UCHWAŁA NR XXXVI/243/17 RADY GMINY W KSIĄŻKACH
z dnia 28 grudnia 2017 r.
w sprawie przyjęcia Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Książki na lata 2018 - 2021.
Na podstawie art. 18 ust. 2 pkt. 15 ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2017 r.
poz. 1875) oraz art. 87 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2017 poz. 2187) po uzyskaniu pozytywnej opinii Kujawsko-Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Toruniu, Rada Gminy w Książkach uchwala, co następuje :
§ 1. Przyjmuje się Gminny Program Opieki nad Zabytkami Gminy Książki na lata 2018 - 2021 stanowiący załącznik do niniejszej uchwały.
§ 2. Wykonanie uchwały powierza się Wójtowi Gminy Książki.
§ 3. Uchwała wchodzi w życie po upływie 14 dni od jej ogłoszenia w Dzienniku Urzędowym Województwa Kujawsko - Pomorskiego.
Przewodniczący Rady Gminy
Bogdan Pacholski
DZIENNIK URZĘDOWY
WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO
Bydgoszcz, dnia 10 stycznia 2018 r.
Poz. 286
Elektronicznie podpisany przez:
Agnieszka Makara Data: 2018-01-10 13:18:27
Załącznik
do uchwały nr XXXVI/243/17 Rady Gminy w Książkach
z dnia 28 grudnia 2017 r.
GMINNY PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY KSIĄŻKI
NA LATA 2018 - 2021
Książki 2017
Spis treści:
1.Wstęp
1.1. Cel opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami dla gm. Książki 1.2. Podstawy prawne Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego
2.1. Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa
2.1.1. Strategia rozwoju województwa kujawsko - pomorskiego do roku 2020. Plan modernizacji 2020+
2.1.2. Planem zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego 2.1.3. Regionalny Program Operacyjny Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 - 2020
2.1.4. Program Opieki nad Zabytkami województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017- 2020
2. 2. Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie krajowym
2.2.1.Tezy krajowego programu ochrony zabytków.
2.2.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013
2.2.3.Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020
3. Zakres opieki nad zabytkami sprawowanej na obszarze gminy, określony przez opracowania odnoszące się do powiatu wąbrzeskiego
3.1. Strategia rozwoju powiatu wąbrzeskiego na lata 2013 – 2020
3.2 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Wąbrzeskiego 4. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy
4.1. Obiekty zabytkowe nieruchome wpisane do rejestru zabytków
4.2. Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych (wojewódzka ewidencja zabytków – wykaz)
4.3. Wykaz cmentarzy ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków
4.4. Wykaz parków i zieleni komponowanej ujętej w wojewódzkiej ewidencji zabytków 4.5. Obiekty ruchome z terenu gminy wpisane do rejestru zabytków
4.6. Krajobraz kulturowy (obszarowe wpisy do rejestru zabytków) 5. Zabytki archeologiczne
5.1. Wykaz stanowisk archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków z terenu gminy 5.2. Wykaz stanowisk o własnej formie krajobrazowej
5.3. Zestawienie liczbowe stanowisk archeologicznych zewidencjonowanych i wpisanych do rejestru zabytków
6. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa i krajobrazu kulturowego 6.1. Stan zachowania zabytków nieruchomych, ruchomych i dziedzictwa archeologicznego 6.2. Obszary największego zagrożenia dla zabytków nieruchomych
6.3. Uwarunkowania wynikające ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego
6.4. Uwarunkowania wynikające z miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 6. 5. Uwarunkowania wynikające z ochrony przyrody i równowagi ekologicznej
6.5.1. Pomniki przyrody
6. 6. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych
6.6.1. Stan zachowania zabytków, istotne zagrożenia, obszary największego zagrożenia stanowisk archeologicznych
6.6.2. Uwarunkowania wewnętrzne ochrony zabytków archeologicznych wynikające ze studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy
7. Cele Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
8. Kierunki działań dla realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami 8.1. Sporządzanie Gminnej Ewidencji Zabytków
8.2. Rewitalizacja i renowacja obiektów zabytkowych
8.3. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej architektury sakralnej (krzyże, kapliczki, figury) 8.4. Udostępnianie i promocja obiektów o charakterze zabytkowym
8.5. Popularyzacja i edukacja
8.6. Włączanie zasobów zabytkowych w procesy gospodarcze
8.7. Aktywizacja społeczności lokalnych dla celów związanych z opieką nad zabytkami 8.8. Określenie zasobów zabytków obszarów nieruchomych, ruchomych i dziedzictwa archeologicznego, które można wykorzystać dla tworzenia np. tras turystycznych, ścieżek dydaktycznych, organizacji festynów (głównie dotyczy to parków i stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej)
8.9. Zapisy w aktach prawa miejscowego dotyczące ochrony zabytków i dziedzictwa kulturowego
9. Określenie sposobu realizacji poszczególnych celów Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
9.1. Gminna Ewidencja Zabytków
9.2. Inwentaryzacja obiektów tzw. małej architektury sakralnej
9.3. Rewitalizacja obiektów zabytkowych 9.4. Udostępnianie i promocja zabytków 9.5. Popularyzacja i edukacja
9.6. Włączanie zabytków w procesy gospodarcze
9.7. Aktywizacja lokalnych społeczności na rzecz ochrony zabytków 10.Instrumentarium realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami
11. Monitoring działania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami – forma organizacyjno- instytucjonalna określona przez gminę
12. Niektóre zewnętrzne źródła finansowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami określone przez gminę
1. Wstęp
1. 1 Cel opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
Zasadniczym celem sporządzenia niniejszego planu będzie szeroko pojęte zaplanowanie wszelkich działań Samorządu Gminnego do możliwie jak najpełniejszej ochrony dziedzictwa kulturowego znajdującego się na terenie gminy Książki. Działania te będą realizowane w oparciu o finansowanie (w ramach możliwości budżetowych gminy), inicjowanie, wspieranie i koordynowanie prac z dziedziny ochrony zabytków i krajobrazu kulturowego oraz promowanie i upowszechnianie dziedzictwa kulturowego, a także organizacja przedsięwzięć edukacyjnych i wychowawczych wobec lokalnej społeczności, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży szkolnej. Należy przy tym pamiętać, iż poniższy program jest dokumentem o charakterze uzupełniającym dla innych dokumentów planowania gminnego.
Aby założone powyżej cele osiągnąć konieczna będzie realizacja szczegółowych zadań, polegających m. in. na:
- zwiększeniu opieki nad materialnymi pozostałościami dziedzictwa kulturowego zmierzającymi w pierwszej kolejności do powstrzymania jego degradacji, a następnie do poprawy stanu zachowania substancji zabytkowej;
- zapoznaniu się z zasobami gminy składającymi się na dziedzictwo kulturowe, zabytkami i historią gminy, obiektami wpisanymi do rejestru zabytków, obiektami typowanymi do Gminnej Ewidencji Zabytków;
- określeniu kategorii i stopnia zagrożeń zabytków nieruchomych będących w zasobach gminy;
- aktywizacji działań zmierzających do kompleksowej rewaloryzacji zabytków z jednoczesnym wykonaniem analizy funkcji użytkowych na podstawie których możliwe będzie dokonanie odpowiednich adaptacji na cele turystyczne, rekreacyjne, edukacyjne, kulturalne lub inne cele społeczne;
- podejmowaniu i uściślaniu zasad współpracy z właścicielami obiektów zabytkowych celem zapewnienia im właściwej opieki oraz wskazywania możliwych źródeł finansowania;
- określeniu zasad współpracy z właścicielami obiektów zabytkowych mających na celu ewentualne możliwości udostępniania posiadanych przez nich zabytków;
- wytyczeniu zadań i kierunków działań, jakie powinny zostać podjęte przez organy administracji publicznej w dziedzinie ochrony i opieki nad zabytkami;
- kreowaniu i wspieraniu działań związanych z edukacją, informacją, turystyką, mających na celu popularyzację miejscowych zabytków i wiedzy o nich oraz wiedzy o ochronie zabytków;
- aktywizacji i wsparciu dla działań służących pozyskaniu środków finansowych na ochronę zabytków.
