycznych i pomocy udzielanej przez psychologa i pedagoga

potwierdzają indywidualne opinie uczniów i rodziców.

Zdaniem dyrektorów szkół plastycznych o skuteczności działań profilaktycznych świadczą informacje pochodzące z ewaluacji wewnętrznej oraz dobre opinie Rady Rodziców.

Warto przy okazji przytoczyć opinię jednego z dyrektorów szkół muzycznych, z której wynika, „że efekty działań profilaktycznych widoczne są po dłuższym czasie, zwłaszcza gdy dotyczą one zachowań autodestrukcyjnych”.

Jedno z pytań skierowane do dyrektorów w niniejszym badaniu dotyczyło modyfikacji działań wychowawczych i profilaktycznych. Z ich wypowiedzi wynika, że działania te modyfikuje się

najczęściej jeśli wymaga tego konkretna sytuacja lub gdy pojawiają się zagrożenia takie jak konflikty koleżeńskie, niepowodzenia szkolne lub niebezpieczne zachowania w sieci. Bieżące zmiany mają charakter indywidualny, gdy kierowane są do danego ucznia i zbiorowy, gdy obejmują zespoły klasowe lub grupy uczniów. Polegają na wprowadzeniu nowych zagadnień do tematyki lekcji

wychowawczych, modyfikacji programów wychowawczych dla danej klasy, przekazywaniu informacji np. o zagrożeniu epidemiologicznym oraz zmianie formuły pracy wychowawczej z danym uczniem.

Efektem analizy skuteczności działań wychowawczych w części szkół jest organizacja projektów dydaktyczno-wychowawczych o różnej tematyce, działań charytatywnych i wolontariatu oraz wdrożenie nowych sposobów komunikacji i relacji pomiędzy uczniami, co wynika między innymi z pandemii i wdrożenia nauki zdalnej.

O tym ostatnim zagadnieniu napisał dyrektor szkoły muzycznej w Białymstoku „Sytuacja ta

uzmysłowiła, że porozumiewając się z uczniami poprzez różne platformy i aplikacje równie dobrze można spełniać swoje obowiązki, nierzadko w sposób ciekawy i kreatywny. Nauczyciele pokazują uczniom, że należy i warto utrzymywać kontakty z rówieśnikami i nauczycielami, aby nie poddać się całkowitej izolacji, ponieważ relacje międzyludzkie są bardzo ważne i pomagają zachować równowagę psychiczną”.

W związku z nauką zdalną PLSP w Warszawie wprowadziło wiele działań podtrzymujących relacje szkolne np. quiz internetowy „Poznaj swojego Belfra”. W tematach spotkań wychowawczych

dominował temat samopoczucia, sposobów radzenia sobie z nagłą, nietypową sytuacją oraz błędów poznawczych związanych z koronawirusem. Pedagog szkolny prowadził na platformie MTeams zajęcia

(10)

dotyczące zarządzania czasem i motywacji, co było szczególnie istotne w zmienionych warunkach nauczania i uczenia się, a psycholog szkolny prowadził „Spotkania przy herbacie”, w trakcie których uczniowie poruszali ważne dla nich tematy. Nauczyciele PLSP w Warszawie przeanalizowali również wyposażenie uczniów w sprzęt niezbędny do kształcenia zdalnego.

Podano także przykłady systemowych modyfikacji pracy wychowawczej np. w OSB w Bytomiu wprowadzono programy autorskie dotyczące żywienia i czytelnictwa, a w OSB w Poznaniu

zmodyfikowano regulaminy dotyczące korzystania z telefonów komórkowych i wejścia do garderób oraz podjęto działania promujące współpracę i ograniczające niezdrową rywalizację.

4. Działania zapewniające bezpieczeństwo uczniów w szkole

Informując o działaniach, których celem jest zapewnienie uczniom bezpieczeństwa fizycznego dyrektorzy szkół artystycznych wskazali organizację pracy zgodną z zasadami bezpieczeństwa, dbałość o bezpieczeństwo budynków szkolnych, nadzór nad osobami wchodzącymi do szkoły, dyżury

nauczycieli na przerwach międzylekcyjnych, monitoring w szkole oraz przestrzeganie zasad organizacji i realizacji wycieczek. Wdrożone zostały zabezpieczenia związane z zagrożeniem epidemiologicznym.

Kolejne przykłady działań były zróżnicowane z uwagi na specyfikę kształcenia.

Szkoły baletowe zapewniają bezpieczeństwo fizyczne poprzez pomoc medyczną, fizykoterapię i rehabilitację, zatrudnienie dietetyków oraz współpracę z przychodnią sportową Jedna ze szkół zadeklarowała stałą obserwacje zajęć lekcyjnych pod kątem zapewnienia bezpieczeństwa fizycznego.

Szkoły plastyczne i muzyczne prowadzą szkolenia dla uczniów i nauczycieli na temat bezpieczeństwa osobistego, a szkoły plastyczne stosują procedury i regulaminy dotyczące pracowni specjalistycznych.

Jak deklarują uczestniczący w badaniu dyrektorzy zapewnieniu bezpieczeństwa psychicznego

uczniów służą działania psychologów i pedagogów szkolnych, współpraca z Poradniami Pedagogiczno – Psychologicznymi oraz z kadrą burs artystycznych i internatów, a także pogadanki i warsztaty dla uczniów poświęcone zagrożeniom ze strony współczesnych technologii informacyjnych, problemów dojrzewania, kształtowaniu relacji interpersonalnych i sposobom rozwiązywania konfliktów.

