Szkolenie w dziedzinie BHP

J

PROBLEMATYKĘ SZKOLENIAW DZIEDZINIE BEZPIECZEŃSTWA IHIGIENYPRACY

?

Problematyka dotycząca szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy jest uregulowana obecnie w rozdziale VIII działu dziesiątego ustawy Kodeks pracy (w artykułach 237²-237⁵), a także w wydanym na podstawie tej ustawy Rozporządzeniu Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860 i z 2005 r.

nr 116, poz. 972).

K

?

Ww. przepisy nakładają obowiązki na pracodawców zatrudniających pracowników, ale powinny być rów- nież znane wszystkim pracownikom, w tym pracow- nikom służby BHP, a także organom nadzoru nad warunkami pracy.

J

?

Podstawowe obowiązki pracodawców dotyczące szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy określone są w dziale dziesiątym kodeksu pracy.

Przepis art. 237³ § 1 kodeksu pracy zabrania dopuszczenia pracownika do pracy, do wykonywa- nia której nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Przepis ten − adresowany do pra- codawców − wymaga wykonywania pracy, do której niezbędne są kwalifikacje określone w odpowiednich przepisach, wyłącznie przez pracowników posiadają- cych takie kwalifikacje. Chodzi tu np. o pracowników zatrudnionych przy:

• obsłudze urządzeń energetycznych (dla których wymagane kwalifikacje określone są w Rozpo- rządzeniu Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 kwietnia 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad stwierdzania posiadania kwalifikacji przez osoby zajmujące się eksploatacją

Szkolenie w dziedzinie BHP

urządzeń, instalacji i sieci (Dz.U. nr 89, poz. 828 z późn. zm.),

• pracach spawalniczych (dla których wymagane kwalifikacje określone są w Rozporządzeniu Ministra Gospodarki z dnia 27 kwietnia 2000 r.

w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy pracach spawalniczych – Dz.U. nr 40, poz. 470).

W przypadku jeśli specjalne kwalifikacje nie są wymagane, niezbędne jest posiadanie przez pra- cownika umiejętności koniecznych do bezpiecznego wykonywania pracy. Za dopuszczenie do pracy pra- cownika posiadającego wymagane kwalifikacje lub umiejętności odpowiedzialność ponosi pracodawca.

On też odpowiada za to, aby zatrudniony przy danej pracy pracownik posiadał dostateczną znajomość przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zapewnieniu tej znajomości przepisów i zasad BHP służy określony w § 2 obowiązek przeszkolenia pra- cownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenia okresowych szkoleń w tym zakresie. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 18 stycznia 1965 r., II PR 685/64 (OSNC 1965/7-8/136), orzekł, iż „obowiązkiem za- kładu pracy jest sprawdzenie, czy szkolenie, którym objęci są robotnicy, jest wystarczające dla wszystkich osób zatrudnionych przy obsłudze tych maszyn. W ra- zie stwierdzenia u niektórych robotników niedosta- tecznych wyników szkolenia zakład pracy obowiązany jest przeszkolić dodatkowo tych robotników”.

W art. 237³ kodeksu pracy dodano nowy § 2¹, zgodnie z którym pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków; szkolenie to powinno być okresowo powtarzane.

Szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bez- pieczeństwa i higieny pracy określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 180, poz. 1860) – wydane na podstawie upoważnienia zawartego w art. 237⁵ kodeksu pracy. Rozporządzenie to weszło w życie

Szk olenie

1 lipca 2005 r. i zastąpiło Rozporządzenie Mini- stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r.

(Dz.U. nr 62, poz. 285).

W nowym rozporządzeniu poza wykreśleniem dotychczasowego obowiązku pracodawców (prze- prowadzania szkolenia podstawowego):

• uszczegółowiono niektóre przepisy w celu pełnego dostosowania do wymagań dyrektyw Wspólnoty Europejskiej, a szczególnie Dyrektywy 89/391/EWG o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpie- czeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. Między innymi zobowiązano pracodawcę, na terenie którego wykonują pracę pracownicy innego zakładu pracy, do poinformowania ich o zagroże- niach dla bezpieczeństwa i zdrowia podczas ich pracy na tym terenie,

• dodano wyraźny zapis zobowiązujący do dosto- sowania programów szkolenia do rodzajów i wa- runków prac wykonywanych przez uczestników szkolenia,

• zamieszczono w załączniku nr 2 wzór karty szko- lenia wstępnego w dziedzinie BHP, w której pra- cownik potwierdza odbycie instruktażu ogólnego i instruktażu stanowiskowego,

• dodano przepis zobowiązujący do przeprowa- dzenia pierwszego szkolenia okresowego osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do okre- ślonej grupy stanowisk (wymienionej w § 12 ust. 2) nie później niż w okresie 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy na tym stanowisku, przy czym pracodawcy i osoby kierujące pracownikami szkolenie takie powinni przejść nie później niż w okresie do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy na takich stanowiskach,

• skrócono czas trwania szkolenia okresowego nie- których grup pracowników.