Niniejszy program jest pierwszym opracowanym dla gminy Książki programem opieki nad zabytkami.
1.2 Podstawy prawne opracowania Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
Realizacja „Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Książki” wynika z:
a) Ustawy z 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2017, poz. 1875). W myśl tej ustawy ochrona nad zabytkami i opieka nad nimi należy do zadań własnych gminy (art.
7, pkt 9.).
b) Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
z 2017 poz. 60, 1086, 1595). Określone w niej zostały zasady tworzenia krajowego programu ochrony i opieki nad zabytkami oraz finansowania prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytkach, a także organizację organów ochrony zabytków (rozdz. 1, art. 1).
W myśl art. 87, wymienionej ustawy, wójt gminy ma obowiązek sporządzenia na okres 4 lat Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami, który następnie przyjmuje Rada Gminy po uzyskaniu opinii Kujawsko - Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (K- PWKZ).
W artykule tym ustawodawca określił również podstawowe cele sporządzania tego typu programów.
Zgodnie z przytoczoną ustawą na gminę zostały nałożone następujące obowiązki i uprawnienia:
W myśl art. 4 niniejszej ustawy: „Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowania przez organy administracji publicznej działań mających na celu:
1) zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2) zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
3) udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4) przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
5) kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6) uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz kształtowaniu środowiska.”
Natomiast zgodnie z art. 5: „Opieka nad zabytkami sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:
1) naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2) prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
3) zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4) korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5) popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.”
W dalszych artykułach ustawa mówi, że:
- w celu objęcia ochroną krajobrazu kulturowego oraz zachowania wyróżniających się krajobrazowo terenów na których znajdują się zabytki charakterystyczne dla danego regionu, Rada Gminy może (art. 16, ust. 1.), po zaciągnięciu opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, utworzyć na podstawie podjętej uchwały park kulturowy;
- wprowadzenie obowiązku uwzględniania ochrony zabytków i opieki nad zabytkami przy sporządzaniu i aktualizacji miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (art. 18, 19.) oraz koordynacji ich projektów zmian z wojewódzkim konserwatorem zabytków (art. 20.);
- gminy mają obowiązek prowadzenia gminnej ewidencji zabytków w formie zbioru kart adresowych zabytków nieruchomych z terenu gminy, objętych wojewódzką ewidencją zabytków (art. 22, ust. 4.);
- wójt gminy ma obowiązek przyjąć zgłoszenie o znalezieniu przedmiotów co do których istnieje podejrzenie iż mogą być zabytkami i powiadomienie o tym fakcie w terminie nie dłuższym niż 3 dni wojewódzkiego konserwatora zabytków (art. 32, punkt 3, art. 32, ust. 2; art. 33, ust. 1 i 2.);
- do zadań własnych gminy należy sprawowanie opieki nad zabytkami w tym finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i prac budowlanych przy zabytku do którego tytuł prawny posiada jednostka samorządu terytorialnego (art. 71, ust. 1 i 2.);
- organ stanowiący gminy może udzielać dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale (art. 81, ust. 1.);
- wójt sporządza na okres 4 lat gminny program opieki nad zabytkami (art. 87, ust. 1.), z którego składa co 2 lata odpowiednie sprawozdanie i przedstawia je Radzie Gminy (art.
87, ust. 5.).
Gminny program opieki nad zabytkami ogłaszany jest w wojewódzkim dzienniku urzędowym.
2. Uwarunkowania zewnętrzne ochrony zasobów dziedzictwa kulturowego.
2.1. Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie województwa.
2.1.1. Strategia rozwoju województwa kujawsko - pomorskiego do roku 2020. Plan modernizacji 2020+
Dokumentem, który został opracowany przez Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego i przyjęty przez Sejmik Województwa Kujawsko-Pomorskiego w dniu 21 października 2013 r. jest „Strategia rozwoju województwa kujawsko - pomorskiego do roku 2020”.
Wymieniony wyżej dokument precyzuje najistotniejsze kierunki rozwoju społeczno- gospodarczego regionu.
Najważniejsze i najpilniejsze potrzeby rozwojowe województwa ujęto w dokumencie pod postacią priorytetów mających nadrzędny charakter w stosunku do pozostałych ustaleń.
Wyróżnione zostały cztery priorytety:
- Konkurencyjna gospodarka;
- Modernizacja przestrzeni wsi i miast;
- Silna metropolia;
- Nowoczesne społeczeństwo.
Realizacja potrzeb zidentyfikowanych w ramach priorytetów rozwoju odbywa się za pomocą celów strategicznych. Każdy z priorytetów może być realizowany za pomocą kilku celów.
W Strategii wyróżniono osiem celów strategicznych:
- Gospodarka i miejsca pracy;
- Dostępność i spójność;
- Aktywne społeczeństwo i sprawne usługi;
- Innowacyjność;
- Nowoczesny sektor rolno-spożywczy;
- Bezpieczeństwo;
- Sprawne zarządzanie;
- Tożsamość i dziedzictwo.
Szczególnie szeroko ostatni z wymienionych celów strategicznych odnosi się do dziedzictwa kulturowego. Zgodnie z tym co wcześniej zaznaczono realizuje on zadania przypisane trzem
priorytetom: modernizacja przestrzeni wsi i miast, silna metropolia i nowoczesne społeczeństwo.
W części poświęconej przedstawieniu tego celu możemy przeczytać, że:
Główną ideą działań projektowanych w ramach celu strategicznego „Tożsamość i dziedzictwo” jest zbudowanie identyfikacji regionalnej mieszkańców oraz rozpoznawalnego i pozytywnie postrzeganego wizerunku województwa na zewnątrz. [...]
Zaszłości historyczne, a także zmiany podziału administracyjnego Polski wpłynęły na obecną rzeczywistość, w tym na relacje w społeczeństwie regionu. W efekcie województwo nie posiada spójnego, wyrazistego wizerunku na arenie krajowej, podobnie jak społeczność województwa nie wykazuje się tożsamością wykształconą na podstawie wspólnej dla całego województwa przeszłości historycznej. Nie sprzyja to konkurencyjności regionu, wymaga więc zmiany i podjęcia konkretnych działań na rzecz budowy marki regionalnej województwa kujawsko-pomorskiego, w oparciu o szczegółowo przeprowadzone analizy, mające na celu identyfikację czynników jednoczących regionalną społeczność (wskazanie „osi tożsamości”) oraz identyfikację czynników będących podstawą kreacji marki województwa.
Elementy, które będą mogły być wykorzystane przy kreowaniu tożsamości i wizerunku regionu zostaną zidentyfikowane w toku prac nad specjalistycznym programem, ale mogą należeć do nich np. wspólne dziedzictwo materialne i niematerialne regionu kujawsko-pomorskiego, ale także wspólnota interesów społeczno-gospodarczych mieszkańców województwa, patriotyzm gospodarczy, silne związki z siedzibami województwa. Szczególnie ważnym czynnikiem integracji społeczeństwa jest kultura regionalna, która ze względu na prezentowany potencjał jest także bardzo dobrze predysponowana do pełnienia roli ambasadora województwa, a także budowy powiązań międzyregionalnych i międzynarodowych. [...]
