ZAPISKI
373
Ryga, Berlin). Praca dzieli się na dwie części. W pierwszej przedstawione zostały informacje o pobycie Cyganów w R zeczypospolitej już w X V w. Ich treść rozbija stereotypy Cygana — ubogiego wędrowca, człow ieka z margi nesu. Okazuje się, że byli to często ludzie zam ożni, którzy uzyskiwali funkcje i urzędy, bywali przyjmowani do służby królewskiej. R ów nież w iele danych pochodzących z X V I i następnych stuleci świadczy, że Cyganie w dużej m ierze prowadzili osiadły tryb życia, byli rolnikam i i rzem ieślnikam i. Najwięcej zam ieszkiwało tereny W ielkiego K sięstwa Litewskiego. Od połow y X V I w. narastała jednak fala niechęci do Cyganów i pojawiała się ich dyskryminacja, w ed le Lecha M r o z a w zorow ana na praktyce krajów ościennych. Interesujące rozważania dotyczą kultury i m entalności Cyganów, m.in. ich stosunku do przeszłości i przyszłości (ahistoryczność typowa dla wielu ludów koczowniczych). C zęść druga pracy prezentuje teksty dokum entów dotyczących Cyganów i ich egzystencji na ziem iach R zeczypospolitej.
M . B.
M ariu sz M a l i n o w s k i , S p o łe c z e ń stw o K o r d o b y w c z a sa c h K o lu m b a , in k w iz y c ji i re k o n -
kw isty (p rzeło m X V i X V I w iek u ), W yd aw n ictw o A d a m M arszałek , T oruń 2 0 0 0 , s. 147.
Oryginalne polskie opracowania dotyczące historii Hiszpanii, zw łaszcza tej dawniejszej, należą w ciąż do rzadkości, m im o że w ostatnich latach zainteresow anie tym krajem, jego przeszłością i kulturą wyraźnie wzrasta. Pośw ięcona Kordobie książka M ariusza M a l i n o w s k i e g o , historyka m łodego pokolenia, związanego z Ł o dzią i Piotrkowem , zasługuje w ięc na szczególną uwagę.
Tytuł książki jest niezbyt fortunnie sform ułowany i nie informuje dokładnie o jej treści. Trzeba w ięc wyjaśnić, że rozprawa dotyczy czasów Ferdynanda A ragońskiego i Izabeli Katolickiej, okresu wprawdzie niezbyt długiego (zaledw ie czterdzieści lat!), ale obfitującego w w ażne w ydarzenia i przemiany w dziejach Hiszpanii. A utor zajął się nie tylko m iastem K ordobą, ale „królestw em ” Kordoby, czyli obszarem daw nego władztwa arabskiego (taifa), jed nego z blisko czterdziestu podobnych państewek, na które rozpadł się kalifat kordobański po 1031 r. K ordoba była jego stolicą, a owa taifa była jedną ze znaczniejszych i większych. Przyjęcie takich granic terytorialnych bardzo poszerzyło pole obserwacji i p ozw oliło autorow i na przedstaw ienie w ielostronnego obrazu ów czesnego hiszpańskiego społeczeństw a i państwa. K ordoba, która w czasach kalifów była stolicą najw iększego i najpotężniejszego państwa w ówczesnej E uropie, była w tedy największym m iastem europejskim (ponad 100 tys. m ieszkańców ), niezwykle ważnym ośrodkiem gospodarczym i kulturalnym, w ep oce M onarchów Katolickich św ietność m iała już za sobą, ale nadal była m iastem dużym (ok. 30 tys. m ieszkańców ), zachow ała wspaniałe zabytki architektury arabskiej i sprzyjającą kulturze atm osferę. W czasach Ferdynanda i Izabeli utw orzenie inkwizycji, podbój niedalekiej Granady oraz odkrycie Am eryki i zapoczątkow anie zamorskiej ekspansji zm ieniły w sposób istotny sytuację Kordoby i jej regionu. N iem al w szystkie w ażne zjawiska sp ołeczn e i gospodarcze oraz gnębiące H iszpanię klęski — poczynając od klęsk elem entarnych, poprzez problem y pogrom ów , a następnie wygnania Ż ydów i M aurów lub ich przymusowej konwersji, prześladowania i dyskryminacje konwertytów, rozkwit a potem upadek gospodarki, sprawy rolnictwa i hodow li ow iec, wprow adzenie renesansow ej kultury — znalazły odbicie w dziejach K ordoby i jej „królestwa” doby M onarchów Katolickich.
M im o że w przypisach i bibliografii znajdujemy od czasu do czasu odesłania do kilku jednostek archiwal nych i ponad dwudziestu wydawnictw źródłowych, praca oparta jest w przeważającej m ierze na opracowaniach, a nie własnych poszukiwaniach i analizach źródłowych. A utor miał sp osob n ość zapoznania się z obfitym dorob kiem hiszpańskiej historiografii, bardzo słabo znanym i prawie niedostępnym w Polsce. D zięki tem u jego książka m oże przyczynić się do poszerzenia i pogłębienia znajom ości H iszpanii wśród polskich historyków. A historia tego kraju, m im o jego peryferyjnego położen iageograficzn ego, była wszak bardzow ażna dla Europy i jej kultury.
