M A R I A N J A K I M I A K
B A D A N IA NAD EFEKTYW NOŚCIĄ ROLNICZĄ M OCZNIKA W PRODUKCJI ROŚLINNEJ
N A TR W AŁYCH U ŻYTK AC H ZIELONYCH
C Z Ę Ś Ć II. S Y N T E Z A D O Ś W I A D C Z E Ń Z D Z I A Ł A N I E M M O C Z N I K A N A Ł Ą K A C H I P A S T W I S K A C H W P O L S C E
Instytut Pro du kcji Roślinnej A k ad em ii Rolniczej w W arsza w ie
i W S T Ę P
Pierwsze doświadczenia w Polsce z działaniem mocznika na łąkach i pastwiskach zostały przeprowadzone w latach 1959-1960 [2, 4, 7, 8]. W celu wyjaśnienia, w jakim stopniu działanie azotu zawartego w mocz niku uzależnione jest od warunków przyrodniczych, założono w latach 1966-1968 z inicjatywy Agrochemu na terenie kraju ponad 100 doświad czeń nawozowych na użytkach zielonych [1]. Z tych względów powstała ! potrzeba syntetycznego opracowania wyników z wszystkich doświadczeń ' mocznikowych przeprowadzonych w Polsce na łąkach i pastwiskach. Prze- ;de wszystkim chodziło o wykorzystanie przeprowadzonych badań w celu
znalezienia odpowiedzi na następujące pytania:
— czy istnieje różnica w efektywności działania mocznika w zależ ności od rodzaju gleb (gleby organiczne i mineralne),
— jak dalece na wykorzystanie azotu mocznika wpływa kwasowość gleby trwałych użytków zielonych.
— jak wpływają warunki klimatyczne na tempo przemian mocznika w glebie, szczególnie temperatura, opady, stosunki wodne i powietrzne gleby,
— czy sposób użytkowania wpływa na zróżnicowanie efektywności nawożenia mocznikiem łąk i pastwisk.
M E T O D Y K A O P R A C O W A N I A M A T E R I A Ł Ó W
Syntezę opracowano na podstawie wyników ponad 108 doświadczeń łąkowych, przeprowadzonych w Polsce w latach 1959-1969 (rys. 1).
Rozmieszczenie doświadczeń łąkow ych z mocznikiem na tle dzielnic rolniczo-k lim a-tycznych Polski
A rrangem ent of the m eadow experim ents with the urea fertilization in particular agroclimatic regions of Poland
literatury tezę, że na odżywianie się roślin azotem z mocznika decydujący wpływ wywierają czynniki warunkujące jego przemiany w glebie. Ogól nie wygląda to tak. że mocznik po dostaniu się do gleby ulega hydrolizie, w wyniku której powstaje dwutlenek węgla i amoniak [3, 10, 11]. Po wstały z rozpadu azot amoniakalny (NH4) może być przyswajany przez rośliny tak, jak azot azotanów (NO;î). Ponieważ nie może być pochłonięta cała ilość znajdującego się w glebie amoniaku, ulega on dalszym przemia nom w azot azotanowy drogą nitryfikacji, której tempo jest uzależnione od czynników klimatycznych. W niekorzystnych warunkach (niska
tern-peratura [6], zakwaszenie gleby, beztlenowe środowisko, co prowadzi do strat w azocie [1 1].
W świetle takich założeń w opracowaniu materiałów przyjęto nastę pujący układ:
— porównanie działania mocznika i saletry amonowej w zależności od grupy gleby,
— porównanie działania mocznika i saletry amonowej w zależności od kwasowości gleby,
— działanie mocznika i saletry amonowej w zależności od dzielnic rolniczo-klimatycznych Polski,
— porównanie działania mocznika i saletry amonowej na trwałych użytkach zielonych w zależności od sposobu ich użytkowania z podziałem na łąki i pastwiska.
Z uwagi na różne właściwości fizyczne, chemiczne i biologiczne gleb mineralnych i torfowych zachowano we wszystkich opracowaniach po dział wyników z doświadczeń na dwie grupy odpowiadające tym glebom. Porównanie działania mocznika i saletry dotyczy jednak tylko gleb mine ralnych, ponieważ doświadczenia pastwiskowe prowadzono tylko na tych glebach.
W opracowaniu danych nad działaniem saletry amonowej i mocznika na tle dzielnic rolniczo-klimatycznych Polski przyjęto podział przytoczony przez Gumińskiego, zmodyfikowany przez Kondrackiego. Rozmieszczenie punktów doświadczalnych przedstawia rysunek 1.
Średnie sumy opadów i temperatur w okresie wegetacyjnym opra cowano na podstawie miesięcznych sum opadów i średniomiesięcznych temperatur z 30 stacji meteorologicznych rozsianych na terenie kraju.
Obliczeń statystycznych wszystkich materiałów dokonano na podsta wie metody indywidualnych porównań [2] w zastosowaniu testu znaku Dixona i Mooda.
W Y N I K I O P R A C O W A Ń
P O R Ó W N A N IE D Z I A Ł A N I A M O C Z N I K A I S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C I O D P O Z IO M U N A W O Ż E N I A N A G L E B A C H M I N E R A L N Y C H
Syntezę wyników z działaniem saletry amonowej i mocznika w zależ ności od poziomu nawożenia opracowano z 70 doświadczeń przeprowa dzonych na łąkach i pastwiskach [1, 2, 5, 1 1]. Porównanie działania obu nawozów badano w sześciu poziomach nawożenia, dla których średnie dawki azotu wynosiły: 89, 176, 269, 320, 480 i 600 kg/ha. Pod wpływem wzrastających dawek azotu plony zielonki wzrastają. Rozpatrując dzia łanie saletry monowej w porównaniu z mocznikiem w poszczególnych po ziomach nawożenia stwierdza się we wszystkich przypadkach lepsze dzia
łanie saletry, przy czym w miarę wzrostu dawki azotu różnica w plonie zielonki na korzyść saletry zwiększa się. Taki układ plonów, przy zastoso waniu wyższych dawek saletry amonowej i mocznika, wynika z tego, że na terenach bardziej wilgotnych, a nimi są trwałe użytki zielone, zasto sowany pogłównie mocznik łatwo się rozpuszcza i przedostaje do gleby, gdzie szybko ulega hydrolizie. Powstały w zwiększonej ilości amoniak może działać na rośliny toksycznie [3].