Zamierza się podjąć działania na rzecz opracowania i realizacji założeń polityki kulturalnej województwa (co pozwoli na pełną koordynację działalności wszystkich podmiotów funkcjonujących w kulturze) oraz edukacji kulturalnej społeczeństwa (zarówno w edukacji formalnej – na wszystkich poziomach kształcenia, jak i w edukacji nieformalnej). Są to zagadnienia realizujące także cele rozwoju społecznego – istotne dla szeroko rozumianego rozwoju społecznego. Nie wyklucza się, że polityka kulturalna zostanie w przyszłości objęta wojewódzkim programem rozwoju.
Niezbędne będą działania na rzecz integracji systemu zarządzania promocją w województwie, w tym zwłaszcza współpracy podmiotów zajmujących się promocją i tworzeniem spójnego wizerunku. Ważne będzie także zidentyfikowanie istniejących lub potencjalnych konfliktów, by już w fazie planowania aktywnie zapobiegać ich eskalacji, przekształcając je na inspirującą,
twórczą rywalizację. Ocenia się, że osiągnięcie sukcesu w zakresie budowy marki regionu, będzie miało istotne znaczenie dla dalszego rozwoju województwa.
Budowanie tożsamości regionalnej to proces długofalowy, wymagający działań kompleksowych, skierowanych do wszystkich mieszkańców. Nieocenioną rolę w tym zakresie odgrywa edukacja, stąd wśród pierwszych działań będzie opracowanie i wdrożenie regionalnego programu służącego nabywaniu wiedzy o województwie, a także przygotowanie zgodnych z podstawą programową materiałów z zakresu edukacji regionalnej dla przedszkoli, szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z województwa kujawsko-pomorskiego. Wśród działań bardzo szczegółowych planuje się na przykład przygotowanie i upowszechnienie form edukacyjnych sprzyjających budowie tożsamości regionalnej, np. gier związanych z województwem kujawsko-pomorskim (planszowych, elektronicznych, on-line) oraz budowę tożsamości poprzez sport (wybór regionalnych dyscyplin sportu, promowanych w szkołach i wspieranych w klubach sportowych, co pozwoli na osiągnięcie specjalizacji województwa).
Dziedzictwo naszego regionu, świadczące o tym jacy jesteśmy, wymaga zachowania (m.in.
tradycyjnej kultury wiejskiej, ginących zawodów, cudów architektury, przyrody, powstających drobnych kolekcji, zbiorów muzealnych i skansenów), odpowiedniej ekspozycji, poprawy dostępności, a także prezentacji w atrakcyjnej dla różnych osób formie. Dopiero dzięki stworzeniu warunków do wzbudzania ciekawości posiadanymi dobrami, wartościami, oddziaływanie na wiele zmysłów, możliwe jest zrozumienie, budzi się właściwy szacunek, zainteresowanie, chęć pogłębiania wiedzy i czynne włączenie się w działania na rzecz zachowania i upowszechniania posiadanego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego.
Wobec powyższego, niezbędna jest waloryzacja obiektów materialnych dziedzictwa kulturowego regionu oraz oszacowanie „wartości marketingowej” wojewódzkich zasobów przyrody i krajobrazu przyrodniczo-kulturowego, koniecznych także dla budowy marki województwa. Poza tym wspierane będą w szczególności przedsięwzięcia umożliwiające atrakcyjny, interaktywny, oryginalny, wielozmysłowy kontakt z dziedzictwem regionu. [...]
Ważną rolę będzie odgrywał rozwój Kujawsko-Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej, której celem jest zachowanie i promocja dziedzictwa regionu w postaci cyfrowej. Konieczne będzie zachęcenie jak największej liczby podmiotów do udostępnienia swoich zbiorów (m.in.
bibliotek, muzeów, osób prywatnych) i stworzenie możliwości ich digitalizacji. W efekcie miałby powstać jeszcze bogatszy zbiór materiałów dotyczących regionu, których zaletą jest ich powszechna dostępność. Zachowaniu dziedzictwa kulturalnego posłuży także rozbudowa gmachu Książnicy Kopernikańskiej z instalacją służącą do odkwaszania papieru.
Realizacji przedstawionych wyżej założeń mają służyć następujące kierunki działań i zidentyfikowane przedsięwzięcia:
1. Budowa tożsamości regionalnej województwa
2. Zachowanie oraz promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu
3. Wsparcie działań ratowniczych tradycyjnej kultury wiejskiej, ginących zawodów, cudów architektury, przyrody, powstających drobnych kolekcji, zbiorów muzealnych i skansenów, będących częścią środowiska kulturowego województwa
4. Rozwój oferty kulturalnej o znaczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym 5. Promocja marki województwa.
W dalszej części przedstawione zostały w zestawieniu tabelarycznym ustalenia Strategii, za których realizację odpowiadać będzie administracja samorządowa lub inne podmioty.
W odniesieniu do celu Tożsamość i dziedzictwo przyjęto, że za:
1. Budowę tożsamości regionalnej odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe.
2. Zachowanie oraz promocja dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego regionu odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe, inwestorzy prywatni.
3. Wsparcie działań ratowniczych tradycyjnej kultury wiejskiej, ginących zawodów, cudów architektury, przyrody, powstających drobnych kolekcji, zbiorów muzealnych i skansenów, będących częścią środowiska kulturowego województwa odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe, inwestorzy prywatni.
4. Rozwój oferty kulturalnej o znaczeniu regionalnym, krajowym i międzynarodowym odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne.
5. Promocja marki województwa odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe.
6. Podjęcie działań na rzecz budowy marki regionalnej województwa kujawsko-pomorskiego odpowiada samorząd województwa.
7. Wykreowanie flagowych wydarzeń kulturalnych regionu odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne.
8. Podjęcie działań na rzecz upowszechniania wiedzy o województwie wśród jego mieszkańców odpowiada samorząd województwa, samorządy lokalne i organizacje pozarządowe.
9. Opracowanie zgodnych z podstawą programową materiałów z zakresu edukacji regionalnej dla przedszkoli, szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych z województwa kujawsko- pomorskiego odpowiada samorząd województwa.
2.1.2 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa kujawsko - pomorskiego Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Kujawsko - Pomorskiego został uchwalony w dniu 26 czerwca 2003 r. przez Sejmik Województwa Kujawsko - Pomorskiego na podstawie uchwały nr XI/135/03. Jest to dokument o charakterze strategicznym, określający działania za pomocą których samorząd województwa wpływa na rozmieszczenie funkcji terenów w przestrzeni i ich wzajemne powiązanie.
Plan jest wiążący na terenie województwa, ponieważ jego ustalenia muszą być brane pod uwagę w uchwalanych przez organy samorządu terytorialnego studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, z którymi musi być spójny każdy przyjmowany miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego.
W rozdz. 5 Polityka zagospodarowania przestrzennego województwa, podrozdziale 2 Zasady zagospodarowania przestrzennego, wśród zasad składających się na zachowanie dziedzictwa kulturowego wymieniono:
- zachowania dziedzictwa kulturowego w stanie umożliwiającym jego przetrwanie dla przyszłych pokoleń,
- harmonijnego kształtowania krajobrazu kulturowego,
- dbałości o integralność zabytkowych struktur urbanistycznych i ruralistycznych.
W podrozdziale 3 Kierunki rozwoju sieci osadniczej, podano, iż ochrona dziedzictwa kulturowego jednostek osadniczych w województwie odbywać się będzie poprzez realizacje następujących działań:
- rewaloryzację zabytkowych układów urbanistycznych o dużym znaczeniu kulturowym i historycznym,
- ochronę zasobów kulturowych miast poprzez eliminację ruchu samochodowego z ich zabytkowych centrów: Brześcia Kujawskiego, Bydgoszczy, Chełmna, Golubia-Dobrzynia, Grudziądza, Koronowa, Kruszwicy, Łabiszyna, Mogilna, Pakości, Rypina, Strzelna, Torunia, Wąbrzeźna i Włocławka,
- konserwację oraz szerokie turystyczne wykorzystanie zasobów dziedzictwa kulturowego ruin zamków.
