O ilości górnoplejstoceńskich zlodowaceń w północno-zachodniej części Równiny Rosyjskiej

UiKD 5151J;.3QUiM.7S3:1iII1.33I11.00'J (ol'1 R6wru..na Rosyjska - część płn.-Ż8eh.)

Nina Stiepanowna ClZ!EBOllAIR]EW A

o ilości górnopleisłoceńskich zlodowaceń

w północno-zachodniei części Równiny RosYiskiei

W ostatnich latach

dzięki

szeroko

rozwijającym się

pracom geologicz-

no-zdjęciowym,a także

badaniom geologicznym i

ge'Omorf'Ologic~nym

prowadzonym przez instytucje naukowo-badawcze, otrzymano wiele no- wych faktów, które znacznie

rozszerzyły

i

uściśliły poglądy

'O paleogeo- graficmych warunkach 'Ostatniej

części

plejstocenu na

północno-zachodnim

obszarze Równiny Rosyjskiej. Zestawienie danych geologicznych, geomor- fologicznych i paleobotanicznych z rezultatami

określenia bezwzględnego

wieku

górnóplejstoceńskich

osadów Równiny Rosyjskiej

pozwoliło

na stworzenie bardziej udokumentowanego pod

względem

chronologicznym i stratygraficznym podzialu osadów tego odcinka czasu.

Wciąż

jednak po- z'Ostaje nie jasne wiele

zagadnień paleogeografic~nych

i chronologii gór- nego plejstocenu. Nie

rozstrzygnięty

jest jeszcze problem okresu trwania

występującego

w tym czasie

interglacjału i

zlodowacenia i nie jasne

są

nasze

wyobrażenia

'O paleogeograficmym rozwoju nie tylko

początko­

wych jego etapów, ale i

poglądy

o

późniejszych

zdarzeniach,

niewątpli-·

wie

wymagających

istotnych i

ścisłych ustaleń.

Paleogeograficzny i stratygraficzny

^podział

górnego plejstocenu, a

zwłaszcza

zlodowacenia pozostaje dotychczas · jednym z dyskusyjnych problemów geologii

czwartorzędu.

Jeszcze

zupełnie

niedawno

toczyła się

dyskusja o liczbie

zlodowaceń górnoplejstoceńskich.

\ Na temat stratygrafii górnego plejstocenu

północno-zachodniej części

Równiny Rosyjskiej

istniały następujące poglądy.

Jedni

baąacze uważali, że

po interglacjale

mikulińskim było

tylko jedno zlodowacenie -

^wał­

dajskie .. Rozwój i degradacja tego zlodowacenia

były

nie mniej

złożone niż

zlodowacenia

,bałtyckiego

w Polsce i zlodowacenia.

Wisły

na

Niżu Północnoniemieckim.

Zwolennicy innego

poglądu uważali, że

po inter- glacjale

mikulińskim były

jeszcze przynajmniej dwa zlodowacenia roz- dzielone

interglacjałem mołogo-szeksnińskim,

czyli drugim interglacja-

łem górnoplejstoceńskim

(A. 1. Moskwitin, 1947; W. P. Griczuk, 1961).

Wreszcie, zgodnie z

poglądami

jeszcze innych badaczy, w górnej

części

. systemu

czwartorzędowego można wydzielić

cztery zlodowacenia, roz- dzielone trzema .

interglacjałami: mikulińskim; mołogo-szeksnińskim

Kwartalnik Geologiczny, t. 12, nr 3, 1968 r.

Ilość. górnoplejstoceńskich zlodowaceń Równiny Rosyjskiej 637

i mgińskim

(8.

A.

Jakowlew, 1956; N. l. Apuchtin, LM. Pokrowskaja

i

in., 1960). .

Stratotypem

interglacjału mołogo-szeksnińskiego

jest

według

A.

l.

Moskwitina

(1947)

profil otworu nr

1

w Rylbinsku. Diagram

pyłkowy

. tego profilu

ńie

jest podobny do innych diagramów znanych z osadów

interglacjalnych

północno-zachodniej części

Równiny Rosyjskiej, vii

iCh

liczbie i do diagramów profilu

interglacjału miku1ińskiego

w Mikulinie (rejon

smoleński).

Dla diagramu pvofi- .

lu ' w

Rybińsku

charakterystyczne

są

ostre wahania krzywej

świerka"

pano- wanie

pyłku

olchy, brak

wyraŹlrlej

kulmina' cji

pyłku liściastych

i niemal

zupełny

' bra'k

^pyłku

graba (fig.

1).

Te wszystkie charakterystyczne cechy dia-

^IQO

gramu

A. l.

Moskwitin

^tłumaczy

spe-

m

/O .10 JO ~ Ja 60 10 80%

cyfiką

warunków klimatyc.:znych in ter-

^/(0 ~~If;t(

glacjału mołogo-:szeksnińskiego,

w

cza~

sie którego

powstały

badane. osady.

Jednakże biorąc pod uwagę, że

dia-

^(7,0

gram 'Opracowany

'został

na podstawie próbek pobranych co 0,5 m, a nawet

^(."lO 1

m, nie , wolno

było wykluczyć

;(0

Fig. 1. Diagram pyłkOiWY dawnego jeziora

mołogo-s'zeksnińs,kdeglo według A. 1.

