n ie d b a n iu p o c z ą tk o w e g o s z k o ln ic tw a w G a lic ji a u to n o m ic z n e j. S łu s z n e b y ło b y tu d a n ie w z m ia n k i, że od k o ń c a la t d z ie w ię ć d z ie sią ty c h n a s tą p iła z n a c z n a ro z b u d o w a o w y c h szkół, w ty m i w ie js k ic h c z te ro k la s o w y c h , u ła tw ia ją c y c h p rz e jś c ie do g im n a z jó w . D ziało się to o czy w iście n ie b ez siln e g o n a c is k u p o słó w lu d o w y c h (p o lsk ich i u k r a iń s k ic h ) w S e jm ie lw o w sk im .
A u to r p rz y z n a je n a s. 197, że w a n a liz o w a n y c h k o r e s p o n d e n c ja c h z te r e n u n ie z n a la z ł s k a r g n a u p o śle d z e n ie ję z y k a u k ra iń s k ie g o w s to s u n k u do p o lsk ieg o . J e d n o ty lk o d o n ie s ie n ie z N iżn io w a m ó w iło , że w y w ie sz o n e z a w ia d o m ie n ie o w y b o ra c h n ie z o sta ło z ro z u m ia n e p rz e z lu d n o ść , g d y ż b y ło ty lk o w ję z y k u p o lsk im . W d a n y m w y p a d k u tr u d n o ś ć d la m ie s z k a ń c ó w g m in y p o le g a ła n a n ie o b e z n a n iu z ł a c iń s k im a lf a b e te m — g d y ż w m o w ie o b a ję z y k i b y ły ró w n ie z ro z u m ia łe d la m ie sz k a ń c ó w w s i o b u n a ro d o w o śc i. K ilk a d ra s ty c z n y c h p rz y k ła d ó w n a d u ż y ć w y b o r czy ch : j a k w ła ś c ic ie le ziem scy k u p o w a li c h ło p s k ie g łosy, p rz y to c z o n o n a s. 152 n. G a lic y js k a „ k ie łb a s a w y b o rc z a ” b y ła , to fa k t, p rz y s ło w io w a . P r z e r a b ia łe m je d n a k n ie d a w n o p a p ie r y T a d e u sz a R u to w sk ie g o , w ie lo le tn ie g o p o sła do S e jm u i R ad y P a ń s tw a ; o d k ry łe m w n ic h z p e w n y m z d z iw ie n ie m , że d e m o k r a ty c z n i k a n d y d a c i u p r a w ia l i z a k u p y w a n ie g ło só w n ie g o rz e j od k o n s e r w a ty s tó w .
F r a g m e n ty k o re s p o n d e n c ji w ie js k ic h , o b fic ie p rz y ta c z a n e w k s ią ż c e H im k e , p rz y n o s z ą d u żo b a rw n e g o m a te r ia łu do d z ie jó w w sc h d d n io g a lic y js k ie j w si sp rz e d l a t s tu : je j w a ru n k ó w b y tu , p o zio m u k u lt u r y , sto p n ia u św ia d o m ie n ia p o lity c z n e g o . O c zy w iście je s t to o b ra z je d n o s tr o n n y , s k r e ś lo n y p ió re m o k re ś lo n e j k a te g o r ii m ie sz k a ń c ó w w si, p o d a d re s e m c z a so p ism a o o k re ś lo n y m p o lity c z n y m c h a r a k te r z e . P o ró w n a n ie k o re s p o n d e n c ji ty c h z a n a lo g ic z n y m m a te r ia łe m z in n y c h p is m lu d o w y c h , u k r a iń s k ic h i p o lsk ic h , n a d łu ż s z e j p rz e s trz e n i czasu , o k a z a ło b y się in s tr u k - ty w n e . K sią ż k a , k tó r ą re c e n z u je m y , u k a z a ła ja k m o żn a się m a te r ia łe m ta k im p o słu g iw a ć i ile z n ie g o w y d o b y ć . P io n ie r s k a p ró b a H im k e z a s łu g u je n a ży czliw ą u w a g ę , ta k ż e b a d a c z y d z ie jó w w si p o ls k ie j.