W szkołach baletowych ponownie wskazano spotkania z dietetykiem w kontekście zaburzeń odżywiania oraz opracowanie procedur i zasad zachowania, których przestrzeganie zdaniem dyrektorów wpływa pozytywnie na poczucie bezpieczeństwa psychicznego. OSB w Bytomiu

uczestniczyła w konkursie: "Bezpieczna Szkoła - Bezpieczny Uczeń” oraz w projekcie organizowanym w mieście Bytom: “Drogowskaz dla rodzin”, a OSB w Poznaniu zachęca swoich do ,,brania szkolnych spraw w swoje ręce” poprzez projekt ,,Sklepik”.

Zdaniem dyrektorów szkół plastycznych zapewnieniu bezpieczeństwa psychicznego uczniów służy otwartość nauczycieli, zespołu wychowawców, pedagogów, psychologów i dyrekcji szkół na potrzeby i problemy uczniów. W PLSP w Warszawie przeprowadzono ankiety dla uczniów dotyczące ich

poczucia bezpieczeństwa i przejawów przemocy fizycznej/werbalnej, z którą mogli mieć do czynienia.

Analogiczne działania prowadzone są w szkołach muzycznych, przy czym OSM II st. w Białymstoku prowadzi regularne konsultacje psychologów dla uczniów i rodziców, OSM II st. w Kielcach organizuje różnorodne akcje profilaktyczne, mające na celu propagowanie bezpieczeństwa zarówno fizycznego jak i psychicznego, a OSM II st. w Szczecinie organizuje grupy wsparcia dla uczniów z potrzebami, np. dla uczniów z trudnościami w aklimatyzowaniu się do nowych warunków, z problemami rodzinnymi lub z trudnościami w nauce.

(11)

5. Opinie uczniów o bezpieczeństwie w szkole

Jak wynika z deklaracji uczniów przedstawionych na wykresie 62 większość z nich stanowiąca 55,4%

czuje się w swoich szkołach bezpiecznie.

Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 6-9.

tak raczej tak trudno

powiedzieć raczej nie nie

54,7%

36,2%

6,2% 2,3% 0,6%

PLSP W szkole czuję się bezpiecznie rys. 6

59,6%

27,5%

5,8% 3,3% 3,8%

OSB W szkole czuję się bezpiecznie rys. 7

51,8%

28,7%

9,6% 5,4% 4,5%

OSM II st. W szkole czuję się bezpiecznie rys. 8

(12)

Mimo wysokiego poczucia bezpieczeństwa deklarowanego w badaniach ilościowych, uczniowie sformułowali zastrzeżenia do tego aspektu funkcjonowania swoich szkół. Warto zwrócić uwagę na wypowiedzi uczniów szkół muzycznych, z których wynika częstsza niż w szkołach baletowych i plastycznych obawa przed zarażeniem się koronawirusem

Wypowiedzi uczniów szkół baletowych

• W szkole jest super !

• Szkoła to mój drugi dom.

• Moja szkoła jest tym co lubię najbardziej :-) ale nie zdalna :-(

• Uwielbiam moja szkołę i nauczycieli

• Szkoła niszczy psychikę młodego człowieka, często dochodzi do przemocy psychicznej. Brak indywidualnego podejścia do ucznia.

• Niektórzy nauczyciele sprawiają przykrość słowami i czynami w stosunku do uczniów np. Nie jesteś mi na tej lekcji potrzebny/a, nic nie potrafisz, nieuki, zero ambicji, nie każdy nauczyciel bierze pod uwagę starania i umiejętności ucznia, obraźliwe teksty ( macie tłuste nogi, nie prezentujesz się tak ładnie jak twój kolega czy koleżanka na scenie

• mam dosyć.

• Boję się, wyglądać tak, jakbym chciała.

• Okres szkoły jest dla wielu uczniów trudny i stresujący. Często nauczyciele lub rodzice porównują nas lub nasze oceny do innych uczniów. Presja związana z pozycją w klasie/szkole, wyglądem i tym jak widzą nas inni to częste problemy dzieci i nastolatków. W przypadku szkół artystycznych mają one zdwojoną siłę, gdyż w grę wchodzi duża rywalizacja na tle osiągnięć z przedmiotów

zawodowych. Osoby słabsze z zazdrości i poczucia gorszym dogryzają lepszym i biorą ich sobie za kozła ofiarnego, a lepsi niekiedy nie radzą sobie z oczekiwaniami innych i byciem nielubianym.

W związku z tym uważam, iż w planie lekcji powinny pojawić się obowiązkowe spotkania z psychologiem, który pomógłby polepszyć atmosferę w klasach.

Wypowiedzi uczniów szkół plastycznych

• Szkoła jest cudowna, bardzo tolerancyjna i pełna sympatii

54,7% 59,6%

51,8%

W szkole czuję się bezpiecznie - odpowiedzi "tak"

rys. 9

(13)

• Kocham moją szkole, obdarzam wielkim szacunkiem mojego wicedyrektora Pana profesora …., jest on wielce pomocny w wielu sprawach i można na nim zawsze polegać (proszę o podwyższenie jego wynagrodzenia)

• Mam lęk przed pójściem do szkoły.

• pewna nauczycielka niekiedy obraża uczniów, nie chcę rzucać nazwiskami jednak wolę by szkoła się temu przyjrzała

• Okropna jest pani pedagog która mówi niektórym ucznia, że nasza szkoła nie jest dla nich oraz sprzątaczki które są często niemiłe dla uczniów w sprawach otwarcia szatni i nie tylko.

• Zrobić kurs dla nauczycieli porozumienie bez przemocy i stosowanie neurodydaktyki Wypowiedzi uczniów szkół muzycznych

• Wbrew pozorom bardzo kocham to miejsce bo od 10 lat jest całym moim światem.