Mos.kwrullla (1947)

Pollen diagram of the deposits of the· ancient Mologo-Sheksna lake, acoording ,tlO A. l. ,MoskviJtin (1947)

(tiO

1 - grab; 2 - mieszany las lIsCiasty (dąb,

lipa, wiąz); 3 - ,brzoza; 4 - leszczyna; 5 - olcha; 6 - wierzba; 7 - świerk; 8 - so- sna; 9 - piaski pierwszego tarasu nadza- lewowego; lO, 11 - ił jeziorny

f7.0-f==IO

l - hortlJbe8m; 2 - mlxed deciduoUlł

f.orem (oa,k, iHnd'en, ,elm); 3 - ibf.r,ch;

4 - haze1· 5 - aJder' 6 - wUlow· 7 ~

SlPru,ee; II :.., iPlne; l) ...: sands ,ot ,th~ first over-fl{)()(i terrace; lO, 'lIL - lacustrlne clay

I(f)

.11./ _ 2 0 3 x4 oJ "'·6 AJ e8

b:J

^:," _{• •••}^{.:: ..}

...

_••• ^{, 9}

illlliIilll

•. " .... _"

···

_{••• .'1} ''O ^~ ,(

możliwości .pominięcia

w diagramie poszczególnych faz rozwoju

roślin­

ności.

W

związku

z

^dużym

znaczeniem

prawidłowego

wydatowania osadów dawnego jeziora

mołogo-szeksnińskiego Urząd

Geologiczny

Środkowych

Rejonów z inicjatywy

głównego

geologa ekspedycji

geologiczno-zdjęcio­

wej S. M.

Szikaodwiercił

jeszcze jeden otwór przy

moście

drogowym w '

Rybińsku.

Opracowanie przez S. M. Szika rdzenia z tego otworu wy-

kazało, że

stratygrafia

i

litologia nowego profilu

pokrywają się

z pro-

. filem opisanym przez

A.

l. Moskwitina. Badania paleobotaniczne nawier-

conych osadów jeziornych

przeprowadził

W. P. Griczuk. Otrzymany diagram

sporowo-pyłkowy,

oparty na

gęsto

pobranych próbkach,

cha~

rakteryzuje

się

tymi wszystkimi cechami, jakie

są właściwe

rozwojowi

638

Nina Stiepanowna Czebotariewa

roślinności

w interglacjale

mikulińskim 1.

Diagram chara:kteryzuje

się określonym następstwem

w zmianach kulminacji

następujących

rodzajów:

dąb

i

wiąz -+

leszczyna

-+

lipa

-+

grab. Maksymalna

zawartość pyłków

drzew

liściastych osiąga

prawie 900/JJ. Na pierwszym miejscu

występuje pyłek dębu

- do 7f1'/0,

zawartość pyłku

gra·ba wynosi 16°/&, leszczyny 2700/JJ, olchy 2400/0. Diagram ten daje

się

dobrze

porównywać

z diagra- mem profilu w Mikulinie (fig. 2), który jest stratotypem dla intergla-

cjału mikulińskiego.

m

2

Cory/us ove//ana .. Cco/urna(l) +Alnus(l) o lO((J GO ~!OO JI() l!J) llO l60 J(K) 340%

Bdtu/anona+B./Jum/1is Curpinus betu/us

O~lO~((J~G07. ą~lO~((J~GOm7.

p~lOf((J~60X

o

~/(JJ(NOJ: :

' - - - ' - - ' - ' - ' I

, _{, . '} , ,

I

r I

.~I ~l

.J

^13-( 135 '16.,7 A8 .,9 010 0/1 .'1-/J et(.,15 xl6 ~/l +111.19 vlO yll ",lI rJlJ Fig. 2. Diagram spOorowo-!pyŁlrowy jeziornlO-!blotnych osladów :interglacjału mIkuliń­

skiego iW profilu na ul. Łogowej

w

MikulilIl:ie (an'aldzy Sun Sjan-czjun)

~e-;and-;pol1en diagram of 1acustrin~.paludal deposits· IOf the Mikulino Interglacial in ·the secUon on the Logav:a street at Mikulino (an,alysed by Sun ·SYall1-Czy.un)

1 --ił; 2 -- gytia; 3 -- torf; 4 --pyłek rośiln drzewiastych; 5 --pyłek traw i krzew6w:

6 -- spory; 7 --Lartx; 8 - Ptcea; 9 -- Abtes; 10 -- Ptnus; 11 -- Betul.a; 12 -- Atnus;

13 -- sattx; 14 --QuercuB, FUm. utmus; 15 -- Gramtneae; 16 __ Cyperaceae; 17 -- Chenopodtaceae; 18 -- Ertcaceae; 19 - Artemtsta; 20 -- zielne r6żne; 21 -- Brllates;

22 -- Sphagnates; ^{23 --} PotllPodtaceae; ^{24 --} Lllcopodtaceae; L.p. -- LIICopodłum pun- gem; L.a. -- LIICopodtum appressum; S.s. - Setagtnetta setagtnotdes; O.c. --Osmunda

ctnnamomęa

1 -- day; 12 - gyt>tja; 03 -- peait.; 4 --pJ:iłnt 'P~ graltns; fi -- g:I18S9 a.nd shrub pollen

~a~nJS; i6 -- spores; 7 -- La1'llX; Ił -- oPtcea; 19 - Alb'tes; 16 -- 'Nnus; lIl. -- Beltula;

12 - AILnus,m -- Salix, 114 -QuerC'lAis, Tlata, UTnntlA!; :lI5 --'Gramtneae; 16 -- Cy:pera- ceaoe; 17 -- Chen.opadłaceae; Ul -- Erl.caceae; 19 -- A"..tEl7lWSta, IZO -- var1.ous her!ba'ceous olanJts; mi -Brya.~es; 22 -- .sphagrwtes; CIS -- Il'ioly:p~aceae 84 -- Llloopaditcceae:

L.p. - LIICopodtum pungen8, L. a. -- L. appres8um; S. s. -- Selaginetla selaginotdes;

0.5. - OBmunda ctnnamomea

1 W. lP. GrkzUok informował llJ!ej.ednolrootme o wyn:łokach bada.ń. rdzenia z tego otw.oru i opracowanym :prrezeń dlJagmmie, m.in. w 19612 r. na ·k·on!erencjli w Slprawle absolu·tnej geo- chronologii ok!roesu czwail'!tOrzędowe.go i w l.!I63r. \IL8. WS1'lleCb7JWiązokl~ej konlferencji w ~awie

.un1fl:kacjJl podał6w stra.~aofl.czn~h O'kTesu c:ima·rtoJ;zęd~ego.