Najwyższą efektywność działania 1 kg azotu osiągnięto przy najniż szym poziomie nawożenia, tj . 89 kg/ha N. która wynosi dla saletry amo nowej i mocznika odpowiednio: 108 i 106 kg zielonki. Najniższą efektyw ność działania 1 kg N stwierdzono przy najwyższym poziomie nawożenia, tj 600 kg/ha i wynosi ona dla saletry amonowej i mocznika odpowiednio: 69 i 67 kg zielonki. Tak więc w miarę zwiększania się dawki azotu zmniej sza się jego efektywność.
Średnia ważona dla poziomów N 0-360 kg/ha wykazała (tab. 1), że nawożenie mocznikiem dało tylko o 9 q niższy plon zielonki w stosunku
T a b e l a 1
D ziałanie c a le try amonowej i mocznika w zależności od poziomu nawożenia na glebach mineralnych
Ammonium n itra te and urea effec tive n ess depending on the f e r t i l i z a t i o n le v e l on mineral s o ils ---- - --- —} Poziom nawożenia I azotem kg/ha Nitrogen f e r t i l iz a t io n le v e l in kg per hectare r---— --- 1 I Forma nawożenia J F e r t iliz a t io n j form --- — --- 1 j Zwyżka plonu ' j q/kfc j Y ield incre ment in q/ha Istotność d zia łan ia P = 0,05 E ffe c tiv e ness s ig n i ficance P = 0,05 1 kg zielon ki na 1 kg N Green fodder in kg per 1kg o f IT; brednia ważona jI ЛН.И0- 165/459/3“ is t. 91 d la poziomów 1 0-360 i /181/ x ! Weighted mean | the f e r t i l i z e - j tion le v e ls i 0-360 /181/ x j --- --- --- -i [ 4 3 ! co/m2/2 ! ! i ! i ! ! 156/459/ ! I j I I I sign . j 86
x Średnia dawka N na ha d la poziomu Mean Я rate per hectare f o r the le v e l xx Liczebność, 2 której wyprowadzana je s t średnia
Frequency from which mean i s derived
do saletry amonowej, ale różnica ta jest istotna. Efektywność działania 1 'kg azotu dla mocznika jest o o kg zielonki niższa w odniesieniu do saletry.
Z przytoczonego materiału wynika, że w warunkach, w których prze prowadzono doświadczenia, mocznik wykazał tylko o 5,4% gorsze dzia łanie w stosunku do saletry amonowej, a przy dawce N 89 fcgVha — prawie równorzędne. Posiada więc działanie ogólnie zbliżone do saletry.
P O R Ó W N A N IE D Z I A Ł A L N O Ś C I M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C I OD P O Z IO M U N A W O Ż E N I A N A G L E B A C H T O R F O W Y C H
Do syntezy wyników działania saletry amonowej i mocznika włączono 46 doświadczeń prowadzonych na łąkach [1, 4, 7]. Porównanie działania obu nawozów badano w pięciu poziomach nawożenia, dla których średnie dawki azotu wynosiły: 59, 120, 180, 240 i 300 kg/ha. Pod wpływem wzra stających dawek azotu, w przypadku obu nawozów, następuje wzrost plo nów zielonki. Rozpatrując działanie saletry amonowej w porównaniu z mocznikiem w poszczególnych poziomach nawożenia stwierdza się tylko w dwóch przypadkach lepsze działanie mocznika i to przy najniższych dawkach N (59 i 120 kg/ha). W pozostałych przypadkach obserwuje się lepsze działanie saletry, przy czym w miarę wzrostu dawki azotu zwiększa się różnica w plonie zielonki na korzyść saletry. Efektywność działania 1 kg azotu przy poziomie nawożenia 59 i 120 kg/ha wynosiła odpowiednio dla saletry 113 i 101 kg zielonki, dla mocznika więcej, bo 124 i 104 kg. W pozostałych poziomach mocznik wykazuje nieco niższą efektywność. Ogólnie obserwuje się, podobnie jak i na glebach mineralnych, że w mia rę wzrostu dawki azotu zmniejsza się jego efektywność działania. Przy dawce N 300 kg/ha efektywność działania 1 kg N dla saletry i mocznika wynosiła tylko 78 i 6 8 kg zielonki.
Średnia ważona dla poziomów N 0-180 kg/ha wykazała (tab. 2), że nawożenie mocznikiem dało o 2 q wyższy plon zielonki w stosunku do saletry. Efektywność działania 1 kg azotu dla mocznika jest o 3 kg zie>- lonki wyższa w odniesieniu do saletry.
Z przytoczonych danych wynika, że mocznik na glebach torfowych wykazuje o 2,5 lepsze działanie od saletry, co szczególnie uwidacznia się przy niższych jego dawkach, tj. do poziomu 120 kg/ha. Wyższa
efektyw-1 ii b 1 e 1 a 2 Działanie saletry amonowej i mocznika w zależności
od poziomu nawożenia na glebach torfowych
Ammonium nitrate and urea effectiveness depending on the fe rtiliz a tio n on peat soils
Poziom nawożenia j azotem w kg/ha j Nitrogen f e r t i l i - 1 zation level in kg per hectare Forma nawożenia Fertilization form Zwyżka plonu | w q/ha j Yield increment | in q/ha , Istotność działania P = 0,05 Effectiveness significance P = 0.05 kg zielonki na 1 kg N Green fodder in kg per 1 kg of N Średnia ważona dla poziomów a-180 /120/ i Weighted mean fo r the f e r t i l i - ! zation levels 0-1Q0 t___й . ш . ___ NH^NO^ CO/NH^ g 1 118/270/ 121/270/ i n ie is t .' non-sign. 98 101
ność mocznika niż saletry amonowej na łąkach torfowych potwierdza przypuszczenie, że mocznik może tworzyć nietrwałe kompleksy ze związ kami organicznymi, co zmniejsza jego wymywanie z gleb próchnicznych i torfowych. Kompleksy te rozpadają się łatwo w wilgotnej glebie tor fowej [1 1].