S tefan K ien iew icz
Z biory rękopisów w bibliotekach i m uzeach w Polsce. P rzew odn ik,
o p ra c o w a ła D a n u ta K a m o l o w a p rz y w s p ó łu d z ia le K ry s ty n y M u s z y ń s k i e j (z b io ry k o ścieln e), B ib lio te k a N a ro d o w a , W a rs z a w a 1988, s. 492, ilu s tr.
N a k ła d e m B ib lio te k i N a ro d o w e j u k a z a ła się n ie d a w n o p u b lik a c ja , k tó r a sta n ie się c e n n y m i w a ż n y m p o d rę c z n y m n a rz ę d z ie m in f o rm a c ji o z b io ra c h r ę k o p iś m ie n n y c h w n a sz y c h b ib lio te k a c h i m u z e a c h . Do te j k s ią ż k i b a d a c z e , zw ła sz c z a m łodzi, b ę d ą z p e w n o śc ią często z a g lą d a li.
P rz e w o d n ik te n o c zy w iście n ie z a s tę p u je i n ie m oże z a s tą p ić a n i c e n tr a ln e g o k a ta lo g u rę k o p is ó w (k tó ry z re s z tą je s t ju ż w p r o je k ta c h Z a k ła d u R ę k o p isó w B ib lio te k i) a n i b a rd z ie j szczeg ó ło w y ch k a ta lo g ó w czy in w e n ta r z y p o je d y ń c z y c h b ib lio te k czy m u zeó w . C e le m w y d a w n ic tw a je s t b o w ie m d a n ie c z y te ln ik o w i o g ó ln ej, w s tę p n e j o r i e n ta c j i o p o ls k ic h z a so b a c h rę k o p iś m ie n n y c h , u ła tw ie n ie p o s z u k iw a ń bez k o n ie c z n o śc i p o d ró ży , w s k a z a n ie n a o g ro m n e ro z p ro sz e n ie m a te r ia łó w ź ró d ło w y c h , co s p r a w ia m .in ., że z n a jd u ją się o n e n ie r a z w n a jm n ie j o c z e k iw a n y c h m ie js c a c h (d o ty czy to zw ła sz c z a k o re s p o n d e n c ji). P rz e w o d n ik u ła tw i d o ta r c ie do w ie lu m a ły c h a je d n a k c e n n y c h zb io ró w . W iad o m o , że d ru k o w a n y c h w y d a w n ic tw in f o rm a c y jn y c h o rę k o p is a c h w k r a j u w c ią ż je s t za m ało , p o n a d to z w y k le n ie o b e jm u ją
o n e cało ści p o s ia d a n y c h p rz e z b ib lio te k ę zb io ró w . S k ro m n e p la c ó w k i z re g u ły w c a le ta k ic h p o m o cy n ie p o s ia d a ją .
O d c zasu d ru g ie g o , p o p ra w io n e g o w y d a n ia „ Z b io ró w p o ls k ic h ” E d w a rd a C h w a l e w i k a (1926) je s t to p ie rw s z e p io n ie rs k ie w s w e j k o n c e p c ji i w y k o n a n iu p rz e d s ię w z ię c ie teg o r o d z a ju . C h w a le w ik z re s z tą — ja k w ia d o m o — c h a r a k t e r y z o w a ł b a rd z ie j o g ó ln ie n iż to c z y n ią a u to r k i w sw e j k sią ż c e n ie ty lk o k o le k c je r ę k o p isó w , a le i b ib lio te k i z a w ie ra ją c e w y łą c z n ie d r u k i — je g o w a lo re m b y ło n a to m ia s t w s k a z a n ie n a w a ż n ie js z e z b io ry p o ls k ie za g ra n ic ą , co d la a u to r e k o b ecn eg o p rz e w o d n ik a n ie b y ło w y k o n a ln e . W y m a g a ło b y to z re s z tą w ię k sz e g o ze sp o łu p r a c o w n ik ó w i o d s u n ę ło b y w c zasie p u b lik a c ję o z a so b a c h k ra jo w y c h .