Z kolei w kwestii kierunków ochrony i kształtowania środowiska przyrodniczego i kulturowego zapisano, że:
Głównym kierunkiem działań planistycznych odnoszących się do środowiska przyrodniczego i kulturowego jest ich ochrona i zachowanie w jak najlepszym stanie dla przyszłych pokoleń.
Ogół tych działań będzie korzystnie wpływać na poprawę jakości życia mieszkańców, a poprzez zwiększenie ogólnej atrakcyjności turystycznej województwa przyśpieszy rozwój aktywności związanych z obsługą ruchu turystycznego.
Celom ochrony walorów i zasobów przyrodniczych i krajobrazowych konieczne jest gospodarowanie z zachowaniem zasady zrównoważonego rozwoju, dzięki czemu osiągnięte zostanie właściwe funkcjonowanie systemów przyrodniczych m. in. poprzez ukształtowanie spójnego przestrzennie systemu obszarów chronionych tj. parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu.
Dalej dokument wymienia obszary krajobrazu kulturowego z terenu województwa, których ochrona jest niezbędna dla zachowania dziedzictwa kulturowego dla potrzeb przyszłych pokoleń, co odbywać się ma poprzez:
- ochronę obszarów o wysokich wartościach środowiska przyrodniczego i kulturowego:
brzesko-radziejowskiego, doliny Drwęcy, doliny Osy, doliny Wisły, górznieńskiego, kcyńsko- żnińskiego, koronowskiego, krajeńskiego, mogileńskiego, nadgoplańskiego, ryńsko- ostrowickiego, rypińsko-zbójeńskiego, skępsko-lipnowskiego i tucholskiego,
- ochronę zasobów kulturowych związanych z osadnictwem holenderskim w dolinie Wisły, - ochronę zasobów średniowiecznej urbanistyki oraz architektury obronnej Ziemi Chełmińskiej,
- ochronę zasobów kulturowych związanych z początkami Państwa Polskiego w Inowrocławiu, Kościelcu Kujawskim, Kruszwicy, Mogilnie, Strzelnie i Kałdusie.
Zwrócono tu też uwagę na wykorzystanie turystycznych walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego dla podniesienia konkurencyjności i atrakcyjności regionu m. in. za pomocą pełnego wykorzystania walorów rejonów turystycznych, prowadzenia tematycznych szlaków turystycznych w oparciu o istniejące zabytki.
Powiat wąbrzeski wraz z gminą Książki znalazł się w strefie wschodniej polityki przestrzennej (wydzielono cztery strefy: centralną, północną, południową oraz wschodnią).
Dla tej strefy w sferze ochrony środowiska kulturowego zaplanowano:
- rewaloryzację historycznych układów urbanistycznych miast: Brodnicy, Chełmży, Górzna, Golubia-Dobrzynia, Kowalewa Pomorskiego, Lipna, Łasina, Radzynia Chełmińskiego, Rypina, Skępego, Wąbrzeźna i wsi Kikół,
- stałą konserwację odrestaurowanego zamku w Golubiu-Dobrzyniu,
- utrzymanie w formie trwałej ruiny, zachowanie bądź adaptacja do nowych funkcji pozostałości zamków w: Radzyniu Chełmińskim, Rogóźnie, Pokrzywnie, Wąbrzeźnie, Kowalewie Pomorskim, Papowie Biskupim, Brodnicy, Lipieńku i Radzikach Dużych,
- wspieranie działań konserwatorskich dla zachowania obiektów sakralnych oraz zespołów dworsko-parkowych,
- objęcie ochroną prawną w formie rezerwatu kultury: zespołów pałacowo-parkowych w Jabłonowie Zamku, Mełnie i Nawrze, zamku w Golubiu-Dobrzyniu, ruin zamków w Brodnicy, Kowalewie Pomorskim, Radzyniu Chełmińskim, Rogóźnie Zamku i Wąbrzeźnie, zespołu klasztornego w Oborach i Skepem-Wymyślinie oraz historycznych układów urbanistycznych w: Brodnicy, Chełmży, Golubiu-Dobrzyniu, Górznie, Kikole, Kowalewie Pomorskim, Radzyniu Chełmińskim, Rypinie i Wąbrzeźnie,
- utworzenie następujących parków kulturowych: chełmżyńskiego, Doliny Drwęcy, Doliny Gardęgi, Doliny Osy, górznieńskiego, jastrzębskiego, kikolskiego, lipnowskiego, lisewskiego, łasińskiego, Mełna-Gruty, ryńskiego, rypińskiego, skępskiego i zbójeńskiego.
Uszczegółowieniem kierunków zagospodarowania przestrzennego województwa jest wykaz zadań o charakterze ponadlokalnym. Wynik realizacji zadań z zakresu ochrony zasobów i walorów dziedzictwa kulturowego w oparciu o podstawy prawne kształtowania sieci obszarów kulturowych, sprzyjać będzie zachowaniu najcenniejszych obiektów i zespołów dziedzictwa przeszłości regionu. W rezultacie, realizacja zadań w zakresie środowiska przyrodniczego i kulturowego przyczyni się do zwiększenia atrakcyjności regionu i zachowania walorów środowiska dla potrzeb przyszłych pokoleń.
2.1.3. Regionalny Program Operacyjny Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2014 - 2020
W Osi Priorytetowej 4: Region przyjazny środowisku, jeden z priorytetów inwestycyjnych określono jako Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego. Celem szczegółowym priorytetu inwestycyjnego i oczekiwanym rezultatem ma być zwiększenie efektywności wykorzystania zasobów naturalnych i kulturowych oraz ich zachowanie.
Środowisko przyrodnicze i kulturowe stanowią bardzo istotne elementy rozwoju województwa kujawsko - pomorskiego. Są jednym z czynników wzmacniających konkurencyjność regionu i pomogą w dywersyfikacji gospodarki oraz tworzeniu nowych miejsc pracy.
Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego oraz uczestnictwo w wydarzeniach kulturalnych przyczyniają się w znaczącym stopniu do zmiany jakości życia społecznego, gospodarczego, a także wpływają na rozwój regionu i wzrost jego konkurencyjności.
Dalej zapisano, że realizacja tego priorytetu służyć będzie z jednej strony zachowaniu dziedzictwa naturalnego i kulturowego, rozwojowi zasobów kultury, z drugiej bardziej efektywnemu wykorzystaniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego regionu jako źródło realnych korzyści ekonomicznych.
Wśród spodziewanych typów i przykładów przedsięwzięć wymieniono projekty infrastrukturalne realizowane w instytucjach kultury, bibliotekach, archiwach, muzeach, obiektach i obszarach zabytkowych, obszarach poprzemysłowych o wartościach historycznych, a także na konserwację zabytków ruchomych i materiałów archiwalnych stanowiących dziedzictwo dokumentacyjne.
Przewiduje się także wsparcie działań informacyjnych i promocyjnych walorów środowiskowych i kulturowych regionu pod kątem komercyjnego wykorzystania dziedzictwa kulturowego i naturalnego regionu (np. produkt regionalny), w tym poprzez dofinansowanie działalności i rozwój centrów informacji turystycznej i kulturalnej.
Realizacja celów szczegółowych ma przyczynić się do ochrony, zachowania i zabezpieczenia obiektów dziedzictwa kulturowego i obiektów zabytkowych, rozwoju regionalnej i lokalnej infrastruktury kultury oraz zapobieganie jej degradacji. Wsparcie w tym obszarze zapobiegnie ograniczaniu zakresu ich działalności i przyczyni się do komercyjnego wykorzystania dziedzictwa kulturowego. Również ochrona i poprawa stanu środowiska naturalnego stworzy nowe możliwości inwestycyjne i może stymulować gospodarkę regionu przez wyznaczanie nowych kierunków i sposobów rozwoju.