• Nasza szkoła to drugi dom

• Uważam, że nasza szkoła jest wspaniała. Darzę wielką sympatią naszą dyrekcję i kadrę nauczycielską. Nie można było lepiej trafić

• Obecnie boję się o to, że gdy zarażę się wirusem, to będę zarażać moich bliskich i tego boję się z dnia na dzień co raz to bardziej.

• Bez zdalnego nauczania nie pokonamy wirusa. Wiem że szkoła o tym nie decyduje ale i tak

• Boję się o swoje zdrowie i swoich bliskich i uważam że powinna być nauka zdalna ze względu na bezpieczeństwo, nie dlatego że chcę siedzieć w domu

• Często boję się zapytać o coś czego nie rozumiem nauczyciela, ponieważ wiele razy miałam sytuację, gdy nauczyciel nakrzyczał na mnie i na dodatek nie uzyskałam odpowiedzi.

• trzeba chodzić w maseczkach

• Zamknijcie szkołę, ponieważ czuję się niebezpiecznie

• Uważam, że z powodu wirusa szkoła powinna być zamknięta. Nie czuję się bezpiecznie z powodu tej sytuacji i uważam, że narażam siebie i innych

• Uważam, że z powodu wirusa szkoła powinna być zamknięta!

• Ta szkoła nic mi nie dała oprócz depresji stresu i traumy

• Szkoła nie jest przystosowana do sytuacji pandemicznej a zdalne nauczanie powinno wejść jak najszybciej aby, uniknąć problemów z kwarantannami.

• Nauka w szkole nie jest przystosowana do panującej na świecie sytuacji. Stosowane środki bezpieczeństwa nie mają realnego wpływu na ryzyko zarażenia w szkole. Duża część z nich zdaniem wielu uczniów nie ma sensu. Dlatego uczniowie mogą nie czuć się bezpiecznie i ponadto być zirytowani koniecznością przestrzegania przepisów, jak noszenie maski w szkole, lecz tylko na przerwach, co w szkole, jak nasza mija się z celem, ponieważ uczniowie i tak widują się ciągle obok szkoły z powodu zajęć instrumentu, które odbywają się po południu, ponadto na przerwach młodzież często je drugie śniadanie, więc cała ochrona, jaką te maski mogły dać zostaje zaprzepaszczona. Uważam, że w obecnej szkoły powinny przejść na nauczanie online, a kiedy sytuacja się uspokoi przejść na dokładnie przemyślany system hybrydowy

(14)

6. Działania szkół kształtujące wzajemny szacunek i zaufanie w relacjach pracowników szkoły z uczniami i rodzicami

Według dyrektorów szkół baletowych działaniami wpływającymi pozytywnie na relacje oparte na wzajemnym szacunku są kontrakty zawierane na początku roku szkolnego, które zawierają zasady postępowania oraz prawa i obowiązki uczniów. Pedagodzy i psychologowie organizują pogadanki dla nauczycieli o potrzebie podmiotowego traktowania uczniów, a dla uczniów warsztaty dotyczące znaczenia wzajemnych relacji i zajęcia integracyjne. Część dyrektorów szkół baletowych podkreśliła pozytywne znaczenie działań realizowanych wspólnie przez uczniów, rodziców, nauczycieli

i pracowników szkoły takich jak kiermasze, pikniki oraz koncerty. Uczniowie OSB w Gdańsku

uczestniczą w akcjach charytatywnych, takich jak Szlachetna Paczka czy wizyty gości z Dworca Brześć, a uczniowie OSB w Poznaniu uczestniczą w wymianie uczniowskiej goszcząc młodzież z innych krajów, co buduje ich otwartość i empatię na innych ludzi. Pani dyrektor OSB w Łodzi stwierdziła, że

wzajemny szacunek i zaufanie kształtowane są poprzez dochowanie tajemnicy służbowej nauczycieli m.in. dotyczących danych wrażliwych uczniów, przestrzeganie zasad kultury i etyki przez nauczycieli, terminowe wywiązywanie się nauczycieli ze zobowiązań wobec uczniów i rodziców oraz sprawiedliwe traktowanie uczniów i ocenianie zgodne z przepisami, a pan dyrektor OSB w Poznaniu, że w szkole budowane jest poczucie wspólnoty i powszechna jest postawa „wymagającego przyjaciela ucznia (nawet największego kombinatora)”.

Dyrektorzy szkół plastycznych stwierdzili, że relacje oparte na wzajemnym szacunku kształtują się poprzez udział w wydarzeniach integrujących społeczność szkolną oraz kultywujących pamięć o nauczycielach. Właściwe relacje w szkołach plastycznych gwarantowane są przez dobry przepływ informacji, konsekwencję w stosowaniu obowiązujących w szkole procedur i zasad oraz

indywidualizację pracy i kontaktów z uczniami. W większości szkół podkreślono, że dobrym relacjom sprzyja uwzględnianie inicjatyw i uwag uczniów oraz ich rodziców.