W y d a w n ic tw o o b e jm u je in f o r m a c je o z b io ra c h rę k o p iś m ie n n y c h w b ib lio te k a c h i m u z e a c h p a ń s tw o w y c h , sp o łe c z n y c h , k o śc ie ln y c h i n ie k tó ry c h p r y w a tn y c h (10). P o z a p rz e w o d n ik ie m p o z o sta ły z b io ry sieci a r c h iw a ln e j. A rc h iw a p ra w d o p o d o b n ie o p r a c u ją sw o ją w ła s n ą c e n tr a ln ą e w id e n c ję zesp o łó w . U w z g lę d n io n o n a to m ia s t za so b y a rc h iw ó w k o ś c ie ln y c h je ś li p o s ia d a ły o n e rę k o p is y b ib lio te c z n e . N ie u w z g lę d n io n o z b io ró w b ib lio te k z a k ła d o w y c h w y ższy ch u c z e ln i, k tó r e n a ogół z re s z tą n ie p o s ia d a ją rę k o p isó w . W y d a je się n a to m ia s t, że m o ż n a b y ło z re z y g n o w a ć z Izb P a m ię c i — ic h r o la p o p u la r y z a to r s k a je s t b e z s p o rn a , a le d la p o tr z e b n a u k o w y c h w a lo r ich je s t n ie w ie lk i. W a ż n ie jsz e b y ły b y tu z b io ry p r y w a tn e — je s t ich w ię c e j n iż z a re je s tro w a n o w p rz e w o d n ik u . Z n a n ą je s t n ie c h ę ć w ie lu b ib lio filó w i k o le k c jo n e r ó w do u ja w n ia n ia sw y c h s k a r b ó w , a le w a r to b y się — p rz y p ra c y n a d e w e n tu a ln y m II w y d a n ie m — p o k u s ić o p rz e k o n a n ie p r z y n a jm n ie j n ie k tó r y c h sp o ś ró d n ic h , że u d o s tę p n ie n ie k o le k c ji n a u k o w c o m n ie za g ro z i ic h cim e lio m .
P o r a z p ie rw s z y s c h a r a k te r y z o w a n o rę k o p is y z c a łe j s ie c i b ib lio te k i m u z e ó w k o ś c ie ln y c h i k la s z to rn y c h , w p ra w d z ie n ie zaw sze ła tw o d o s tę p n e — s p o tk a się to je d n a k z w d z ię c z n o śc ią b a d a c z y . W o p is a c h z a so b u n ie k tó r y c h in s ty tu c ji a u to r k i w y sz c z e g ó ln ia ją n ie k ie d y — p ró c z rę k o p is ó w — ta k ż e in n e k a te g o r ie d o k u m e n tó w (p la k a ty , u lo tk i, fo to g ra fie ), co je s t o ty le w a ż n e , iż ja k d o tą d te is to tn e d la h is to r y k a m a te r ia ły n ie są — z n ie lic z n y m i w y ją tk a m i — r e je s tr o w a n e w w y d a w n ic tw a c h in f o rm a c y jn y c h . K o n c e p c ja u k ła d u „ P rz e w o d n ik a ” ja k te ż i ro z m ie sz c z e n ie m a t e r i a łu w e w n ą trz k a ż d e g o z h a s e ł są p rz e jrz y s te , ja s n e i u z a s a d n io n e , d o b rz e słu ż ą c celo m in f o r m a c y jn y m . W e w s tę p ie k s ią