Ilość gómoplejstoceń.skich zlooowaceńRów.ninyRooyjskiej 639

m ~~ ;s~

O _~ ~~-ll _~~~ I-Corglus; l-A/nus inC(J/1(/ .. A "'v!ilKJSll _~,

I·;r-l 1?~ "" O 3110 GO IJ() 100 !IQ !IJ() 100 2fX) JO() y.

G ':::.",- 'crJcolk(fWi/g ;Y/ki

roś/in ~.~.§~.~

^Pytki

tmw

i

%J :::<

pglKówis/KJr drzewiosfvcń Ouerd/s ~~.:.'" ~

!

Krzewów Spory

v :'-.-.: O lO(()(j(}

o

lJlO.JtUIJ5f)óOOI0lO.X)(()0 10

o

1tJ0:/07. 0/0(0% ({)óIJ

!P/OJ

7 .•. ~:.' ~ "

: ; - -

^{I I}

i::

^{I I ' ~ I} !'""-"--~.

, 9

10

Fig.

r

.0:":.

3_ iDiagram SIPOoowo-pyłkowy osadów dawnego jeziooa morogo-s'zeksillińskiego, wy,stępujących nad Czeremuchą koło Ryibińska(analiz.y W. lP. Griczukla,

materiały N. S. Czebotariewy)

~e-:and-tPOllen diagram of the deposits

ar

theancien·t iMologo-Sheksna lake f~ rthe 3Il'ea on the river C2eremucha near Rylbins-k (an:alyiSed by W. P. ,Gritshiuk. materials sanlłPled 'by N. S. CzebOltarieva)

l - gleba: il - piasek: 3 - ptasek z otoc21ltami: 4 - gytia: 5 - morena· zlodowacenia moskLewskieg,o: 6 - szczątki .1'ośI.inne: znaki umowne d'la. pyłków i spor ObjBŚniOnoe

przy _ . la .

1 - soU: 2 - sand: 3 - sand wlth pebbles: 4 - gyttja: 5 - moralne of the Moscow GlaciaHon: 6 - plari't f<&riJls: explan:atlian slgns at po11en grai.ns and spores aXle given In Fjg. 2

Wychodnie osadów

jeziorno-błotnych, powstałych

w interglacjale.

miku1ińskim,

jak i osady odwiercone w otworze nr 1 w

Rybińsku

znane

są

i z innych miejsc w okolicach tego miasta. Stwierdzono je w profilach

cokołu

pierwszego tarasu nadzalewowego

Wołgi koło

wioski Czermielino

i

w podobnej sytuacji nad

rzeką Czeremuchą,

naprzeciwko domu wypo- czynkowego im. W. W.

Worońskiego

(W.

A.

Nowskij,

1958; R.

N. Gor-

łowa,E.

P. Mietielcewa, W. N. Sukaczew,

1961).

Zwraca

uwagę

fakt,

że

diagram profilu 'Otworu nr 1 w

Rybińsku

i diagramy mad Czere- muchy -(fig. 3) i

Wołgi

(fig.

~) są

podobne do siebie pod

względem

pro- centowych stosunków

pyłków liściastych

i

pyłku

leszczyny, aczkolwiek na diagramie profilu znadCzeremuchy zaznacza

się

nieco mniejsza

ilość pyłków liściastych

(nie 90 i nie

800/0,

a

600/(1)

i

pyłku

leszczyny (nie 270%, ale

1600/0).

Bez

względu jednakże

na

ścisłość

wyników

badań

paleobotanicznych wykonanych w 1961 r.

upłynęło

jeszcze wiele czasu, nim

większość

ba- daczy

uznała, że

osady jeziora

mołogo-szeksnińskiego należą

do intergla-

cjału mikulińskiego. Przyczyną

tego

był

fakt,

że

pierwsze pomiary ra- diometryczne, wykonane przez Ch.

A. Arsłanowa (I.

E. Starik, Ch.

A.

Arsłanow, 1961)

na próbkach pobranych przez W. P. Griczuka, K.K. Mar- kowa i N. S.

Czebotariewą pozwoliły określić

wiek na 30

000-.;- 40 000

lat. Z tego powodu dyskusja <> wieku osadów

mołogo-szeksnińsklch-tiw-ala

w dalszym

ciągu

(A.

I.

Moskwitin,

1963;

N. S. Czebotariewa;

1962

i

ih.).

640

Nina Stiepani:Ywna Czebotal"iewa

Powtórne pomiary radiometryc:zm.e próbek drewna

znajdującego się

w osadach jeziora

mołogo-szeksnińskiego,

wykonane przez tych samych autorów (Ch.

A. Arsłanow,

L.

l.

Gromowa i in.,

1967) wykazały, że

osady dawnego jeziora

mołogo-szeksnińskiego są

w

rzeczywistości

starsze,

niż wynikało

to z pierwszych

datowań

(ltab. 1)

2.