Ponadto w załączniku do Rozporządzenia do- dano program szkolenia pracodawców, którzy na podstawie art. 237¹¹ § 1 kodeksu pracy będą sami wykonywali zadania służby BHP; może to dotyczyć pracodawców zatrudniających do 10 pracowników lub do 20 pracowników, jeśli działalność prowa- dzona przez pracodawców jest zakwalifikowana do grupy działalności, dla której ustalono nie wyższą niż trzecia kategorię ryzyka w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

W związku z odejściem od obowiązku szkolenia podstawowego również pracowników służby BHP (które przygotowywało do wykonywania zadań tej służby), a także z koniecznością nowego podejścia do realizacji zadań służby wynikającego z wejścia Polski do Unii Europejskiej – w zmienianym Roz- porządzeniu Rady Ministrów w sprawie służby BHP podwyższono wymagania kwalifikacyjne dla pracow- ników tej służby.

Z dniem wejścia w życie przepisów zmieniających Rozporządzenie w sprawie służby BHP (a więc od 1 lipca 2005 r.) możliwe stało się zatrudnianie w tej służbie nowych pracowników posiadających:

• zawód technika BHP,

• ukończone studia wyższe o kierunku¹ lub specjal- ności z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy albo studia podyplomowe w tym zakresie.

W § 2 ust. 1 Rozporządzenia zobowiązano pra- codawcę do zapewnienia pracownikowi odbycia odpowiedniego do rodzaju wykonywanej pracy szko- lenia, w tym przekazania mu informacji i instrukcji dotyczących zajmowanego stanowiska pracy lub wykonywanej pracy. Przepis ten oznacza, że w razie potrzeby wynikającej z rodzaju pracy i związanego z nią ryzyka zawodowego pracodawca powinien odpowiednio zwiększyć czas trwania szkolenia oraz rozszerzyć (dostosować) tematykę szkolenia określoną w ramowych programach załączonych do Rozporządzenia. Potwierdza to przepis § 7 ust. 2, zgodnie z którym programy szkolenia powinny być dostosowane do rodzajów i warunków prac wykony- wanych przez uczestników szkolenia. Istotne jest, aby realizacja programów szkolenia zapewniła spełnienie wymagań określonych w § 3; szkolenie powinno zatem zapewnić uczestnikom:

• zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeń- stwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobie- gawczymi,

• poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wyko- nywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bez- pieczeństwa i higieny pracy, nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie

Szk olenie

i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryj- nych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi.

Tak jak dotychczas po wejściu w życie nowego Rozporządzenia szkolenia mogą być organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlece- nie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy na podstawie przepi- sów o systemie oświaty.

Pracodawcy nie mogą organizować, jak również prowadzić szkolenia osób będących pracodawcami, pracowników służby BHP, a także instruktorów oraz wykładowców tematyki bezpieczeństwa i higieny pracy; szkolenia takich osób mogą prowadzić jedynie jednostki organizacyjne, o których mowa wyżej.

W razie organizowania i prowadzenia szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy orga- nizatorzy takiego szkolenia (pracodawcy i wyżej wspomniane jednostki organizacyjne) powinni zapewnić:

• programy poszczególnych rodzajów szkolenia opracowane dla określonych grup stanowisk na podstawie ramowych programów szkolenia załą- czonych do Rozporządzenia,

• wykładowców i instruktorów posiadających zasób wiedzy, doświadczenie zawodowe i przygotowanie dydaktyczne zapewniające właściwą realizację programów szkolenia (zgodnie z wymaganiami określonymi w § 3 Rozporządzenia),

• odpowiednie warunki lokalowe do prowadzenia działalności szkoleniowej,

• wyposażenie dydaktyczne (filmy, folie do wyświe- tlania informacji, tablice, programy komputerowe itp.) niezbędne do właściwej realizacji programów szkolenia,

• właściwy przebieg szkolenia oraz prowadzenie dokumentacji w postaci programów szkolenia, dzienników zajęć, protokołów z przebiegu egzami- nów i rejestru wydanych zaświadczeń.

Jednostki organizacyjne prowadzące szkolenia instruktorów w zakresie metod prowadzenia instruk- tażu powinny zapewnić ponadto programy takiego szkolenia zapewniające przygotowanie do przepro- wadzania instruktażu stanowiskowego zgodnie z wy- maganiami określonymi w § 9 ust. 2 Rozporządzenia

oraz w ramowym programie takiego instruktażu (załączonego do Rozporządzenia).