W dokumencie wymieniono także potencjalnych beneficjentów i grupy docelowe wsparcia. Są nimi związki i stowarzyszenia, jednostki organizacyjne posiadające osobowość prawną; państwowe jednostki organizacyjne; organizacje pozarządowe; inne podmioty posiadające osobowość prawną;
przedsiębiorcy.
2.1.4 Program Opieki nad Zabytkami województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017- 2020.
Podstawowym celem Programu Opieki nad Zabytkami Województwa Kujawsko - Pomorskiego na lata 2017-2020 w skali województwa jest koordynacja i stymulacja działań związanych z opieką nad zabytkami.
We wstępie do dokumentu zapisano:
Ich wykonanie w planowanym okresie funkcjonowania przyjętych założeń jest podstawą kreowania i realizacji polityki ochrony konkretnych – ważnych z punku widzenia realizowanej strategii – obiektów i obszarów zabytkowych. Istotnym elementem tej strategii jest także znaczące zdynamizowanie działań, mających na celu zachowanie dziedzictwa niematerialnego, którego istota, częstokroć pomijana i pomniejszana, jest niezwykle ważną częścią dziedzictwa kulturowego. Materialne świadectwa wieków minionych, język, zwyczaje i obyczaje tworzą wartości, określające tożsamość lokalną czy też regionalną, przekładając się w konsekwencji na poczucie więzi społecznych, tak niezbędnych w społecznościach lokalnych.
Skuteczne kreowanie polityki opieki nad dziedzictwem kulturowym w regionie administracyjnym wymaga podejmowania działań, zgodnych z dokumentami strategicznymi, wygenerowanymi na poziomie kraju i województwa. Zawarte w nich cele i treści przekładają się na narzędzia chroniące bądź wspierające ochronę materialnych i niematerialnych elementów dziedzictwa kulturowego, łącznie z ochroną krajobrazu kulturowego. Nakreślone w tych dokumentach cele i priorytety, przełożone i włączone do wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami, stają się elementem współtworzącym spójny, zwarty ideowo i koncepcyjnie program ochrony i opieki dziedzictwa kulturowego w regionie. Co ważne, treści zawarte w poszczególnych programach regionalnych, przełożone na poziom krajowy, pozwalają na podejmowanie działań, opartych na wartościach środowiska kulturowego regionu. W konsekwencji, w dalszej perspektywie, wytworzą one wartości, które zdynamizują rozwój regionu, w tym przypadku oparty na kanwie elementów regionalnego dziedzictwa kulturowego.
Cele wymienionego programu opieki nad zabytkami zostały określone w ustawie z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U.
z 2017 poz. 60, 1086, 1595).
W przypadku województwa kujawsko - pomorskiego jest to już trzecia edycja programu opieki nad zabytkami. W związku z tym program zawiera podsumowanie dwóch poprzednich edycji, przedstawia zmiany w stanie zasobu dziedzictwa kulturowego w ostatnich latach oraz przedstawia stan zachowania dziedzictwa kulturowego (zarówno materialnego jak i niematerialnego). Zaznaczyć przy tym należy, że istotne miejsce poświęcono tu dziedzictwu niematerialnemu. Wyszczególniono tu m. in. najcenniejsze przykłady obrzędów świątecznych i tradycyjnych zwyczajów, tradycyjnych umiejętności oraz miejscowego nazewnictwa.
Odniesiono się tu także do zagrożeń i ochrony dziedzictwa niematerialnego.
Program odnosi się również do celów i kierunków działań, które są zgodne z celami nakreślonymi w ustawie oraz ze strategią rozwoju województwa, właściwymi krajowymi i wojewódzkimi dokumentami strategicznymi. Przy okazji zapisano tu, iż:
Zabytki posiadają potencjał nie tylko materialny, ale też artystyczny i poznawczy. Stanowią o tożsamości województwa, nadając jej swoisty charakter, tym samym decydują o jej konkurencyjności. Świadoma reinterpretacja dziedzictwa jest elementem budowy wspólnej tożsamości i przyczynia się do tworzenia więzi międzyludzkich i zaufania, które ułatwia interakcje oraz współdziałanie, jest kluczowym czynnikiem rozwoju kapitału społecznego. Jedynie zadbany, dobrze eksponowany obiekt jest postrzegany przez społeczeństwo jako wartość. Zabytek pojmowany w ten sposób oddziałuje na stan gospodarki i przyczynia się do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu, podnosi jego walory i wzmacnia jego pozycję.
Jednocześnie bardzo istotnym jest także określenie sposobów działań zmierzających do poprawy stanu zachowania zabytków, które mogą być pomocne i wzorcowe dla analogicznych poczynań na poziomie gminy, oczywiście w ramach jej możliwości organizacyjnych i finansowych.
Znaczącą uwagę zwrócono także na wskazanie źródeł finansowania opieki nad zabytkami, uwzględniając przy okazji podział na środki krajowe, samorządowe, unijne, prywatne i inne.
2. 2. Relacje Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami z opracowaniami wykonanymi na poziomie krajowym.
2.2.1 Tezy krajowego programu ochrony zabytków.
Najważniejszym aktem planistycznym w dziedzinie ochrony zabytków jest Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami, który zgodnie z treścią art. 84 (ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami z dnia 23 lipca 2003 r.) jest opracowywany przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego przy pomocy Generalnego Konserwatora Zabytków. Krajowy Program opracowuje się na okres 4 lat (art.
85 ust. 2 ustawy).
Obecnie obowiązujący Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2014 – 2017 został przyjęty przez Radę Ministrów 24 czerwca 2014 r. Proponowany program, jako cel główny stawia sobie Wzmacnianie roli dziedzictwa kulturowego i ochrony zabytków w rozwoju potencjału kulturowego i kreatywnego Polaków.
Opracowano również ramowe tezy, które zostały zatwierdzone przez Ministra Kultury.
Zdecydowana część zamieszczonych tam celów i kierunków powinna zostać uwzględniona w lokalnych programach opieki nad zabytkami.
Zasadniczym zadaniem Państwa w tej dziedzinie jest stworzenie mechanizmów porządkujących sferę ochrony zabytków i dopasowanie jej do gospodarki rynkowej. Rolą programu jest wytyczenie kierunków i celów oraz zadań dla poszczególnych organów administracji publicznej w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Jednocześnie wyznaczone zostają także zadania mające na celu dążenie do wzmocnienia ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym oraz sposób finansowania zamierzonych działań wraz z harmonogramem ich realizacji.
W założeniach program ten ma również na celu uporządkowanie działań w sferze ochrony poprzez wskazanie siedmiu podstawowych zasad konserwatorskich:
- zasada primum non nocere ( po pierwsze nie szkodzić),
- zasada maksymalnego nienaruszania oryginalnej substancji zabytku i wszystkich jego cech (materialnych i niematerialnych),
- zasada najmniejszej niezbędnej ingerencji (powstrzymywania się od działań niekoniecznych),
- zasada, zgodnie wg której usuwać należy to (i tylko to), co na oryginał działa destrukcyjnie, - zasada czytelności i odgraniczenia ingerencji,
- zasada odwracalności metod i materiałów,
- zasada wykonywania wszelkich prac zgodnie z najlepszą wiedzą i na najwyższym poziomie.
Do powyższych zasad powinni się stosować w swoich działaniach konserwatorzy, pracownicy urzędów, restauratorzy dzieł sztuki, architekci, urbaniści, archeolodzy, właściciele i użytkownicy obiektów zabytkowych.
W tezach do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami wyznaczone zostały następujące cele działań:
1. W sferze uwarunkowań ochrony i opieki nad zabytkami:
- Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków nieruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.