Zdaniem dyrektorów szkół muzycznych na wzajemny szacunek pomiędzy pracownikami szkoły i uczniami wpływają działania zaspokające potrzeby uczniów np. udostępnienie miejsca do

wypoczynku, organizacja wydarzeń kulturalnych, integracyjnych, klasowych i uroczystości szkolnych, zmiana wystroju sali szkolnej oraz wspieranie inicjatyw uczniowskich, w co włączani są w miarę możliwości również rodzice. Dobre relacje z rodzicami budowane są poprzez bieżący kontakt z wychowawcami i nauczycielami oraz konsultacje, niestety utrudnione przez pandemię. Jako sposób na budowanie właściwych relacji wskazano również szybkie i zgodne z prawami ucznia rozwiązywanie bieżących konfliktów. OSM II st. w Częstochowie prowadzi szkolenia podnoszące kompetencje

wychowawcze nauczycieli, a OSM II st. w Bielsku Białej, przygotowała scenariusze lekcji wychowawczych, w których „podkreślany jest wspólny, ważny cel, jakim jest bezpieczeństwo i wszechstronny rozwój naszych uczniów.”

Dyrektorzy szkół artystycznych wyrazili pogląd, że na prawidłowe relacje między członkami

społeczności szkolnej wpływa korygowanie nieprawidłowych zachowań i „dobry przykład nauczycieli”.

7. Opinie uczniów o relacjach w szkole

Jak wynika z badań ankietowych zilustrowanych przez wykres 62 zdecydowana większość stanowiąca 76,7% uczniów wszystkich typów szkół artystycznych stwierdziła, że okazuje szacunek swoim

(15)

nauczycielom i nauczycielkom Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 10- 13

74,5%

24,0%

1,2% 0,2% 0,0%

PLSP Okazuję szacunek moim nauczycielom i nauczycielkom rys. 10

86,3%

11,7% 2,1% 0,0% 0,0%

OSB Okazuję szacunek moim nauczycielom i nauczycielkom rys. 11

69,2%

25,1% 2,1% 0,6% 3,0%

OSM II st. Okazuję szacunek moim nauczycielom i nauczycielkom

rys. 12

74,5% 86,3% 69,2%

Okazuję szacunek moim nauczycielom i nauczycielkom - odpowiedzi "tak"

rys. 13

(16)

Kolejne pytanie dotyczyło opinii uczniów na temat szacunku jaki okazują im nauczyciele. Wyniki ankiety były w tym przypadku odmienne niż w poprzednim pytaniu. Zaledwie 37% uczniów szkół artystycznych wybrało odpowiedź „tak” na stwierdzenie „czuję, że nauczyciele szanują mnie”

(wykres 62). Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 14 - 17.

37,5% 44,9%

13,7% 2,7% 1,2%

PLSP Czuję, że nauczyciele i nauczycielki szanują mnie rys. 14

tak raczej tak trudno powiedzieć raczej nie nie

39,2% 37,9%

15,0%

3,3% 4,6%

OSB Czuję, że nauczyciele i nauczycielki szanują mnie rys. 15

34,3% 38,5%

16,5%

4,5% 6,2%

OSM II st. Czuję, że nauczyciele i nauczycielki szanują mnie rys. 16

(17)

Ilustracją wyników opisujących relacje szkolne oparte na szacunku są wypowiedzi uczniów, których udzielili w części otwartej ankiety. W dużej mierze dotyczą one sytuacji negatywnych, które

w szkołach baletowych dotyczą komentarzy nauczycieli na temat wyglądu uczennic i uczniów, natomiast w szkołach plastycznych poszanowania przez nauczycieli koncepcji artystycznej i sposobu ubierania się, stanowiącego wyraz poglądów i stylu ucznia.

Wypowiedzi uczniów szkół baletowych

• Nauczycielka potrafi obrazić i uderzyć ucznia np. uderzenie w nogę, pośladek i teksty typu ,,jesteś gruba” ,,po co ty jesteś” ,,nie umiesz nogi podnieś-100 kg wazy”.

• Nauczyciele często naruszają przestrzeń osobistą i prawa ucznia.

• Nauczyciel narzuca nam swoje racje i poglądy, mamy z tym profesorem naprawdę dużo godzin lekcyjnych, na których każda próba wyrażenia własnego zdania kończy się krytyką. Odnoszę wrażenie, że skutkuje to gorszym rozwojem mojej osoby i chowaniem się w cień tłumu.

• Chciałabym/chciałbym żeby nauczyciele szanowali to jak chce wyglądać (mój wygląd jest zgodny z regulaminem szkoły a i tak niektórzy nauczyciele nie potrafią tego uszanować).

• Chciałabym/chciałbym żeby nauczyciele przestali obrażać w skandaliczny sposób uczniów za ich wygląd i zaczęli używać odpowiednich słów w relacji uczeń - nauczyciel.

• Chciałabym/chciałbym żeby nauczyciele szanowali moje zdanie.

Wypowiedzi uczniów szkół plastycznych

• Byłoby miło, gdyby nauczyciele szanowali nasze koncepcje i pomysły i pomagali je doszlifować a nie narzucać swoje :)

• Są nauczyciele którzy uważają że np. nadruk czaszki jest nieodpowiedni do szkoły. Zrozumiałe jest to, że sprawia to kontrowersje, jednakże wydaje mi się że w to jak się ubieramy nie powinno być ingerencji, jeżeli nie jest wulgarne i wyzywające. Każdy ma swój styl i jedni lubią kwiatki, anime czy ubrania z lat 80, a inni czaszki, kościotrupy i mroczne klimaty, dlatego nie powinno to być

w żaden sposób dziwne.

37,5% 39,2%

34,3%

Czuję, że nauczyciele i nauczycielki szanują mnie - odpowiedzi

"tak"

rys. 17

(18)

Wypowiedzi uczniów szkół muzycznych

• Szkoły artystyczne to są cudowne, wyjątkowe miejsca. Każdy może być sobą, a nauczyciele naprawdę traktują uczniów z szacunkiem i starają się pomóc każdemu w trudnej sytuacji.

W porównaniu z placówkami ogólnokształcącymi typu liceum, technikum, w szkole artystycznej nikt nie jest szarą masą.