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C I OD pH N A G L E B A C H M IN E R A L N Y C H
Działanie obu form nawożenia na plon zielonki badano w pięciu prze działach pH, tj. począwszy od gleb silnie kwaśnych, poprzez kwaśne, obojętne do zasadowych. Pod wpływem wzrastających dawek azotu w po szczególnych poziomach nawożenia stwierdza się wzrost plonów zielonki. Analizując działanie saletry amonowej w porównaniu z mocznikiem w ba danych poziomach nawożenia N, tj. 0-90, 90-180 i 180-270 kg/ha, umiesz czonych w ramach przedziałów pH, we wszystkich przypadkach (oprócz poziomu 90 i 270 kg/ha przy pH 7,2) stwierdza się lepsze działanie sa letry, przy czym na ogół w miarę wzrostu dawki azotu różnica w plonie zielonki na korzyść saletry się zwiększa. Wielkość różnic dla saletry, dla wszystkich poziomów nawożenia, mieści się w granicach 2-28 q z hektara, co prawie całkowicie odpowiada zwyżce plonu dla saletry osiąganej przy porównywaniu jej działania z mocznikiem na glebach mineralnych. Inny układ plonów otrzymano na glebach o pH 7,2 pod wpływem przyjętych
T a b e l a 3
D ziałanie sa le try amonowej i mocznika w zależności od kwasowości na glebach mineralnych
Amnonium n itra te and urea e ffectiven ess depending on s o il a cid ity on mineral s o ils
1 Kwasowość j gleby w pK J S o il 1 a rid ity ! in pH ! < 4 ,5 1 i i i Poziom nawożenia azotem w kg/ha Nitrogen f e r t il iz a t io ] le v e l in kg/ha średnia ważona dla poziomów 0-270 weighted mean f o r the le v e ls 0-270
Forma nawożenia { Zwyżka plonu ""] F e r t iliz a t io n i w ч/^а j lorrc I Yield in c re - J j ment in q/ha j 1 1 1 1 Ш .Н0, Г 128/39/ "1 C O / H V , j 11:2/39/ I 1 1 1 ["istotność j i d zia łan ia i ! P = 0,05 I ! E ffectiveness ! I sign ifica n ce j Ü L s-2 *2 3 ________ ! ! istotne j j sign . J ! j 11 kg zielon ki { jna 1 kg N I [Green fodder ! i in kg per 1 1:H 1 of II J
11
j 4.6-5,5 5.6-6,5średnia ważona dla poziomów 0-270 weighted mean f o r the
__ ____
średnia ważona dla poziomów O-36O weighted mean f o r the le v e ls О-36О 4 3 1 co/mi2/2 Г 132/75/ ! 123/75/ n ie is t . non-sign. 73 68 J ___ , ______ 1Ш41Т03 co/nh2/2 i 165/132/ 158/182/ istotne sign. 90 86 6,6-7,2 średnia ważona dla
poziomów О-36О weighted mean f o r the le v e ls О-З6О ш 41Ю3 co/nh2/2 194/118/ 186/118/ istotne sign . 106 102 > 7 , 2 f i
średnia ważona dla poziomów 0-270 weighted mean f o r the le v e ls О-27О Ш 4Ш>2 co/nh2/ 2 148/12/ ; 15 2 /12 / i n ie i s t . i non-sign. 1 82 84
form nawożenia. I tak przy dawce 90 i 270 kg/ha otrzymano nieco lepsze działanie mocznika, natomiast przy poziomie 180 kg/ha lepsza w działaniu była saletra. Należy podkreślić, że dane te pochodzą tylko z czterech ob serwacji.
Średnia ważona z badanych poziomów nawożenia dla gleb silnie kwaś nych, kwaśnych, lekko kwaśnych i obojętnych wykazała (tab. 3) we wszystkich przypadkach lepsze działanie saletry. Jedynie na glebach za sadowych mocznik wykazał częściowo lepsze działanie niż saletra.
Rozpatrując efektywność działania 1 kg azotu w poszczególnych po ziomach nawożenia, a odnoszących się do wszystkich przedziałów pH, stwierdza się, że w miarę zwiększania się dawki azotu zmniejsza się jego efektywność działania. Średnia ważona dla gleb w badanych przedziałach pH wykazała (tab. 3), że mocznik daje nieco niższą efektywność od sa letry. Ogólnie należy podkreślić, że w miarę wzrostu pH gleby zwiększa się efektywność działania saletry amonowej i mocznika, osiągając naj wyższą produkcyjność 1 kg N na glebach obojętnych, która średnio dla mocznika i saletry wynosi odpowiednio: 1 0 2 i 106 kg zielonki.
Z przytoczonego materiału wynika, że kwasowość gleby nie ma wpły wu na kształtowanie się plonów pod działaniem saletry amonowej i mocz nika. Jedynie na glebach silnie kwaśnych mocznik wykazuje nieco gorsze działanie, dając średnio 16 q mniej zielonki w porównaniu do saletry. Inne różnice w plonach na korzyść saletry są wynikiem oddziaływania gleby mineralnej na porównywane formy nawożenia.
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C I OD p H N A G L E B A C H T O R F O W Y C H
Porównanie działania saletry amonowej i mocznika na łąkach torfo wych badano w pięciu przedziałach pH (tab. 4). Pod wpływem wzrastają cych dawek azotu następuje w poszczególnych poziomach nawożenia wzrost plonów zielonki. Rozpatrując działanie saletry amonowej w po równaniu z mocznikiem w badanych poziomach nawożenia N, tj. 0-60, 60-120 i 120-180 kg/ha, zamieszczonych w ramach przedziałów pH, we wszystkich przypadkach stwierdza się lepsze działanie mocznika do dawki 1 2 0 kg/ha włącznie. Natomiast przy poziomie N 180 kg/ha i wyżej wszę dzie obserwujemy lepsze działanie saletry. Taki układ plonów jest w y nikiem strat azotu w postaci ulatniającego się amoniaku; są one tym większe, jak podaje O s t r o m ę c k a [1 1], im wyższa jest dawka mocz nika. Tylko na glebach lekko kwaśnych mocznik we wszystkich pozio mach wykazuje nieco lepsze działanie.
Średnia ważona z badanych poziomów nawożenia i przedziałów pH wykazała prawie równorzędne działanie saletry amonowej i mocznika.
D ziałanie mocznika i sa le t ry amonowej w zależności od pH na glebach torfowych.