Wiek wszystkich wydato- wanych próbek z serii interglacjalnej,

uważanej

przez

A. I.

Moskwitina

i

wielu innych za

interglacjał mołogo-szeksniński, oka.zał się

starszy,

niż

ten, który

mógł ,być

zmierzony licznikiem zastosowanym przez Ch. A.

Arsłanowa.

A zatem nagromadzenie

się

osadów jeziora

mołogo-szeksniń­

skiego

odbywało się,

jak na to

wskazują

rezultaty

badań

mikropaleobo- tanicznych, w czasie

interglacjału mikulińskiego,

a nie podczas nowego,

młodszego interglacjału mołogo-szeksnińskiego,

tak jak

sądził A. L ,

Mo- skwitin i wielu jego

następców.

m .~

. 0 •••• Skład PyleKro.f/in 1. Alnus ~ ^..

calkowitg dm'Wiostgcł1 2.CoryIusr.::s (Juerr:us ~ J? PI/lek traw . SPOru 10 50 .900 lO'(() 60 O lO 10 /O .Xl Ji'f.:S~ t:J .Xl 50 ID /O J() 60 80 Y.

~~~...;...

Wg. 4. DdJagil'am tSiPoo-.olWo-Py~owY>Orsad6w daWnegO j,emo['a moł'Ogo­

szeIkn!ińsk,ieg, występującycll I!lad Wołgą we wsi Cz'E!l'mie-lino

koło Ry!bińska {wg E. A. Spiridonorwej)

Spore-and ... polle:n diagram of ,the deposits of ,the ancient Mo- logo-iSheksna lalke froon the :area on the river ~lQlga, at Czermiemo lOOaT Rybtnsk (oooOO'ding 1.0 E. A. Sp1rtidoruova) 1 - pia&ek drobno- i średn.i.ozia.rn.lsty, 'SZary, wastwawany; II - piasek r6:!:n.oziarndsty z .otoczakami, poZIom !POdStawowy IZ dużymi otoczakami;

3 - gytiJa sza\\"8, w Ś!odlkiowed częścI rbg jeten<la·, w stropie drewno, szyszki i .orzechy: 4 - piaski ilredmozlaiI'niste. ż6łtoibr1.Lnatne. w spągu duże szczątki drewna, szy&7Jk:i i orzechy; li - piasek szalry grubozla'l'lllWty z muszel!k;lmi. nasionami i owocami; znaki umowne dla pyl1k6w l spor

objaśnione przy fig. ~ ..

1 - grey, stratified, fine-grained and mIddle-graliled sand; 2 - variously

~ra1I1Jed sallld wHh pebb1es; .basal holrizon wlth laiI'ge pebbles; 3 - grey gybtja; 10. the middłe iplliI't - II stag antler, alt the tqp - 'W'ood, ·cones·

and nuts; 4 - Y'e11ow-m-own, lDIIIddLe-grained sands, at the bottom - 1an-ge wood fragments,

eoJleS

and nut8; '5 - grey, cooTSe .. grained sand wtth SheLłs, seeds allld If.ruits; explalllatiOll signs <>f pollen grains and spores are g'lven in Fig. 2

Jeśli

chodzi o drugi

interglacjał gómoplejstoceński,

wydzielony przez W. P. Griczuka

(1961)

w miejsce

interglacjału mołogo-szeksnińskiego,

to ze

słusznością

takiego

poglądu również

trudno

się zgodzić.

Za stratotyp tego

interglacjału

W. P. Griczuk

uważa

profil 4+6 m tarasu

Bałazny

w . dorzeczu zachodniej

^Dźwiny,

gdzie

^występują

osady starorzecza za-

wjerające dużą

(do

6OG/o) ilość pyłku

lipy (W. P. Griczuk,

1961).

Okazuje

się, że

w osadach starorzeczy

występujących

w podobnej sytuacji geo-

I iP~6'bki drewna pobrali: Ch. A. Arsłanow .• E. P. Z arrina , I. l. ;K,roasnow. W. A. Nowsklj i N. S. Czeootarlewa.

Ilość gómoplejstoceńs!tich zlodowaceń Równiny R06yjskiej

641

Tabela 1 Wynlld radiometrycznych poIIliarów wieku osadów jeziora mołogo-szeksnlńskfego wg Ch. A. Ania.

nowa "i in. 1967)

-"

I

^Nr

labo-I

^Miejsce

I

Opis pr6bki

I

Wiek w latach·

Nr ratoryjny " pobrania

1 LG-5 Czermielino Drewno z g6rnych warstw

I

)45900 osadów interglacjalnych. <)50400) Gytia jeziorna bezpośred-

nio niżej aluwiów II ta~

rasu.

2 LG-4a Czermielino Drewno ze środkowej c~- )58900 ci osadów interglacjalnych. 060600)

Piaski

z muszelkami i

szczątkami roślin.

3 LG-4b Czermielino Kwasy humusowe z próbki 37850±760 LG-4a. Próbka" zanieczysz- <39810-±810) czona kwasami humusowy-

mi, jakie przeniknęły z gó- ry.

4 LE-64 Czermielino Drewno z dolnych warstw )56200

osadów interglacjalnych 057900) w pobliżu lustra wody w

Wołdze.

5 LG-6a Czeremucha Drewno z górnej c~i )48200