Jeśli organizatorem szkolenia jest jednostka or- ganizacyjna prowadząca działalność szkoleniową w dziedzinie BHP, jednostka ta powinna przygoto- wać program (programy) szkolenia w porozumieniu z pracodawcą, który zlecił przeprowadzenie szkolenia określonych grup pracowników.

Wymagania, jakie powinny spełniać programy szkolenia, są określone w Rozporządzeniu Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wie- dzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych (Dz.U. nr 31, poz. 216).

Pracodawcy powinni zapewnić przechowywanie programów szkolenia, na podstawie których były prowadzone aktualne szkolenia pracowników.

Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeprowa- dzenie szkolenia wstępnego – przed dopuszczeniem pracownika do pracy – oraz prowadzenie szkolenia okresowego.

W ramach szkolenia wstępnego należy zapewnić przeprowadzenie:

• szkolenia wstępnego ogólnego (instruktażu ogólnego) – wszystkich nowo przyjmowanych pracowników oraz studentów odbywających u pracodawcy praktykę studencką i uczniów szkół zawodowych zatrudnionych w celu praktycznej nauki zawodu,

• szkolenia wstępnego na stanowisku pracy (instruk- tażu stanowiskowego) − pracowników zatrudnia- nych na stanowiskach robotniczych oraz innych, na których występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, zatrudnionych już na tych stanowiskach – w razie zmiany warunków technicz- no-organizacyjnych, pracowników przenoszonych na takie stanowiska oraz uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu i studentów odbywają- cych praktykę studencką.

Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bez- pieczeństwa i higieny pracy lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby (również praco- dawca, jeśli wykonuje zadania służby BHP) albo pra- cownik wyznaczony przez pracodawcę, posiadający zasób wiedzy i umiejętności zapewniający właściwą realizację programu instruktażu.

Szk olenie

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza natomiast osoba kierująca pracownikami wyznaczona przez pra- codawcę lub pracodawca, jeżeli osoby te posiadają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego.

Dopuszczenie pracownika do samodzielnego wy- konywania pracy na określonym stanowisku może nastąpić po uzyskaniu przez niego pozytywnego wyniku sprawdzianu wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasa- dami bezpieczeństwa i higieny pracy (kończącego instruktaż stanowiskowy).

W załączniku nr 2 do Rozporządzenia określono wzór karty szkolenia wstępnego, w której pracownik powinien potwierdzić podpisem odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego; karta ta powinna być przechowywana w aktach osobowych pracownika.

Zgodnie z § 14 ust. 2 Rozporządzenia szkolenia okresowe² powinni odbywać:

• co najmniej raz na 3 lata – pracownicy za- trudnieni na stanowiskach robotniczych (na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników; szkolenia takie powinny być przeprowadzane co najmniej raz w roku),

• co najmniej raz na 6 lat – pracownicy administra- cyjno-biurowi, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialno- ścią w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,

• co najmniej raz na 5 lat:

– osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kie- rownicy, mistrzowie i brygadziści,

– pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urzą- dzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji,

– pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pra- cy i inne osoby wykonujące zadania tej służby, – inni pracownicy nie wymienieni wyżej, których

charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w za- kresie bezpieczeństwa i higieny pracy.

W § 15 ust. 4 Rozporządzenia wprowadzono przepis, zgodnie z którym osoba podejmująca po raz pierwszy pracę w jednej z grup stanowisk okre- ślonych w § 14 ust. 2 powinna pierwsze szkolenie okresowe wymagane dla zajmowanego stanowiska odbyć nie później niż:

• do 6 miesięcy od rozpoczęcia pracy – jeśli podjęła pracę na stanowisku pracodawcy lub osoby kieru- jącej pracownikami,

• do 12 miesięcy od rozpoczęcia pracy – jeżeli pod- jęła pracę w jednej z grup stanowisk wymienionych w § 14 ust. 2 pkt 2-5 Rozporządzenia.

Jeśli np. pracownik zatrudniony dotychczas na stanowisku robotniczym podejmuje pracę na sta- nowisku technologa, to w okresie do 12 miesięcy od podjęcia pracy na nowym stanowisku powinien odbyć pierwsze szkolenie okresowe wymagane na tym stanowisku.

Z tego pierwszego szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która:

• przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkole- nia okresowego,

• odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wy- magane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy (może to dotyczyć np.

pracownika służby BHP, który podejmuje pracę jako osoba kierująca pracownikami).

Częstotliwość szkolenia okresowego określona w Rozporządzeniu jest częstotliwością minimalną, a czas trwania szkolenia podany w ramowych pro- gramach jest również czasem minimalnym. Oznacza to, że pracodawca (po dokonaniu analizy warunków wykonywania prac na poszczególnych stanowiskach) powinien, po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami, ustalić większą częstotliwość i zwiększony czas trwania szkolenia okresowego pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występuje podwyższone ryzyko zawodowe lub istnieje duża odpowiedzialność w zakresie bez- pieczeństwa i higieny pracy.