ż k i z a ry s o w a n o m .in. d z ie je p ro b le m u c e n tr a ln e j e w id e n c ji r ę k o p is ó w b ib lio te c z n y c h w P o lsce, a k c e n tu ją c d ość d łu g ą tr a d y c ję ta k ic h p ro je k tó w . P rz e w d d n ik u k a z u je w y ra z iś c ie ja k b a rd z o ro z p ro s z o n e są m a te r ia ły je d n e j p r o w e n ie n c ji. A rc h iw a ro d z in n e , sp u ś c iz n y p o je d y n c z y c h o só b a z w łaszcza b lo k i k o re s p o n d e n c ji z n a jd u ją się w d w u lu b w ię c e j z b io ra c h w ty m s a m y m m ie śc ie a częściej — w ró ż n y c h m ia s ta c h . A u to r k i w e w s tę p ie z u b o le w a n ie m s tw ie rd z a ją , iż ro z b ic ie to je s t w ię k sz e n a w e t n iż im się to w p o c z ą tk a c h p ra c y w y d a w a ło . D z ię k i p rz e w o d n ik o w i i jeg o in d e k s o m ła tw ie j te r a z b ę d z ie — d ro g ą k se ro k o p ii czy m ik ro film ó w — sc a lić n ie je d e n zb ió r, co z re s z tą w z a k re s ie w a ż n y c h d la s ie b ie m a te r ia łó w cz y n i ju ż n p . B ib lio te k a im . H. Ł o p a c iń sk ie g o w L u b lin ie czy B i b lio te k a I n s t y tu t u B a d a ń L ite r a c k ic h P A N .
T o ro z b ic ie w s k a z u je n a z ja w is k a n ie z w y k le w a ż n e d la b a d a c z y m e c e n a tu k u l tu r a ln e g o o k re s u z a b o ró w , a m ia n o w ic ie n a w ę d ró w k ę z b io ró w (nie ty lk o z re s z tą rę k o p is ó w ) p o n a d g r a n ic a m i z a b o ró w , w tr o s c e o ta k ą ic h lo k a liz a c ję , a b y n ie u le g ły w y w ie z ie n iu czy k o n fis k a c ie . S tą d rę k o p is y w y b itn y c h o so b isto śc i z z a b o ru r o s y js k ie g o w ę d ro w a ły n ie r a z do z b io ró w w z a b o rz e p ru s k im , a le p rz e d e w s z y s t k im — w e rz e a u to n o m ic z n e j — do G a lic ji, g d z ie w y d a w a ły się b ez p ie c z n e . T a m te ż g łó w n ie p rz e s y ła li sw e d a ry o fia ro d a w c y z e m ig ra c ji. P o 1905 r. w id o c z n e b y ło
ró w n ie ż o b d a ro w y w a n ie b ib lio te k i m u z e ó w w K ró le s tw ie . N ie zn aczy to o czy w iście a b y n a w e t w tr u d n y c h o k re s a c h d z ie jó w p o szczeg ó ln y ch z a b o ró w c a łk o w ic ie b ra k ło o fia ro d a w c ó w czy d a ró w d la in s ty t u c ji o p o ls k im c h a r a k te r z e n a w ła s n y m t e r e n ie. N ie k ie d y z d a rz a ło się, iż sp o łe c z n i m e c e n a s i o b d a ro w y w a li k o le jn e b ib lio te k i czy m u z e a w d w u lu b w s z y s tk ic h tr z e c h z a b o ra c h .