Ammonium n itra te and urea effec tive n ess depending on pH on peat s o ils
T a b e 1 a 4
Î Kwasowość j Poziom nawożenia j gleby w pHj azotem w kg/ha j S o il ! Nitrogen f e r t ü iz a -J a c id ity ! tion le v e l in kg/ha i^in pH j
i С 4,5 {średn ia ważona dla { i poziomów 0-180 J «weighted mean Гог the I ____________le v e ls 0-180_____________
4,6-5 ,5 {średn ia ważona dla i ! poziomów 0-180
j {weighted mean f o r the i ___ _____ | le vel s 0-180_______ _____ j~ 5,6-6,5 J średnia ważona dla i j poziomów 0-180 I /weighted mean f o r the J _______j le v e l s 0-180 Forma nawożenią Fertilization form CO/NHJ , Zwyżka plonu { w q/ha I Y ie ld in c re - J ment in q/ha J ii ---h~: 22 UH.IJO, 32/3/ 32/3/ 114/99/ J 115/99/ j Istotność }' d zia łan ia ! P = 0,05 j Effectiveness! sign ifica n ce i ,£_=_2x22___ |. • • a. • m e i s t . i n o n - s ig n . 1 kg zielon ki na 1kg N Green fodder in kg per kg of N 27 27 ü i e i s t . r.on-3ign. 95 96 ! ин4*ю 3 ! co/KH2/2 I 119/99/ T 126/99/ J n ie i s t . non-sign. I <,6-7,2 Jśrednia ważona d la ! Jpoziomów 0-180 {weighted mean f o r the jle v e ls 0-180 co/nh2/2 I 130/40/ I 129/40/ n ie i s t . non-sign. j 99 105 114 ^ 113 i > 7 , 2 i średnia ważona dła
} {poziomów 0-360 j iweighted mean f o r the
j_______________ | _ l e v e l s _ 0 ; ; 2 6 0 ___________ co/nh2/2 I L -156/14/ 157/14/ n ie i s t . non-sign. 115116
Występujące różnice w ilości 1-7 q zielonki, i to przeważnie na korzyść działania mocznika, są nieistotne.
Analizując efektywność działania 1 kg azotu w poszczególnych pozio mach nawożenia, a odnoszących się do wszystkich przedziałów pH, stwier dza się, że w miarę zwiększania się dawki azotu zmniejsza się jego efek tywność działania.
Średnia ważona z przytoczonych poziomów nawożenia w ramach wszystkich przedziałów pH wykazała (tab. 4), że mocznik ma równorzędną efektywność działania w stosunku do saletry, a nawet nieco ją przewyż sza. Ogólnie należy podkreślić, że w miarę wzrostu pH zwiększa się efek tywność działania saletry amonowej i mocznika, osiągając najwyższą pro dukcyjność 1 kg N na glebach obojętnych i zasadowych; dla mocznika wynosi ona odpowiednio 113 i 116 kg zielonki, a dla saletry 114 i 115 kg.
Z powyższego materiału wynika jasno, że kwasowość gleby nie ma wpływu na 'kształtowanie się plonów zielonki pod działaniem saletry amonowej i mocznika na glebach torfowych. Stwierdza się nawet ten dencję do lepszego działania mocznika niż saletry, ale to jest wynikiem działania gleby torfowej na porównywane formy nawożenia.
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J N A G L E B A C H M IN E R A L N Y C H W Z A L E Ż N O Ś C I O D D Z IE L N IC R O L N IC Z O -K L IM A T Y C Z N Y СН P O L S K I
Działanie saletry amonowej i mocznika na plon zielonki badano w 17 dzielnicach na terenie całego kraju (rys. 1). Istotne zwyżki w plonach dla
mocznika otrzymano tylko w dzielnicach V, X V II i X V III. Wynoszą one odpowiednio 49, 16 i 24 q zielonki (tab. 5). Zwyżki te wprawdzie nie są duże, ale powtarzają się w wielu obserwacjach. Wymienione dzielnice odznaczają się zwiększonymi opadami w okresie wegetacyjnym. Trudno jest jednak szukać ścisłej zależności między działaniem mocznika a w iel kością opadów, ponieważ w takich dzielnicach jak wrocławska (X IV ) T a b e l a 5
D ziałan ie s a le t ry amonowej i mocznika w poszczególnych dzielnicach roln iczo - klimatycznych P o lski na glebach mineralnych
/Średnie sumy opadów i temperatur z okresów w egetacji 1966 - 1968/ Ammonium n itra te and urea e ffec tive n ess in p a r tic u la r a g ro c lis a t ic regions o f Poland on mineral s o ils
/ Mean r a i n f a l l and temperature terms f o r growing seasons in the period 1966 - 1968/
D zieln ica i àrednia ro ln ic z o - J suma i klimatyczna opadów 1 . n . i V/ mm i A g r o c li- i i matic J Ilean region i r a i n f a l l J в um in mm i i 1 Średnia cuma średnich miesię cznych temper. Mean mon th ly tempe rature sum Liczba V D ziałanie 1 dosv/iad- } nawozu x j czeń { F e r t i l i - I dumber of | zer e ffe c -j ezperime-J tiveness J nts 1 x ' 1 i 1 •,n , .4 _____ „„J Liczba 1 obserwacji Number of 1 observa- , tions j1———— — — ——— ^ i Istotność d zia łan ia P = 0,05 E ffe c tiv e ness s ig n i ficance P = 0,05 Zwyżka } plonów j zie lo n k i } w q/ha t Green } fodder } y ie ld inc-i rement in J q/ha ■* « 1 I 2 3 .. * J- 5 „ 6 ____ 2________ 8 - ; I j 389 87 2 i + 4 jiie is t .. 