- Pełna ocena stanu krajowego zasobu zabytków ruchomych. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.
- Pełna ocena stanu krajowego zasobu dziedzictwa archeologicznego. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń oraz wyznaczenie stref o szczególnym zagrożeniu dla zabytków archeologicznych.
- Objęcie skuteczną i zorganizowaną ochroną przynajmniej najcenniejszych zabytków techniki.
- Pełna ocena stanu krajowego zasobu pomników historii i obiektów wpisanych na listę światowego dziedzictwa. Określenie kategorii i stopnia zagrożeń.
- Ocena stanu służb i możliwości wypełniania całokształtu zadań związanych z ochroną i opieką nad zabytkami.
- Ocena stanu i stopnia objęcia opieką zabytków w poszczególnych kategoriach.
- Doskonalenie i rozwijanie oraz podnoszenie efektywności i skuteczności instytucjonalnej i społecznej ochrony i opieki nad zabytkami.
- Udoskonalenie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych w zakresie ochrony i opieki nad dziedzictwem kulturowym i zabytkami.
2. W zakresie działań o charakterze systemowym:
- Realizacja powszechnych tendencji europejskich i światowych do rozszerzania pola ochrony na całe dziedzictwo kulturowe obejmujące i dobra kultury i natury Word Cultural Heritage (Światowe Dziedzictwo Kulturowe).
- Przygotowanie strategii ochrony dziedzictwa kulturowego wytyczającej główne założenia koncepcji ochrony w Polsce. Wprowadzenie jej do polityk sektorowych we wszystkich dziedzinach i na wszystkich poziomach zarządzania i gospodarowania.
3. W zakresie systemu finansowania:
- Stworzenie stabilnego i przejrzystego systemu finansowania ochrony i opieki konserwatorskiej.
4. W zakresie dokumentowania, monitorowania i standaryzacji metod działania:
- Tworzenie systemu stale aktualizowanych, elektronicznych baz informacji o zasobach i stanie zabytków w Polsce i ich dokumentacji. Stworzenie warunków do realizacji ustawowego obowiązku dokumentowania wszystkich prac, przy wszystkich grupach i typach obiektów zabytkowych.
- Gromadzenie stale aktualizowanej wiedzy o stanie zachowania, postępach i wynikach prac konserwatorskich i restauratorskich, zagrożeniach, prawidłowości zarządzania i bezpieczeństwa użytkowania obiektów zabytkowych oraz o innych formach ochrony dziedzictwa.
- Wypracowanie i wprowadzenie szczegółowych zasad ochrony dziedzictwa w planach zagospodarowania przestrzennego. Wypracowanie standardów zagospodarowania i estetyki zabytkowych przestrzeni publicznych.
5. W zakresie kształcenia i edukacji:
- Utrzymanie i doskonalenie dotychczas wypracowanego systemu kształcenia w dziedzinie konserwacji i ochrony. Zorganizowanie systemu podnoszenia kwalifikacji w każdej grupie zawodowej pracującej na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego.
- Kształcenie społeczeństwa w duchu poszanowania dla autentyzmu oraz wartości materialnych i niematerialnych wspólnego, wielokulturowego dziedzictwa. Budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony i dawności zabytków odczytywanych jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości, tradycji, wiedzy o sposobie życia i pracy przodków.
- Upowszechnianie wśród właścicieli i użytkowników obiektów zabytkowych znajomości zasad konserwatorskich, zasad etyki i profilaktyki konserwatorskiej. Tworzenie mechanizmów ekonomicznych sprzyjających prawidłowemu traktowaniu obiektów zabytkowych.
6. W zakresie współpracy międzynarodowej:
- Wzmocnienie obecności Polski w światowym i europejskim środowisku działającym na rzecz ochrony dziedzictwa kulturowego i promocja polskich osiągnięć w tej dziedzinie.
- Oparcie działań na pojęciu wspólnego dziedzictwa kultury ludzkości. Troska o ochronę polskiego dziedzictwa kulturowego za granicą.
2.2.2. Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004-2013.
W dniu 21 września 2004 r. została przyjęta przez Radę Ministrów Narodowa Strategia Kultury na lata 2004-2013 (w 2005 r. Ministerstwo Kultury przygotowało Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020), stanowiąca rządowy dokument ustanawiający ramy dla nowoczesnego patronatu państwa w obszarze kultury, a zwłaszcza dla nowocześnie rozumianej polityki kulturalnej państwa, funkcjonującej w warunkach rynkowych, a jednocześnie także w kontekście wspólnoty Polski z Unią Europejską. Narodowa Strategia zawiera również ogólne założenia do Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami.
Zasadniczą rolą Narodowej Strategii jest działanie na rzecz zrównoważonego rozwoju kulturalnego regionów w Polsce. W rozdz. II (Kultura a społeczeństwo u progu XXI wieku) tego dokumentu stwierdzono, że „Współcześnie kultura jest jednym z podstawowych czynników rozwoju regionu w odniesieniu do kapitału intelektualnego, wyrównywania szans, rozwoju ekonomicznego (w tym szczególnie zwiększenia atrakcyjności jednostek terytorialnych dla wspólnoty terytorialnej oraz inwestorów i turystów)”. […]
„Ważną część dziedzictwa kulturowego Polski stanowi kultura tradycyjna, nie dającą się niczym zastąpić w kulturze narodowej. Główne kierunki sprawowanego przez Państwo mecenatu nad kulturą ludową (sztuką, rękodziełem, rzemiosłem artystycznym, folklorem) to:
opieka nad twórcami i twórczością, promocja w kraju i za granicą, edukacja kulturalna tj.
przekazywanie dziedzictwa kulturowego młodemu pokoleniu i kształtowanie w nim poczucia tożsamości regionalnej.
Podjęcie działań wspierających kulturę ludową, pomóc może w rozwoju kulturalnym rejonów wiejskich oraz sprzyjać konsolidacji wspólnot lokalnych. Kultywowanie i promocja szczególnie wartościowych zjawisk kultury lokalnej (sztuki ludowej, oryginalnych i nie występujących w innych miejscach zawodów, rękodzieła ludowego) stać może atutem wzmacniającym atrakcyjność turystyczną regionu, a tym samym da impuls do wzrostu gospodarczego i zwiększenia się liczby miejsc pracy”.
2.2.3 Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020.
Rozwinięciem Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2013, jest dokument:
Uzupełnienie Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004-2020.
Stworzono go wprowadzając poszerzone cele strategii z jednoczesnym wskazaniem metod jej realizacji, monitorowania oraz oceny i analizy.
W dokumencie zapisano, iż misją strategii jest „zrównoważony rozwój kultury jako najwyższej wartości przenoszonej ponad pokoleniami, określającej całokształt historycznego i cywilizacyjnego dorobku Polski, wartości warunkującej tożsamość narodową i zapewniającej ciągłość tradycji i rozwój regionów”.
Cel nadrzędny określono jako zrównoważenie rozwoju kultury w regionach, natomiast celami uzupełniającymi dzięki którym zostanie to osiągnięte są:
- wzrost efektywności zarządzania sferą kultury;
- zmniejszenie dysproporcji regionalnych w rozwoju i dostępie do kultury;
- wzrost udziału kultury w PKB;
- zachowanie dziedzictwa kulturowego i aktywna ochrona zabytków;
- modernizacja i rozbudowa infrastruktury kultury;
- wzrost uczestnictwa w kulturze;
- efektywna promocja twórczości;
- promocja polskiej kultury za granicą.
Realizacja celów uzupełniających odbywać się będzie w ramach pięciu obszarów priorytetowych, którym odpowiadają wnikliwie przedstawione w Narodowej Strategii Rozwoju Kultury,
Narodowe Programy Kultury, a wśród nich m. in. program odnoszący się do dziedzictwa kulturowego: Ochrona zabytków i dziedzictwa kulturowego.