jeziornych osadów inter- <)49600) glacjalnych. Mułek tor-

fiasty.

6 LG-6b Czeremucha Kwasy humusowe z próbki )38600

LG-6a. 039700)

7 LG-3a Czeremucha Drewno z dolnych warstw. " )61800 osadów interglacjalnych. 063700) Szara gytia w poziomie

wody.

8 LG-3b Czeremucba Kwasy humusowe z próbki )48500

LO-3a. 050000)

9 LG-8 Rzeka Jakowka. Prawy Drewno z górnych warstw )50

sao

brzeg Wołgi, 2 km osadów interglacjalnych. 052000)

poniżej Czermielina Gytia ze szczątkami roślin.

• opróCz wieku obliczonego na podstawie wczdniej przyjętej

-

wielkoici pólrozpadu C14 (5 "0±30 lat) podano w nawiasach wiek obliczony na podstawie nowej, bardziej dt1ldadnie obliczonej wielkoki okresu" pólrozpadu, równej 5730 ±40 ^lał.

morfologicznej, 4+6 m nad poziomem wody wielu rzek Równiny

ł(.<r­

syjskiej,

można często stwierdzić wysoką zawartość pyłków

lipy (N. S.

Czebotariewa, 1962; N. S. Czebotariewa, E.

A. Małgina

i in., 1965)".

W. P. Griczuk " dane te

uznał

za

wystarczające

do zaliczenia osadów 4+6 m tarasu do

interglacjału młodszego niż "mikuliński

i nazwanego przez tego badacza drugim

interglacjałem g6rnoplejstoceńskiIr!:. Jednakże "

w

żadnym

ze znanych profili z osadami

należącymi według

W. P. Griczu-

642 Nina Sti(!panawna OLebotariewa

ka do drugiego

interglacjału g6rnoplejstoceńskiego

nie tylko nie stwier- dzonomoreny

przykrywającej

te osady, ale nawet

śladów ochłodzenia

w postaci osadów · ze strukturami peryglacjalnymi,

bądŹ też

osad6w za-

wierających

resztki flory tundrowej,

wywołanej następowaniem

nowego . zlodowacenia. Ponadto

istotną okolicznością okazał się

fakt,

że według

pomia!rów ractiometrycznych wspomniane

wyżej

osady

4-:-6

metrowego tarasu

^są

bardzo

^młode.

Osady starorzecza nad

rzeką Bałazną powstały

zaledwie 5 120 ± 200 lat temu (Mo - 242 - N. S. Czebotariewa, E. A.

Małgina

i in., 19,65).

.

Tak

więc przegląd istniejących materiałów związanych

zinterglacja-

łem mołogo-szeksnińskim

<

drugimg6rnoplejstoceńskim) świadczy, że

jego wydzielenie jest bezpodstawne, ·

ponieważ

osady dawnego jeziora

mołogo-szeksnińskiego powstały w ·

czasie

interglacjału ntikulińskiego.

Stratotyp osadów tzw. drugiego

interglacjału g6moplejsto<!eńskiego

na rzece

Bałaźnie

jest znowu 'bardzo

młody, należy

bowiem do okresu atlantyckiego w holocenie.

:Stratotypem trzeciego

(mgińskiego) interglacjału górnoplejstoceńskie­

go, wydzielonego przez N. l. Apuchtina, l. M.

Pokrowską,

W. W. Szar- kowa i in. (1960),

·był

profil nad

rzeką Mgą

we wsi Gora,.

zawierający

interglacjalne osady morskie. Profil ten pod

względem

palynologicznym

był

pierwotnie zbadany przez

I.

M.

Pokrowską

(1936). Przeprowadzone przez

nją

badania nie

były

jednak

pełne.

Z tego

też względu

diagram

pyłkowy,

skonstruowany na podstawie próbek pobranych w

dużych

od-

stępach,

nie

hył

póddbny do diagramau stratotypu

interglacjału

miku-

lińskiego,

ani do diagramów innych profili tego wieku znanych z lite- ratury. Fakt ten

stanowił główny

argument

przemawiający

za zalicze- niem osadów

mgińskich

do osobnego

intevglacjału. Ponieważ

osady

mgiń­

skie

leżą pod jedną moreną,

N; l. Apuch'tin

zaliczył

je do

najmłodszego

z wydzielonych przez siebie

interglacjałów,

a mianowicie do intergla-

cjału mgińskiego 3, rozdzielającego

zlodowacenieostaszkowskie od ka-

relskiego, .

Pow. t6rne

dokładne

badania tego

ważnego

profilu przeprowadzone

były

znacznie

później

przez O. M.

Znamieńską,

M. P. Griczuka (analiza

sporowo-pyłkowa)

iE. A.

Czeremisynową

(analiza okrzemek). Opraco- wany przez M. P. Griczuka diagram

sporowo-pyłkowy

(A. M.

Znamień­