T r a n s a k c je s p rz e d a ż y c e n n y c h m a te r ia łó w p rz e z s p a d k o b ie rc ó w o só b z n a n y c h i s ła w n y c h b y ły n a s tę p n y m p o w o d e m ro z p ro s z e n ia je d n o ro d n e g o z b io r u p o m ięd zy k ilk a in s ty tu c ji. Po 1918 r. o h s e r w u je m y w ię k sz y n a p ły w z b io ró w do b ib lio te k w a rs z a w s k ic h (r e w in d y k a ty , d a ry ). I n f o r m a c je do p rz e w o d n ik a z b ie ra n o ró ż n y m i d ro g a m i p o p rzez a n a liz y d r u k o w a n y c h k a ta lo g ó w i in w e n ta r z y p o je d y n c z y c h in s ty tu c ji, d a le j d ro g ą z le c a n ia k o m p e te n tn y m p r a c o w n ik o m d z ia łó w rę k o p is ó w w ie lk ic h b ilb io te k c h a r a k t e r y s t y k i z a s o b ó w s w o je j in s ty tu c ji (p ra c e a u to r s k ie , p o d p is y w a n e ) a w re sz c ie d ro g ą a n k ie ty , n a k tó r ą z re s z tą m im o p o n a g le ń n ie o tr z y m a n o k o m p le tu o d p o w ie d z i. J e ś li u z y s k a n e in f o rm a c je b y ły źle o p ra c o w a n e (np. p rz e z n ie z b y t p rz e s z k o lo n y p e rs o n e l) — k o n ie c z n e b y ły w y ja z d y w te r e n , z b a d a n ie z b io ró w z a u to p s ji. N ie ra z b y ło to p o łą c z o n e n a w e t ze w s tę p n y m p o rz ą d k o w a n ie m n ie o p ra c o w a n y c h z u p e łn ie rę k o p isó w . T a k w ię c a u to r k i z a jm o w a ły się n ie ty lk o o rg a n iz a c ją d o p ły w u m a te r ia łó w i ich r e d a k c ją , a le i z b ie r a n ie m s u ro w y c h d a n y c h .
P rz e w o d n ik m a u k ła d a lf a b e ty c z n y w e d łu g n a z w m ie jsc o w o śc i, s k u p ia ją c d a n e o z b io ra c h n a je d n y m te r y to r iu m . P o r u ty n o w y c h in f o rm a c ja c h (a d re s, te le fo n ,
czas i sp o só b u d o s tę p n ia n ia , o r ie n ta c y jn a w ie lk o ś ć z b io ru ) n a s tę p u je z a ry s d z ie jó w d a n e j in s ty tu c ji, c h a r a k te r y s t y k a tr e ś c io w a z a w a rto ś c i z b io ru , o m ó w ie n ie jego części s k ła d o w y c h (w ięk sze k o le k c je , a r c h iw a ro d z in n e , sp u ś c iz n y o so b iste te m a ty c z n e , k o le k c je z b ie ra c z y , a r c h iw a r e d a k c ji, in s ty tu c ji, ce c h ó w itd .) w r a z z o d n o sz ą c ą się do n ic h b ib lio g r a fią — a w re sz c ie w z m ia n k i o p o je d y n c z y c h lis ta c h czy d o k u m e n ta c h o so b isto śc i w y b itn ie js z y c h . P rz y c h a r a k te r y s ty c e k o re s p o n d e n c ji j a k ie jś o so b isto ś c i w y m ie n ia n e są n a z w is k a w y b itn ie js z y c h a u to r ó w lis tó w czy (przy b r u lio n a c h ) a d r e s a tó w k o re s p o n d e n c ji. S p o só b o p ra c o w a n ia k a ż d e g o h a s ła o r i e n tu j e ju ż c z y te ln ik a co do w ie lk o ś c i i z n a c z e n ia k aż d e g o ze s k ła d n ik ó w o m a w ia n e g o z b io ru . P rz e w o d n ik je s t z a o p a trz o n y w in d e k s n a z w i n a z w is k a ta k ż e in d e k s r z e czow y.