142 \ I I 2 non-sign. i и о « 1 _, , , . . j ____________ _ , 0 _ 3 1I_____________ ! 1 I I J 302 84 '•{ ----4 ! + 16 istotne jI 157 » 1 1 - A + 1; 135 i 1 _________ X__0____ 1 — 1i 1- -r , ■. 11 IV j 371 82 2 » 1 T + ■111 I n ie i s t . j[ 121 } 1 1 _ _ • 1 П 0 J.' ° non-sign, jj 119 ! 1 I V ! 358 83 1 T ♦ !--- r ■■■ 1 -■ -'j istotne jI 206 1 I 11 “ 6 j1 255 1 }--- \--- --- ---1— — 2--- ---1 _____ • V i ; 368 !j 86 2 i + 3 n ie is x . ! 187 i 1 1 i j ^1 11 1__________ _________l _ ô _____ 6 non-cigxi. J1! i 199 Ït ! v i n S 329 !1 89 14 j + 58 istctne 1!1 1 173 iÎ ■ ! 1 1 1 i - 27 -r 1 168 1 1 JL_________1_________ _L__ 0_____ ____1_____ 1 ( 1 ‘ ; ! IX ‘ 357 88 1 8 ! + 46 i c 4,otne i 1 197 iI I ! !j I - 19 + 1 186 * 1 • 1 1___________1___________ » j 1 0 1[____4____ ! 11 ! 1 --- 1--- 1 ; X j 36Т S 87 11 + I 54 istotne ji i i с 4. • >1- )i 1 1 1 1 1 1 ! - i 28 + j1 145 ! u _ ____ L____ ___ 1t !__________L ~ 0______L _ 2 ____ .. .... .. ___ ...ji__________ 1 г — f 1 1 » i --- --- 1---1 » YT < 1 ЛХ 1 11 “ ! 1 i + !I 1 n ie i s t . i! 82 i I 1 i 1 « » • p n o n -sim . j 83 _ Î j x i i I 422 1! 90 j. ... -, --- i --- — j 1 j + I 5 ---n ie is t * Г i u i 1 1 ! i 11i î I Ô !! 4 i - non-sign. I 112 J I____ __ j I ! XIV 1 430 i— ■■ ! 88 1 1 1 3 1 t + 1jII 19 I is t. j! 182 j i ! 1 i ! г ! 3 ! + I 142 j 1 1 ■ 1 i «___ ___ _ 1 l" 1 11 --- T ! --- 1 1 Г--- 1 ! XV J 513 ! 86 I 1 I + I! 8 i s t . ! 116 i 1 1 j1 i i - !1 1 -Г ! 80 I ! 1 . . . j
I
1 1 0 1i - 1 1 ! 11 1 S "I1 1 J 1 XVI J 589 1; 67 ! 2 S + 1 12 n ie ia t . ! 135 1 1 i ! . 4 I non-sign. I 121 } Î _______1 ________ J1L---- 1___________ L 1 t - °r\ _____J1I__2__ L __________ >!__________icd. t a b .5 Î 1 2 _____ 1__ L »4___ 1 1 .5 _______1 в i i - 7 i i 8 “ "Г1 " " " " Г t "■ t î XVII 528 88 J 6 11 + i 3 i istotne i 141 1 1 1i - i 15 i sign , i 157 1 i--- --- --- 1 _____J----2 --- j ~_“ _ - 4 - i J X VIII 537 78 ! 3 !i[i + 4 ii istotne »i 135 11 ii j iii _ i 1 17 ! sign. ■i 159 tJ _ _ j___ I! .0____ - 1 i i î XIX 950 85 1! 4 iii + i1 11 i1 n i e i s t . . ii 182 г i i I I 13 91 non-sign. ii 205 i I --- --- --- ---~ t ------ --- 0 ^ —Z---— ł ~ —Г— i \ XXI 678 78 i 5 7 19 j n ie i s t . 11 156 i1 1 - 16 i non-sien. 1 149 i i___________ i______ _1_____ ° l 1 i - 4 ---1 —лi
1 + lepsze d zia łan ie s a le try
be tte r e ffec tive n ess of ammonium n itra te - lepcze działan ie mocznika
b e tte r effec tive n ess of urea 0 - hr all różnic
no d ifferen ces
i częstochowsko^kieleoka (XV), mimo że opady były również dość w y sokie, bo rzędu 430 i 513 mm, lepsza jednak w działaniu okazała się sa letra, dając odpowiednio 40 i 36 q zwyżki zielonki (uważane za istotne). Szczególnie jednak zaznacza się nieco słabsze działanie mocznika na plon zielonki w dzielnicach o najniższych opadach w okresie wegetacji, do których należą: dzielnica gdańska (II), środkowa (VIII). podlaska (IX) i łódzka (X). Opady w tych dzielnicach wynosiły odpowiednio: 302. 329, 357 i 367 mm.
Z przytoczonego materiału wynika, że w 17 dzielnicach rolniczo-kli- matycznych aż w 1 1 rejonach saletra wykazała lepsze działanie w po równaniu z mocznikiem. Otrzymane zwyżki w plonach zielonki bardzo upodabniają się do różnic w działaniu saletry i mocznika na glebach mi neralnych. Stąd też należy sądzić, że nie ma ścisłej zależności między dzielnicami a wielkością plonów zielonki przy nawożeniu mocznikiem i saletrą amonową. Niemniej jednak zaznacza się wpływ wysokości opa dów na kształtowanie się plonów pod działaniem obu nawozów, choć ścisłej zależności nie stwierdza się. Ogólnie rzecz biorąc, w dzielnicach o większych opadach nieco lepsze działanie wykazuje mocznik, i odwrot nie, w warunkach suchszych saletra działa nieco lepiej od mocznika. Tak więc niedobór opadów w okresie wegetacji utrudnia rozpuszczanie na wozu [3, 1 1]. Ale i typ gleby mineralnej wpływa na powyższy układ plo nów. Nie zauważa się natomiast wpływu temperatury powietrza w ba danych dzielnicach na działanie porównywanych nawozów.
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J W Z A L E Ż N O Ś C I OD D Z IE L N IC R O L N IC Z O -K L IM A T Y C Z N Y C H P O L S K I N A G L E B A C H T O R F O W Y C H
Działanie obu form nawożenia na plon zielonki badano w 12 dzielni- cach na terenie całego kraju (tab. 6). Istotne zwyżki plonów na 'korzyść
T a b e l a 6
Działanie saletry amonowej i mocznika w poszczególnych dzielnicach rolniczo-klimatycznych. Polski na glebach torfowych.