• Uwielbiam moją panią od niemieckiego, na lekcjach jest super atmosfera

• W mojej szkole nie ma tolerancji, pod każdym względem.

• Ksiądz czasami zachowuje się gorzej od uczniów(kultura i savoir vivre)

• Nie czuje szacunku ze strony pani…

• Pani …nas nie szanuje

• Przeszkadza mi to, że niektórzy nauczyciele próbują mnie upokorzyć w taki sposób, żeby nikt tego nie zrozumiał tylko ja...

• Niektórzy nauczyciele zapominają o tym, że nas też muszą dążyć szacunkiem. Też jesteśmy ludźmi i też mamy gorsze dni i wyżywanie się na nas nie jest dobrym rozwiązaniem na rozładowywanie swoich problemów.

• Pani … nie przestrzega zasad i nie szanuje decyzji innych. Ze względu na zachowanie mojej klasy traktuje nas bezszacunkowo.

• Pani … niesprawiedliwie traktuje niektórych uczniów można powiedzieć ze wybiera sobie tzw.

„kozłów ofiarnych”

Kolejne pytanie zadane uczniom w związku z relacjami szkolnymi dotyczyło wzajemnego zaufania nauczycieli i uczniów do siebie. Odpowiedzi na te pytania były jednymi z tych, w których uczniowie wszystkich szkół artystycznych wskazali najmniejszą liczbę odpowiedzi „tak”, a około 30% z nich wybrała odpowiedź „trudno powiedzieć”.

Jedynie 23% uczniów szkół artystycznych wyraziła zdecydowane przekonanie, że nauczyciele darzą ich zaufaniem (wykres 62). Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają

wykresy 18-21.

21,1%

45,3%

29,0%

4,3% 0,2%

PLSP Moi nauczyciele i nauczycielki darzą mnie zaufaniem rys. 18

(19)

Uczniów zapytano o poziom zaufania do swoich nauczycieli i zaledwie 22,1% potwierdziło

zdecydowanie, że mają do nauczycieli zaufanie (wykres 62). Ponownie warto podkreślić stosunkowo dużą liczbę uczniów, którzy deklarują trudność z udzieleniem odpowiedzi. Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 22 - 25.

24,2% 41,3%

26,7%

4,2% 3,8%

OSB Moi nauczyciele i nauczycielki darzą mnie zaufaniem rys. 19

23,6% 39,4%

23,3%

8,4% 5,4%

OSM II st. Moi nauczyciele i nauczycielki darzą mnie zaufaniem rys. 20

21,1%

24,2% 23,6%

Moi nauczyciele i nauczycielki darzą mnie zaufaniem- odpowiedzi

"tak"

rys. 21

(20)

23,8% 43,5%

24,6%

5,4% 2,7%

PLSP W różnych sytuacjach mogę zaufać moim nauczycielom i nauczycielkom

rys. 22

22,5% 33,3% 25,4%

11,7% 7,1%

OSB W różnych sytuacjach mogę zaufać moim nauczycielom i nauczycielkom

rys. 23

20,1% 38,1%

23,3%

9,6% 8,8%

OSM II st. W różnych sytuacjach mogę zaufać moim nauczycielom i nauczycielkom

rys. 24

23,8% 22,5%

20,1%

W różnych sytuacjach mogę zaufać moim nauczycielom i nauczycielkom- odpowiedzi "tak"

rys. 25

(21)

8. Zasady postępowania i współżycia – ich funkcjonowanie i modyfikacja

Dyrektorzy wszystkich szkół artystycznych uczestniczących w badaniu stwierdzili, że zasady postępowania i wzajemnego współżycia obowiązujące w ich szkołach funkcjonują prawidłowo.

Zawarte są one w podstawowych dokumentach szkoły takich statuty szkół, regulaminy procedury postępowania w sytuacjach kryzysowych np. w czasie epidemii, czy jak w OSB w Łodzi w kodeksie etyki nauczyciela. Dyrektorzy szkół muzycznych jako źródło zasad postępowania dla uczniów

wskazywali także Wewnątrzszkolny System Oceniania oraz program wychowawczo – profilaktyczny.

Pan dyrektor OSB w Poznaniu podkreślił także znaczenie „niepisanych” zasad postępowania, które jego zdaniem są przestrzegane przez większość uczniów, „co wynika z braku anonimowości i poczucia wspólnoty”.

Zdaniem dyrektorów modyfikacje tych zasad zależą od dwóch podstawowych czynników takich jak nowe przepisy prawa wpływające na regulaminy i procedury np. dotyczące respektowania zasad bezpieczeństwa w pandemii oraz zmieniające się potrzeby społeczności szkolnej, zwłaszcza uczniów.

W działania te zaangażowani są głównie nauczyciele, a przede wszystkim wychowawcy oraz pedagog i psycholog szkolny, często zapraszani do nich są również przedstawiciele samorządów uczniowskich i rad rodziców.

Część dyrektorów podkreślała, że na akceptowanie i respektowanie zasad postępowania i wprowadzanych zmian wpływa pozytywnie jasna i powszechna komunikacja wspierana przez warsztaty dla nauczycieli, rozmowy nauczycieli z uczniami, a także zaangażowanie w ich stosowanie wszystkich pracowników szkoły.

Większość uczniów szkół artystycznych stanowiąca 69,2% zdecydowanie potwierdziła, że mają dostęp do informacji o zasadach postępowania, które obowiązują w ich szkołach (wykres 62). Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 26 -29.