W ie lk ą z a le tą w y d a w n ic tw a są — m o że n ie o szczęd n e a le za to w y g o d n e d la c z y te ln ik a — o p isy w ie lo k r o tn e lu b o d sy ła c z e w ią ż ą c e ze so b ą in f o r m a c je o czę śc ia c h ro z p ro sz o n e g o a r c h iw u m ro d z in n e g o czy sp u ś c iz n y w s k a z u ją c e ta k ż e , iż w o b rę b ie teg o sa m e g o h a s ła , n p . a r c h iw u m ro d z in y is tn ie je ró w n ie ż w a ż n a s p u ścizn a je d n e g o z je j czło n k ó w . W in d e k s ie je d n o r o d n e z b io ry są p r a w ie z re g u ły z a m ie sz c z a n e d w u k ro tn ie : ra z p o d n a z w is k ie m p o sia d a c z a a n a s tę p n ie p od n a z w ą m ie jsc o w o śc i, w k tó r e j się z n a jd o w a ły . W ażn e s ą d a n e o c e n n ie js z y c h z b io ra c h z a g i n io n y c h a ta k ż e in f o rm a c je , iż w y k a z rę k o p is ó w ja k i e jś n ie w ie lk ie j b ib lio te k i p e ł n ie js z y n iż p u b lik o w a n a c h a r a k t e r y s t y k a je s t do w g lą d u w Z a k ła d z ie R ęk o p isó w B ib lio te k i N a ro d o w e j. A le tr a f ia j ą się w o p is a c h p o w tó rz e n ia zb ę d n e , n p . g dy w o b rę b ie te g o s a m e g o h a s ła z a ró w n o w h is to r ii ja k i w c h a r a k t e r y s t y c e z b io ru n a tr a f i a m y n a te sa m e in fo rm a c je .
C h a r a k te r y z u ją c po szczeg ó ln e zb io ry , a u to r k i m u s ia ły ro z w ią z y w a ć w ie le z a g a d e k g e n e a lo g ic z n y c h i in n y c h , by d o jś ć w ja k i sp o só b i k ie d y k o le k c ja się tw o rz y ła , łą c z y ła , d z ie liła , ja k ą d ro g ę d a n e z b io ry p rz e s z ły w c ią g u d z ie jó w . T am , g d z ie to b y ło m o ż liw e p o d a w a ły z a ró w n o w te k ś c ie ja k in d e k s ie d a ty ży cia w y b itn ie js z y c h osób. Do z a ry s u d z ie jó w z b io ru , jeg o c h a r a k te r y s ty k i, o m ó w ie n ia losów p o je d y n c z y c h k o le k c ji czy o b ie k tó w , p o d a n o in f o rm a c je b ib lio g ra fic z n e , w ty m d a n e o d r u k o w a n y c h in w e n ta r z a c h czy k a ta lo g a c h .
B y ło b y rz e c z ą p o ż ą d a n ą , a b y w e w e n tu a ln y m I I w y d a n iu w y o d rę b n io n o n a w s tę p ie p rz e w o d n ik a — ja k o cało ść o d d z ie ln ą — b ib lio g r a fię p u b lik o w a n y c h in w e n ta r z y i k a ta lo g ó w , co d la m ło d y c h z w łaszcza n a u k o w c ó w b y ło b y p o ży tec zn e.
W c h a r a k te r y s ty c e z b io ru s łu s z n ie w y d z ie lo n o lic z b ę rę k o p is ó w śre d n io w ie c z n y c h i sta ro p o ls k ic h .
W obec b a rd z o d łu g ie g o c y k lu p ro d u k c y jn e g o k s ią ż k i w P o ls c e ( n a w e t je ś li — ja k w B ib lio te c e N a ro d o w e j — is tn ie je w ła s n a d r u k a r n ia ) z a p e w n e b r a k tu w p ły w ó w z o s ta tn ic h la t, a le ta n ie p e łn a a k tu a ln o ś ć k s ią ż k i w c h w ili je j w y d a n ia to o g ó ln a b o lą c z k a n a s z y c h w y d a w n ic tw .