W Rozporządzeniu (w części III załącznika nr 1) za- mieszczono ramowy program szkolenia pracodawców, którzy podejmą decyzję o wykonywaniu przez nich

Szk olenie

zadań służby BHP (do odbycia szkolenia przygotowu- jącego do wykonywania zadań służby BHP zobowiązuje takich pracodawców art. 237¹¹ § 1 kodeksu pracy).

Ze szkolenia przeprowadzanego na podstawie tego programu jest zwolniony pracodawca, który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bezpieczeństwa i higieny pracy określone w przepisach dotyczących służby bezpieczeństwa i higieny pracy.

Po przeprowadzeniu szkolenia okresowego orga- nizator szkolenia przeprowadza egzamin sprawdza- jący przyswojenie wiedzy z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami z tego zakresu wymaganych programem szkolenia.

Organizator szkolenia wydaje zaświadczenie o ukoń- czeniu szkolenia, wykorzystując do tego celu wzór określony w załączniku nr 1 do ww. Rozporządzenia Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r.

(Dz.U. nr 31, poz. 216).

C

,

W SZCZEGÓLNOŚCIZ PRAWEM

U

E

?

Rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy jest zgodne z wyma- ganiami prawa Unii Europejskiej, w szczególności z Dyrektywą 89/391/EWG o wprowadzeniu środ- ków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy. I tak, zgodnie z wyżej wymienioną dyrektywą, pracodawca powinien zapewnić:

• każdemu pracownikowi odbycie odpowiedniego szkolenia dotyczącego bezpieczeństwa i ochro- ny zdrowia, a w szczególności przekazanie mu informacji i instrukcji specyficznych dla danego stanowiska lub wykonywanej pracy:

– przy zatrudnianiu,

– w przypadku przeniesienia lub zmiany pracy, – w przypadku wprowadzenia nowego sprzętu

roboczego lub zmiany sprzętu,

– w przypadku wprowadzania jakiejkolwiek nowej technologii,

• aby pracownicy z innych zakładów zatrudnieni w je- go zakładzie zostali w pełny sposób poinstruowani o zagrożeniach bezpieczeństwa i zdrowia podczas ich pracy w zakładzie.

Szkolenie powinno:

• uwzględniać nowe lub zmieniające się zagrożenia,

• być okresowo powtarzane w miarę potrzeby.

Szkolenie nie może obciążać finansowo pracow- ników lub ich przedstawicieli i powinno odbywać się w godzinach pracy.

Problematyka szkolenia w dziedzinie BHP, jako istotny element profilaktyki w zakresie BHP, uwzględ- niona jest ponadto w postanowieniach m.in.:

• Dyrektywy z dnia 30 listopada 1989 r. dotyczącej minimalnych wymagań w dziedzinie bezpieczeń- stwa i ochrony zdrowia przy użytkowaniu przez pracowników urządzeń produkcyjnych podczas pracy (89/655/EWG),

• Dyrektywy z dnia 29 maja 1990 r. w sprawie minimalnych wymagań zdrowia i bezpieczeństwa podczas ręcznego przemieszczania ciężarów w przypadku możliwości wystąpienia zagrożenia, zwłaszcza urazów kręgosłupa u pracowników (90/269/EWG),

• Konwencji nr 155 MOP, dotyczącej bezpieczeń- stwa, zdrowia pracowników i środowiska pracy,

• Konwencji nr 170 MOP, dotyczącej bezpieczeństwa przy używaniu substancji chemicznych w pracy.

Konwencja nr 155 MOP nakłada na państwa, które ją ratyfikowały, obowiązek określenia spójnej polityki krajowej w zakresie bezpieczeństwa, ochrony zdrowia pracowników i środowiska pracy. Polityka ta powinna uwzględniać m.in. szkolenie i niezbędne doszkalanie osób, które działają na rzecz właściwego poziomu bezpieczeństwa i zdrowia.

Zgodnie z art. 19 tej konwencji pracownicy oraz ich przedstawiciele powinni być odpowiednio przeszkoleni w zakresie bezpieczeństwa i higieny

pracy. ‰

Wiktor Leszczyński Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej

1 Podjęte zostały działania zmierzające do utworzenia nowego kierunku studiów „bezpieczeństwo i higiena pracy” (wniosek Ministra Gospodarki i Pracy w tej sprawie uzyskał pozytywną opinię Ministra Edukacji Narodowej i Sportu).

2 Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację oraz ugrun- towanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeń- stwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organi- zacyjnymi w tym zakresie.

Szk olenie