67,7%

25,7% 4,8% 1,4% 0,4%

PLSP

Mam dostęp do informacji o zasadach występujących w mojej szkole

rys. 26

(22)

9. Motywowanie uczniów i nauczycieli do respektowania zasady postępowania w szkole

Według dyrektorów uczestniczących w badaniu powszechnie stosowanym sposobem motywowania uczniów do przestrzegania zasad postępowania jest systemu kar i nagród, pochwał pisemnych i ustnych oraz ocen zachowania, które np. w OSB w Gdańsku są oparte na systemie punktowym.

W szkołach baletowych najczęstszym motywatorem są nagrody indywidualne np. za wzorowe zachowanie i grupowe np. dla klas za frekwencję, porządek w klasach i udział w akcjach charytatywnych. Sporadycznie wykorzystywane są kary np. w OSB w Poznaniu w wyjątkowych przypadkach zdejmuje się uczniów z obsady.

74,6%

17,9% 7,5% 0,0% 0,0%

OSB Mam dostęp do informacji o zasadach występujących w mojej szkole

rys. 27

65,3%

22,9% 6,6% 1,5% 3,6%

OSM II st. Mam dostęp do informacji o zasadach występujących w mojej szkole

rys. 28

67,7% 74,6%

65,3%

Mam dostęp do informacji o zasadach występujących w mojej szkole- odpowiedzi "tak"

rys. 29

(23)

W szkołach plastycznych motywuje się uczniów prezentując ich sylwetki uczniów np. na facebooku oraz stosując nagrody, takie jak udział w plenerach i wystawach. Częstą praktyką są również informacje i listy gratulacyjne dla rodziców uczniów, którzy wyróżniali się swoim postępowaniem.

Uczniowie szkół muzycznych są mobilizowani do oczekiwanych zachowań możliwością publicznych występów. Uczniowie z trudnościami w zachowaniu mają wsparcie pedagoga i psychologa,

wychowawców klasowych oraz właściwych instytucji. Funkcję dyscyplinującą i motywacyjną pełnią oceny zachowania, rozmowy z rodzicami i nauczycielami instrumentu głównego oraz regularnie udzielana informacja zwrotna dotycząca zachowania. OSM II st. w Bielsku- Białej zachęca swoich uczniów do angażowania się w życie klasy i szkoły oraz w działalność charytatywną, wolontariat i prezentowanie swoich osiągnięć artystycznych.

Z wypowiedzi dyrektorów wynika, że uczniów motywują nie tylko rozwiązania formalne, zapisane w różnego rodzaju regulaminach, ale także pozytywne relacje z nauczycielami oraz poczucie bezpieczeństwa, akceptacji i docenienia. PLSP w Warszawie wskazała na motywacyjny charakter samooceny zachowania i towarzyszącej im informacji zwrotnej od kolegów. W OSB w Bytomiu motywatorem są pogadanki, rozmowy oraz zajęcia w klasach na temat bezpieczeństwa, norm społecznych i kultury zachowania.

W podsumowaniu zagadnienia warto przytoczyć wypowiedź Pana dyrektora OSB w Poznaniu

„… staramy się nie wprowadzać zasad jawnie nieakceptowanych z których przestrzeganiem będziemy mieli dużo kłopotów. To zabiera czas i energię. Wprowadzone zasady muszą być niezbędne, ale mądre. Staramy się wytłumaczyć sens i słuszność podejmowanych działań. Staramy się także widzieć zmiany oczami uczniów. Najczęściej wprowadzenie zmian ma określone ,,vacatio legis”, czyli wpierw pouczamy i dajemy czas na przyzwyczajenie się do zmian”.

Komentarzem do wypowiedzi dyrektorów są wyniki badań ankietowych, w których uczniowie przedstawili swoje opinie na temat skuteczności metod motywujących ich do stosowania zasad obowiązujących w szkole.

Większość uczniów wszystkich typów szkół stanowiąca 67,6% stwierdziła jednoznacznie, że na ogół przestrzegają zasad postępowania obowiązujących w szkole (wykres 62).

Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 30 - 33

61,7%

35,6%

1,9% 0,6% 0,2%

PLSP Na ogół przestrzegam zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole

rys. 30

(24)

Kolejne pytanie zadane dyrektorom szkół artystycznych dotyczyło działań motywujących nauczycieli i pracowników szkoły do przestrzegania zasad postępowania i współżycia obowiązujących

w szkole.

Z większości wypowiedzi wynika, że są to czynniki materialne, takie jak dodatki motywacyjne, premie i nagrody Dyrektora Szkoły. Jako motywator wskazano również ocenę pracy nauczycieli i zbierane przy tej okazji opinie rodziców i uczniów o pracy nauczyciela oraz pochwały i podziękowania.

Dyrektorzy szkół muzycznych poinformowali, że zgłaszają wnioski o Nagrody Dyrektora CEA, MKiDN i Medale KEN, a dyrektorzy szkół plastycznych, że finansują udział nauczycieli w różnych formach doskonalenia.

Zdaniem dyrektorów pozytywny wpływ na przestrzeganie przez nauczycieli norm obowiązujących w szkole mają również pozamaterialne oddziaływania np. w OSB w Bytomiu i w Warszawie takim motywatorem jest włączenie nauczycieli w proces ewaluacji obowiązujących w szkole norm,

82,1%

17,5% 0,0% 0,4% 0,0%

OSB Na ogół przestrzegam zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole

rys. 31

59,1%

32,5%

4,5% 0,6% 3,2%

OSM II st. Na ogół przestrzegam zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole

rys. 32

61,7% 82,1% 59,1%

Na ogół przestrzegam zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole- odpowiedzi "tak"

rys. 33

(25)

a w szkołach muzycznych włączenie nauczycieli w tworzenie i modyfikację norm opisanych w statutach, regulaminach, procedurach. W jednej ze szkół plastycznych duże znaczenie mają integracyjne i szkoleniowe wyjazdy nauczycieli. Zdaniem dyrektorów szkół muzycznych walor

dyscyplinujący mają również kontrole dyscypliny pracy i sposobu prowadzenia dokumentacji szkolnej.