P r a c a — j a k z re s z tą k a ż d a — n ie je s t w o ln a od u s te r e k rzec z o w y c h i d r u k a r sk ic h lite r ó w e k . P rz e d e w s z y s tk im w ą tp liw o ś c i b u d z i sp o só b ilo śc io w e j c h a r a k t e r y s ty k i z b io ru . I n f o rm a c je : „ k ilk a rę k o p is ó w ” , „około 5 je d n o s te k ”, „około 10 je d n o s te k ” i in n e teg o r o d z a ju n a le ż a ło b y u ściślić — t a k m a ły c h liczb n ie m o ż n a p o d a w a ć w p rz y b liż e n iu — n a w e t je ś li is tn ie ją tr u d n o ś c i o k tó r y c h a u to r k i w s p o m i n a ją w e w stę p ie . S ą i in n e n ieścisło ści, np. Z ja z d P ra c o w n ik ó w K u ltu r y w 1936 r. o d b y ł się o s ta te c z n ie w e L w o w ie a n ie w W a rs z a w ie (s. 298). W e w z m ia n ce o W o js k o w y m In s ty tu c ie H is to ry c z n y m p rz y d a ła b y się in f o rm a c ja o p rz e d w o je n n y m W o js k o w y m In s ty tu c ie N a u k o w o -W y d a w n ic z y m , do k tó re g o n a w ią z y w a n o w 1944 r. (s. 284). U n iw e rs y te t W a rs z a w s k i p o w s ta ł w r. 1816 a n ie w 1817 ja k je g o B ib lio te k a (s. 270). T e k i G ó rsk ie g o (s. 252) n a le ż a ło b y p o w ią z a ć z T o m ic ia n a - m i, t a k j a k to u c z y n io n o w in d e k s ie . P rz y c h a r a k t e r y s t y c e sp u ś c iz n y W. T o k a r z a w a r to b y p o d a ć z ja k ie g o o k re s u p o ch o d zi jeg o z b ió r u lo te k . P is z ą c o b io g r a m a c h w a r c h iw u m „ E n c y k lo p e d ii O r g e lb r a n d a ” n a le ż a ło b y w y m ie n ić n a z w is k a o sób, k tó r y c h ż y c io ry sy ta m się z n a jd u ją . S t. S te c k i b y ł m .in . p re z e s e m Z w ią z k u Z ie m ia n i ty c h s p r a w d o ty c z ą w z n a c z n e j m ie rz e jeg o z b io ry (s. 163). P rz y M. B o- h u s z e w ic z ó w n ie tr z e b a d o d a ć , iż po a re s z to w a n ia c h w ś ró d k o n s p ir a to r ó w s ta n ę ła o n a n a czele I P r o l e ta r i a tu . W c h a r a k te r y s ty c e sp u ś c iz n y Z. M o c a rsk ie g o z a b ra k ło o p ra c o w a ń o n im U rsz u li P a s z k i e w i c z (s. 244). C h c ia ło b y się te ż w ied zie ć, czy a k ta O. S z a n ie c k ie g o d o ty c z ą s p r a w g o sp o d a rc z y c h , czy jeg o o ż y w io n e j d z ia ła l n o śc i p o lity c z n e j (s. 228). Ś m ie rć S te f a n a W o jc ie c h o w sk ie g o n a s tą p iła w 1980 r. (s. 157). M ie jsk a B ib lio te k a P u b lic z n a w K ra k o w ie n ie p o w s ta ła w r. 1946 lecz ty lk o z m ie n iła sw ą n a z w ę — is tn ia ła ju ż w o k re s ie m ię d z y w o je n n y m (s. 115). W o p i sie z b io ró w p r y w a tn y c h p r z y d a ła b y się n ie r a z k r ó t k a in f o r m a c ja k im je s t zb ieracz. N ie k ie d y n a z w a , p r z y ję ta p rz e z a u to r k i ró ż n i się od o b ie g o w e j (np. n a ogół p isze się: p rz y w ile j jed lin eń sk i a n ie je d ln iń s k i (s. 120, ,164). I n n y m ra z e m s p o ty k a m y się z n ie z b y t ja s n y m i s f o rm u ło w a n ia m i (np. n a s. 169 w o s ta tn im a k a p ic ie o s p u - ściźn ie W. B liz iń sk ie g o ; s. 250: [J e lsk i] „zało ży ł ja k o z ie m ia n in B ib lio te k ę ” ).