ska, 1959)

'był

dla okolic LeningradlI pierwszym diagramem charaktery- styoznym dla

interglacjału mikulińskiego.

Nieco

p6źmiej

badacz ten

po-

dobny diagram

opracował

dla tego samego poziomu straty.graficznego,

występującego

w . pl;"ofilu otworu wiertniczego .we wsi . Rybackoje

~M.

A.

Ławrowa,

M. P. Griczuk, 1960).-

Mikuliński 'wiekmgińskich iłów

mor- skiCh, pospolitych w okolicach Leningradu,

został

ponadto potwierdzony dalszymi pracami przy wielu innych profilach.

Wiek morskich osad6w

mgińskich, występujących

nad

Mgą

we wsi Gora,

według datowań metodą

CH wynosi 47 400 ± 1400 lat, przy czym

wartość tę należy traktować

jako

minimalną (I.

F . Starik, Ch. A.

Arsła­

now, D. B.

Małachowskij, 19·64).

li Na[eży wapon:mieć, te K. oK. iMImlooIw (UlIrl) naIlJWę ,;m'tergJacJlłł mg<lński" zaproponował

dla interglacjału r02ldzi.elającoego zlodowaCenie mo9kTiewslcle od wałdajskJtego. J'ednalkże zgod- n.ie z zai!lfadą pri«Yteturialerz:y zosta:W1ćdla teg;o·.Oauesu nazwę "inJtergJ.a;cilał m1JkuLińsk.". jak .to ucz~nił A. <r. Moskwlt1n W 1950 r.

Ilość gómople,istoceńskich· 7Jlodowaceń Równiny Rosyjskiej 643

Tak

więc

wyniki

szczegółowych badań

mikropaleobotanicznych profili;

uznanych przez niektórych geologów za stratotypy drugiego

i

trzeciego

interglacjału górnoplejslloceńskiego (bądź też :iJlrteTglacjału mołogo-szeks­

nińskiego i mgińskiego), świadczą

o

bezpodstawności

takich

poglądów.

Profil osadów dawnego

~eziora mołpgo-szeksnińskiego

i profil Irlad

Mgą

we wsi Gora,

uważany

za stratotyp

interglacjału mgińskiego, okazały się

tego samego wieku. Powstanie osadów

występujących

w tych profi-,

łach

(w pierwszym przypadku jeziornych, a w drugim morskich) odby-

wało się

w interglacjale, jaki

nastąpił bezpośrednio

po zlodowaceniu moskiewskim, a

więc

w czasie

interglacjału mikulińskiego.

Wyniki

badań

mikropaleobotanicznych potwierdzone

zostały,

jak

już.

wspomniano, rezultatami pomiarów radiometrycznych (tab. 1). Osady

okazały się

starsze od 50000 lat;

dokładniejsze określenie

ich wieku przy

pomocy metody C

¹⁴

jest

niemożliwe. .

'Słuszność

przedstawionego stanowiska w sprawie

podziału

ostatniego

zlodowacenia

potwierdzają także

dane

dotyczące rzeźby północno-za­

chodniej

części

Równiny Rosyjskiej.

Stopień

zachowania rze2iby

l<><;łow­

cowej jest identyczny na

całym

obszarze

wewnątrz

granicy

inaksymal~

nego

zasięgu

zlodowacenia

wałdajskiego. -Rzeźba

lodowcowa w obszarze zlodowacenia

wałdajskiego

jest bardzo

młoda.

Jak

świadczą

wyniki analiz radiometrycznych, powstanie

rzeźby

lodowcowej

grzędy bałtyc­

kiej

miało

miejsce

około

17000 -:- 16000 lat temu, a utworzenie

się

kraj-·

obrazu strefy marginalnej w obszarze maksymalnego

zaSięgu lądolodu

zlodowacenia

wałdajskiego odbywało się

24 000 + 20 000 lat temu. O

mło­

dości rzeźby całego

obszaru

objętego

zlodowaceniem

wałdajskim świadczy również

wiek sieci rzecznej, która

uformowała się

nie

wcześniej niż.

8000 -:- 9 000 lat temu

(I,-

P. Gierasimow, N. S. Czebotariewa, 1963).

W chwili obecnej nie znamy osadów, które

można

by

odnieść

do

interglacjału młodszego niż miku1iński. Jednakże

brak takich osadów nie

świadczy

jeszcze,

że·

nie

-było

tak wielkiego ocieplenia w okresie

pamikulińskim.

Najprawdopodobrriej warunlki takie

mogły istnieć

w cza ...

sie przed maksymalnym 'rozprzestrzenieniem

się lądolodu,

a

więc

w okre- sie,

^Q

którym wiemy jeszcze bardzo

mało.

PISMIENNICTWO

AIIYXTHH H. H., nOKPOBCKAJI H . .M..---1IIAEl<OB B. B., JlKOBJlEBA C. B. (1960) ~