Większość dyrektorów była zdania, że na zachowania nauczycieli pozytywnie wpływa ich własny, dobry przykład, dobre kontakty z nauczycielami oraz właściwe warunki pracy.

O przestrzeganiu przez nauczycieli obowiązujących w szkole zasad postępowania wypowiedzieli się uczniowie. Około 33,4% z nich zdecydowanie potwierdziło, że nauczyciele i nauczycielki przestrzegają zasad obowiązujących w szkole (wykres 62).

Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 34 – 37.

Podkreślić należy zdecydowane przekonanie większej liczby uczniów, którzy uważają, że przestrzegają zasad obowiązujących w szkole (67,6%) nad liczbą uczniów, którzy stwierdzili jednoznacznie, że ich nauczyciele również tych zasad przestrzegają (33,4%).

40,8% 42,7%

13,5% 1,7% 1,4%

PLSP - Nauczyciele i nauczycielki przestrzegają zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole

rys. 34

32,9% 45,4%

17,9%

0,8% 2,9%

OSB Nauczyciele i nauczycielki przestrzegają zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole

rys. 35

(26)

IV

WYNIKI BADAŃ W ZAKRESIE WYMAGANIA 5

„SZKOŁA WSPOMAGA ROZWÓJ UCZNIÓW, Z UWZGLĘDNIENIEM ICH INDYWIDUALNEJ SYTUACJI”.

10. Rozpoznawanie możliwości psychofizycznych i potrzeb rozwojowych, sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej uczniów

Jak wynika z informacji przedstawionych przez dyrektorów, nauczyciele rozpoznają możliwości psychofizyczne i potrzeby rozwojowe uczniów obserwując ich podczas lekcji ogólnokształcących, teoretycznych i praktycznych oraz podczas wycieczek, akcji charytatywnych oraz realizowanych projektów. W szkołach baletowych i muzycznych takich informacji dostarczają również próby, koncerty i popisy. Ważnym źródłem informacji o uczniach są analizy wyników nauczania i postępów artystycznych, na które składają się wyniki: klasyfikacji, wszelkiego rodzaju egzaminów

wewnętrznych i zewnętrznych oraz konkursów. W szkołach plastycznych o możliwościach

i potrzebach rozwojowych uczniów świadczą ich prace, plenery, wystawy i przeglądy, a w szkołach muzycznych i baletowych występy publiczne i przesłuchania.

Dyrektorzy szkół plastycznych poinformowali, że kolejnym źródłem informacji o możliwościach

psychofizycznych i potrzebach rozwojowych uczniów są wychowawcy burs i internatów, rodzice oraz sami uczniowie, a dyrektorzy szkół baletowych pozyskują takie informacje także od pracowników gabinetów medycznych.

Dane o potrzebach i możliwościach uczniów wynikają również z ankiet, które jak stwierdzili

dyrektorzy wszystkich typów szkół skierowane są do uczniów i rodziców. Aby poznać swoich uczniów

26,6% 43,7%

16,7% 6,9% 6,2%

OSM II st. Nauczyciele i nauczycielki przestrzegają zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole rys. 36

40,8% 32,9% 26,6%

Nauczyciele i nauczycielki przestrzegają zasad postępowania obowiązujących w mojej szkole - odpowiedzi "tak"

rys. 37

(27)

szkoła muzyczna w Białymstoku prowadzi testy diagnozujące ich cechy osobowościowe oraz organizuje zajęcia z doradztwa zawodowego, a szkoła w Kielcach prowadzi diagnozę wstępną, określających poziom wiedzy i umiejętności uczniów.

W przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, wszyscy nauczyciele zapoznają się z opiniami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych i zalecenia wdrażają w bieżącej pracy z uczniami, dostosowując formy i metody pracy do ich możliwości.

Z deklaracji dyrektorów szkół baletowych i plastycznych wynika, że informacji o uczniach dostarczają również szkoły poprzedniego etapu edukacyjnego.

Kolejne zagadnienie, o którym informacji dostarczyli dyrektorzy szkół muzycznych, plastycznych i baletowych dotyczyło rozpoznawania sposobów uczenia się uczniów.

Podobnie jak w poprzednim zagadnieniu najczęstszym sposobem rozpoznawania sposobów uczenia się uczniów jest obserwacja podczas zajęć lekcyjnych, zajęć świetlicowych i samodzielnej nauki w bursie lub internacie oraz analiza wyników nauczania, która zdaniem dyrektorów szkół muzycznych służy ocenie skuteczności wprowadzonych metod i form pracy z uczniem.

Informacje o sposobach uczenia się wynikają również z rozmów z uczniami i ich rodzicami oraz z opinii i orzeczeń Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej, w których znajdują się wskazania do pracy dydaktycznej.

Część dyrektorów przedstawiła indywidualne działania, których celem jest rozpoznanie optymalnych dla uczniów sposobów uczenia się.

PLSP w Łodzi realizuje się projekt „INDYWIDUALNI” polegający na badaniu kompetencji i predyspozycji uczniów, pomocny w doborze odpowiednich metod nauczania i wychowania.