N ie je s te m p e w n a czy w in d e k s ie p rz e d m io to w y m celo w e je s t w y d z ie la n ie w p o d h a s ła c h sp ó ścizn d z ie n n ik a rz y i p u b lic y s tó w , ty m b a rd z ie j iż h a sło g łó w n e s łu s z n ie łącz y te d w ie p ro f e s je , w p ra k ty c e t r u d n e do ro z d z ie le n ia .
J e s t tu te ż h a sło „ P o la c y p od p a n o w a n ie m n ie m ie c k im ” — b y ło b y w ięc lo g ic z n e a b y a n a lo g ic z n e zb io rcze h a sło u tw o rz y ć d la ziem p o d w ła d z ą ro s y js k ą , w sz a k k o le k c ji ta k ic h n ie b r a k (np. z b ió r ks. B. U ssa sa w K U L ; nb. b r a k w in d e k s ie
jeg o n a z w isk a ). J e ś li zaś są p o m ieszczo n e p od h a s ła m i p o szcz e g ó ln y c h p o w s ta ń czy w y o d rę b n io n y c h o k re s ó w , to tu w in ie n z n ale źć się o d sy łacz. N a to m ia s t je ś li tr e ś ć ' h a s ła d o ty czy w y łą c z n ie P o la k ó w w N iem cz ech w X X w . to n a le ż a ło b y in a c z e j ta k i e h a sło sfo rm u ło w a ć . W lic z n y c h h a s ła c h (teo lo g ia, filo zo fia, ś re d n io w ie c z n e r ę k o p is y i in n e ) s p o ty k a m y o k re ś ln ik i c h ro n o lo g ic z n e , n a to m ia s t b r a k — choćby o g ó ln y c h — rz e c z o w y c h . Z b io rc z e h a s ło „ T e k i” n ie m a o d sy ła c z o w y c h p o w ią z a ń z w y d a rz e n ia m i czy o k re s a m i, k tó r e b y ły w c e n tr u m z a in te re s o w a ń tw ó rc ó w ty c h k o le k c ji.
S ą te ż u s te rk i, za k tó r e o d p o w ia d a d r u k a r n ia : n a s. 345 część te k s tu źle zło ż o n a; n a 351 w y p a d ł 1 w ie rs z ; n a s. 352 m a m y z b ę d n y o d s tę p n a ś r o d k u s tro n y ; n a s. 179 n a le ż a ło b y p rz e s ta w ić p a r a g r a f y 4 i 3. Z w y k ły c h lite r ó w e k ta k ż e w t e k ście n ie b r a k . K ilk a k r o tn e k o r e k ty a u to r s k ie n ie w y e lim in o w a ły w c ią ż n o w y c h b łę d ó w d r u k a r n i.
U s te r k i i o m y łk i, k tó r y c h n ie b r a k u j e w ż a d n y m w y d a w n ic tw ie , w te j k sią ż c e n ie są z b y t w ie lk ie g o k a lib r u i n ie m o g ą p rz e s ło n ić f a k tu , iż je s t to p rz e d s ię w z ię cie n a n a s z y m g ru n c ie p io n ie rs k ie , p u b lik a c ja p o ż y te c z n a w w a rs z ta c ie n a u k o w y m h is to ry k a , o sz c z ę d z a ją c a c zasu i k o n ie c z n o śc i n ie je d n e g o w y ja z d u , n ie z b ę d n a w p o d rę c z n y c h z b io ra c h b ib lio te k . R o d z iła się długo, a le życzyć n a le ż y a u to r k o m , a b y d ru g ie w y d a n ie m o g ło w k ró tc e się u k a z a ć . N a k ła d 3000 e g z e m p la rz y je s t z p e w n o śc ią z b y t m a ły , b y z asp o k o ić a p e ty t w s z y s tk ic h p o w a ż n ie js z y c h — g łó w n ie h u m a n is ty c z n y c h — b ib lio te k , a le ta k ż e i in n y c h u ż y tk o w n ik ó w .