CTpaTHI'Pa(IlUl 'leTBepTH'Ill&lX OTJIOlKemd!: ceBepO-3alIa,u;a CCCP. MelK,n;yH. KOH- rpecc XXI Cecc., ,n;OKJI. COB. reoJI. M0CKB8..

APCJIAHOB X. A., rPOMOBA JI: H., 3APPillIA E; n., KPACHOB H. H., HOBCKOO B. A., PY,n;HEB ID.

n.,

CIIHPH,n;OHOBA E. A. (1967) -

o

reOJIOIll'IecxoM B03pacTe oca,D;KOB ,lq)eBHerO MOJIoro-illexCllBHCXoro 03epa. ,n;OJm. AH CCCP, cep. reoJI .•

172, Nl 1-3. M0CKB8..

rEPACHMOB H. n., ~OTAPEBA H. C. (1963) - A6como'l'BbIii: B03pacr nOCJIe,II;Hero (BaJI- p;aitClCoro)· OJIep;eHemm Ha CeBepo-3ana,n;e PyCCKOit paBHBHLI. H3B. AH CCCP.

cep. reorp;, Jti 5. M~.

644

Nina Stiepanowna Czebotariewa

rOPJIOBA P. H., METEJILQEBA E. n., HOBCKłIił B. A., CYKA lł:EB B.H. (1961) -

o

Melit- JIe,!l;HllKOBJ.lX OTJIOlltCHIDIX B OKpecTHOCTJIX r. PLI6RHcxa JlPOCJIallCKotł 06JIIICTII.

)l;OKJI. AH CCCP, 140, NI 6. MOCKBa.

rpl:'[qyJ( B. n. (1961) - npe,ąBapBTeJILHLIe ~lIlIHl>Ie IIaJIe060TIlBlI'lecKoro HlY'leH1lJl oTJIollteBBl

MOJIO~Oro BepmellJIetłCTo~eHoBorQ MellCJIe,!l;HllKOBhSI Ha p. lianil3He. )lOKJI. AH CCCP, 137, NI 2. MOCKBa.

3HAMEHCKAJI A. M. (1959) - Crparnrpac)B'lecKoe nOJIOllteHHe MFBHCKHX MOI'ICIQIX OTJIo- lIteHHit )l;OKJI. AH CCCP, 12.9, N! 2. Mocma.

JIABPOBA M. A., I'Pl:'[qyJ( M. n. (1960) - HOBJ.Ie ~aHHLIe o MI'BlICKIIX MOpcKBX MelICJIeAAiI- KOBJ.lX OTJIoxeHHJIX. )1;OKJL AH CCCP, 135, N! 6. Mocoa.

MAPKOB K. K. (1962) - np06JIeMJ.I pll3BllTlDI np1łpO,II,bI TeppllTOpBH CCCP B 'IeTBeP1'H'IHOM

nepHo~e (JIe,!l;HllKOBOM nepHo~e - aHTpOnoreHe). Tp. KOMHc. no HlY'leHHlO 'leTB.

nepHo~a, 19. MocKBa .

.MOCKBHTlłH A. H. (1947) - MOJIoro-illeKCHBHCKoe MellCJIe~oBoe 03epo. Tp. HHCT. reoJI.

Ha}'K, cep. reOJI., 6LlIl. 88, JIIi! 26. MOCKBa.

MOCKBHTHH A. H. (1950) - BiopMCK8JI ::moxa (HeOnJletłcTo~eH) B EBponeitCKoH 'Iacm CCCP.

H3~. AH CCCP. Mocma •

.MOCKBHTHH A .. H. (1963) - 06 OTHOCHTeJIi.HOM H a6comoTHOM B03paCTe ~BHeo3epHJ.lX OC8,D;KOB B MOJIOro..meKCHBHCKoit Bn~e. H~. AH CCCP. Mocma.

HOBCKHił B. A. (1958) - MarePHaJIM K reoMOPC)OJIOI'HH H 'IeTBeP1'H'lHoit reoJIOI'HH Jlpocn;aB- CKOit 06JIaCTH. Y'IeHJ.Ie lan. JlpOCJIaBCKOro ne,ll;. RH-Ta, BLlIl. 20 (30) 'I. 2,reorpac)HlL JlpOCJIaBJIb.

nOKPOBCKAJI H. M. (1936) - O MellCMOpeHlłldX oTń:OllteHHJIX p. MFH. Tp. II MellC,llyllap.

KOHc). AlflłIIE, 2. MOCKBa.

CTAPHK H. E., APCJIAHOB X. A. (1961) - B03pacT no pa,ll;Hoyrnepo.n,y HeKOTOpl>IX 06pa3-

~OB 'IeTBep1'H'lH0rO nepHO,ll;a. )1;OKJI. AH CCCP, 138, JIIi! 1. MOCKBa.

CTAPHK H. E., APCJIAHOB X. A., MAJIAXOBCKHił )1;. Ii. (1964) - O B03paCTe MrHHCKoit

MellCJIe~oBoit TOJJlIĘH no ~8.lłHbIM pa,ll;HoyrJIepo,ll;lloro MeTO~a. Te3HChl ~OKJI.

K CoBem;. no CTParnrpac)HH H IIaJIeoreorpac)HH 'IeTBepI'H'łHl>IX OTJIOllCeHHił CeBepo- -3ana,zJ;a EBponeitCKoit ^'I8CTII PCq,cP, 21-22 anpe.ruI 1964 r. JIeHHHrpa,ll; .

. 'lEBOTAPEBA H. C. (1962) - fpaBBIUl MaKCHMaJD.:Horo pacnpoCTpaHem nOCJIe.wiero JIC,lI;lIH-

KOBoro noxpOBa H HeKOTOpJ.Ie npo6JIeMIol CTpIlrnrpac)HH H IIaJIeoreorpac)HH BepX- Hero nJIei:CTo~eHa ceBepo-~ EBponetłCKoit.'łBCTH CCCP. Tp. KOMHC. nom.

Y'leIIHIO 'IeTBePT. nepHO,ll;a, 19. MocKBa.

'łEliOTAPEBA H. C., MAJILrHHA E. A., )1;EBHPIJ; A. JI., )1;OliKHHA 3. H. (1965) - O B03- pacTe pe'łllldX reppac ceBepO-3ana,ll;a PyCCKOtł paBHHHLI. B 00.: naneoreorpac)lDI H XpOHOJIOFHJI Bepmer:.a nJIeitCTo~eHa H rOJIo~eHa no ~8.lłHbIM pa,ll;lloyrJIepO,ll;Horo

MeTo~a. H3,11;. "HaYKB". MOCKBa.

JIKOBJIEB C. A. (1!)56) - OCHOm.I reOJIOI'HH 'IeTBePI'H'łHl>IX ('~n(\""eHHił PyCCKOtł paBHHHLI.

focreoJITeXH3,11;aT. Mocma.

HHiIaCrenaBOBHa ~OOTAPEBA

O

ąuCJIE BEPXłłEILlIE.A:crotiEHóBLm ·oJIE.nEłłEHIłA B CEBEPO~3AnA~Oił lIACTH PYCCKOA PABIłKlłLI

Pe3IOMe