PLSP w Zamościu stosuje ankiety i testy badające jego predyspozycje intelektualne, których efektem jest informacja dla ucznia i dla jego nauczycieli (co wynika z wypowiedzi dyrektora) o sposobach uczenia się. O sposobie uczenia się rozmawia się z uczniami najczęściej wówczas, gdy pojawiają się problemy w nauce.

Systemowy sposób badania sposobów uczenia się stosuje PLSP w Krakowie – jest to diagnostyka zespołów klasowych dokonywana przez psychologa szkolnego, ukierunkowana na rozpoznanie preferowanych stylów uczenia się, aktywności półkul mózgowych i postaw twórczych uczniów.

Wyniki tych badań udostępniane są indywidualnie uczniom i rodzicom wraz ze wskazaniami.

Opracowywane są także analizy całościowe zespołów klasowych, wraz ze wskazaniami i rekomendacjami dla nauczycieli

W OSM II st. w Białymstoku psycholog szkolny proponuje rozwiązanie testu dotyczącego stylów uczenia się oraz wspiera nauczycieli w wyborze efektywnych sposobów kształcenia.

Podobnie dzieje się w OSM II st. w Bielsku Białej, przy czym diagnoza jest uzupełniona dyskusją nauczyciela z uczniami na temat tych stylów uczenia się. Na lekcjach wychowawczych w niektórych klasach przeprowadzono ćwiczenia „Wzrokowiec, słuchowiec, kinestetyk?” oraz zajęcia warsztatowe z pracownikami Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej dotyczące stylów oraz sposobów uczenia się.

W OSM II st. w Częstochowie na zajęciach grupowych obecny jest psycholog lub pedagog, który jak wynika z informacji od dyrektora udziela uczniom wskazówek, wykorzystywanych również podczas nauczania zdalnego.

Podczas niniejszego badania analizowano również sposoby rozpoznawania sytuacji społecznej uczniów. Są to najczęściej rozmowy prowadzone podczas bieżącej pracy lekcyjnej, godzin

wychowawczych, zajęć prowadzonych przez psychologa i pedagoga, w których uczestniczą uczniowie

(28)

i rodzice, sami uczniowie, niekiedy koledzy danego ucznia. Stosowane są również, szczególnie

w szkołach baletowych, badania ankietowe diagnozujące sytuacje społeczne uczniów oraz obserwacje nauczycieli służące rozpoznaniu pozycji i funkcjonowania w grupie rówieśniczej. W części szkół

źródłem informacji o sytuacji rodzinnej ucznia jest dokumentacja pochodząca z instytucji pomocowych.

W części szkół realizowane są inne niż przedstawione powyżej sposoby pozyskiwania informacji o sytuacji społecznej uczniów.

W OSB w Bytomiu podczas zajęć prowadzonych przez psychologa pt. “Mój aktualny świat” uczniowie przedstawiali w formie graficznej swoją aktualną sytuację życiową.

PLSP w Zamościu analizuje sytuację społeczną uczniów rozpoczynających naukę, poprzez ankietę kierowaną do rodziców, rozmowę wychowawcy i pedagoga z uczniami oraz obserwację danego ucznia w I semestrze nauki.

11. Opinie uczniów dotyczące zainteresowania się szkół nimi i ich sytuacją domową

Podsumowaniem prezentowanych przez dyrektorów sposobów rozpoznawania możliwości i potrzeb uczniów, ich sposobów uczenia się oraz sytuacji społecznej są opinie uczniów o zainteresowaniu szkoły ich sytuacją.

Podkreślić należy, że na to pytanie uczniowie udzielili najmniej pozytywnych odpowiedzi spośród wszystkich zadanych podczas niniejszego badania pytań. Zaledwie 15,5% uczniów stwierdziło zdecydowanie, że szkoła interesuje się nimi i ich sytuacją domową (wykres 62).

Szczegółowe informacje o rozkładzie opinii na ten temat zawierają wykresy 42 – 45.

Stosunkowo duża grupa uczniów, stanowiąca około 30% deklaruje trudność z udzieleniem

odpowiedzi na ten temat. Uczniowie nie skorzystali również z części otwartej ankiety, aby wyrazić swoja opinię o zainteresowaniu szkoły nimi i ich sytuacją domową.

14,1% 28,6% 31,3%

19,5%

6,6%

PLSP Szkoła interesuje się mną i moją sytuacją w domu rys. 42

(29)

12. Działania szkół na rzecz indywidualizacji procesu kształcenia oraz wsparcia dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi

Dyrektorzy szkół artystycznych w swoich wypowiedziach dotyczących indywidualizacji procesu kształcenia zwrócili szczególną uwagę na uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, zdiagnozowanymi przez Poradnie Psychologiczno- Pedagogiczne, nauczycieli lub jak w przypadku szkół baletowych przez gabinet lekarski.

Działania na rzecz minimalizowania trudności edukacyjnych i dostosowania warunków do potrzeb uczniów skoncentrowane są na dostosowaniu wymagań edukacyjnych do ich możliwości,

indywidualizacji metod pracy, wydłużeniu czasu na prace pisemne i rezygnacji z oceny ortografii, a w przypadku kontuzjowanych uczniów szkół baletowych modyfikacji ćwiczeń. Podkreślono również,

19,2% 20,4% 26,3% 20,0% 14,2%

OSB Szkoła interesuje się mną i moją sytuacją w domu rys. 43

13,3% 19,1% 28,7%

19,7% 19,3%

OSM II st. Szkoła interesuje się mną i moją sytuacją w domu rys. 44

14,1% 19,2%

13,3%

Szkoła interesuje się mną i moją sytuacją w domu - odpowiedzi "tak"

rys. 45