Stanowi on część składową Narodowej Strategii Kultury. Program ten jest zgodny z Narodowym Planem Rozwoju (Ustawa z dnia 20.04.2004 r. o Narodowym Planie Rozwoju, Dz. U. z 2016 poz. 1948) oraz z założeniami do krajowego programu ochrony zabytków.
Podstawą do sformułowania Narodowego Programu Kultury "Ochrona Zabytków i dziedzictwa kulturowego" jest uznanie sfery dziedzictwa za podstawę rozwoju kultury i upowszechniana kultury, a także za potencjał regionów, służący wzrostowi konkurencyjności regionów dla turystów, inwestorów i mieszkańców.
Celom operacyjnym Narodowej Strategii Rozwoju Kultury na lata 2004 – 2020 odpowiada jedenaście programów operacyjnych Ministra Kultury, stanowiących rozszerzenie i uściślenie Narodowych Programów Kultury. Jednym z nich jest program operacyjny Dziedzictwo kulturowe w którym określono dwa priorytety: rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz rozwój kolekcji muzealnych.
Głównymi zadaniami związanymi z realizacją pierwszego priorytetu jest „poprawa stanu zachowania zabytków, zwiększenie roli zabytków w rozwoju turystyki, poprawa warunków instytucjonalnych, prawnych i organizacyjnych w zakresie ochrony zabytków i ich dokumentacji, wreszcie zabezpieczenie zabytków, muzealiów i archiwaliów przed skutkami klęsk żywiołowych, kradzieżami i nielegalnym wywozem za granicę”.
Wsparcie dla rozwoju lokalnej twórczości, niwelowania różnic w dostępie do kultury i aktywizacja inicjatyw lokalnych ma za zadanie program operacyjny: Rozwój inicjatyw lokalnych.
Wsparcie, jakie można uzyskać w ramach tego programu obejmuje wyłącznie zadania niskobudżetowe i dotyczy m. in.:
- upowszechniania kultury;
- edukacji kulturalnej;
- promocji twórczości;
- ochrony i zachowania dziedzictwa kulturowego.
3. Zakres opieki nad zabytkami sprawowanej na obszarze Gminy, określony przez opracowania odnoszące się do powiatu wąbrzeskiego.
Z uwagi na fakt, iż powiat wąbrzeski nie posiada opracowanego i uchwalonego Powiatowego programu opieki nad zabytkami nieliczne nawiązanie do ochrony i promocji lokalnego dziedzictwa kulturowego można znaleźć przede wszystkim w dokumencie o charakterze strategicznym, jakim jest Strategia rozwoju powiatu wąbrzeskiego na lata 2013 - 2020.
3.1. Strategia rozwoju powiatu wąbrzeskiego na lata 2013 – 2020.
W dniu 21 lutego 2013 roku Rada Powiatu Wąbrzeskiego uchwałą Nr XXV/142/2013 przyjęła dokument pod nazwą: Strategia rozwoju powiatu wąbrzeskiego na 2013 - 2020.
Stanowi on kilkuletni plan rozwoju nawiązujący do bardzo wielu dziedzin życia społeczności lokalnej. W dokumencie określono misję, cele i kierunki działania. Zaliczyć go należy do jednego z najistotniejszych dokumentów programowych samorządu powiatowego.
Dokument określa misję jaką powinien spełniać powiat wąbrzeski w życiu publicznym mikroregionu, którą ujęto w następujący sposób:
Powiat Wąbrzeski rozwija się w sposób zrównoważony, wspiera przedsiębiorczość, dba o rozwój stref ekonomicznych oraz promuje aktywność i integrację społeczną.
Wykorzystując naturalne walory krajobrazowe jezior sprzyja rozwojowi turystyki.
Zgodnie z nią powiat wąbrzeski powinien być obszarem zrównoważonego rozwoju który będzie służył mieszkańcom. Powiat dokonując wyboru kierunków rozwoju powinien dążyć do równoważenia celów społecznych, gospodarczych, ekologicznych oraz rozwoju przestrzennego.
Wyróżniono cztery cele strategiczne zgodnie z którymi będą się koncentrować działania powiatu, są to:
1. Rozwój przedsiębiorczości i nowoczesnego rolnictwa;
2. Rozwój turystyki, agroturystyki oraz sportu i rekreacji;
3. Wzrost aktywności i integracji mieszkańców;
4. Poprawa warunków życia.
W ramach realizacji drugiego celu strategicznego, którym jest: Rozwój turystyki, agroturystyki oraz sportu i rekreacji, określono m. in. następujące działania niezbędne dla jego realizacji:
1. Oznakowanie szlaków i atrakcji turystycznych na terenie powiatu;
2. Promocja działalności turystycznej i agroturystycznej;
3. Promocja walorów turystycznych powiatu;
4. Promocja i rozwój produktów tradycyjnych i regionalnych.
Natomiast dla realizacji trzeciego celu strategicznego, określonego jako: Wzrost aktywności i integracji mieszkańców, przyjęto takie działania, jak:
1. Upowszechnianie dziedzictwa kulturowego;
2. Promowanie twórczości lokalnych artystów i wspieranie lokalnych inicjatyw.
3.2 Strategia Obszaru Rozwoju Społeczno-Gospodarczego Powiatu Wąbrzeskiego.
W niniejszym dokumencie w podrozdziale dotyczącym dziedzictwa kulturowego gminy należące do ORSG określiły najważniejsze potrzeby związane z ochroną i rewitalizacją zabytków. W przypadku gminy Książki są to potrzeby związane z renowacją zabytkowych kościołów.
Renowacje i odnowa obiektów zabytkowych należą także do potrzeb wskazywanych przez pozostałe gminy należące do analizowanego obszaru. Z tego względu w podsumowaniu do tego fragmentu przedstawianej Strategii OSRG, zawierającym kluczowe wnioski i obserwacje zaznaczono, iż:
Na terenie ORSG wiele zabytków wymaga renowacji i rewitalizacji, niezbędne jest podjęcie działań w celu ich ochrony.
Z kolei na liście projektów komplementarnych zamieszczonych w dokumencie znajduje się Historyczna ścieżka kulturalno-edukacyjna zabytków powiatu wąbrzeskiego, gdzie beneficjentem będzie Powiat Wąbrzeski, Miasto Wąbrzeźno, Gmina Dębowa Łąka, Gmina Książki, Gmina Płużnica, Gmina Ryńsk, której okres realizacji przewidziano do roku 2020.
4. Zasoby dziedzictwa i krajobrazu kulturowego gminy.
Terytorium gminy leży w obszarze makroregionu Pojezierza Chełmińsko – Dobrzyńskiego. Na obszarze Gminy znajduje się kilka jezior, największe to Blizno, Łopatki i Wielkie. Ośrodek gminny znajduje się w Książkach.
Gmina Książki położona jest w północno - wschodniej części województwa kujawsko - pomorskiego. Jest to gmina wiejska, należąca do powiatu wąbrzeskiego. Gmina Książki należy do najmniejszych gmin nie tylko powiatu wąbrzeskiego, ale także całego województwa kujawsko - pomorskiego. Znajduje się ok. 60 km na północ od Torunia, 10 km od miasta powiatowego.
Od północy sąsiaduje z gminą Świecie nad Osą, od północnego zachodu Radzyń Chełmiński (pow. grudziądzki), od wschodu z gminą Jabłonowo Pomorskie i Bobrowo z powiatu brodnickiego, od południa z gminą Dębowa Łąka, a od zachodu z gminą Wąbrzeźno.
Gmina obejmuje obszar 86,5 km², z czego 79,6% tej przestrzeni zajmują użytki rolne. W gminie zamieszkuje ok. 4 500 osób.