CrpaTHtpac)H'IecKoe plC'IJIeHeaHe Bepmero nJIetłcTO~eHa Ił reOJIOFHH 'IeTBep1'H'lHOrO nepHoAll . PyccKOtł PaBBimLI ~o CHX nop JlBJIJIeTCX O,ll;llHM Hl cnoplihIx Bonpocoil. PIl3JIl1'IHe BO B3rJIjJ- .Aax OTHOCHTCJI, rJIaBHhIM 06p1l30M, lC lCOJIH'lecTBy OJIe,ll;eHe~ 'MOJiollCe :MHKymmCKOrOHHTep-

Stlreszczenie

645

r~lIJIa. Cyu:{ecTByroT MBeHIDl, '11'0 6hIJIO O,D;HO T8Koe OJIe,ll;eHeBHe, a HMeHHO, BI1.lI,Il;8.ii:CKoe.

,l(pyr.o:e C'lHTaIOT, '11'0 6hlJIH ,Il;Ba OJIe,ll;eHeHIDI H '11'0 OBH 6wm p83,1l;eJIeBL1 MOJIoro-mexCHHllCXHM

mrrepr~OM (A. If. MOCKlIHTHH, 1947; B. IT. rpH'lYK, 1961). Em;e 0,D;Ha rpymm ~em.IX, cpe,ll;H HHX H. If. AnyxTBH, H. M. IToJq)oBClWl (1960), C'lHTaIOT, '11'0 nOCJIe MlIXYJlHHCKoro BH- Tepr~ 6hIJIO em;e TPH OJIeAeHeBHJL ..

C D;e.m.IO BLlJICHeHIDI :nOH np06JIeMLI 6hlJIH npOBe,ll;eBL1 nO,ll;p06HbIe, BCeCTopomme HCCJIe- ,Il;OBaHmI pa.3pe3a B PbWBHCKe, KOTOphIit JIBJVlJICJl peaepOM ,Il;JIJl BlJ,ZI;eJIeBHJI MOJIoro-mexcmmCKoro mrrepr~. Q6pa60TaBHLIe 33.ll0BO cnopOBo-lIhlJIbD;eBLIe ,Il;IIaI'P1lMMhI BLlJIBHJIH THlIOBhIe ,Il;JIJl MHKyJIHHCKOrO HHTepr~aJIa p83BHTHe PacTHTe.m.HOCTH. ITOBTOpHbIe ,Il;ampoBalDlJI Me- TOAOM C14 (Ta6. I) TaIOKe IIOK838.JI11, '11'0 3TH OTJIOlKeBHJI JIBJUIIOTCJl 60JIee ,Il;peBBHMB, 'IeM 6hIJIO onpeAeJIeHO npe,ll;bI,ll;YID;H ,Il;aTllpOBalD!JIMJI.

P83Pe3 B lillJI83He, KOTOphIit B.

n

rpH'lYK C'lHTaeT CTPaTOTHIIOM MOJIOro-mexCHBHCII:oro HHTepr~, B ,Il;eACTBHTe.m.HOCTH OK83I1JICJl D;eJlHKOM roJIOD;eHOBOrO B03pacTa. CoOTBeT- CTByro~e ,Il;aThI ony6lD1KOB8llLI H. C. 1:J:e6oTapeBOA, E. A. MlIJIhrHHoA (1965).

TaIOKe Te 'OTJI'OlKeHHH, K'OTOphIe H. H. AnyxTBH 'OTHOCHI' K MrHHCK'OMY mrreprrum;mmy, OT- HOCJlTCJl, K8K nOK838.JI11 nOCJIe.I\HHe HCCJIeA'OBaHmI, K MlIXYJllIHCKOMY HHTeprrum;mmy.

TaKHM '06p830M, B HaCTOJlID;ee BpeMJI Ha PyCCKoA paBHHHe He H3BeCTHhI OTJIOlKeBHJI, K'OTOphIe YKa:n,m8.JIII 6hI Ha cyID;ecTBOBaHHe BHTepr~ M'OJIOlKe MHKYJllIHexor'O.

Nina StiepaJIlovna CZEBOTARLEV A

NUMBER OF UPPER PLEISTOCENE GLACIATlONS IN THE NORTH-WESTERN PART OF THE RUSSIAN PLAIN

Summary

As concerns the Quaternary geology of the Russian plain, the stratigraphic sU'bdivision of the Upper LPleistocene has so far been one 'Of the questions discussible. Differences in ,opinions ,concern mainly the number of the glaciatiOIis younger than the Mikulino Interglacial. There are some opinions that at least one glaciation of this kind existed, i.e. IValdai Glaciation. Other scientists suppose that tWlO such glaciations existed, separalted by the Mologo-ShekJsna IntergLacial (A. 1. Moskvitin, ^1947; W. LP. Gritshuk, ^1961). Another group of scientists, among others N. I. Apukhtin, I. M. 'Pokrowskaja (1960), is of the opinion that the Mi- kulino Intergladal was followed ,by these glaciations.

To explain this problem multilateral detailed studies were made on the section at Rybin&k, representative to djs.tinguish the Mologo-Sheksna Inter- glacial. The s,pore-and-ipOllen dlag,rams, elabol'aJted once more, revealed the development of vegetation typical of the Mikulino Interglacial. The repeated dating tby C14 method .(Table 1) demonstrated that these deposits are older than it could have resulted from previous datings. .

The section from Ba-lama, ,thoughit by W. P. O:ri~shuk to bea stra,totype of the Mologo-Sheksna Interglacial, proved ·to be of Holocene age. RE!6pective dates were published by N. S. Czebotarieva, E. A. Malgina (1965).

As proved .by the recent studies, the deposits thought by N. 1. Apukhtin to belong to the M~a Interglaclal, can. be referred to· .the Mikulino Interglacial.

Thus, no deposits are known at present tto occur within ,the Russdan Plain area, which might prove the ,presence of an interglacial y'Ounger than the Mi- kulino Interglacial.

Kwartalnlk Geologiczny - 12