/ średnie sumy opadów i temperatur z okresów wegetacji 1966 - 1968/ Ammonium nitrate and urea effectiveness in particular agroclimatic 1 of Poland on peat soils
/ Mean ra in fa ll and temperature sums fo r growing seasons in the period 1966 - 1968/ (Dzielnica ïrolniczo-^.climatyczna l^grocli-bmtic jregion i brednia: suma opadów w mm Mean r a i n f a l l sum in mm Średnia suma średnich m iesię cznych temper. Mean mon th ly tempe rature sum Liczba doświad czeń Number of experiments Iteiałanie nawozu F e r t i l i zer e ffe c tiveness x Liczba obserwacji Humber of observa tions Istotność d zia łan ia P =. 0,05 E ffe c tiv e ness s ig n i ficance P = 0,05 Zwyżka plonów zie lo n k i w q/ha Green fodder y ie ld in - Qrement in q/ha ... ----1 2 ___2 - _ 4 ' 5 1 6 7 8 I 389 87 5 + 14 ! nie^-fc. 126 — 10 J non-sign. 123 0 — \ 11 302 84 2 + 5 n ie i s t . 114 i — 3 non-sign. 113 ! i 0 1 H - — ---i ---i n 1 - i 1 + 2 n ie i s t . 142 i — 1 non-sign. 137 L ___j 0 -XV 371 82 3 + 7 n ie i s t . 107 1 1 - 4 I non-sign. 98 1 0 1 { V 398 83 2 + 3 I i s t . 112 ! t 1 j_ __ _ 0 15 j sign. 124 i vi 368 86 ; 7 + 1I 14 n ie i s t . 119 i — г 22 non-sign. 129 i о ! -! vu 404 88 1 + i i s t . 78 ii i 0 ! 3 sign. 125 f j V I I I 329 89 9 + 34 n ie i s t . 135 i — 21 non-sign. 125 L __ -j 0 1 . ! 32 357 88 5 + 14 n ie i s t . m ii — 27 non-sign. 136 0 1 X 367 87 3 + i 8 ; n ie is t . 90 — 8 non-sign. 91 0 1 i n i 406 86 3 + 10 n ie is t . ii 113 - 17 non-sign. 119 0 — XV 513 86 3 + 13 n ie i s t . 162 - 5 non-sign. 144 1________ 0 - ii
x + lepsze działanie saletry
better effectiveness of ammonium nitrate - lepsze działanie mocznika
better effectiveness of urea O brak różnic
działania mocznika zanotowano w dwóch dzielnicach: mazurskiej (V) i lu buskiej (VII). Są to rejony o zwiększonych opadach, które dla dzielnicy V wynoszą 398 mm, a dla dzielnicy V II — 404 mm.
Z powyższych danych wynika, że zwyżki dla saletry i mocznika są tak małe, że nie można mówić o lepszym lub gorszym działaniu porów nywanych nawozów w zależności od dzielnic rolniczo-klimatycznych Pol ski. Raczej należy stwierdzić, że mocznik i saletra wykazują prawie rów norzędne działanie na plon zielonki w porównywanych dzielnicach. Te małe zwyżki w plonach między porównywanymi nawozami są podobne do różnic w działaniu saletry i mocznika obserwowanych na glebach tor fowych. Wydaje się więc, że w tym przypadku rodzaj gleby torfowej decyduje o poziomie plonów.
Nie stwierdza się wpływu temperatury powietrza w badanych dziel nicach na działanie porównywanych nawozów.
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J N A Ł Ą K A C H
Porównanie działania saletry amonowej i mocznika badano w czterech poziomach nawożenia N: 0-90, 90-180, 180-270 i 270-360 kg/ha. Pod wpły wem wzrastających dawek azotu plony zielonki wzrastały. Rozpatrując działanie saletry amonowej w porównaniu z mocznikiem w poszczegól nych poziomach nawożenia we wszystkich przypadkach stwierdza się lepsze działanie saletry, przy czym w miarę wzrostu dawki azotu zwiększa się różnica w plonie zielonki na korzyść saletry. Jednocześnie stwierdzono, że efektywność działania 1 kg azotu zmniejsza się w miarę zwiększania się dawki azotu.
Średnia ważona dla poziomów nawożenia wykazała (tab. 7), że nawo żenie mocznikiem na łąkach mineralnych dało tylko o 9 q niższy plon zielonki w stosunku do saletry. Efektywność działania 1 kg azotu dla mocznika jest o 4 kg zielonki niższa w odniesieniu do saletry.
Г p. b e 1 a 7 D ziałan ie s a le t ry amonowej i mocznika na łąkach, mineralnych
Amonium n itra te and urea effec tive n ess on meadows on mineral s o il Poziom nawożenia Rodzaj nawozu î Zwyżka plonów Istotność 1 kg zielon ki azotem w kg/ha
F e r t iliz a t io n I q/Ьл ; d zia łan ia P в 0,05
na 1 kg N Hitrogen f e r t i l i form i Y ie ld increment Green fodder in zation le v e l in I in q/ha ' 1 i 1 1 S Effectiveness kg per 1 kg of N
kg/ha sign ifican ce
P = 0.05 Średnia ważona d la HH.NO,
I 1 j 164/449/ istotn e 90 poziomów О-36О i 4 3 - ' C0/NH2/2 j 155/449/ i sign . 86 l i g h t e d mean f o r 11 the le v e ls o f 1 0-360 /181/ 1
D Z I A Ł A N I E M O C Z N IK A I S A L E T R Y A M O N O W E J N A P A S T W IS K A C H
Syntezy doświadczeń z działaniem mocznika i saletry amonowej do konano na podstawie czterech doświadczeń przeprowadzonych tylko na glebach mineralnych (tab. 8). Pod wpływem wzrastających dawek plony zielonki wzrastały. Rozpatrując działanie saletry amonowej w porówna niu z mocznikiem w poszczególnych poziomach nawożenia we wszystkich przypadkach stwierdzono nieco lepsze działanie saletry. Najwyższą efek tywność 1 kg azotu zauważa się przy poziomie N 47 kg/ha.
Średnia ważona dla poziomów nawożenia wykazała, że nawożenie mocznikiem dało tylko o 6 q niższy plon zielonki w stosunku do saletry. Efektywność działania 1 kg azotu dla mocznika jest tylko o 2 kg zielonki niższa w odniesieniu do saletry.
Z przytoczonego materiału wynika, że w warunkach, w których prze prowadzono doświadczenia pastwiskowe, mocznik wykazał prawie rów norzędne działanie z saletrą amonową.
T a b e l a 8
D ziałan ie s a le t ry amonowej i mocznika na łąkach mineralnych Amoniun n itra te and urea e ffec tiv e n ess on meadows on mineral s o i l j Poziom nawożenia j azotem w kg/ha I Nitrogen f e r t i l i - I zation le v e l in j kg/ha i___ __ . . i Rodzaj nawozu ! F e r t iliz a t io n fo r e Zwyżka plonriw 1 q/ha ! Y ie ld increment i in q/ha Istotność I 1 kg zie lo n k i 1 d z ia ła h la j na 1 kg N P я 0,05 I Green fodder in E ffectiven ess { kg per 1 kg o f N sig n ifica n ce *
P = 0.05 I
i i . .