Obszar gminy podzielony jest na 8 sołectw: Książki, Blizno, Osieczek, Blizienko, Łopatki, Zaskocz, Brudzawki, Szczuplinki.
Obszary leśne stanowią 64 ha powierzchni gminy, a wody 201 ha (w tym 6 jezior).
Gmina ma charakter typowo rolniczy dysponując przy okazji przydatnymi do tego gruntami.
Dodatkowym walorem gminy jest malownicze położenie wśród jezior oraz czyste i nieskażone środowisko. Walory te sprzyjają rozwojowi turystyki i rekreacji.
Gmina jest dość uboga w surowce naturalne.
Z uwagi na wspomniany wcześniej rolniczy charakter gminy znajdują się tu głównie zakłady nastawione na obsługę rolnictwa. Drobne zakłady na terenie gminy prowadzą działalność handlowo-usługową.
Ze względu na walory przyrodnicze i kulturowe znaczącą perspektywą dla gminy może być rozwój turystyki, agroturystyki, bazy hotelowej, budownictwa jednorodzinnego oraz utrzymanie ekologii w środowisku naturalnym.
O charakterze gminy decydują nie tylko walory przyrodnicze, ale także bogactwo dziedzictwa kulturowego.
Na terenie gminy znajduje się 3 obiekty sakralne, które wpisane zostały do rejestru zabytków:
kościół parafialny p. w. św. Trójcy w Książkach wraz z otoczeniem, kościół parafialny p. w.
św. Marii Magdaleny w Łopatkach oraz kościół parafialny p. w. św. Katarzyny w miejscowości Osieczek.
Na szczególną uwagę zasługuje obiekt w ostatniej z wymienionych miejscowości.
Pochodząca z XIV w. świątynia został przebudowana w I dekadzie XVII w. oraz na przełomie XIX/XX w. Na uwagę zasługuje także wyposażenie świątyni: późnorenesansowy ołtarz główny zwieńczony barokowym obrazem przedstawiającym św. Stanisława Kostkę.
Ponadto znajduje się tam barokowy obraz Koronacji Matki Boskiej, malowidło Ukrzyżowanie z drugiej połowy XVII w., dwa neobarokowe boczne ołtarze z połowy XIX w., rzeźby, neoromańska oprawa organów z XIX w. i granitowa kropielnica.
W miejscowości zachowały się również drewniane domy z 1840 i 1860 r.
Na płd. - zach. brzegu jeziora Wielkiego zachowały się relikty wczesnośredniowiecznego grodziska.
Dodając do tego zabytkową aleję igliczni trójcieniowej na poboczach drogi z Brudzaw, stanowiącą jedną z największych atrakcji przyrodniczych Osieczka należy stwierdzić, iż
miejscowość ta stanowi jedną z najciekawszych atrakcji turystycznych nie tylko gminy Książki, ale całego regionu.
Istotnym elementem zabytkowym i krajobrazowym w gminie są podworskie założenia parkowe. Do chwili obecnej zachowało się 5 takich założeń z których żaden nie posiada wpisu do rejestru zabytków. Są to: założenie dworsko - parkowe w Blizienku, Książkach, Łopatkach (2) i Zaskoczu.
Stan ich jest bardzo różny, od bardzo złego, istniejącego jedynie w formie szczątkowej, jak np. w Blizienku po znajdujące się w dobrym stanie, jak np. w Książkach. Szczególne walory krajobrazowe i poznawcze posiada park w miejscowości Zaskocz.
Prowadzenie wszelkich prac na terenie parków wpisanych do rejestru wymaga wcześniejszego uzgodnienia i uzyskania pozwolenia K-PWKZ, natomiast prowadzenie istotnych prac w parkach znajdujących się w ewidencji wymaga opinii K-PWKZ.
W gminie zaewidencjonowane zostały 23 cmentarze, w tym 4 to cmentarze czynne.
Min. 3 to cmentarze będące miejscami pamięci narodowej.
Cmentarze ewangelickie są niemal zupełnie zapomniane, a ich teren wymaga uporządkowania i oznaczenia. Szczególnie w okresie letnim utrzymuje się na nich duże zachwaszczenie i zakrzaczenie. Zabezpieczenia wymagają także pozostałości nagrobków.
Do gminy z kolei należy cmentarz ewangelicki z pocz. XX w. w miejscowości Blizno. Jego stan zachowania należy uznać za zły.
Zdecydowanie największą kategorię obiektów zabytkowych stanowią budynki mieszkalne z XIX i XX w. Najwięcej obiektów tego typu znajduje się w miejscowości Osieczek i Książki. Stan ich zachowania jest różny. Znaczna część uległa modernizacji związanej m. in. z wymianą pokryć dachowych oraz wymianą stolarki okiennej i drzwiowej na wykonaną z tworzyw sztucznych.
4.1 Obiekty zabytkowe nieruchome wpisane do rejestru zabytków.
Do rejestru zabytków zostały wpisane najcenniejsze zabytki sakralne. Natomiast z pozostałych zabytków nieruchomych pozostaje jedynie wpis dotycząc stanowiska archeologicznego (grodzisko).
KSIĄŻKI
- kościół parafialny p. w. św. Trójcy wraz z otoczeniem (dawniej kościół ewangelicki), 1868- 69, nr rej. A/1271 z 12.03.2007
ŁOPATKI
- kościół par. p.w. św. Marii Magdaleny, 2 ćw. XIV, 1865-7, nr rej.: A/412 z 29.04.1966
OSIECZEK
- kościół par. p.w. św. Katarzyny, 1618, XIX/XX, nr rej.: A/353 z 13.07.1936
4.2 Wykaz obiektów zabytkowych nieruchomych (wojewódzka ewidencja zabytków – wykaz).
Podstawą do opracowania poniższego zestawienia jest wykaz obiektów z ewidencji Kujawsko - Pomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Gmina Książki w chwili obecnej nie posiada gminnej ewidencji zabytków nieruchomych.
LP MIEJSCOWOŚĆ ULICA NR OBIEKT NR EWID DZ DATOWANIE
1 Blizienko 21 Założenie dworsko-parkowe 79 XIX w.
2 Blizienko Kapliczka XIX w.
3 Blizno Cmentarz ewangelicki pocz. XX w.
4 Blizno Szkoła z bud. gospodarczymi 170 pocz. XX w.
5 Blizno Dom 48 pocz. XX w.
6 Blizno Budynek mieszkalny XIX/XX w.
7 Blizno Chata - budynek mieszkalny XIX/XX w.
8 Blizno 22 Budynek mieszkalny 96/1 XIX/XX w.
9 Blizno 22 Budynek gospodarczy 96/1 XIX/XX w.
10 Blizno Kapliczka 53 k. XIX w.
11 Brudzawki Cmentarz ewangelicki poł. XIX w.
12 Brudzawki Cmentarz miejsce pamięci narodwej 1939 r.
13 Brudzawki 55 Szkoła 84/3 pocz. XX w.
14 Brudzawki 59 Budynek mieszkalny 87 XIX/XX w.
15 Brudzawki 66 Chata - budynek mieszkalny 89/1; 88/11
16 Książki Cmentarz parafialny 2. poł. XIX w.
17 Książki Cmentarz ewangelicki XIX/XX w.
18 Książki Cmentarz ewangelicki k. XIX w.
19 Książki Cmentarz ewangelicki pocz. XX w.
20 Książki Cmentarz wojenny 1945 r.
21 Książki Cmentarz miejsce pamięci narodowej 1960 r.
22 Książki-Łopatki Aleja przydrożna
Książki Obrę 0004 dz. 188;
obręb 0005 dz.
140/3;
XIX w./ pocz.
XX w.
23 Książki Dworzec PKP 187/2 pocz. XX w.