---i średn---ia ważona dla ! poziomów 0-600 I /273/ 1 weighted mean f o r } the le v e ls o f J 0-600 /273/ nh4 no3 co/nh2/2 203/14/ 197/14/ r— — Г :n ie is t .. ! 74 1 72 n on -sign. • ' i 1 i - ________ i _______________ j W N I O S K I I W S K A Z Ó W K I D L A P R A K T Y K I R O L N IC Z E J
Na podstawie opracowanej syntezy ponad 108 doświadczeń masowych, przeprowadzonych w latach 1959-1969, oraz czteroletnich badań własnych można sformułować następujące uwagi.
1. Plony zielonej masy na moczniku były o 3,4% niższe w porówna niu do saletry.
2. Przy poziomie nawożenia azotem wynoszącym 100-120 kg/ha można stosować pogłównie mocznik bez większej obawy słabszego działania w stosunku do saletry amonowej. Ponieważ obecnie w praktyce rolniczej średni poziom nawożenia azotowego użytków zielonych według planów gospodarczych ma wynosić ok. 100 kg/ha, a przy tej dawce działanie mocznika jest równorzędne z saletrą amonową, nawóz ten może być
powszechnie stosowany przez rolników. Lepsze wykorzystanie azotu z mocznika w stosunku do saletry ma miejsce przy jednorazowej dawce N 50 kg/ha. W związku z tym dawkę tę możemy zastosować jednorazowo w nawożeniu kwater pastwiskowych przy dostatecznej wilgotności gleby. Nie zaleca się stosowania mocznika pogłównie w wyższych dawkach wczesną wiosną. Lepiej jest go wtedy wysiewać po sprzęcie pierwszego i drugiego pokosu na łąkach, a po pierwszym i dalszych wypasach na pastwiskach kwaterowych.
3. Z punktu widzenia wielkości plonu na łące nie zachodzi potrzeba dzielenia dawek nawozów na części przy poziomie N do 200 kg/ha.
4. Przy zagospodarowaniu pomelioracyjnym trwałych użytków zie lonych lub ich zakładaniu od nowa, mocznik należy uznać za najlepszy nawóz przedsiewny zarówno ze względu na jego skuteczność działania, jak i niską cenę 1 kg N.
5. Stosowanie mocznika w nawożeniu użytków zielonych można za lecić także na glebach kwaśnych (np. torfowych), chociaż jego najwyższa skuteczność obserwowana była na glebach obojętnych i słabo zasadowych. Na glebach mineralnych zaznacza się wpływ wysokości opadów na w y korzystanie azotu z mocznika. Toteż przy stosowaniu mocznika na trwa łych użytkach zielonych należy dbać o właściwą wilgotność gleby. Słab sze działanie mocznika w woj. warszawskim, poznańskim, łódzkim, pół nocnej i wschodniej części lubelskiego i południowej bydgoskiego było wynikiem na ogół niedostatecznej ilości opadów, jakie zanotowano w okre sie trwania doświadczeń w tych rejonach. Mocznik działając mniej ra dykalnie na ruń i darń łąkową, zwłaszcza przy stosowaniu wysokich dawek, jest korzystniejszym źródłem azotu dla użytków zielonych niż saletra amonowa. Przy nawożeniu mocznikiem sukcesja kupkówki w dar ni następuje znacznie wolniej niż ma to miejsce przy intensywnym na wożeniu saletrą amonową. Należy to do zjawisk korzystnych, gdyż kup kówka jest gatunkiem o pokroju kępowym, odznaczającym się dużą siłą konkurencyjną i nienajlepszą wartością pastweną.
6. Analiza finansowa wykazała wysoką opłacalność nawożenia azotem w formie mocznika. Otrzymano prawie potrójną wartość pieniężną za siano w stosunku do poniesionych nakładów na nawozy.
I pod tym względem działanie mocznika na glebach mineralnych było równorzędne do saletry amonowej, a na glebach torfowych nawet jeszcze bardziej opłacalne.
W świetle powyższych danych, poza szczególnymi przypadkami, mocz nik należy traktować jako nawóz równorzędny z saletrą amonową przy nawożeniu pogłównym. W nawożeniu przedsiewnym należy go cenić w y żej nad saletrę amonową z uwagi na jego niższą cenę oraz wysoką pro dukcyjność.
L I T E R A T U R A
[1] Biuletyn D ośw iadczalnictw a T erenow ego IU N G . W y n ik i doświadczeń tereno w ych w oj.: białostockiego za rok 1966, 1967, 1968; w oj. bydgoskiego za rok 1966, 1697, 1968; gdańskiego za rok 1966, 1967; katowickiego za rok 1966, 1967, 1968; kieleckiego za rok 1966, 1967, 1968; koszalińskiego za rok 1967; k r a k o w skiego za rok 1966, 1967, 1968; lubelskiego za rok 1966, 1967, 1968; łódzkiego za rok 1966, 1967, 1968; olsztyńskiego za rok 1966, 1967, 1968; opolskiego za rok 1966, 1967; poznańskiego za rok 1966, 1967, 1968; rzeszowskiego za rok 1966; w arszaw skiego za rok 1966, 1967, 1968; w rocław skiego za rok 1966, 1967; zielonogórskiego za rok 1966.
[2] D o b o s z y ń s k i L.: Przydatność różnych n aw ozów azotowych na użytki zielone. W iad . mel. i łąk. 5, 1968, 129.
[3] G ó r a l s k i J., M e r c i k S.: M ocznik — now y naw óz azotowy. C hem izacja Rolnictwa. P W R iL , W a rsz a w a 1966, 30.
[4] J a k i m i a k M .: W yn ik i badań nad stosowaniem mocznika w nawożeniu łąk. W iad . mel. i łąk. 6, 1966, 173.
[5] J a ś k o w s k i Z.: W artość naw o zow a mocznika przy przedsiewnym i pogłów - nym zasilaniu ozimin. Pam . puł. 17, 1964, 179.
[6] Ł ę k a w s k a I.: W artość m ocznika w nawożeniu łąk. W iad . mel. i łąk. 11, 1969, 330.
[7] M o r a c z e w s k i R.: M ożliwości stosowania mocznika na łąkach trwałych. Rocz. glebozn. 21, 1970, 2, 321.
[8] M o r a c z e w s k i R.: M ożliw ości stosowania m ocznika ma pastwiskach t r w a łych. Rocz. N a u k roi. 9 1 -A -l, 1972, 13.
[9] O l s z a ń s k a B.: Pobieran ie mocznika przez rośliny na tle pobierania innych zw iązk ów organicznych. Post. N a u k roi. 6, 1966, 55.
[10] O s t r o m ę c k a M .: Pobieran ie azotu z mocznika i azotanu amonu przez owies w kulturach wodnych. Rocz. N a u k roi. 82-A-2, 1961, 473.
[11] O s t r o m ę c k a M .: P ró b a oceny przem ian mocznika w niektórych glebach mineralnych. Rocz. N a u k roi. 87-A-2, 1964, 313.
[12] U l i ń s k a M .: M etody szybkiej analizy w y n ik ó w nieortogonalnych d ośw iad czeń wielokrotnych. Pam . puł. 44, 1971, 145.
м. Я К И М И А К И З У Ч Е Н И Е Э Ф Ф Е К Т И В Н О С Т И М О Ч Е В И Н Ы В П Р О И З В О Д С Т В Е Р А С Т И Т Е Л Ь Н О Й М А С С Ы Н А М Н О Г О Л Е Т Н И Х З Е Л Е Н Ы Х У Г О Д И Я Х Ч А С Т Ь II. О Б О Б Щ Е Н И Е Р Е З У Л Ь Т А Т О В О П Ы Т О В П О Д Е Й С Т В И Ю М О Ч Е В И Н Ы , П Р О В Е Д Е Н Н Ы Х Н А Л У Г А Х И П А С Т Б И Щ А Х В П О Л Ь Ш Е Институт растеневодства, Сельскохозяйственная академия в Варш аве Р е з юме Обобщение сделано на основе 108 луговы х и пастбищных опытов, прове денных в П ольш е в годах 1959-1969. И з данных обобщения результатов опытов по оценке действия аммиачной селитры и мочевины в зависимости от уровня удобрения вытекает, что на минеральны х почвах во всех испытанных уровнях удобрения селитра в ы являла лучш ее действие от мочевины, при чем с повы
шением дозы азота различия в урож ае травяной массы увеличивались в п ользу селитры. Среднее взвешенное для уровня 0-360 к г N на г а показывает, что удобрение мочевиной дало лиш ь на 9 ц меньший урож ай травяной массы по сравнении с селитрой. Это обозначает, что действие мочевины было лиш ь на 5,4% хуж е, чем селитры, однако при дозе 89 к г N на г а действие обеих форм азота было почти равноценно. Н а торфяны х почвах констатируется лучш ее действие мочевины при более низких дозах: 59 и 120 к г N на га. В общем на торфяны х почвах 'мочевина обнаруж ивала лучш ее на 2,5% действие, чем се литра. Кислотность почвы по исследованиям проведенным в П ольш е на л у г ах и пастбищах минеральных и торф яны х почв не сказы валась существенно на ф ормировании величины урож аев под влиянием внесения аммиачной селитры и мочевины. С повышением p H почвы увеличивалась эффективность действия обеих удобрений, вы являя наибольшую продуктивность на почвах с нейтраль ной реакцией. Сравнение действия аммиачной селитры и мочевины было проведено на минеральных почвах в 17, а на торфяны х почвах в 1% агрономическо-клима тических районах Польш и. В общем ’мочевина показы вала лучш ее от аммиач ной селитры действие в районах с высшим количеством атмосферных осадков, т.е. в мазурском, сандомерском, подсудетском и любуском. Н е отмечалось в н а блюдаемых районах влияния температуры воздуха на действие сравниваемых удобрений. И з обобщения результатов опытов с мочевиной проведенных на минераль ны х лугах вытекает, что эффективность действия 1 к г N для ’мочевины я в л я ется на 4 к г меньшей, по сравнению с селитрой. Н а минеральных пастбищах удобрение мочевиной дало лиш ь на 6 ц мень ший урож ай травяной массы, чем при внесении селитры. м. J A K I M I A K I N V E S T I G A T I O N S O N A G R I C U L T U R A L E F F E C T IV E N E S S O F U R E A I N P R O D U C T I V I T Y O F P E R M A N E N T G R A S S L A N D S P A R T II. A S Y N T H E S IS OF T H E E X P E R IM E N T S O N U R E A E F F E C T IV E N S S O N M E A D O W S A N D P A S T E U R E S I N P O L A N D
Institute of Crop Production A gricu ltu ral U niversity of W a rs a w
S u mma r y
The synthesis wais w o rk ed out on the basis of 108 grassland experim ents conducted in Poland in the period 1959-1969 at application of the method of in d ivid ual approaches. It fo llow s from the synthesis of experim ents on effectiveness of ammonium nitrate and urea depending on the fertilization level on m in eral soils that at all the fertilization levels investigated ammonium (nitrate w as m ore e f fective than urea, at which along w ith the nitrogen rate increase the difference in the green fodder yield increased in fav o u r of ammonium nitrate. The w eighed m ean for the levels of 0-360 kg N/ha showed that the green fodder yields at the urea fertilization w e re only by 9 q low er as com pared w ith am m onium nitrate. It means that urea effectiveness w as only by 5.4% low er than that of am m onium
nitrate, w h ile at the rate of 89 kg/N/ha the effectiveness of either nitrogen form w as almost the same. On peat soils better urea effectiveness w as observed at the low est rates: 59 and 120 kg N/ha. On the whole, on peat soils urea proved by 2.5% higher effectiveness than ammonium nitrate.
The soil acidity in the investigations caried out in Po lan d on m eadow s and pastures situated on m in eral and peat soils did not exert any significant influence on the form ation of yields under ammonium nitrate and urea effect. A lo n g w ith an increase of pH of soil increases the effectivenes of either fertilizer, the highest one being reached on neutral soils.
The comparison of the am m onium nitrate and urea effectiveness on m in eral soils w as carried out in 17 and on peat soils in 12 agroclim atic regions of Poland. On the whole, urea proved to be m ore effective than am m onium nitrate in the regions w ith higher rainfalls, i.e. in the M azu rian L akeland, Sandom ierz, L u bu sk i and Sudety subm ontane region. N o influence of air tem perature in the regions investigated on the effectiveness of the fertilizers com pared w as stated.
It follow s from the synthesis of the urea experim ents carried out on m eadows on m in eral soil that the effectiveness of 1 kg of nitrogen fo r urea is b y 4 kg low e r as compared w ith am m onium nitrate.
On pastures on m ineral soil the green fodder yields at the urea fertilization w ere only by 6 q low er than at the fertilization w ith am m onium nitrate.
D r Marian Jakimiak W płyn ęło do P T G w grudniu 1972 Instytut P rod u k cji
Roślinnej A R
